SpatialAnaliz

ÖNSÖZ

Kalite Politikamız; Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama konusunda Türkiye’de; Kamu Kurumları,

Askeri Kurumlar, Özel Sektör ve Üniversite hizmet alanlarına kurumsallaşmış bir iş anlayışı ile en ileri

teknolojileri kullanarak, zamanında, güvenilir, ekonomik ve sorunsuz bir hizmet sunmak ve bu

hizmetlerin gelişimini ve sürekliliğini sağlamaktır.

Bu anlayış ile hizmetlerimizi yerine getirirken, Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknolojileri

ile projelerin gerçekleştirilmesi ve geliştirilebilmesi için, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama

yazılımlarının imkân ve kabiliyetleri, bir organizasyon içerisinde yöneticiden kullanıcıya kadar tüm

personele eğitilerek gösterilmesi gereklidir.

Sistemin Başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır.

En Önemli faktör bu konuda yetişmiş 'insan'dır.

YAZARLAR

Çiğdem KOL & Serdar KÜPCÜ

ckol@islem.com.tr & skupcu@islem.com.tr

Basıldığı Yer : Sinan Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., 0312 395 31 65, ANKARA

Yayın : İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Müh ve Eğtm Ltd. Şti.

Basım Tarihi : Şubat 2008

ISBN : 978-9944-5863-5-1

Tüm hakları saklıdır/Copyright © 2008/ All rights reserved.

Bu kitabın bir bölümü veya tamamı, İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Eğitim Ltd. Şti. nin yazılı izni olmadan, hiç bir

şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez.

Dağıtım Adresi

İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti.

13. Cadde No:14 Beysukent 06800 ANKARA

Tel:+90 (312)235 64 90 Fax:+90 (312)235 56 82

info@islem.com.tr

İÇERİK

Bölüm 1: ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış 5

ArcGIS Nedir? 6

ArcGIS Desktop Nedir? 8

ArcTool Box ve Model Builder ile Coğrafi İşlemler 13

ArcGlobe 15

ArcView, Arc Editor, ArcInfo Nedir? 16

ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller 20

ArcGIS Server Nedir? 32

EDN – ESRI Developer Network Nedir? 44

ArcGIS Engine Nedir? 47

ArcGIS Image Server Nedir? 50

Bölüm 2: Temel Kavramlar & ArcGIS 3D Analiz Modülü 55

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? 56

Tanımı 56

Veri Yapısı 57

Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları 58

Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları 59

Veri Toplama Teknikleri 59

Veri Depolama Formatları 60

Sorgulama 62

Analizler 63

Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri 63

Spatial Analiz Modülü 65

Spatial Analiz Modülünün Fonksiyonları 66

ArcMap içerisinde Spatial Analyst Toolbar’ı 66

Distance (Mesafe) 67

Density (Yoğunluk) 71

Interpolate to Raster (Interpolasyon) 72

Surface Analysis (Yüzey Analizleri) 75

Cell Statistics (Hücre-Bazlı İstatistik) 78

Neighborhood Statistics (Komşuluk İstatistikleri) 79

Zonal Statistics (Zone Bazlı İstatistik) 80

Reclassify (Yeniden Sınıflandırma) 81

Convert (Veri Dönüşüm Fonksiyonları) 82

Options (Seçenekler) 83

ArcMap Ortamında Spatial Analyst Toolbar’ına Erişim 84

Bölüm 3: Mesafe ve Yoğunluk Analizleri (Distance & Density) 85

Mesafe (Distance) Analizi 86

Yoğunluk (Density) Analizi 90

Bölüm 4: Interpolasyon (Interpolation) 94

Interpolasyon (Interpolate to Raster) 95

Bölüm 5: Yüzey Analizleri (Surface Analysis) 101

Eğim (Slope) Haritası Oluşturma 102

Bakı (Aspect) Haritası Oluşturma 103

S/B Kabartma (Hillshade) Harita Oluşturma 104

Görünürlük (Viewshed) Analizi 105

Sayısal Yükselik Verisinden (DEM) Kontur Eğrileri Oluşturma 108

Bölüm 6: Veri Dönüşüm Fonksiyonları (Conversion) 110

Features to Raster (Vektör-Raster Dönüşümü) 111

Raster Calculator 114

Raster to Features (Raster- Vektör Dönüşümü) 116

Bölüm 7: Raster Verileri Yeniden Sınıflandırma

(Reclassify) 120

Raster Calculator ile Raster Verilerin Çakıştırılması 126

Bölüm 8: İstatistikler (Statistics) 129

Zone Bazlı İstatistikler (Zonal Statistics) 130

Hücre Bazlı İstatistikler (Cell Statistics) 134

Bölüm 9: Mekânsal Analizler için Ek Araçların Eklenmesi 138

Özelleştirme (Customization) 139

Su Toplama Alanı Analizi 142

Akış İstikametini Belirleme – Flow Direction 142

Akış Toplamını Belirleme – Flow Accumulation 143

Drenaj Güzergâhı Analizi 145

Görünürlük Analizi 146

Yüzey Maliyet Analizi (Cross Country Mobility) 148

Çok Bantlı Raster Görüntüleri

Belirli Bir Alan Sınırına Göre Kesme 157

N-Bands Raster Clipper 157

Bölüm 10: ArcToolbox Spatial Analyst Araçları ile

Model Builder Uygulamaları 161

ArcToolbox’ta Spatial Analyst Araçları 162

Model Builder ile Yüzey Analizleri 166

Dissolve Fonksiyonu 181

Model Builder ile Örnek Noktalardan Sürekli Yüzey Oluşturma 188

Model Builder ile Havza ve Drenaj Analizleri 200

Fill Fonksiyonu 202

Flow Direction (Akış Yönü) Fonksiyonu 203

Basin (Havza) Fonksiyonu 204

Flow Accumulation (Su Toplanma Alanı) Fonksiyonu 205

Set Null Fonksiyonu 206

Stream Order (Akarsu Düzeneği) Fonksiyonu 208

Model Builder ile En Uygun Yer Seçimi Analizi 213

ArcGIS Terimler Sözlüğü 245

Kaynaklar 268

Hedefler

ArcGIS Teknolojisi

Desktop GIS

ArcInfo, ArcEditor, ArcView

ArcMAP, ArcCatalog, ArcToolBox

Model Builder

Extensions

ArcGIS Server

EDN

Bölüm 1

ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış

ARCGIS teknolojisi, ESRI tarafından geliştirilmiş, ölçeklendirilebilir entegre bir Coğrafi Bilgi

Sistemi yazılımıdır. Yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmuş bir

sistemdir. Bu Bölüm ArcGIS teknolojisinin bileşenlerini ve bu teknolojik ürünlerin Coğrafi Bilgi

Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza aynı zamanda gerçekleştireceğiniz çalışmalarda ArcGIS

teknolojisindeki ürünleri belirlemenize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

ArcGIS Nedir?

ARCGIS 9.2 sistemi, entegre bir coğrafi bilgi sistemidir. CBS yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi

ArcObjects üzerine kurulmuş bir sistemdir. ArcGIS teknolojisi aşağıdaki anahtar bölümleri içerir:

• Desktop GIS: İleri düzeyde CBS uygulamalarının bütünüdür.

• Mobile GIS: Ofis dışında arazide CBS uygulamalarını gerçekleştirmenizi sağlar.

• Server GIS: Ortak CBS yazılım objeleri kütüphanesidir. Sunucu tarafında bütün CBS

uygulamalarını, SOAP tabanlı web servislerini ve web uygulamalarını gerçekleştirmek için kullanılır.

• Online GIS: İsteğe bağlı olarak güncel CBS verilerine ve yeteneklerine düşük maliyetlerle

erişmenizi sağlayan servislerdir.

Bütün bu sistemler aynı zamanda, coğrafi bilgilerin birçok ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (İVTYS)

içerisinde yönetilebilmesini de ArcSDE teknolojisi ile sağlar.

ArcGIS, desktop ve server tarafında, tek veya çok kullanıcılı ortamlarda Coğrafi Bilgi Sistemi

uygulamaları için ölçeklendirilebilir bir altyapı sağlar. Bu doküman ArcGIS sistemlerinin çeşitli

bölümlerini ve bu bölümlerin Coğrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza yardımcı olmayı

amaçlamaktadır. İster ESRI yazılımıyla yeni tanışın, ister tecrübeli bir kullanıcı olun, bu doküman hem

yazılımın çeşitli bölümlerini hem de ArcGIS’in güçlü mekânsal analizlerini içeren Spatial Analiz

modülünün konseptini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

ArcGIS; ArcGIS Desktop, ArcGIS Server, ArcGIS Mobile ve ArcWeb Services sistemleri içerisinde yer

alabilmektedir.

Birlikte İşletilebilirlik

ArcGIS ürün ailesi aşağıdaki endüstri standartları üzerinde yapılandırılmıştır;

• .NET, Java ve COM (Geliştirme-özelleştirme için)

• İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (DBMS) (Veri depolama için)

• XML, SOAP, TCP/IP ve HTTP (Network ortamları için)

Gelişmiş Fonksiyonellik

Güçlü veri güncelleme, analiz ve kartografik üretim fonksiyonları ile etkin veri modelleri ve veri yönetim

sistemi sayesinde ArcGIS yazılım ailesi CBS alanında liderliğini devam ettirmektedir.

Ölçeklenebilirlik

Modüler yapısından dolayı ArcGIS, herhangi bir kişisel PC üzerinde veya çok-kullanıcılı güncelleme

işlemlerini gerektiren kurumsal bir yapı üzerine kolaylıkla adapte edilebilir.

Web Desteği

ArcGIS, CBS uygulamalarınızı hem organizasyonunuz içinde hem de web üzerinden mekansal veri

içeriğine erişim sağlayarak Internet yoluyla yönetmenize olanak sağlar.

Geliştirici Dostu

Kapsamlı dokümantasyonu ve örnek kodlarıyla birlikte ArcObjects ortak yazılım kütüphanesi elemanları

uygulama geliştiricilere, masaüstü, mobil, hosted ve sunucu ortamlarında sürekli ve amaca-yönelik

uygulama geliştirme olanağı sunar.

ArcGIS Desktop Nedir?

ArcGIS Desktop, (ArcInfo, ArcView ve ArcEditor) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap, ArcCatalog,

ArcToolbox, ArcGlobe ve Model Builder arayüzleri ile haritalama, coğrafi analizler, veri güncelleme, veri

yönetimi ve görüntüleme işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz entegre bir coğrafi bilgi sistemi yazılımıdır.

ArcGIS Desktop çok çeşitli kullanıcı tiplerinin gereksinimlerini yerine getirebilmek amacıyla

ölçeklenebilir:

o ArcView çok kapsamlı veri kullanımı, haritalama ve analizler üzerine odaklanır.

o ArcEditor, ArcView yazılım özelliklerine ek olarak, gelişmiş coğrafi güncelleme ve

veri üretimi sağlar.

o ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren

profesyonel bir yazılımdır.

ArcCatalog, mekânsal verilerinizin yönetimi ve

veritabanı tasarımı için kullanılabildiği gibi, depolama,

görüntüleme ve metaveri yönetimi için de

kullanılabilen bir arayüzdür.

ArcMap arayüzü, bütün haritalama ve

güncelleme işlemlerini yerine getirmek için

kullanılabildiği gibi, harita tabanlı analizler için

de kullanılmaktadır.

ArcGIS Desktop Extensions (Modüller) kullanılarak bütün yazılımlara yeni yetenekler eklenebilir.

Kullanıcılar ArcObjects (ArcGIS yazılım bileşenleri kütüphanesi) kullanarak kendilerine özel modüller

geliştirebilirler. Ayrıca, Visual Basic, .NET, Java, Visual C++ gibi standart Windows programlama

arayüzleri kullanılarak yeni modüller ve özel araçlar da geliştirilebilir.

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır.

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır.

ArcMap

ArcMap’de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, veri günleme, sorgulama ve analiz,

grafikleme ve raporlama araçları ile yüksek kalitede kartoğrafik üretim fonksiyonları bulunmaktadır.

ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap

uygulaması, GIS verileri ile ilgili başlıca şu fonksiyonları yerine getirir;

Haritalama (Mapping) Günleme (Editing) Sorgulama (Querying)

Analiz (Analyzing) Grafikleme (Charting) Raporlama Reporting)

Veri Görüntüleme Fonksiyonları

Projeksiyon Dönüşümleri

Coğrafi Analizler (ToolBox)

Harita Çıktı Oluşturma Fonksiyonları

Coğrafi Sorgulamalar

ArcCatalog

ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanımlama, gözden geçirme, yönetme ve organize etme işlemlerini

üstlenmiş olan uygulamadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde

bütünleşik olarak gelen ArcCatalog uygulaması, GIS verileri ile ilgili şu fonksiyonları yerine getirir;

ArcCatalog’da, ilişkisel veri tabanlarına direk bağlantı

Windows Exploler’a benzer işlevler

Veri Tipleri, içerikleri ve icon Görüntüleme (Contents)

Drag, Drop Özelliği (ArcMap ve ArcToolBox için)

Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi

Veri tabanında yer alacak olan alanların (Field) yaratılması ve tüm özelliklerinin yönetimi

ArcGIS veri formatlarının yaratılması (Shape File, Coverages ve Feature Class)

Veri İçerik Tablolarının oluşturulması ve görüntülenmesi (Metadata’larının oluşturulması)

DataView ortamında Ön gösterimlerinin sağlanması

UML (Unified Modeling Language) ile oluşturulmuş nesne modellerinden geodatabase yaratma

Grafik ve Sözel veriler arasındaki işlevlerin tanımlanması (Subtypes, Domain, RelationShips)

Veri yönetimi (Copy, Rename, Delete)

ArcGIS Server yönetimi

Lokal ağlar ve Web üzerinde CBS verileri arama ve bulma ve

ArcToolbox (Geoprossesing) fonksiyonlarını içerir.

ArcCatalog içerisindeki Metaveri

ArcCatalog kullanarak Globe verisi önizleme

ArcGIS Server ile ArcCatalog içerisinde harita önizleme

ArcIMS Metadata Server içerisinde metaveri yönetimi

ArcCatalog içerisinde Geoprocessing

ArcCatalog içerisinde 3D veri ön izleme

ArcToolbox ve ModelBuilder ile Coğrafi İşlemler

Geoprocessing, CBS veriler üzerinde yapılan analizler sonucunda elde edilen bilgilerin yapılandırılmasıdır

ve bütün coğrafi bilgi sistemleri içerisinde kritik bir fonksiyondur. Geoprocessing birçok kritik CBS

aktiviteleri ve bir CBS içerisindeki çoklu işlemlerin, aynı zamanda metodların otomatik hale getirilmesi

için kullanılmaktadır. Kullanıcılar, yüksek kalitede veri oluşturmak, veri kalitesi üzerinde kontrolleri

yapmak, modelleme ve analizler gerçekleştirmek için geoprocessing fonksiyonlarına başvururlar.

ArcGIS Desktop, geoprocessing modellerinin oluşturulmasına, bu modellerin kullanılmasına, dokümante

edilmesine ve paylaşılmasına yönelik bir yapı sağlar. ArcToolbox ve ModelBuilder, geoprocessing

yapısının iki ana bölümüdür. ArcToolbox geoprocessing araçlarının organize bir koleksiyonu,

ModelBuilder ise geoprocessing iş akışlarının yapılandırılmasında görsel bir modelleme dilidir.

ArcToolbox

Geoprocessing fonksiyonlarının kapsamlı bir koleksiyonu olan ArcToolbox, aşağıdaki işlemler için araçlar

içerir:

o

o

o

o

o

Veri yönetimi

Veri dönüşümü

Coverage işlemleri

Vektör analizler

Geocoding (Coğrafi kodlama)

ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo içerisinde kullanılabilir durumdadır. Her seviye ek

geoprocessing araçları içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüşüm araçları içerdiği gibi temel analiz

araçlarını da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yazılımının sağladığı araçlara ek olarak

geodatabase oluşturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar sağlar. ArcInfo ise, vektör analizler, veri

dönüşümü, veri yükleme ve coverage işlemleri için çok kapsamlı geoprocessing araçları sağlar.

Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erişilebilir olmasına rağmen, ArcInfo Coğrafi Bilgi

Sistemi organizasyonları içerisinde ana geoprocessing yazılımı olarak düşünülmelidir. Çünkü çok

kapsamlı geoprocessing araçlarını içermektedir. CBS verilerini yapılandıran ve anlizleri gerçekleştiren

kullanıcılar en az bir ArcInfo lisansına sahip olmalıdır.

Ek geoprocessing araç setleri, 200’e yakın raster modelleme araçları içeren ArcGIS Spatial Analyst; TIN

ve arazi analizleri için geoprocessing araçları ekleyen 3D Analyst gibi birçok ArcGIS modülleriyle

gelmektedir.

ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazılımları

içerisinde kullanılabilir durumdadır.

ModelBuilder

ModelBuilder arayüzü, geoprocessing iş akışlarının ve scriptlerinin yapılandırılması için grafik modelleme

sağlar. Aynı zamanda kompleks geoprocessing modellerinin oluşturulmasına ve tasarlanmasına

yardımcı olur. Modeller, ileri düzey işlemleri ve iş akışlarını oluşturmak için araç dizilerini, bununla

birlikte verileri birbirine bağlayan veri akış diyagramlarıdır. Kompleks CBS işlemlerini gerçekleştirmek

için araçları ve verisetlerini modeller üzerine sürükleyebilir, işlem adımlarını belli bir sıralama dâhilinde

birbirine bağlayabilirsiniz.

ModelBuilder, metodları ve prosedürleri organizasyonunuz dışındaki diğer kullanıcılarla da

paylaşabilmeniz için verimli bir mekanizmadır.

ModelBuilder, kompleks CBS işlemlerinin yapılandırılması ve oluşturulması için interaktif bir mekanizma sağlar.

ArcGlobe

ArcGIS Desktop 3D Analyst modülünün bir parçası olan ArcGlobe, sürekli, multi-resolution, global

görüntüleme sağlar. ArcGlobe da ArcMap gibi CBS veri katmanlarıyla çalışır. ArcGlobe katmanları, ortak

bir global yapı içerisine entegre edilerek tek bir küresel görüntüleme ortamına yerleştirilir. Veri setlerini

ve detayları uygun ölçeklerde görüntüleme ortamı sağlar.

ArcGlobe’un coğrafi bilgi için interaktif görüntüleme ortamı, CBS kullanıcılarının tamamen farklı veri

setlerini entegre etme kabiliyetlerini önemli ölçüde geliştirmiştir. Editleme, mekânsal veri analizleri,

haritalama ve görüntüleme gibi ortak CBS işlemleri için ArcGlobe’un geniş bir uygulama platformu

olması beklenmektedir.

Biyoçeşitlilik analizi

Üç boyutlu kentsel görünüm

Üç boyutlu veri görüntüleme ve semboloji

ArcView, ArcEditor ve ArcInfo Nedir?

ArcGIS Desktop, CBS kullanıcıları için meknasal verilerin yöetimi ve bilginin etkin kullanımında bir

koordinatördür. Üç farklı yazılım ürünü şeklinde satın alınabilir ve her bir yazılım yüksek düzeyde

işlevsellik sağlar.

• ArcView, çok kapsamlı haritalama, veri kullanımı, analiz ve geoprocessing araçları sağlar.

• ArcEditor, bütün ArcView fonksiyonlarına ek olarak shapefile ve geodatabase için gelişmiş

editleme içerir.

• ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren profesyonel bir

yazılımdır. Çok gelişmiş geoprocessing ile ArcView ve ArcEditor fonksiyonlarını genişletir. Aynı

zamanda ArcInfo Workstation için gereken uygulamaları da (Arc, ArcPlot, ArcEdit, AML,

vs.) içerir.

Çünkü ArcView, ArcEditor ve ArcInfo aynı mimariyi paylaşırlar. Dolayısıyla bunlardan herhangi birini

kullanan kullanıcı uygulamalarını diğer kullanıcılarla paylaşabilir. Haritalar, veri, semboloji, harita

katmanları, özel araçlar ve arayüzler, raporlar, metaveri ve diğerleri bu üç ürün içerisinde etkileşimli

olarak kullanılabilir. Bu demek oluyor ki, birçok değişik mimariye açılmak ve onları öğrenmek yerine tek

bir mimari kullanmanın faydalarına sahip oluyorsunuz.

Ek olarak, ücretsiz ArcReader ürünü, özel ArcGIS Engine uygulamaları, ArcIMS ve ArcGIS Server

kullanarak oluşturulan ileri düzeyde CBS Web hizmetleriyle ArcGIS Desktop ortamında üretilen harita,

veri ve metaveri birçok kullanıcıyla paylaşılabilir.

Bütün bu üç düzeyin yetenekleri isteğe bağlı yazılım modülleri (ArcGIS Spatial Analyst, 3D Analyst,

Geostatistical Analyst, ArcPress gibi) kullanılarak daha da ilerletilebilir. Daha fazla bilgi için ‘Lisanslı

ArcGIS modülleri’ konusuna bakabilirsiniz.

ArcGIS Desktop için üç yazılım da profesyonel CBS yetenekleri kazandırmaktadır.

ArcView Nedir?

ArcView profesyonel CBS kullanıcıları için anahtar bir veri kullanımıdır. ArcGIS Desktop

kullanabileceğiniz üç fonksiyonel ürün düzeyinden ilkidir.

ArcView 9.2, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox ve ModelBuilder uygulamalarının bir bütünüdür. ArcView;

haritalama, raporlama ve harita-bazlı analizler için güçlü bir toolkit oluşturur.

ArcView içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. İleri düzeyde harita sembolojilendirme ve editleme araçları, metaveri

yönetimi ve on-the-fly projeksiyon içererek birçok heyecan verici veri kullanım yetenekleri kazandırıyor.

ArcEditor Nedir?

ArcEditor, geodatabase, shapefile ve diğer coğrafi bilgi formatlarını yapılandırma için CBS veri

otomasyonu ve derleme ortamıdır. ArcEditor, topoloji, subtype, domain ve geometrik network gibi

geodatabase davranışlarını oluşturma yeteneklerine sahiptir. Ayrıca, metaveri oluşumu, coğrafi veri

inceleme, analiz ve haritalama araçları da içermektedir. ArcView içinde bulunan bütün yeteneklere

sahiptir.

ArcSDE yoluyla İVTYS’e erişebildiğiniz zaman, çok kullanıcılı coğrafi veri tabanları, ArcEditor’deki tam

kapsamlı versiyon yönetimi ile güncellenebilir, korunabilir. Versiyon yönetimi için gelişmiş versiyon

yönetim araçları içerir. Örneğin, uyuşmazlıkları (conflicts) belirleyici ve çözücü versiyon birleştirme

araçları gibi.

ArcSDE üzerine daha fazla bilgi edinmek için ‘ArcSDE Nedir?’ bölümüne bakabilirsiniz.

ArcEditor içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ile aynı yetenekleri önerir fakat ileri düzeyde editleme fonksiyonları

kazandırır.

ArcInfo Nedir?

ArcInfo, ArcGIS’in fonksiyon olarak en zengin istemcisidir. ArcInfo, bütün ArcView ve ArcEditor

yeteneklerini sağlar. Tüm gelişmiş geoprocessing ve polygon processing destekleyici ArcToolbox

uygulamalarına Arc, ArcPlot ve ArcEdit içerisinde bulunan klasik workstation uygulamalarını da ekler.

ArcInfo, GIS veri üretimi, güncelleme, sorgulama, haritalama ve analiz sisteminin bütünüdür.

ArcInfo içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ve ArcEditor içerisindeki bütün yetenekleri içerir ve ileri düzeyde

geoprocessing fonksiyonları kazandırır. ArcInfo versiyonu içerisindeki ArcToolbox mekansal veritabanı oluşumu ve yaratımında

büyük önem taşımaktadır.

ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller

Birçok isteğe bağlı ArcGIS modülü Desktop yazılımları içerisinde yeralmaktadır. Modüller; raster,

geoprocessing ve 3D analizler gibi işlemleri yapmanızı sağlar. Bütün ürünler, ArcView, ArcEditor ve

ArcInfo ürünlerinin herbirinde kullanılabilir.

ArcGIS Spatial Analyst

ArcGIS Spatial Analyst büyük ölçüde güçlü mekânsal modelleme ve hücre bazlı raster verilerini

yaratmanıza, haritalamanıza, sorgulamanıza izin veren özellik analizi sağlar. ArcGIS Spatial Analyst

ayrıca entegre bir vector-raster analizi yapmanıza da olanak verir. ArcGIS Spatial Analyst kullanarak,

verileriniz hakkında bilgi türetebilir, mekânsal ilişkileri tanımlayabilir, uygun alanlar bulabilir, bir

noktadan diğer bir noktaya geçişlerde birikmiş tutarları hesaplayabilirsiniz.

ArcToolbox ve ModelBuilder

kullanarakRaster geoprocessing ve

modelleme

ArcGIS 3D Analyst

3D Analyst kullanıcılara etkin bir yüzey veri görüntüleme ve analiz imkânı tanır. 3D Analyst

kullanarak, birçok bakı noktasından yüzey görüntüleyebilir, yüzey sorgulayabilir, seçili konumdan

yüzeyde ne görülebildiğini saptayabilir, raster ve vektör veri üzerinde yüzeyi kapsayan gerçekçi bir

perspektif imajı yaratabilirsiniz. 3D Analyst modülünün ana noktası, ArcGlobe uygulamasıdır. ArcGlobe,

üç boyutlu verinin birçok katmanını görüntülemek ve yüzey yaratımı ve analizi için arayüz sağlar.

3D Analyst ayrıca kazı-dolgu, görüş çizgisi ve arazi modelleme gibi üç boyutlu modelleme işlemleri için

ileri GIS araçları sağlar.

ArcGIS 3D Analyst, üç boyutlu görüntüleme ve

arazi modelleme yetenekleri sunar. modelleme

ArcGIS Geostatistical Analyst

Geostatistical Analyst, sürekli verilerin analiz edilmesi ve haritalanmasına yönelik istatistiksel metodlar

sağlar. Yüzey yaratımında Exploratory Spatial Data Analysis araçları veri için farklı girdiler (dağılım

oranı, küresel ve yerel dış etkenler, global trendler, mekansal otokorelasyon ve birçok veriseti üzerinde

çeşitlilik) sağlamaktadır. Geostatistical Analyst, belirli noktalarda seyrek ölçülerden alınmış sürekli yüzey

yaratabilme tool’ları ile donatılmıştır. “Belirli bir bölgede EPA standardını aşan ozon değeri olasılığı

nedir?” gibi sorular için Geostatistical Analyst, kesin olmayan hesaplamaları tahmini değerlerle biraraya

getirerek çözümler sunmanızı sağlar.

ArcGIS Geostatistical Analyst ile hızla ve kolayca özet istatistikler yapabilir, trendleri analiz edebilir ve yüzeysel yorumlama için

istatistiksel veriyi grafik olarak temsil edebilirsiniz.

ArcGIS Survey Analyst

Yıllarca harita (survey) ve CBS kullanıcıları, çok kapsamlı harita bilgilerini (survey information) CBS

uygulamaları içerisine entegre etmek ve CBS veritabanlarının mekansal doğruluğunu belirlemek için

araştırmalarını (surveyi) temel olarak kullanmak istemişlerdir. ArcGIS Survey Analyst bunu

başarmaktadır.

ArcGIS Survey Analyst ile kullanıcılar, zaman içerisinde güncellemeler yaparak ve geliştirerek çok

kapsamlı survey veritabanlarını CBSlerinin entegre bir parçası olarak yönetebilirler. Her survey konumu

için survey sistemi içerisindeki ilişkili doğruluk ve hata oranları görüntülenebilmektedir. Ek olarak

kullanıcılar, survey sistem içerisinde özellik konumlarıyla survey noktalarını birleştirebilir ve survey

konumlarını yakalamak için özellik geometrisini ayarlayabilirler.

CBS endüstrisi içerisine ArcGIS Survey Analyst modülünün girişi çok önemlidir. Zaman içerisinde

entegre survey ve GPS bilgilerinin kullanılarak mekansal doğruluk oranının artırılması amacıyla bütün

CBS organizasyonlarınca kullanılacaktır.

Yandaki grafik, ölçüm bilgilerini ve

survey network çapraz görüntüleme

örneği göstermektedir.

Mekansal doğruluğun artırılması için

coğrafi özellik geometrisi survey

konumlarına bağlanabilir.

ArcGIS Tracking Analyst

ArcGIS Tracking Analyst, kullanıcıların özellik hareketlerini ve konumlar için sistem değerlerini zaman

içerisinde izlemek amacıyla geçici (temporal) verilerini görüntülemelerini ve analiz etmelerini sağlar.

ArcGIS Tracking Analyst:

• Nokta ve track verilerini görüntüleme (gerçek zamanlı ve sabit zamanlı)

• Zamanı renklerle sembolize etme (verinin yaş gösterimi)

• İnteraktif playback

• Aksiyonlar (özniteliklere veya mekânsal sorgulamalara dayanan)

• Highlight (Vurgulama)

• Suppression (baskı)

• Çizgisel ve alansal veriler için destek

• Playback içinde geçici histogram

• Zamana bağlı olarak harita katmanlarının sembolize edilmesi

• Birçok geçici katmanın yönetimi için katman tabanlı zaman pencereleri

• Geçici işlemlerin karşılaştırılmasında geçici offset

• Animasyon dosyaları

• Ek analizler için veri saati (data clock)

ArcGIS Tracking Analyst içerisinde interaktif

playback yöneticisi (Start, Stop, Pause,

Rewind) gelecek zaman pencerelerini

(misyon planlama için) veya geçmiş zaman

pencerelerini (tarihsel veri analizleri için)

görüntülemek için eklenmiştir.

ArcGIS için ArcScan

ArcScan, taranmış görüntüleri vektör tabanlı katmanlara dönüştürebilmeniz için araçlar sağlarken aynı

zamanda çalıştığınız görüntünün raster hücrelerini seçmenize ve editlemenize olanak tanır. Sonuç

olarak bu araçlar, raster görüntülerden elde edilen özellikleri (features) coğrafi bilgi sisteminize (CBS)

entegre etmek için ArcEditor ve ArcInfo yazılımınız içerisine yeni teknikler ekler.

ArcGIS için ArcScan kullanarak raster editleme, raster yakalama, manuel olarak raster veri izleme ve

çoklu vektörizasyon içeren raster’dan vektöre dönüşüm işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.

ArcGIS Schematics

ArcGIS için Otomatik Şematik Oluşum

ArcGIS Shematics modülü, ArcGIS yazılımı üzerinde oluşturulan ağ yapılarını kullanarak, geniş alanlar

üzerindeki şebekelerin tek hat ve prensip şemalarını oluşturmaktadır. ArcGIS Shematics, ArcGIS

üzerinde kurulmuş olan elektrik, telekom, su ve kanalizasyon ve doğalgaz gibi altyapı uygulamalarının

yanında lineer olan herhangi bir ağ yapısı üzerinde de kullanılabilir.

Şematik herhangi bir CBS ağ yapısı görüntüsüdür. Bu araç, ağ yapısına ait birçok grafik görüntüleme

yapabilmenizi aynı zamanda haritalar ve dokümanlar içerisine yerleştirebilmenizi sağlar.

Elektrik ve su ağ yapılarına yönelik bazı ArcGIS Schematics örnekleri

ArcGIS için Maplex

ArcGIS için Maplex, harita üretiminde kullanılan CBS tabanlı kartografik tasarım yazılımıdır. Sayısal

ortamlarda üretilen haritalarda, otomatik yazı yerleştirilmesi ve ileri düzeyde etiketleme teknikleri ile

Maplex günümüz bilgisayar destekli harita üretiminde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

Maplex yazı ve etiketler arasında çıkabilecek yerleşim çakışmalarını, kullanıcı tarafında belirlenen

"öncelik sırası tanımlarını" kullanarak çözmektedir. Böylece kartografik kaliteyi öne çıkartmak ve harita

gösterim hızını arttırmak mümkün olmaktadır. Maplex öteleme, yığma, otomatik yazı tipi küçültme,

eğikleştirme ve kısaltma işlemleri ile etiketlerin en uygun şekilde yerleştirilmesini sağlar.

Maplex kullanarak önemli ölçüde zaman kazanırsınız. Ön çalışmalar etiketlendirme işlemlerinde %50

oranında ve hatta daha fazla zaman kazancı olduğunu göstermektedir. Sağladığı kaliteden ve

kazandırdığı zamandan dolayı yüksek kalitede harita üreten her CBS organizasyonu mutlaka bir tane

Maplex yazılımına sahip olmayı düşünmelidir.

ArcGIS Publisher

ArcGIS Publisher modülü, ArcGIS Desktop yazılımlarında oluşturulmuş standart haritaları yayınlamak

için kullanılmaktadır. ArcSDE (Konumsal Veri Sunucusu) veya internet üzerinden sunmak amacı ile her

ArcMap dokümanı için yayımlanabilir harita dosyalarına (PMF) dönüştürmede kullanılır. Yayımlanan PMF

dosyalarını ESRI 'nin ücretsiz görüntüleme yazılımı ArcReader aracılığı ile her sayıda kullanıcı ile

paylaşabilirsiniz. PMF format, ArcIMS için ArcMap Server aracılığıyla haritalarınızı Web veya Intranet

üzerine yerleştirmek için de kullanılmaktadır.

ArcGIS Publisher programlanabilir API içermektedir. Bu sayede ArcReader Visual Basic, C++ veya Java

kullanarak özelleştirilebilir.

ArcPublisher, oluşturduğunuz haritalara taşınabilirlik kazandırmanın yanısıra yayınlacağınız haritaların

görüntülenme ayarlarını da kontrol etmenizi sağlar. Bu sayede kullanıcıların ArcReader ile hangi

özellikleri kullanabileceğini belirlemiş olursunuz.

ArcReader uygulamasının ana hedefi organizasyonunuzun değişik departmanlarında mevcut olan

haritalara daha kolay ulaşımı sağlamaktır. ArcReader uygulamasının en son sürümü ArcGIS Desktop ile

üretilen yüksek kalite haritaları da gösterebilmektedir. ArcReader kullanıcıları interaktif olarak bu

haritaları kullanabilir ve çıktı alabilirler.

PMF dosya formatı, ArcGIS Publisher ile üretilir. ArcGIS publisher opsiyonel bir eklenti olarak ArcView,

ArcEditor, ve ArcInfo uygulamalarına entegre edilebilmektedir. ArcGIS Publisher MXD formatındaki

çıktıları PMF formatına dönüştürerk ArcReader uygulamasında görüntülenmesini sağlar.

Haritalarınızı ArcMap ortamında oluşturur, ArcGISPublisher ile yayınlarsınız. ArcReader, ArcGIS Server

ve ArcIMS ArcMap Server ile bu haritalarınızı birçok kullanıcıyla paylaşırsınız.

ArcGIS için ArcPress

ArcPress; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo için harita baskı modülüdür. ESRI’nin raster imaj işlemcisi

(raster image processor (RIP)) gibi ArcPress standart grafik değişim formatları ile sanayi tipi standart

wide-format ve masaüstü yazıcıları üzerinde baskı yapabilmek için genel yazıcı dilinde baskı dosyaları

sağlar.

Geniş formatlı CBS haritaları, çok büyük veri hacimleri, kompleks semboloji ve off-the-shelf yazıcılarda

basımı çoğunlukla zor veya zaman kaybı olan çok geniş kapsamlı imajlar içerebilir. ArcPress’in CBS

ortamındaki rolü, herhangi ekstra yerleşik hafızaya veya donanıma ihtiyaç duymadan yüksek kalitede

ve hızlı harita baskısı sağlamaktır. ArcPres, yazıcınızın pahalı donanım yükselticilerine gerek duymadan

sürekli baskı yapmasına izin vererek, bilgisayarınızı bir baskı işlemcisine dönüştürür.

ArcGIS DATA INTEROPERABILITY EXTENSION

(GIS verisi ve teknolojisinin birlikte işlerliği)

ArcGIS Interoperability Extension, yaygın olarak kullanılan 100’den fazla CBS veri formatına ve

özelliklerine, gelişmiş veri arayüzü ekleme yeteneğini sağlar. Bu modülün ana özelliği, her bir CBS veri

formatını direk erişilebilir veri kaynağı olarak ekleyebilmesidir. Örneğin, S57 gibi denizcilikle ilgili veri

setleri, geliştirilmiş öznitelikleriyle ileri düzeyde CAD veri setleri, MapInfo veri setleri, UK Ordnance

Survey’s Master Map GML dosyaları ArcGIS içerisinde kullanılabilir. Ek olarak, ArcGIS kullanıcıları

verilerini 80’den fazla desteklenen veri formatına export edebilirler.

Dış kaynaklı verileri ArcGIS veri yapılarına (geodatabase feature class, shapefile, vs.) dönüştüren

dönüşüm araçları üzerinden veri kaynakları tanımlanabilir. Her veri kaynağı, dış kaynaklı bir dosyanın

direk olarak nasıl okunacağına ve daha sonra ArcGIS içerisinde nasıl kullanılacağına dair özellikler

sunar. Yeni veri kaynağı tanımlandıktan sonra, ArcGIS veri yapıları gibi, ArcCatalog, ArcMap, ArcGlobe,

ArcToolbox ve Model builder içerisinde doğrudan kullanılabilir.

ArcGIS Interoperability Extension ESRI ve Safe Software işbirliğiyle yapılandırılmıştır. Yazılım Safe

Software’in popüler FME ürünü üzerine kurulmuştur.

ArcGIS Interoperability Extension ile kullanıcılar:

o Standart FME formatlarını doğrudan okuyabilecekler (TAB, MIF, E00, GML, vs.)

o FME destekli veritabanlarına bağlanabilecek ve bu veritabanı bağlantılarından okuyabilecekler

(MySQL ve PostGIS gibi)

o FME birleşik veri kaynaklarını tanımlayabilir ve bu kaynaklardan okuyabilirler ( örneğin, FME

kullanarak “query” olarak tanımlanan veri kaynakları)

o Veritabanı yönetim sistemlerinden shape dosyalarına öznitelik birleştirebilirler (join), yeniden

kodlandırma yapabilirler, vs.

o Her feature class’ı her FME destekli veri formatına export edebilirler (örneğin GML formatına

export etme)

o ArcGIS destekli veriyi her FME formatlı veya destekli veritabanına yüklemek, işlemek ve export

etmek için geoprocessing yapısı içerisindeki FME ortamını kullanabilirler

ArcGIS Server Nedir?

ArcGIS ® Server tam ve entegre sunucu tabanlı bir coğrafi bilgi sistemidir. Bu coğrafi veri yönetimi,

haritalandırma ve mekânsal analiz için kurulum paketi dışında son kullanıcı servisi olarak gelir. ArcGIS

Server zenginliği, standartlar tabanlı platformu, yaygın CBS kabiliyeti ve çok kapsamlı veri yönetimi

araçları ile merkezi yönetilen CBS mimarisine yükselmeyi sağlar. ArcGIS Server teknolojisi coğrafi

mekânsal yetenekleriyle arama tabanı, masaüstü ve mobil kullanıcılarıyla bir organizasyonun her yerine

uzanır.

Merkezi veri yönetimi, düşük maliyetli sahip olma ve bilgi teknoloji standartlarına bağlılık ArcGIS

Server’ı her kuruluş bünyesinde bilgi sistemi çözümünde bir temel yapar.

ArcGIS ® Server eksiksiz sunucu tabanlı, mekânsal veri yönetimi, tasarım ve mekânsal analiz yetenekleri öneren bir coğrafi bilgi

sistemidir.

Merkezi yönetilen CBS

ArcGIS Server doğru bir CBS sunucusu girişimidir. Bu sistem, organizasyonlara uygulama sunucuları

üzerinde CBS yazılımını merkezileştirebilmeyi ve CBS yeteneklerini ağ üzerinden geniş kullanıcı kitlesine

ulaştırabilmeyi sağlar. Kuruluş içi CBS kullanıcıları geleneksel masaüstü sistemlerini, aynı web

tarayıcılarını kullandıkları gibi kullanarak ve hareketli hesaplama cihazlarını kullanarak merkezi CBS

sunucusuna bağlanabilirler. Kullanıcılar ArcGIS Server’ı ana ofisten veya şubelerden evde veya herhangi

bir yerde CBS sistemine tek paylaşımlı sistem üzerinden erişebilirler. Bu merkezcil yaklaşımla mekânsal

veri yönetimine, haritalandırmaya ve mekânsal analizlere, CBS servisi kullanıcıları ve uygulamalar kendi

iş akışı mantığıyla sunucu tabanlı işleri adapte edebilir ve kuruluşun her yerinde kullanılabilir.

Mekânsal Veri Yönetimi

Coğrafi veri tabanı ArcGIS ailesi ürünleri çatısı altında ortak veri girişi ve yönetimine olanak sağlar.

ArcGIS Server mekânsal veri yönetimi özellikleri ArcGIS coğrafi veri tabanı modeline dayanır.

ArcGIS sunucusu coğrafi veri servisi yöneticilerin coğrafi veri yayınlamasına izin verir. Bu yüzden

mevcut iş akışları esnasında ve ArcGIS Desktop ile kullanıcı etkileşimlerinde kolayca kullanılır.

ArcGIS Server çıkartma, denetle/kaydet ve veritabanı kopyalama işlemleri için coğrafi veri

yayınlayabilir.

Haritalandırma

ArcGIS Server görselleştirme ve haritalandırma özelliklerini 2 boyutlu dinamik ve haritalarını aynı 3

boyutlu gibi sunar. Kullanıcılar sadece tıklayarak zengin, arama tabanlı web haritalandırma

uygulamalarını ayarlayarak 2 boyutlu servisleri kullanabilirler. 3 boyutlu haritalandırma servisleri,

ESRI’nin yarattığı rahatlıkla ArcGIS Server içinde yer alması sayesinde ArcGIS Explorer ile birlikte

kullanılır. ArcGIS Desktop 2 ve 3 boyutlu haritalandırma servislerini kullanabilir.

Mekânsal Analiz

ArcGIS Server mekânsal analiz özellikleri, sunucu tabanlı analizlere ve coğrafi işleme tabii tutulmaya

ihtiyaç duyarlar. Bunun içeriğinde vector, raster, 3 boyut ve ağ çözümleyicileri; modeller, senaryolar ve

masa üstü yazılım araçları ve eşzamanlı süreçler yer alır.

Entegre GIS Serverın Yararları

ArcGIS Desktop kullanıcıları coğrafi işlem araçlarını yönetebilir ve bunları web haritalandırma

uygulamaları ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop servislerinde yayınlayabilirler. ArcGIS Server ve

ArcGIS Desktop daha fazla üretkenlik sunarlar. Bu verilerin, haritaların, globe’ların ve masaüstü

modellerinin yönetilmesini, CBS sunucusunda sunulmasını ve webde, masaüstünde ve hareketli

istemcilerde kullanımını sağlar. Kurumsal sistemleri oluşturan ve geliştiren Kurumsal sistem

geliştiricileri, sistem mimarları ve veritabanı yöneticileri, açık, ortak kullanım platformları, diğer kuruluş

sistemleri ile entegrasyonu, düşük ücretli sahiplik ve ölçeklendirme konusunda yararlar sağlar.

Açık, ortak kullanılabilen platform

ArcGIS Server bilgi teknolojileri standartlarına bağlı kalarak, maksimum ortak kulanım sağlar ve

kurumsal mimarinin her çeşit popular programlama diline, ortam gelişimine, ticari uygulama

sunucusuna ve veritabanı yönetim sistemlerine(DBMS) uyum sağlar.

ArcGIS Server teknolojisi açık coğrafi mekânsal birlik(OGC) yoluyla CBS alanı içinde ortak kullanılabilen

standartları destekler. ArcGIS uygulamaları yazılan ve okunan web harita servis(WMS) istemcileriyle

ortak kullanılabilmektedir. ArcGIS Server Yöneticisi kullanımı; kullanıcılar kolaylıkla haritalandırma

servislerinde ve web uygulamalarında OGC ve WMS yaratabilirler. Bu uluslararası standart bilgisayar

ekranına dijital imaj olarak resmedilebilen bir harita tanımlar.

Daha geniş bilgi teknoloji alanlarında, okunan ve yazılan KML’ler ArcGIS uygulamaları ile istemciler

arasında ortak kullanılabilir. KML coğrafik özellikleri ve rasterları 3 boyutlu tanımlayan Google Earth

XML spesifikasyonudur. ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop uygulamaları gibi ArcGlobe da KML’yi

okuyabilir. ArcGIS Desktop coğrafi uygulama araçları ve ArcGIS Server CBS servisleri KML içinde vector

özellikleri ve raster veri çıktısı oluşturabilir.

Anahtar bilgi teknolojileri, Java ve NET, XML ve SOAP gibi, lokal ve geniş alanlarda kuruluş

uygulamaları hazırlayabilmek için web üzerinden yapılan bağlantılarla mesajlaşma ve veri transferi için

kullanılabilir.

ArcGIS ürünleri kablolu ve kablosuz sistemler arasında CBS ve bilgi teknolojileri ortak kullanımını

güvenceye almak için açık uygulanabilen ara yüzler ve destek anahtar formatları ve web servislerine

sahiptir.

Diğer kuruluş sistemleriyle entegrasyon

ArcGIS Server müşteri ilişkileri yönetimi(CRM) ya da Kuruluş kaynak planlama (ERP) sistemleri gibi

diğer sistemleri standart endüstri yazılımını kullanarak destekler. Sonuç olarak, organizasyon mevcut

bilgilerden sırasıyla karar verme sürecini ve yatırımdaki geri dönüşü geliştirerek yeni değerler

kazanabilir.

Her büyüklükteki kuruluş onları önceki ayrık sistemlere iten iş zorluklarıyla karşılaşır. Lokasyon

kuruluşun ayrılmış parçalarını bir puzzle gibi birleştirir ve ortak operasyonel bir tablo ortaya koyar.

ArcGIS Server adapte edilmiş servis mimarisi(SAO) ile iş değerini geliştirir. GIS Server tarafından

desteklenen yermerkezli iş akışları lokasyona bağlı farklı işlerin entegrasyonunu mümkün kılar. SAO

yeteneği arttıkça kurulmuş iş sistemleri daha da değerlenir.

Özel uygulamalar yaratma yeteneği ve NET yada JAVA servisi kullanımları

ArcGIS Server ile gelen Yazılım geliştirme kiti NET teknolojisi ile ilgili oarak aşağıdakileri içerir.

• Web uygulamala geliştirici çatısı(ADF)

• Hareketli ADF

Java Bileşenleri için ise

• Web ADF

• Coğrafi mekânsal Kuruluş için Java Beans yaratmak

ArcGIS Server ADFs paketi hızlı kurulum ve etkileşimli İnternet uygulamaları için web haritalandırma

uygulama şablonu ve AJAX uyumlu web kontrolü ile birlikte gelir.

Kurulumcular aşağıdaki entegre yapılandırma programlarını ArcGIS Server ile birlikte kullanarak özel

uygulamalar yaratabilirler.

• Visual Studio® 2005

• Eclipse

• Sun Java Studio Creator

Düşük Maliyet

ArcGIS Server ile birlikte uygulama ve tüm süreç özellikleri merkezi uygulamalarda, sunucularda ve veri

tabanlarında yürütülmektedir. Bu da idari harcamaların versiyon senkronizasyonu, sertifikasyon, yazılım

yüklenmesi ve güncellemeler maliyetinin günden güne önemli derecede indirgendiği anlamına gelir.

Birleştirilmiş uygulamalar, veritabanı sunucuları ve merkezi veri merkezleri aşağıdaki avantajlara

sahiptir.

• İndirgenmiş CBS yazılımı kurulumu ve bakım masrafları

• Veri depolarının merkezi yönetimi

• Veri ve uygulamalar için daha fazla güvenlik

• CBS uygulamalarıyla ve diğer merkezi kuruluş uygulamalarıyla entegrasyon

• İstemci, dosya sunucuları ve coğrafi veri tabanı arasında indirgenmiş ağ bant aralığı kullanımı

• Uzak kullanıcılarla düşük bant aralığında iletişim desteği

ArcGIS Server’ın zengin, standart tabanlı platformu ve CBS özellikleri uzantıları sayesinde istemci

makinelere başka bir özel yazılım yüklemek gerekmeyecektir. Arama motoru tabanlı dizayn edilmiş olan

ArcGIS Server web haritalandırma uygulaması son kullanıcının kolayca sistemi kullanabilmesine olanak

sağlar. Entegre ArcGIS mimarisi mevcut Desktop kullanıcılarının sistemi hemen kullanabileceği ve CBS

servisini kendi iş akışlarında kullanabilmelerini sağlar. Bu açık ortam sayesinde, organizasyonlar düşük

maliyetlerle eklenen donanım, yazılım ve altyapı hizmetlerini kullanarak coğrafi mekânsal özelliklerini

geliştirebilirler.

Ölçeklenebilirlik

ArcGIS Server seviyeleri hem büyük kurulumlarda hem de küçük çalışma gruplarının ölçeklendirilmesini

destekler.

ArcGIS Server Kuruluşu coğrafik verilerin, haritaların ve analizlerin yüksek sistem seviyelerinde

esnek ve ölçeklendirilebilir özelliğiyle büyük organizasyonları paylaşımına açmak amacıyla

tasarlanmıştır. ArcGIS Server Kuruluşu dağınık hesap alanlarında kullanılabildiği gibi diğer kurulumlara

destek verebilmesi için tasarlanmıştır.

ArcGIS Server Çalışma grubu, tek bir sunucudan çalışan küçük şirketlerde veri, harita ve mekânsal

analizleri paylaşmak isteyen çalışanlar için yapılandırılmıştır. Çalışma grubu kullanıcıları internet veya

intranet yoluyla ArcGIS Desktop, ArcGIS Explorer, arama tabanlı uygulamalar ve hareketli aletler içeren

istemcilere bağlanabilirler. ArcGIS Server Çalışma grubu, mekânsal veri yönetimini basitleştirmek ve

daha verimli veri tabanı yönetimi çözümleri bulmak amacıyla gömülmüş veri tabanı yönetim sistemi

içerir.

Paket dışı fonksiyonellik

ArcGIS Server 3 seviye fonksiyonellikte sunulur;

* Gelişmiş – ArcGIS Server Advanced Organizasyon içinde ve internet üzerinde CBS servis dağılımını

sağlamak için merkezi ve sunucu tabanlı CBS geliştiren CBS organizasyonları için tasarlanmıştır. Bu en

gelişmiş sürümdür. Düzenleme özelliği, mekânsal veri yönetimi, hem 2 hem 3 boyutlu görselleştirme ve

mekânsal analiz imkânı sunar.

* Standart - ArcGIS Server Standard merkezi ve sunucu tabanlı sistemde coğrafik verilerin harita veya

globe olarak yayınlanmasını sağlayan CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir. Veri yönetimi ve hem 2 hem 3

boyutlu görselleştirmeyi sağlar.

* Temel - ArcGIS Server Basic coğrafik veri girişi paylaşımı isteyen CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir.

Bu sistem ana coğrafi veri tabanı yönetimi araçları, depolama teknolojisi ve dağıtım olanakları sağlar.

ArcGIS Server kolay kullanım, arama tabanlı yayın servis yöneticisi, uygulama yaratma ve CBS

sunucularının yönetilmesini sağlar.

CBS Servislerini Yayınlama

CBS servisi; istemci uygulamalar tarafından kullanılabilecek şekilde bir sunucu üzerinde konumlanmış,

harita, globe, yer bulucu veya bir coğrafi veritabanı bağlantısı gibi bir CBS kaynağını ifade etmektedir.

Servisler kaynakların istemciler tarafından kullanımının paylaştırılmasını kolaylaştırır. Sunucu kaynakları

saklar, servislere ev sahipliği yapar, CBS işlerini gerçekleştirir ve sonuçları istemcilere ortak bir formatta

(görüntü ve metin gibi) döndürür.

ArcGIS Desktop uygulamarından ArcMap, ArcCatalog, and ArcGlobe, CBS kaynaklarının

yayınlanmasında ve oluşturulmasında kullanılır. Örneğin, harira dökümanı ArcMap kullanılarak

oluşturulur. Adres konumlandırıcılar veya coğrafi veritabanları ArcCatalog kullanılarak oluşturulur. Globe

dökümanı ArcGlobe ile, ve bir araç kutusu ArcMap veya ArcCatalog kullanılarak oluşturulur.

Bir CBS kaynağı oluşturulduktan sonra, CBS sunucusuna yayınlanabilir. ArcGIS Server Yöneticisi servis

oluşturmak için kullanımı kolay kurulum sihirbazı sağlamaktadır. Yönetici içerisinden, kulanıcılar servis

ekleyip çıkarabilir, servis özelliklerini güncelleyebilir ve servisleri klasörler içinde düzenleyebilir.

ArcGIS Server Yöneticisi servisleri ve Web uygulamalarını oluşturmak ve yönetmek için kullanımı kolay sihirbazlar içerdiği gibi,

CBS sunucusu yönetimini sağlayacak araçlar da sağlar.

Sunucuya CBS kaynaklarının yayınlanmasında, Katalog ağaç yapısı içinden kaynağın bulunması, üzerine

sağ tıklanarak ArcGIS Server’a Yayınla komutu ile ArcCatalog da kullanılabilir. CBS kaynağı

yayınlanırken –Yönetici veya ArcCatalog kullanılarak- istemcilerin servisleri kullanma yollarının çeşitleri,

yetenekleri ile birlikte belirlenebilir. Örneğin, bir harita servisine coğrafi kodlama yeteneği sağlanarak

kullanıcıların servisi adresi ile bir yer bulmakta kullanması sağlanır.

Yönetici veya ArcCatalog, çok farklı servislerin sağlanmasında ve yayınlanmasında kullanılabilir. Bir

kaynak için kullanılabilir durumda olan yetenekler, ne türden bir CBS kaynağının kullanıldığına ve harita

dökümanı durumunda hangi katmanların bulunduğuna göre değişiklik gösterir.

• Haritalama Servisi harita dökümanlarının (.mxd) veya yayınlanmış harita dökümanlarının

(.pmf) içeriklerine erişim sağlar. Bu yetenek bir harita servisi yayınlanırken her zaman

kullanılabilir durumdadır.

• Web Harita Servisi Open Geospatial Consortium, Inc. uyumlu, Open Geodata Interoperability

Specification (OGIS) uluslar arası standartlarını karşılayan bir harita servisidir. Bu servis OGC

WMS kurallarını içeren, ArcGIS Server tarafından oluşturulmuş Web haritalama uygulamaları ve

ArcGIS Desktop kullanan herhangi bir istemci tarafından kullanılabilir. WMS yeteneği bir harita

servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Mobil veri servisi mobil uygulamalarla birlikte bir Web servisi üzerinden harita dökümanının

içeriğine erişim sağlar. Mobil Web servisleri, Pocket PC, Tablet PC ve Smartphone gibi

görüntüleme, hafıza ve işlem gücü olarak donanımsal kısıtları bulunan araçlar üzerinde çalışan

mobil uygulmalar tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Mobil kullanım yeteneği bir harita

servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Globe servisi bir ArcGlobe dökümanı kullanarak (.3dd) globe’un 3 boyutlu görnümüne erişim

sağlar. ArcGlobe, ArcGIS Explorer ve ArcReader gibi desteklenen istemciler globe servisine

uzaktan erişebilirler.

• Keyhole Markup Language servisi, coğrafi detayları ve rasterları üçüncü boyutta

tanımlamakta Google Earth’ün XML kurallarını kullanır. Bu servis ArcGIS Explorer, Google Earth

ve ArcGlobe tarafından kullanılabilir. KML yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman

kullanılabilir durumdadır.

• Coğrafi işlem servisi, sunucu üzerinde çalışan coğrafi işlem modellerine erişim sağlar ve

kurumların coğrafi verilerini ve coğrafi işlemlerini merkezileştirmesine olanak verir. Coğrafi

işlem servisleri yayınlandıktan sonra, ArcGIS Explorer, Web haritalama uygulamaları ve ArcGIS

Desktop gibi farklı istemci uygulamalar tarafından kullanılabilirler. Kullanıcılar tarafından bir

model veya model grupları içerisinde kullanılmak istenen coğrafi işlemleri içeren bir araç kutusu

CBS sunucusuna yayınlandığında veya modeller ArcMap içerik penceresine bir araç katmanı

olarak eklenip CBS sunucusuna yayınlandığında, coğrafi işlem servisi yeteneği harita yayınlama

servisi için kullanılabilir olacaktır.

• Coğrafi veri erişim servisi coğrafi veriye ArcGIS Server kullanarak LAN, WAN veya internet

üzerinden erişim sağlar. Bu servis, coğrafi veritabanı replikasyonu, veri çıkarımı ile copyalar

oluşturmak ve coğrafi veritabanında sorgu çalıştırmak işlemlerinin gerçekleştirilmesi yeteneğini

ortaya çıkarır. Coğrafi veritabanı, bir coğrafi veri servisi oluşturmak için doğrudan

yayınlanabilir, yada kullanıcı coğrafi veritabanını içeren bir harita dökümanı yayınlayarak coğrafi

veri servisini ve karşılık gelen harita servisini yaratabilir. CBS kaynağı, bir ArcSDE® bağlantı

dosyası (.sde), kişisel coğrafi veritabanı, dosya coğrafi veritabanı, veya bir coğrafi

veritabanından katman içeren harita dökümanı olmalıdır.

• Ağ analizleri servisi en yakın kullanım konumu, rota veya servis alanı analizleri gibi ulaşım

ağ analizi işlemlerine erişim sağlar. Bu servisler ağ verisetinde analizleri gerçekleştirebilmek için

ArcGIS Server Network modülünü kullanırlar. Sunucu üzerinde Network lisansı olmalıdır ve

harita dökümanı bir ağ analizi katmanı içermelidir. Bu servisten ArcGIS Server içinde bulunan

geliştirici araçları kullanılarak faydalanılabilir.

• Coğrafi kodlama servisi kullanıcıların bir adres girerek coğrafi kodlanmış sonuç ile bir harita

elde etmelerini sağlar. Servis yaratıldıktan sonra, ArcGIS Server içindeki geliştirici araçları

kullanılarak istemci uygulamada coğrafi kodlama servisi kullanılabilir. ArcGIS Desktop

kullanılarak CBS kaynağı olarak adres konumlandırıcı (adres konumlandırıcı dosyası [.loc],

ArcView® 3 konumlandırıcı [.mxs], ArcSDE konumlandırıcı, kişisel coğrafi veritabanı

konumlandırıcı veya dosya coğrafi veritaanı konumlandırıcı) oluşturulmuş ve CBS sunucusuna

yayınlanmış olmalıdır.

Yüksek performanslı haritalama servisleri, belirli harita ölçeklerde kullanım için saklanarak (cache)

oluşturulabilir. Harita saklama özelliğini kullanan haritalama servisleri, istemciye önceden oluşturulmuş

bir veya daha fazla saklanmış görüntü gönderdiği için, saklama özelliği olmayan ve talep anında her

seferinde bir görüntü gönderen servislere göre çok daha hızlı görüntülenir. Saklanmış haritalama

servisleri oluşturmak için ArcToolbox içerisideki saklama coğrafi işlemleri araçları veya ArcCatalog

kullanılabilir. Saklanmış haritalama servisleri oluşturulması ve yönetimi ile ilgili daha fazla bilgi için

webhelp.esri.com adresindeki ArcGIS Server Yardımı’nı inceleyiniz.

Web Haritalama Uygulamalarının Oluşturulması

Yönetici Web haritalama uygulaması oluşturmakta kullanılacak kullanımı kolay bir sihirbaz sunmaktadır.

Aynı zamanda, ArcGIS Explorer haritaları ve KML ağ bağlantıları yayınlamakta kulanılabilecek teknikler

de içermektedir. Web haritalama uygulamalarının gerçekleştireceği işlemleri, güncelleme, adres bulma,

yer bulma, coğrafi işleme, sorgu öznitelikleri ve arama özniteliklerini içeren güçlü kurulum paketi dışı

işlemlerin bulunduğu listeden seçerek ayarlamakta Yönetici kullanılır. Uygulamanın görsel ayarlamaları

da Yönetici ile özelleştirilebilir. Web haritalama uygulamasını özelleştirmek için herhangi bir Web

geliştirme veya programlama deneyimi gerekmemektedir. İleri seviye özelleştirme işlemleri için,

Yönetici ile oluşturulan uygulamalar Microsoft® Visual Studio veya Eclipse gibi bütünleşik geliştirme

ortamlarında (IDE) güncellenebilir.

ArcGIS Server, Web haritalama uygulamasının aynı CBS sunucusunda veya ArcGIS Server Internet

bağlantıları (HTTP yoluyla), ArcGIS Server yerel bağlantıları, ArcIMS® görüntü servisleri ve ESRI

tarafından sunulan ArcWeb SM servisleri gibi farklı CBS sunucularındaki farklı haritalama servislerini

bağımsız olarak birlikte kullanabilmesine olanak sağlar. Örneğin, ArcIMS sunucusunda çalışmakta olan

bir servis ArcGIS Server üzerindeki başka bir servisle birleştirilebilir.

CBS Sunucularının Yönetimi

Yönetici ile sunucu sistemindeki makineler ve dizinler ayarlanabilir ve logların kullanımı ile sorunlar

giderilebilir. Sunucu yönetimi, kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayabilecek ve ArcGIS Server sisteminin

sorunsuz çalışabileceği şekilde uygun yazılım, donanım ve ayarlamaların yapılması ve kurulması

anlamına gelmektedir. Yönetici içinde, ArcGIS Server aşağıdaki maddeleri içeren birçok yönetimsel araç

sağlamaktadır:

• Servis başlatma, durdurma, silme ve duraklatma – Yönetici makine kaynaklarının

kullanım durumu ile ilgili kontrolleri yöneticilere sağlar. Örneğin, coğrafi veritabanı içeren bir

sunucuya bağlantı sağlayan bir haritalama servisi varsa ve ilgili sunucu bakım için kapalı

durumdaysa, yönetici, veritabanı kullanılabilir olana kadar harita servisini duraklatabilir. Servis

aynı zamanda tamamen kaldırılabilir.

• Klasör ekleme ve kaldırma – Yönetici klasörler içerisinde bulunan servisleri düzenlemek için

kullanılır. Klasörler coğrafi bölgelere, güvenlik seviyelerine, Web servisi mesajlaşma biçimine,

veya başka bir kritere göre oluşturulmuş olabilir.

• Sunucu dizinleri oluşturmak – Bu dizinler, CBS sunucusunun tüm sunucu nesne bölümü

(SOC) makinelerine erişilebilir olan ağ üzerindeki fiziksel dizinlerdir. Üç çeşit sunucu dizini

vardır: Saklama (cache), İşler (jobs) ve Çıktı (output). İhtiyaç duyulduğunda CBS sunucusu bu

dizinlerden bir veya daha fazlasına geçici dosyalar yazar. Sunucu aynı zamanda, belirlenen

aralıklarla bu dizinleri, içlerindeki dosyaları silerek düzenli olarak temizler.

• Log dosyası konumunu belirlemek – Log dosyaları CBS sunucusu içindeki sorunları izlemek

ve çözümlemek için önemli araçlardır. CBS sunucusu logları, sunucudaki tüm olayların kaydını

sağlar ve sunucu durduğunda silinmez. Log dosyaları Yönetici içerisinden görüntülenebilir.

• SOC eklemek – Yönetici, ArcGIS Server ayarlarına kolay bir şekilde SOC makinelerinin

eklenmesinde kullanılır. SOC makineleri servisleri barındırır ve CBS sunucularının çalışma

merkezleridir.

• SOC kapasitesini ayarlamak – Eğer SOC makinelerinden biri diğerlerine göre daha

güçlüyse, bu makineye daha yüksek kapasite değeri verilip diğerlerine daha düşük değer

vermek performansı arttırır.

CBS sunucularının yönetiminde ikinci bir yol da ArcCatalog içinde CBS Sunucuları bölümüdür.

ArcCatalog içerisinden sunucu yönetimi ile ilgili adım adım yardım başlıkları ArcGIS Server ve ArcGIS

Desktop yardım sistemleri içerisinde kullanılabilir durumdadır. ArcGIS Server Yöneticisi, harita üretme

ve globe saklama dışında ArcCatalog tarafından gerçekleştirilen yönetimsel işlemlerin tümünü

gerçekleştirebilmektedir.

İstemci Uygulamaları

ArcGIS Server aşağıdaki istemcileri de içeren geniş bir istemci çeşitliliğiyle açık ve birlikte çalışabilir bir

sunucudur;

• ArcGIS Explorer – ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan

bir istemcidir. CBS içeriğine ve özelliklerine erişimi gerçekleştiren kolay bir yol sağlar. ArcGIS

Explorer mekânsal analizler için coğrafi işlem servisleri gibi 3 boyutlu haritalama servislerini de

destekler. Ayrıca kullanıcılar ArcGIS Explorer ile ArcGIS Server, ArcIMS, WMS sunucuları ve

benzeri diğerlerini de içeren standart Web servislerini kullanabilir ve birleştirebilirler.

ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan bir istemcidir.

• Web Haritalama Uygulamaları – ArcGIS Server, Web haritalama uygulamaları olarak

adlandırılan kurulum paketi dışı tarayıcı tabanlı uygulamaları da beraberinde getirir. Bu

uygulamalar, sorgulama ve güncelleme gibi kurulum paketi dışı görevlerle ayarlanabilir. Web

haritalama uygulamaları 2 boyutlu haritalama servisleri ve diğer analitik servisleri (örnek.

Coğrafi kodlama ve coğrafi işlemler) desteklemektedir.

ArcGIS Server güncelleme için tarayıcı tabanlı Web uygulamalarıyla birlikte gelir.

• ArcGIS Mobile – ArcGIS Server Software Developer Kit (SDK) .NET platformu için mobil

uygulama geliştirmeyi destekler. Bu kapsam içerisinde ArcGIS Server tarafından desteklenen ve

2 boyutlu mobil uygulamaların geliştirilmesinde ve çalışır hale getirilmesinde kullanılacak

araçlar bulunmaktadır. Bu geliştirici bileşenleri çeşitli bağlantı durumlarında (bağlı, aralıklarla

bağlanan ve bağlı değil) çalışacak mobil uygulamaları destekler.

Geliştiriciler .NET platformunda mobil uygulamalar geliştirmek için ArcGIS Mobile’ı kullanabilirler.

ArcGIS Mobile geliştiricilere, harita görüntüleme ve gezinme, GPS desteği ve CBS güncellemeyi

içeren temel CBS işlemlerini sağlayan yer merkezli uygulamalar geliştirme imkânı verir. ArcGIS

Mobile, coğrafi mekânsal özelikler ile CRM ve alan servis otomasyon sistemleri gibi mevcut

mekânsal olmayan iş uygulamalarını iyileştirmekte de kullanılabilir.

• ArcGIS Desktop -- ArcInfo®, ArcEditor ve ArcView, ArcGIS Server özelliklerini

kullanabilecek, hazırlama ve yayınlama yapmakta kullanılabilecek masaüstü istemcileridir.

Kurulum paketi kapsamında ArcGIS Desktop 2 boyutlu servisleri desteklemektedir; 3 boyutlu

servisler ArcGIS 3D Analyst modülü ile kullanılabilir.

ArcGIS Desktop, ArcGIS Server ile bir istemci olarak çalışabilir.

ArcGIS Desktop hakkında daha fazla bilgi için, www.esri.com/desktopgis adresini ziyaret ediniz.

Ek olarak, ArcGIS Server, içerisindeki haritalama, mekânsal analizler ve veri yönetimi servislerini

kullanabilecek ve etkileşimli çalışabilecek herhangi diğer istemciyi (örnek, CAD, CBS, görüntü işleme ve

SQL tabanlı uygulamalar) sanal olarak olanaklı kılan birçok açık API’yi ve standartları destekler. Bu

servisler, SOAP ve XML gibi standart Web servis protokolleri kullanan diğer Web servisleri ile

kullanılabilir ve birleştirilebilir.

ArcGIS Server Nasıl Kullanılır?

ArcGIS Server ile basit uygulamalarla potansiyel gelişmiş işlevselliği olan büyük hacimli veriler

yaratılabilir. Bu uygulamalar masaüstü ve mobil sistemlerde web yolu ile kullanılabilir. Sonuç olarak

ArcGIS Server birçok sektörde web üzerinde gerçekleştirilecek uygulamaları başarıyla yerine getirir.

CBS Profesyonelleri

Profesyonel CBS kullanıcıları ArcGIS Server’ın sunduğu platform sayesinde işlerinde paylaşımlı

kullandıkları haritaları, globe uygulamalarını, süreçleri ve fonksiyonları web üzerinden yayınlayabilir ve

geliştirebilirler. Bu durum Coğrafi süreçlerde kullanılan tekniklerin ve akış şeması senaryolarının

standardize edilmesini sağlayarak, yazılım geliştirme maliyetlerini azaltacak ve bu konudaki yükleri

hafifletecektir. Tamamen ArcGIS mimarisine entegre çalışan sistem, profesyonel CBS kullanıcılarının,

birlikte çalışarak projelerinin geliştirilmesini, işçilik kalitesinin artmasını sağlayacak, atılan her adım

projenin tamamlanmasında, ulaşılması hedeflenen prototipe ulaşmayı sağlayacaktır.

Küçük topluluklardan büyük hükümetlere; federal bürolardan uluslar arası şirketlere uzanan yelpazede

CBS kullanıcıları ArcGIS’in bütünleşik, ticari, satışa hazır, yazılımlarına güvenmektedirler. Haritalama

ajansları ve harita kitapları yayıncıları ArcGIS Server kombinasyonlarına ilişkin yüksek kalitede harita ve

haritalama kitapları üretimi gerçekleştirmektedir. ArcGIS birlikte işlerliğe ve standart uygulama

geliştirme ortamı organizasyonlarına izin verir bu sayede kullanılacak yönetim sistemi harita

üreticilerine, akış şemalarının oluşumunda, üretim tutarlılıklarında yardım ederek verimliliği arttırıcı

yüksek kalitede üretim sağlayan bir yapı sunar.

Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için;

Rand McNally & Company:

Producing Commercial Maps Efficiently and Accurately case study

www.esri.com/library/casestudies/randmcnally.pdf. ESRI

Uygulama Geliştiriciler

Uygulama geliştiriciler, CBS kullanıcıları yeni bir proje oluştururken veya varolan proje uygulamalarını

ihtiyaca göre geliştirirken servislerden yapacakları yayımlama uygulamalarını uzman olmadan da

gerçekleştirebilirler.

ArcGIS Server zengin uygulama geliştirme çatısını hem JAVA hem de .NET ortamında sağlar. Web

uygulamaları, geliştirilmeye uyumludur. Kolay kullanımlı uygulamalar AJAX ve Web kontrol teknolojisine

entegre edilebilir.

Uygulma geliştiriciler hızlıca kolay kullanımlı kullanıcı uygulamaları oluşturulabilirler, kentsel ekonomik

gelişme programlarının kullanımıyla haritalama ve coğrafi işlem servisleri CBS ekipleri tarafından

oluşturulabilir. Uygulama planları uyarlanabilir, çoklu kullanıma izin verilen uygulamalar için web

kontrolleri eklenerek kullanıcı tecrübeleriyle daha ileriye taşınabilir. Örneğin kritik, özel faktörlere -

metro duraklarına yakınlık veya teşvik edici gereksinim bölgeleri, demografi veya özel mülkiyet bilgileri

vs. gibi- sıralama ve öncelik tanınarak tehlikeli bölge uygulamaları tasarlanabilir.

Server üzerindeki karmaşık coğrafi işlemlere başlarken ölçütlerin baştan belirlenmesi ile ortaya çıkan

sonuç harita bize tehlikeli bölgeleri ve çalışma alanları için en uygun alanları gösterir. Kullanıcılar harita

üzerinde pan ve zoom işlemleri ile kenti sokak sokak analiz edebilir.


City of Philadelphia Mayor's Office of Information Services—DecisionMaps and ArcGIS Server: Matching

Business Needs

with Philadelphia Assets case study

www.esri.com/library/casestudies/philadelphia-pa.pdf.

Son Kullanıcılar

Son kullanıcılar temel web servislerine bağlanarak ArcGIS Server ile odak uygulamalarına ve diğer

uygulamalara ulaşabilirler. Bütünleşme seviyesi kullanıcıların CBS teknolojisi ve süreçlerini

farketmelerine ve uygulamalarına bağlıdır. Anlaşılır bir CBS oluşturmak için kullanıcılar, profesyonel CBS

kullanıcıları tarafından tanımlanan en iyi uygulamalara ve tekniklere güvenle bağlanabildikleri sürece

kendi uygulamalarını servisler üzerinden geliştirebilirler.

Son kullanıcılar özelleştirilmiş işlerini sonlandırmaya sık olarak ihtiyaç duyarlar. Bireysel becerilerini

çıkarlarına kullanmak için tekrarlanan problemlerin çözer, ortak sorunların değerlendirir, bilgi

sistemlerinin günceller, raporlar üretir veya bilim dallarına katkıda bulunma süreçlerini gerçekleştirirler.

Örneğin ArcGIS Server uygulamalarına entegrasyon için, kullanıcıların genel çalışma bölümlerinde

herbir yol özelliğinin coğrafi veri tabanında veri tabanında kalıcı ya da geçici mi olacağı belirlenir, yeni

veya güncellenmiş harita kitapları üretmek amacıyla kaliteli kontrol denetimini sağlamak için geleneksel

raporlama mekanizmasına da izin verilir. Kullanıcılar web uygulama haritalarından bağlantı kurarak her

bir yol objesi için ayrıntılı bilgi içeren raporlar alabilirler. Harita üzerinden her bir yol objesine veya

mevcut diğer objelere otomatik zoom özelliği kullanılarak yol objeleri, haritadaki diğer tüm objeler ve

öznitelik tablolarına ulaşmak mümkündür, bu sayede veri kalitesinin denetimi ve kontrol sağlanarak

bilgisayar uygulamaları veya kaynak materyalleri arasında karşılaştırma yapma imkânı sağlanır ve

ihtiyaç duyulmayan materyaller elenebilir.


County of San Bernardino,

California: Traffic Road Book Quality Control Using ArcGIS Server case study

www.esri.com/library/casestudies/sanbernardino.pdf.

Bilgi Teknolojisi Yöneticileri

Bilgi Teknolojisi yöneticileri ArcGIS servislerini kullanabilirler ve daha geniş bilgi teknolojisi alanlarına

entegrasyon sağlayarak birçok iş akışını destekleyebilirler. Örneğin, GIS servisleri iş düzeni yönetim

sistemleri, finansal sistemler, zincir yönetimi sağlama, akıllı iş raporlamaları, idareci tabloları vs. gibi

uygulamalar ile bütünleştirilebilir. ArcGIS Server, bilgi teknolojisinde dünya standartlarına uygundur ve

bu standartlardaki sunucular ve uygulamalarla bütünleştirilebilir, güncelleme ve sistem bakım maliyeti

olarak düşüktür.

Sistemler ve bilgi servisi bölümleri, merkezi GIS işlemleri ve analizlerini uygun yapılara dönüştürerek,

akış şemalarına uyarlayarak çoklu-geniş veri yönetimini gerçekleştirip CBS verilerini ve bilgi teknolojisi

altyapılarını önemli yatırımlara entegre edebilirler. Örneğin, çoklu coğrafi-seçilebilir uygulamalar

merkezi sunucudan servis edilebilir, verilen izinler dâhilindeki kullanımlar ile yönetimde istenilen

çözümlere ulaşılabilir. Masaüstü kullanıcıları müdahale izinler dâhilinde sunucudaki veride

güncellemeler yapabilirler. Denetleyiciler denetim alanlarını bölümlendirerek yapılan işlemleri tarihlerine

göre takip edebilirler, analiz performanslarını ve kaynak yayılımlarını istenilen düzeye çıkarabilirler.


City of Mesa: Enterprise GIS

Improves Workflow and Data Management case study at www.esri.com/library/casestudies/city-ofmesa.pdf.

ArcGIS Server Modülleri

• ArcGIS Server Network Modülü ile temel ağ yüzey analiz yeteneklerini kapsayan iletim,

ulaşım kontrolü, en yakın fonksiyon bulma, servis alanları analizleri yapılabilir. ArcGIS Server

Network Modülü, ArcGIS Server Standart ve Advance için uyumludur.

• ArcGIS Server Spatial Modülü, geniş aralıklı, güçlü yüzey modelleri ve analizleri yapmaya

ve geliştirme olanakları sunar; bütünleşik mevcut vektör verilerin ve üretilen verilerin

kullanılabilinmesi ile hücre bazında raster veriler oluşturulabilir bu sayede yapılan model ve

analizlerin geliştirilebilmesini olanaklı kılar. Spatial modülü ArcGIS Server Advance (Gelişmiş)

için uyumludur.

• ArcGIS Server 3D Modülü gelişmiş CBS fonksiyonları ile hacim-dolgu, görünebilirlik, arazi

modellemeleri gibi üç-boyutlu modellemeler yapılabilir. 3D modülü ArcGIS Server Advance

(Gelişmiş) için uyumludur.

• ArcGIS Server Data Interoperability Modülü ArcGIS Server uygulamaları ile yüzlerce veri

formatına doğrudan erişim sağlar. Bu modül aynı zamanda özel sunuculardan veri transferleri

ve yükleme(ETL) işlemlerini de yerine getirir. ArcGIS Server Data Interoperability Modülü,

ArcGIS Server Standart ve Advance (Gelişmiş) için uyumludur.

Sonuç

ArcGIS Server kapsamlı işlevselliği sayesinde terrabyte büyüklüğünde veriyi yönetebilir, standartlara

dayalı yaklaşımları kullanarak geniş ve yaygın kullanıcı kitlesine CBS yeteneklerini en iyi şekilde sağlar.

ArcGIS Server bünyesinde toplanan düşük maliyet ve ölçeklenebilirlik özellikleri, kurumların zorlayıcı iş

durumlarında iyi yatırımlar yaratmasını sağlar. Sonuç olarak, CBS’de yeni olan kurumlar bu mimari

üzerinde sistemlerini oluşturabilirler. Mevcut CBS sistemleri olan kurumlar ArcGIS Server’ı

sistemlerindeki CBS uygulamalarından etkin bir şekilde erişebilmekte kullanabilirler. ArcGIS Server

geniş ölçekte bilgi teknolojileri çevrelerine başarılı bir şekilde entegre edilebilir, böylece mekansal olarak

da kullanılabilir kılınan bilginin faydaları düşük maliyetle geniş kitlelerle paylaşılmış olur. ArcGIS Server

her kurum için kilit taşı durumunda bir bilgi sistemi çözümüdür.

EDN – ESRI Developer Network Nedir?

C++, COM, .NET ve Java programlama dilleri kullanarak uygulama yazılımları oluşturmak için gerekli

CBS geliştirici araçlar/lisanslar sağlar.

EDN ile Lisanslanan Ürünler (1 yıllık abonelik)

‣ ArcGIS Server

* 3D Analyst

* Data Interoperability

* Network Extension

* Spatial Extension

‣ ArcGIS Engine Developer Kit

‣ ArcWeb Services

‣ ArcGIS Image Server

‣ ArcIMS

‣ ArcReader

‣ ESRI Data&Maps

‣ ArcView(Tercihli)

‣ ArcEditor(Tercihli)

‣ ArcInfo(Tercihli)

EDN Kaynakları

CBS Çözümleri Oluşturmada Kapsamlı Kaynaklar

EDN, uygulama geliştiricilere, özel CBS

çözümleri geliştirmelerinde ihtiyaç

duydukları kaynakları sağlayan yıllık

abonelik sistemiyle çalışan bir

programdır. EDN’in amacı, uygulama

geliştiricilere verimliliği artıran araçlar

sunmak, CBS geliştirme sürecinde

maliyeti ve karmaşıklığı en aza indirmek

ve ArcGIS platformu üzerinde uygulama

geliştiricilere maksimum derecede fırsat

sunmaktır. EDN abonelikleri sadece

ESRI ortaklarına değil aynı zamanda

tüm uygulama geliştirici kullanıcılara da

yönelik aboneliklerdir.

EDN Yazılım Kütüphanesi

EDN aboneleri, lisansları EDN

abonelikleriyle birlikte sona eren en son

sürüm ArcGIS Server (tüm seviyelerde),

ArcGIS Engine Developer Kit, ArcIMS ve

ArcWeb Servislerine sahip olurlar.

ArcView tercihlidir ve ilave bir bedel

karşılığında lisanslanabilir.

• ArcIMS – Internet üzerinden harita

yayını

• ArcSDE – Gelişmiş mekânsal veri

sunucusu

• ArcWeb Servisleri – Uygulamalara

entegre edilebilen GIS Web servisleri

• ArcGIS Server – Merkezi yönetilen

CBS için kurumsal CBS uygulama sunucusu

• ArcGIS Engine – Özel masaüstü CBS uygulamaları oluşturmayı sağlayan bileşenler

EDN aboneliğinde bulunan yazılımlar sadece uygulama geliştirme ve test içindir. EDN lisanslarında

yerleştirme veya ürün kullanım hakları yoktur.

Yıllık EDN aboneliği aşağıdakileri kapsar;

• ArcGIS Server, ArcGIS Engine, ArcWeb Servisleri, ArcIMS ve ArcView (tercihli) uygulamalarını

geliştirmek ve test etmek için bir yazılım kütüphanesi.

• EDN Web sitesinden kapsamlı yardım sistemine erişim. Bu yardım sistemi, kütüphane

dokümantasyonundan, yardım indeksi ile kolay arama menülerinden, kod örneklerinden ve obje

modellerinden oluşur.

• Hem ESRI geliştiricilerinin hem de program abonelerinin kullanımına yönelik ortak web sitesi.

ArcGIS Engine Nedir?

ArcGIS Engine, düzenlenmiş geleneksel uygulamaları geliştirmek için, CBS unsurlarına eklenebilir

kapsamlı bir kütüphanedir. ArcGIS Engine kullanarak yapılan geliştirmeler, birçok kullanıcıya CBS’ye

odaklanmış olarak dağıtılan geleneksel uygulamalarda olduğu kadar, Microsoft Word ve Excel gibi

uygulamaların içinde ArcGIS fonksiyonları ile de birleştirilebilir.

ArcGIS Engine; Windows, UNIX ve Linux masa üstü ortamlarında çalışır ve Visual Basic,

Microsoft Developer Studio, Eclipse ve J Builder’i içeren çok sayıdaki Java geliştirme

ortamları gibi uygulamaları da destekler.

ARCGIS ENGINE DEVELOPER’S KIT

ArcGIS Engine arayüzü, kullanıcı uygulamalarının yapılandırılmasına yönelik bir geliştirici kit olarak

kullanılır. Programcılar developer’s kit’i kendi bilgisayarlarına yükler ve bunu seçilen programlama dili

ve geliştirme ortamı ile kullanır. ArcGIS Engine, kullanıcı uygulamalarının içine CBS fonksiyonlarını

ekleyen geliştirme ortamına, ilaveten kullanıcı arayüzü kontrollerini, aletleri ve yazılım kütüphanelerini

ekler. Örneğin bir kullanıcı, ArcMap ile yazılan bir haritayı, ArcGIS Engine’den harita kullanımı için bazı

aletleri ve diğer kullanıcı fonksiyonlarını içeren bir uygulamayı yapılandırabilir.

Programlama dilleri ve yapı için açık destek:

ArcGIS Engine, sadece COM ortamını desteklemez. Keza o, bilgisayar işletim sisteminin bir alanına

karşılık gelen kullanıcının seçtiği geliştirici yapı içinde, C++, .NET ve Java ile geliştirilenlere de destek

sağlar.

ArcGIS Engine, birçok sayıdaki bilgisayar platformunu ve programlama dillerini destekler

ArcGIS Engine ile yapılandırılabilen geleneksel uygulamaları yaymak:

Kullanıcı uygulaması yapılandırıldığında, iki çeşit ArcGIS oturumu üzerine yüklenebilir ve kullanılabilir.

• Herhangi bir ArcGIS Engine uygulaması icra eden runtime lisansı

• Masa üstü ArcGIS (ArcView, ArcEditor veya ArcInfo)

ArcGIS Engine Runtime lisansı, ArcGIS Engine paketini içerir. Her bir kullanıcının ArcGIS Engine

kabiliyetinden istifade edebilmesi için, anahtar kodunu (keycode) içeren bir dosyaya sahip olması

gerekir. Kabiliyetlerin seviyesini arttırmaya erişmek için, seçime bağlı uzantılar bulunmaktadır. Her bir

seviye, seçilen keycode ile sağlanır. ArcGIS Engine uzantıları aşağıdaki kısımda açıklanmıştır.

ArcGIS Engine uzantıları:

ArcGIS Engine; ilave uygulama programlama olanağı sağlayan 3 seçenekli uzantılara sahiptir. Bu

fonksiyonlar, her bir ArcGIS Runtime kullanıcısını destekler.

Mekânsal Seçenek:

ArcGIS Engine, runtime ortamına çok amaçlı raster coğrafik işleme fonksiyonu ekler. Bu ilave

yeteneklere mekânsal seçenekli nesne kütüphanesi” vasıtasıyla erişilir.

3 Boyutlu Seçenek:

Bu seçenek, ArcGIS Engine runtime ortamına, 3 boyutlu coğrafik işleme ve görüntüleme fonksiyonunu

ekler. İlave edilen kabiliyetler, Ekran (Scene) ve yer küresi (Globe) için 3 boyutlu nesne kütüphane

setinin yanı sıra, 3 boyutlu Ekran ve ArcGlobe kontrolunu sağlayan ilave aletleri kapsar.

Cografi Veri Tabanını Güncelleştirme Seçeneği:

ArcGIS Engine uygulamaları kullanılarak, herhangi bir coğrafi veri tabanına yazma ve güncelleştirme

olanağını ekler. Eklenen bu kabiliyetlere, “Girişim veri tabanı nesne kütüphanesi” vasıtasıyla erişilir.

ArcGIS Engine Developer’s kit uzantılarına ilişkin bazı unsurların özet olarak ana hatları

ARCGIS ENGINE İLE UYGULAMALARI YAPILANDIRMAK

ArcGIS Engine uygulamalarının yapılandırılması, onların içinden seçilen aşağıdaki gibi bütünleştirilmiş

geliştirme ortamları IDF ile sağlanır:

• Microsoft Visual Studio ve Delphi for Windows developers

• Eclipse, Sun ONE Studio ve Borland’s Builder for Java developers.

Örneğin bir Java geliştirici; CBS harita uygulamasına eklenen harita kontrol, içerik tablosu kontrolü ve

seçilen aletler ile yapılandırılır. Bunlar, ArcMap MXD dosyası ile harita kontrolü ve programa eklenen

düğmeler ve görevlere odaklı diğer fonksiyonlar ile ilişkilidir. Bitirilen uygulama, herhangi bir ArcGIS

Engine Runtime ve masa üstü ArcGIS kullanıcısına yüklenebilir.

ArcGIS Image Server Nedir?

İmajlarınızı kolayca yönetin, yayınlayın ve kullanın

ArcGIS Image Server yönetim araçları raster verilerinizi yeniden biçimlendirmenize veya yüklemenize

gerek kalmadan kolaylıkla imaj servisleri tanımlamanızı sağlar. Bu yönetim araçları hem ArcGIS Desktop

üzerinde hem de uygulama programlama arayüzü (API) üzerinde kullanılabilir.

ArcGIS Image Server raster verinin oryantasyon, projeksiyon ve metaveri gibi özelliklerini yüklerken

raster verinin piksel değerini doğal şeklinde muhafaza eder. Bu da kaynak veri üzerinde değişiklik

yapmaya gerek kalmadan sunucunun imaj servislerini kaliteli ve yüksek performanslı şekilde

kullanmasını sağlar. Aynı zamanda servis ve bağımsız imajlar için alınma tarihi ve sensör öznitelikleri

gibi önemli bilgileri içeren metaveriler oluşturulur.

İstemciler yukarıdaki gibi bir 3,2,1 bantlı OuickBird imajla kaynağa ve servis metaverisine kolaylıkla erişebilirler.

ArcGIS Image Server ilgili koordinat verileri ve metaverileriyle birlikte aşağıda listelen çeşitli

birçok formattaki imajı veya raster veriyi yönetebilir;

• TIFF

• NITF

• BIL

• IMG

• JPEG

• JPEG 2000

ArcSDE ®

MrSID ®

CADRG

CIB

Digest

GeoTIFF

QuickBird Standard, Basic

IKONOS ® Geo Ortho Kit

Landsat Level 1G

DTED, SRTM

Match-AT, ISAT

Applanix DSS

ArcGIS Image Server büyük hacme sahip mekânsal imaj verilerini hızlı ve sürekli bir şekilde işlemelerini

ve sunmalarını sağlar.

ArcGIS Image Server’ı kimler kullanır?

ArcGIS Image Server özellikle,

• Çok sayıda istemciye kurumsal-bazda imaj sunmak isteyen kullanıcılar için

• İmaj ve raster verileri daha iyi sunmak amacıyla dinamik imaj işleme özelliklerine ihtiyaç duyan

kullanıcılar için yararlıdır.

Neden ArcGIS Image Server?

• Çok sayıda kullanıcı çabuk ve hızlı bir şekilde büyük imaj verilerine erişebilirler

• Verinin doğal şekli on the fly olarak mozaiklenir.

• Dinamik on-the-fly işlemi ekstra depolama gereksinimi ve veri fazlalaığını ortadan kaldırarak

imajların doğal veri kaynaklarından çoklu olarak sunumuna imkân tanır.

• Kaynak veri dosya bazlı veya bir veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) içinde bulunabilir.

• Servisin ve bağımsız imajların metaverisine kolaylıkla erişilebilir.

ArcGIS Server ile entegre olabilme özelliği verinin Web-tabanlı, mobil ve Open Geospatial Consortiumuyumlu

istemcilere dağıtılmasına/sunulmasına olanak sağlar.

Bağıl biyokütleyi

gösteren bir Landsat

NDVI görüntüsü

7, 4, 2 bantlarını

birleştiren bir Landsat

imaj – yeşil gölgeler

bitki örtüsünü, pembe

gibi alternatif gölgeler

ise toprak özelliklerini

göstermektedir.

Koordinatlandırma, geliştirme ve mozaikleme gibi birçok işlem ArcGIS Image Server ile anında

gerçekleştirilebilir. Çoklu imaj verisi tanımlamak amacıyla bu işlemler bağımsız raster’lara veya servisin

tümüne birbirleriyle zincir-ilişki içerisinde uygulanabilir.

Maliyetli ön işleme işlemlerine gerek kalmadan bu işlemler, farklı bilgi içerikleri görüntülenerek aynı

imaj setlerine uygulanabilir. Dinamik sunucu-tabanlı işlemler imajın yeniden örneklenmesini en aza

indirgerler ve yüksek-kaliteli imaj gösterimleri sunarlar.

Fonksiyonelliğe göre gruplanmış işlemler

İmaj görünümünü geliştiren işlemler

• Stretching

• Pan sharpen

• Convolution filter

• Trend

• Bant organizasyonu

• Extract bands

• Stack bands

Çıktı renginin değiştirilmesi

• Color map

• Gray scale

• Special matrix

• Trend

Geometrik işlemler

Ground to image dönüşümleri

• Affine, projective, warp grid

• Orthorectification (opsiyonel ek modül)

Piksellerde ve bantlarda cebir uygulamaları

• Classify pixel

• Image algebra

• NDVI

• Convert pixl type

Yükseklik ile ilgili işlemler

• Visualize elevation

Mozaikleme metotları

• By attribute (örn; tarih veya kalite)

• Closest to nadir (örn; tepe aşağı)

• By viewpoint (örn; güneyden veya batıdan)

• Lock raster (örn; belirli bir görüntüye göre)

• Seamline (opsiyonel ek modül)

Üst üste binen imajların işlenmesi

ArcGIS Image Server ile farklı mozaikleme metotları tanımlayarak üst üste binen imajları etkin şekilde

yönetebilisiniz. Tarih veya kalite gibi bir öznitelieğe göre veya hatta binaların yan cephelerinin görünür

hale gelmesini sağlayan bir bakış noktasına göre görüntü yeniden düzenlenebilir.

Ek modüller

Kullanıcılar aşağıdaki ek modüller ile ArcGIS Image Server kapasitesini genişletebilirler;

• Ortorektifikasyon ek modülü – imaj özelliklerini ve bir yükseklik yüzeyi kullanarak ham

görüntünün dinamik olarak orto-rektifiye edilmesini sağlar. Fotogrametri uzmanlarından alınan

güncel imaj parametrelerine göre bu ortorektifikasyon parametreleri de güncellenebilir. Bu da

özellikle hızı ve erişebilirliği ön planda tutan kurumların görüntülerini çabuk şekilde

yayınlamalarına imkân sağlar.

• Seamline ek modülü – üst üste binen imaj mozaiklerinde girişim çizgileri oluşturmanızı ve

bunları güncellemenizi sağlar. Kullanıcı, mozaik girişim çizgileri boyunca birleştirme için

kullanılacak bir kaplama metodu tanımlayabilir.

ArcGIS Image Server GIS, CAD, görüntüleme ve Web uygulamaları

gibi farklı birçok uygulamada görüntü servislerinin kolaylıkla

kullanılmasını sağlar. ArcGIS Image Server’a farklı tipte birçok

istemci bağlanabilir.

• Masaüstü istemciler, ArcGIS Image Server’a zengin kullanım

olanakları için direkt olarak bağlanabilirler.

• Sunucu istemciler, ArcGIS Image Server’a hızlı erişim ve

gelişmiş fonksiyonellik seviyesi için direkt olarak

bağlanabilirler.

• Web istemciler, ArcGIS Server ve ArcGIS Image Server ile

iletişim kurmak için standart Web protokollerini kullanırlar.

Bu istemciler gereksinimlerine göre sunucudan en uygun görüntüyü

isteme gücüne sahiptirler. İstemciler;

• farklı projeksiyonlarda

• sıkıştırılmış halde

• farklı mozaik metotlarına sahip görüntü talebinde

bulunabilirler.

İstemciler aynı zamanda kaynak ve servis metaverisine tam erişim

sağlayabilirler.

Masaüstü İstemciler

•ArcGIS Desktop

•ArcGIS Engine

uygulamaları

•AutoCAD

•MicroStatiton

•Open API

Sunucu İstemciler

•ArcGIS Server

•ArcIMS

Web İstemciler

(ArcGIS Server ile)

•OGC WMS

•KML

•SOAP

ArcGIS Image Server Mimarisi

İstemciler

ArcGIS

Desktop

ArcGIS

Engine

ArcGIS

Server

ArcGIS IMS

Diğer

Masaüstü

İstemciler

ArcGIS Image

Server

Servis

Sağlayıcı

Servisler

Servis

Sağlayıcı

Servisler

Servis

Sağlayıcı

Servisler

Raster Veri

İmaj Veri Tipleri

Geliştirme Lisansı

ESRI EDN aboneliği içerisinde ArcGIS Image Server için bir geliştirme lisansı sunulur. EDN, yıllık

abonelik esasına göre çalışan, uygulama geliştiricilere birçok CBS çözümü yapılandırabilmeleri için çeşitli

birço kaynak sunan bir yazılım paketidir. Uygulama geliştiriciler için olan yıllık EDN aboneliği, ArcGIS

Image Server, ArcGIS Server, ArcIMS, ArcWeb Servisleri ve ArcGIS Engine için geliştirme ve test

uygulamalarını içerir. EDN paketi kullanım uygulamalarını içermez. Daha fazla bilgi için,

www.esri.com/edn.

ArcGIS Image Server ile ilgili daha fazla bilgi için www.esri.com/imageserver.

Hedefler

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir?

Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları

Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonlar ı

Spatial Analiz Modülünün Fonksiyonları

Ve Temel Kavramlar

Distance & Density

Interpolate

Surface Analysis

Data Conversions

Bölüm 2

Temel Kavramlar & ArcGIS Spatial Analiz Modülü

Bu bölümde, Coğrafi Bilgi Sistemleri, 3D Analiz Modülünün genel özellikleri ve ArcGIS içinde yer

alan 3D Analiz Modülünün fonksiyonlarına ait gerekli temel kavramlar açıklanacaktır.

Coğrafi Bilgi Sisteminin veri yapısı ve veri formatlarının iyi anlaşılması, veri üretiminden sonra

gerçekleştireceğimiz coğrafi analizlerin seçiminde bizlere yön verecektir.

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir?

“Günlük yaşamdaki her karar, coğrafi olgular

tarafından etkilenmekte, sınırlanmakta ve

yönlendirilmektedir.”

Tanımı

Karmaşık planlama ve yönetim sorunlarının çözülebilmesi için tasarlanan; mekândaki konumu

belirlenmiş verilerin kapsanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve

görüntülenebilmesi işlemlerini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemler sistemidir”.

Daha basit bir ifade ile “dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar

sistemi” olarak da tanımlanabilir.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, Mekânsal verilere bağlı sözel bilgileri entegre bir şekilde depolayan bir

yapıya sahiptir.

“COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ,

problemlerin çözümünde etkin

bir koordinatördür.”

Veri Yapısı

Coğrafi veri yapısı temel olarak Mekânsal ve Tanımlayıcı Bilgiler olmak üzere iki gruba ayrılır. Mekansal

veriler, özelliklerin yerini, şeklini ve diğer mekansal veriler ile ilişkilerini belirler. Tanımlayıcı bilgiler ise

özelliklere ait bilgilerin veri tabanında tutulmasıdır.

Grafik Veriler

Grafik Olmayan (Sözel) Veriler

Nokta (Point)6

Çizgi (Line)

Alan (Polygon)

Özellik tipleri temel olarak Nokta, Çizgi ve Çokgen olmak üzere üç gruba ayrılır. Bunlardan noktasal

olanlar lokasyon belirler (tepe noktaları, elektrik direkleri, kuyu gibi). Şekli ve sınırları çok küçük olan

birimlerin tanımlanmasında kullanılırlar. Çizgisel özellikler birbirini takip eden ve alan olarak

gösterilemeyen birimler için kullanılır.(Örnek: yol ve nehir, elektrik hattı gibi). Çokgen özelliklere ise

aynı özelliğe sahip alanların gösteriminde ihtiyaç duyulur ( Örnek yerleşim sınırları, göller gibi).

Bu özellikler gösterildikleri semboller ile harita üzerinde birbirlerinden farklı anlamlar ifade ederler. Bu

ayrımlar veri tabanı bilgileri yardımıyla yapılır. Veri tabanına girilmiş olan bilgiler vasıtasıyla aynı özellik

grubuna giren mekânsal veriler birbirlerinden renk ve sembol olarak ayırt edilir. Böylece harita üzerinde

farklı bilgiler sunulmuş olur.

Bu modelin temelinde, her biri, nehirler, yollar, jeolojik oluşumlar, büyük toprak grupları, orman türü,

yerleşmeler gibi coğrafi bilgiler ve özelliklerden oluşan verilerin birbirinden bağımsız olarak tanımlanmış

tabaka veya kapsamlar olarak soyutlanması bulunmaktadır.

Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları

Coğrafi bilgi sisteminin kurulabilmesi için gerekli olan elemanlar: yazılım, donanım, veri tabanı,

yöntemler ve insanlardır.

Ancak, sistemin başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır ve en

önemli faktör bu konuda yetişmiş “insan”dır.

Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları

Coğrafi Bilgi Sistemilerinde amaç Coğrafi bilginin; üretimini, yönetimini, analiz ve network üzerindeki

dağıtık veri tabanlarından coğrafi verileri tüm insanların paylaşabileceği profesyonel bilgi sistemi

teknolojisini sunmaktır.

ESRI, kullanıcıların ihtiyacını karşılayacak; kullanımı kolay, modern, fonksiyonel ve profesyonel

çözümleri, ölçeklendirilebilir platformlarda sunabilen ArcGIS teknolojisini üretmiştir.

Veri Toplama Teknikleri

Coğrafi Bilgi Sisteminde x,y koordinatlarına bağlı (sayısal format) verilerin sisteme aktarılmasında farklı

yöntemler uygulanır. Mevcut farklı ölçeklerdeki haritalar, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları ve yersel

ölçmeler ile elde edilen koordinat bilgileri ile açı mesafe değerleri veri kaynakları olarak tanımlanabilir.

Veri Kaynakları

ArcGIS teknolojisinde, Sayısallaştırıcı tabletler, ekran üzerinden, ascii text dosyalarından ve farklı

ortamlarda üretilmiş ve manyetik ortamda bulunan verilerin gerekli dönüşümleri yapılarak veri üretimi

gerçekleştirilir.

ArcGIS Teknolojisinde Veri Üretim Teknikleri

Veri Depolama Formatları

Coğrafi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmış

farklı tabakalar şeklinde depolanırlar. Coğrafi Bilgi Sisteminde bu iki format, coğrafi analizlerde ve

sorgulamalarda etkin bir biçimde kullanılır. Bu sorgulama ve analizlerde, Vektör ve Raster formatların

birbirlerine göre üstün ve zayıf yönleri vardır.

Vektörel Veri, Formatında konuma ait veriler; nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat değerleriyle

depolanırlar. Nokta özelliği tekbir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir (Elektrik Direkleri, Yangın

Muslukları, Kuyular gibi). Çizgi özelliği, bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan x,y koordinatlar dizisi ile

temsil edilirler (Dereler, Yollar, Elektrik Hatları gibi). Alan özelliği ise, başlangıç ve bitiş noktası aynı

olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Parseller, Binalar, Arazi Kullan ımı gibi)

Raster Veri, Formatında konuma ait veriler ise; hücrelere bağlı olarak temsil edilir. Aynı boyuttaki

hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşurlar. En küçük birim pixel olarak tanımlanır. Raster verilerde

verinin hassasiyeti pixel buyutuna göre değişen çözünürlük (resolution) özelliği ile tanımlanır. Raster

veride her pixel bir değere sahiptir. Bu değer bazen coğrafi bir özelliğe ait kod değeri olarak

tanımlanabilir ve ESRI Grid formatında bu kod değeri Value Attribute Table (Vat) yapısında depolanır.

Ya da o pixel 0–255 renk aralığında bir değeri taşır.

Aralarındaki Farklılıklar

Raster verilerin veri depolama hacmi vektör verilere göre oldukça büyüktür. Bazı konumsal analizler

(Bindirme analizleri, Alan hesaplamaları ve yakınlık analizleri gibi) raster veri formatında daha kolaydır.

Verilerin hassasiyeti raster verilerde pixel size ile orantılı olduğunda hassas çalışmalarda veri kayıplarına

neden olabilir. Vektörel veri formatında grafik objeleri tanımlayan öznitelik bilgilerine ulaşma,

güncelleme ve günleme mümkün ve daha kolaydır.

Raster Veri

Vektor Veri

Mekan

Sorgulama

Coğrafi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olamayan verilerin birbirleri ile bütünleşik olarak sorgulanmasına

olanak tanır. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye)

verilere hızlı bir erişim sağlanmış olur.

Select Feature & Select By Attribute

Coğrafi Bilgi Sisteminde depolanmış bir yol objesinin tanımlanması ile o yolun uzunluk, adı, tipi, vb

bilgilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Bir parsel tanımlandığında o parselin alan, çevre, ada ve parsel

numarası gibi veritabanına girilmiş bilgilere erişim sağlanmış olur. Veri tabanından mantıksal ifadeler

kullanılarak grafik verilere ulaşılmış olur. Mahalle adı tanımlanarak o mahalledeki tüm parseller ekranda

görüntülenebilir.

Select by Location

Birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalarda ve aynı coğrafi düzlemde depolanmış verilerin (Yol,

Mahalle Sınırları, Parseller, Okullar, İlçe Sınırları gibi) birbirleri ile ilişkilendirilmesidir. Örneğin bir

mahalle içine giren parsellerin, okulların seçilmesi, D750 karayolunun geçtiği ilçelerin seçilmesi, bir

sanayi alanına belli bir mesafede olan yerleşim yerlerinin belirlenmesi gibi mekânsal sorgulamalar

yapılabilmektedir.

Pınarhisar Santrali, 25 km’lik Etki Alanında Kalan Yerleşimler

Analizler

Coğrafi Bilgi Sistemi’nde depolanan veriler üzerinde konuma dayalı kararlar verebilme coğrafi verinin

sorgulanması, görüntülenmesi ve analizler ile mümkün olmaktadır. Konumsal analiz işlemlerinde,

mevcut girdilerden yararlanılarak, yeni bilgi kümeleri üretilir.

Tampon Bölgeleme (Buffer),

Bindirme Analizleri (Overlay),

Yakınlık Analizleri (Proximity),

Yogunluk analizleri (Density Analysis)

Adres Haritalama (Adress Geocoding),

Dinamik Bölümler (Dynamic Secmentation)

Kısayol ve Altyapı Yönetim Analizleri (Network Analysis),

Yüzey Analizleri (3D, Aspect, Slope, Elevation, Visibility, Line of Site, Cut&Fill),

Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri

Sistemde depolanan vektör veriler, veritabanı bilgilerine göre sınıflandırılarak farklı özelliklerde

görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile vektör verilere çizgi tipleri, tarama,

renk ve grafik semboller atayarak ilgili yönetmeliklere göre harita görüntüleme işlemleri hızlı bir şekilde

gerçekleştirilir.

ArcGIS sisteminde vektör verilerin görüntülenmesinde, Single Symbol, Unique Values, Graduated

Colors, Graduated Symbols, Dot Density, Pie Chart, Bar/Cloumn, Stacked gibi özellikler kullanılır. Bu

fonkisyonlar ile yönetmeliklere dayalı tematik haritalama, standart topografik kadastral ve özel amaçlı

harita üretimleri ArcGIS teknolojisi ile esnek ve hızlı bir yapıya kavuşmuştur.

Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı işlemlerinde (Layout) kullanılan semboloji kütüphaneleri

ArcGIS’de Vektor ve Raster veri görüntüleme özelliklerinin yanısıra veri tabanı bilgilerinin Etiketlenmesi,

Raporlanması ve Grafikler ile gösterimleri de mümkündür.

Spatial Analiz Modülü

ArcGIS Spatial Analiz TM modülü güçlü mekansal modelleme ve analiz araçlarını içerir. ArcGIS Spatial

Analiz modülü ile hücre bazlı raster verileri üretebilir, sorgulayabilir, bu verileri kullanarak haritalar

oluşturabilir ve veriler üzerinde mekânsal analizler gerçekleştirebilirsiniz.

ArcGIS Spatial Analiz modülü mesafe, yoğunluk ve yüzey analizi, interpolasyon, zone ve hücre bazlı

istatistik, yeniden sınıflandırma, raster hesaplama ve veri dönüşüm fonksiyonlarını içerir.

ArcGIS Spatial Analiz modülü aşağıdaki temel özellikleri sağlar,

Mesafe analizi,

Yoğunluk analizi,

Örneklem noktalardan interpolasyon ile sürekli yüzey oluşturma,

Eğim, bakı ve kabartma haritalarını oluşturma,

Görünürlük analizi,

Hacim/dolgu hesaplama,

Eşeğriler (Konturlama) oluşturma

Hücre, bölge ve zone bazında istatistik çıkarma

Raster verileri yeniden sınıflandırma

Harita matematiği ile raster veriler üzerinde matematiksel hesaplamalar ve sorgulamalar

Vektör ve raster verilerin birbirlerine dönüşümü

Hidrolojik analizler

Map algebra

Spatial Analyst Modülünün Fonksiyonları

ArcGIS Coğrafi Bilgi Sistemi yazılım ile entegre, tercihli bir modül olan Spatial Analyst araçlarına erişim

yolları aşağıda ana başlıkları ile tanımlanmıştır. Daha sonraki bölümlerde bu erişim yolarının

fonksiyonları uygulamalı olarak anlatılacaktır.

• ArcMAP içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar’ı

• ArcToolBox içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar’ı

• Fonksiyonların, Model Builder ile kullanımı,

ArcMAP içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar’ı

Spatial Analyst Toolbarı aşağıda tanımlanan fonksiyonları içermektedir.

Distance (Mesafe)

* Straight Line (Düz çizgi mesafe analizi)

Düz-çizgi mesafe yüzeyi, her bir hücreden en yakın kaynağa olan en kısa mesafeyi, düz çizgi,

hesaplamak için kullanılır. Tıpkı düz bir kâğıt üzerinde iki nokta arasındaki mesafeyi ölçmek gibi, düzçizgi

mesafe analizi de yüzeydeki her bir hücrenin merkezinden kaynak hücrenin merkezine olan

hücreler arası mesafeyi ölçer. Örnek; en yakın hastaneye, karayoluna olan uzaklık vb.

Bu örnekte, sadece bir tane kaynak lokasyon vardır. Her bir hücre değeri kaynağa olan mesafeyi

göstermektedir. A hücresinden kaynağa olan x mesafesi düz bir çizgi boyunca hesaplanır.

Kaynak hücrelere olan mesafe

Düz-çizgi mesafe yüzeyi herhangi bir noktaya, örneğin bir hastaneye, en yakın lokasyonu bulmayı

kolaylaştırır. Tek bir kaynak olabileceği gibi birden fazla kaynak da olabilir. Her bir hücrenin değeri

sadece bir kaynağa olan, yani en yakın olana, düz bir çizgi boyunca olan mesafeyi gösterir.

Şayet yüzeyde birden fazla kaynak varsa, hücre değerleri en yakın kaynağı olan mesafeyi gösterir.

Yukarıdaki örnekte, A hücresi 1. kaynağa olan en yakın hücre olduğundan, hücrenin piksel değeri de A

hücresi ve kaynak arasındaki mesafeyi göstermektedir.

* Straight Line Allocation (Düz çizgi yerleştirme)

Straigt line allocation fonksiyonu, her bir hücrenin, aralarındaki düz bir çizgi boyunca olan mesafeye

göre en yakın kaynağa atandığı bir yüzey oluşturur. Şayet sadece bir kaynak varsa, bu durumda

yüzeydeki tüm hücreler o kaynağa atanır.

Şayet birden fazla kaynak varsa, yüzey komşu hücrelerin oluşturduğu alanlara bölünür. Bunu, bir

hastane veya depoya en yakın olan hücrelerin oluşturduğu bölgeler olarak düşünebilirsiniz. Bölgelerin

büyüklüğünü ve şeklini hücrelerin kaynaklara olan yakınlığı belirler.

Şayet düz-çizgi yerleşim yüzeyinde birden fazla kaynak varsa, hücreler en yakın olana atanırlar. Bir

hücre ve birden fazla kaynak arasındaki mesafe aynı olsa bile, hücre sadece bir kaynağa atanır.

* Straight Line Direction (Düz çizgi yönü)

Düz çizgi yönü yüzeyindeki hücre değerleri en yakın kaynağa olan yönü işaret ederler. Bu yönü,

kaynağa doğru azimut derece olarak gösterirler.

Yön raster’ı her çıktı hücresinden en yakın kaynak hücreye yönelme sahasını içerir. Üstteki örnekte,

bütün çıktı hücreleri doğrudan 360 derece değerine sahip A kaynağının altındadır. Yani, bütün noktalar

kuzey yönlüdür. Yönler, kayan noktalı ondalık dereceler iken döndürülmüşlerdir. Kuzey 360 dereceye,

doğu 90 dereceye vs. 0 derece kaynak hücreye atanmıştır.

* Cost Weighted (Ağırlıklı Mesafe Analizi)

Düz çizgi mesafe fonksiyonu nesneler arasındaki düz çizgi mesafesini hesaplamak için kullanılabilir;

bununla beraber, çok az şey gerçekte düz bir çizgide gider. Örneğin, insanlar araçlarını mağazaya

ulaşmak için yol boyunca sürerler, komşularının arka bahçelerine doğru sürmezler veya yabani

hayvanlar göç ederken yiyecek bulabilecekleri yerleri ve suları takip ederler. Kısaca, yol mekanlar

arasında seyahat ederken takip edilen, değişen coğrafik koşullara göre verilen kompleks kararlar

dizisidir.

Genellikle, ağırlıklı mesafe yakınlık yada erişilebilirliğin ölçülmesinde düz çizgi mesafeye göre daha

faydalıdır, çünkü birçok şey arazi etkilerine bağlı hareket etmektedir.

• Eğer önerilen bir alışveriş merkezinin erişilebilirliğini ölçmek istiyorsanız, hedeflenen tüketicilerin

yerlerini, yol ve çevre yolu tıkanıklığını ve önerilen alışveriş merkezi ile rekabet edilen alışveriş

merkezinin yakınlığını göz önüne almanız gerekiyor.

• Yabani hayvanlarla ilgili çalışmalarda göç eden hayvanların göç yollarını tahmin etmede yiyecek

bulunabilecek yerlere ve sulak alanlara erişilebilirlik, arazi zorlukları, insan aktivitelerine yakınlık ve

yırtıcı hayvan alanlarına yakınlık gibi faktörlerin çeşitliliği göz önüne alınabilinir.

• Yeni bir çevre yolu inşasında en az masraflı yolun belirlenmesi için yürütülen bir çalışmada satın

alınan arazinin maliyeti, farklı toprakların derecelendirilmesinin zorluğu ve korunmasız jeoloji,

nehirlerin ya da göllerin üzerine inşa edilecek köprülerin maliyeti, ya da kültürel kaynaklara yakınlığı

ya da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerin doğal çevrelerine olan yakınlığı gibi faktörler

göz önüne alınabilir. Benzer düşünceler yeni tren yolları, iletim hatları ve boru hatları için yol bulmada

da uygulanabilir.

• Askeri planlamacılar ağır zırhlı araçlar için şehrin bir ucundan bir ucuna hareket edebilecekleri yolları

tercih ederler. Dik eğimli, bataklık ya da ormanlık arazileri, ya da durağan olmayan topraklara yol

yapılmasını önlemek için en uygun yolu bulma çalışmaları yaparlar.

Yukarıda örneklerle belirtilen bütün düşünceler bir raster da modellenebilir. Verilen bir hücreye doğru

giden yolun göreli (ya da mutlak) maliyetini tanımlar. Bu hücreler ve kaynaklar arasındaki ağırlıkların

yüzey maliyeti kullanımıdır.

Ağırlıklı mesafe fonksiyonuyla oluşturulan mesafe ve yön raster’ları en uygun maliyetli güzergah

analizinde kullanılır. Ağırlıklı yerleşim raster’ları hariç, ağırlıklı mesafe raster’ları analizde doğrudan

kullanılmazlar. Bunun sebebi ağırlık mesafe raster’ındaki hücre değerleri mesafe gösteren değerler

değil, toplam maliyet değerleridir.

• Dağı aşmak için tırmanmak 10 Saat

• Dağın etrafında bir yol izlemek 5 saat

* Shortest Path (En Az Maliyetli Yol Analizi)

En az maliyetli yol fonksiyonu, kaynak ve varış noktası arasındaki en uygun maliyetli güzergahı

belirlemek için kullanılır. Analiz girdisi olarak ağırlıklı mesafe ve yön raster’larını kullanır. Örneğin,

kentte döşenecek bir iletim hattı için en az maliyetli güzergahın bulunması vb.

En az maliyetli yol analizinde, bir hücreye komşu sekiz komşu hücre hesaplanır ve yol en küçük toplam

değere göre çizilir. Bu işlem kaynak ve varış noktası birbirine bağlanıncaya kadar sürdürülür. Sonuçta

oluşturulan güzergah, iki nokta arasındaki en küçük hücre değerleri toplamını gösterir.

En az maliyetli yol, hücreler arasında dik veya diyagonal yönlerde olabilir.

Yukarıdaki örnekte bir kaynak ve üç tane varış noktası bulunmaktadır. En az maliyetli yol analizi,

kaynak ve her bir varış noktası arasındaki en uygun maliyetli güzergahı bulmak için hem ağırlıklı

mesafe ve yön raster’larını kullanır.

Density (Yoğunluk)

Yoğunluk fonksiyonu nokta ve çizgi yoğunluklarını belirlemek için kullanılır. Örneğin, kilometrekareye

düşen nüfus yoğunluğu vb. Yoğunluk analizi sayılabilir nesneler (iş yerleri, ağaçlar, deprem merkezleri

vb) ve bunların öznitelikleri (işyerinde çalışan kişi sayısı, ağaç tipleri, deprem merkezi büyüklükleri vb.)

üzerinde uygulanır.

Yoğunluk fonksiyonu yoğunluğu hesaplamak için iki metot kullanır: simple ve kernel. He iki metotta da

yoğunluğu hesaplamak için dairesel bir bölge veya tarama bölgesi kullanılır.

Simple Density

Simple metotta hücre değerleri dairesel bir tarama alanına göre hesaplanır. Her bir hücre değeri,

tarama alanına giren nesne sayısı alanın büyüklüğüne bölünerek hesaplanır.

7 işyeri

2,88 km2

= 2,4 işyeri/km2

Kernel Density

Kernel metotta her bir hücreye değil örnek her bir nokta etrafına dairesel bir alan çizilir ve noktanın

bulunduğu yerden dairesel alan sınırına doğru 1’den 0’a doğru giden matematiksel bir fonksiyon

uygulanır.

Örnek nokta

Tarama yarıçapı

Interpolate to raster (Interpolasyon)

ArcGIS Spatial Analiz modülünde yer alan Interpolate to Raster fonksiyonu, IDW, Spline ve Kriging

yöntemlerini içermektedir.

Farklı lokasyonlardaki ölçüm noktalarının değerini kullanarak interpolasyon (interpolation) teknikleri ile

sürekli bir yüzey yaratmamıza yardımcı olur. Ölçüm noktalarındaki veriler bir meteorolojik istasyondaki

yağış, nem, rüzgar değerleri, bir toprak veya sulak alandan alınan kimyasal değerler veya nükleer güç

santralinden kaynaklanan radyasyon sızıntısının ölçümleri olabileceği gibi yükseklik dağılımı da olabilir.

* Inverse Distance Weighted (IDW)

Adından da anlaşılacağı gibi belirli bir lokasyon hakkında veri tahmini yapabilmek için o lokasyona yakın

olan noktaların tahmin hesaplamasında daha ağırlıklı rol alması ve daha uzak olan noktaların ise daha

az etkili olması ilkesine dayanan bir tekniktir.

IDW interpolasyon yönteminde line barriers (çizgi özellik tipinde engeller) tanımlayabilirsiniz.

Engelsiz IDW

Engelli IDW

Barri

* Kriging

Kriging metodunda yapılan tahmin iki unsur içerir: bir trend ve rasgele hata (random error). Trend

örnek veriye (sample data) yerleştirilmiş bir düzlemdir (global polinomla aynı şeydir). Rasgele hata

(random error) ise trend çevresindeki lokal düzensiz değişimdir. Kriging IDW’ye çok benzer ama

tahmini değer üretimi sadece uzaklığa değil aynı zamanda noktaların uzaysal düzenine (spatial

aarangement) de bağlıdır.

* Spline

Spline interpolasyon yöntemi, IDW’nin yaptığı gibi Değerlerin ortalamasını almak yerine sanki lastik bir

yüzeyi bilinen noktalar boyunca geriyormuş gibi, elastiki bir yüzey oluşturur. Bu germe etkisi, eğer

tahmin edilmiş değerler örnek veri içerisinde bulunan minimum değerlerin altında veya maksimum

değerlerin üstünde olacak şekilde istenir ise kullanışlıdır. Bu şekilde Spline interpolasyon yöntemi, örnek

veriye eklenmemiş düşük ve yüksek değerleri tahmin etmek için kullanışlı hale getirilmiş olur.

İki çeşit Spline yöntemi vardır: Regularized ve Tension. Tension Spline, Regularized Spline’a göre aynı

örnek noktalar için daha düzlemseldir ve tahmin değerlerinin örnek verilere daha yakın kalmasını

sağlar. Tension metodunun karakteristiksel olarak daha keskin yüzeyler oluşturduğu söylenebilir

bununla birlikte Regularized Spline yöntemi daha elastik bir yüzey oluşturur.

Surface Analysis (Yüzey Analizleri)

ArcGIS Spatial Analiz modülünde yer alan Surface Analysis fonksiyonu, Contour (Kontur), Slope (Eğim),

Aspect (Bakı), Hillshade (S/B Kabartma Harita), Viewshed (Görüş Alanı) ve Cut/Fill (Hacim/Dolgu)

analizlerini içermektedir. TIN veya DEM yüzey verisinden elde ettiğimiz bu veri setleri,

gerçekleştireceğimiz diğer mekânsal analizlerde başka veri setleri ile etkileşim içerisinde olacaktır.

Örneğin, Jeolojik Formasyon, arazi kullanımı, Toprak grupları, eğim ve baki veri setleri weighted

overlay (ağırlıklı bindirme) veya union (birleştirme) gibi geoprosessing fonksiyonları kullanılarak

çakıştırılır ve en uygun yerleşim alanları, en uygun sanayi bölgeleri tespit edileceği gibi; yağış, arazi

kullanım kabiliyet sınıfları, toprak grupları, eğim ve yükseklik veri setleri kullanılarak tarıma elverişli

alanlar, en uygun ürün yetiştirme alanlarının tespiti, erozyon açısında riskli bölgeler gibi birçok

mekânsal analiz gerçekleştirilebilir.

Bu örnekler daha sonraki bölümlerde, örnek veri setleri kullanılarak gerçekleştirilecektir. Bu bölümde,

Surface Analysis işlemlerinden sonra elde edilen veri setleri hakkında açıklayıcı bilgiler verilecektir.

Aspect

Hillshade

Curvature

Slope

Contours

Visibility

* Contour (Kontur)

Kamp

Mevcut bir TIN veya DEM verisinden, istenilen aralıkta (Contour interval) çizgi özellik tipinde (Shape

File Formatında) eş eğriler üretilir. Contour fonksiyonu ile eş yağış eğrileri, eş yükseklik eğrileri, eş

derinlik eğrileri, eş kirlilik eğrileri gibi birçok farklı veri setini TIN veya DEM verisinden üretmiş

olursunuz.

* Slope (Eğim)

Mevcut bir TIN veya DEM verisinden, eğim iki farklı şekilde hesaplanır. Eğim, yüzde veya derece

cinsinden raster bir formatta (ESRI GRID, tiff veya img) üretilmiş olur.

Derece cinsinden eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir.

Yüzde cinsinde eğim ise, yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir

* Aspect (Bakı)

Yüzeyin kuzeyle yaptığı coğrafik açı değeridir. Bir başka ifade ile yüzeyin, 0’dan 360’a kadar sıralanan

pusula yönleridir. Kuzey 0’dır ve saat yönünde, 90 doğu’dur,180 güney’dir ve 270 batı’dır. Eğim

derecesi 0 olan düz alanlar -1 değeri ile temsil edilir.

Eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinde eğim ise,

yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir.

* Hillshade (Gölgeli Kabartma)

Gölgeli kabartma bir yüzeyin hipotetik aydınlanmasını hesaplar. Bir ışık kaynağı için pozisyon düzenler

ve her hücrenin onun ışığa olan göreli oryantasyonu üzerine temellenmiş aydınlanma değerini hesaplar.

Işık sırayla hücrenin eğim ve bakısı üzerine temellenir. Gölgeli kabartma 0’dan 255’e kadar olan gri

ölçeğin değerlerine dönüşür.

Kartografik yararı

Gölgeli kabartmalar genelde görselliğe hitap eden haritalar üretmek için kullanılır. Background olarak

kullanılır, onun şeffaflığını düzenleyecek şekilde üzerine vektör veri(yollar gibi) ya da diğer raster

verileri çizebileceğin bir kabarıklık sağlar.

Azimut güneşin açısal yönüdür (pusula yönü). 0’ ile 360’ arasında bir değer ile ifade edilir.

Altitude güneşin ufuk üstündeki açısıdır. 0’ ile 90’ arasında bir değer ile ifade edilir.

* Viewshed (Görüş Alanı)

TIN veya DEM verisi üzerinde işaretlenen noktadan hangi alanların görünür hangilerinin görülemez

olduğunu belirler. Gözlem noktası birden fazla olabilir. Gözlem noktasından görülebilen alanlar “1” grid

değeri ile görülemeyen alanlar “0” grid değeri ile temsil edilir.

* Cut/Fill (Hacim/Dolgu)

Cut/Fill (Hacim/Dolgu) analizinde önceki ve sonraki yüzeyler arasındaki değişim (Hacim ve Dolgu) çıktı

bir raster veride depolanır.

Cell Statistics (Hücre-Bazlı İstatistik)

Hücre bazlı istatistik fonksiyonu, iki veya daha fazla sayıdaki raster veriler üzerinde ilgili hücreler

arasındaki değişimleri veya eğilimleri hesaplamak için kullanılır. Hesaplama işlemi tıpkı Raster

Hesaplayıcı’daki (Raster Calculator) matematiksel işlemler gibi yapılır. İlgili hücreleri karşılaştırmak için

istatistiksel metotlardan birini kullanır. Örneğin, hücre bazlı istatistik fonksiyonu ile arazi kullanımındaki

değişimleri gösteren bir raster oluşturulabilir.

Bu örnekte, ortadaki raster üsttekinden 3 yıl önce üretilmiştir. En

alttaki sonuç raster’da 3 yılda birden fazla arazi kullanım değeri

alan pikseller gri renkli olarak gösterilmektedir.

Hücre bazlı istatistik yöntemi ile arazi kullanımındaki değişim izlenerek kent gelişimindeki, doğal ortam

kaybındaki veya ürün yönetimindeki eğilimler analiz edilebilir.

Neighborhood Statistics (Komşuluk İstatistikleri)

Komşuluk İstatistikleri (veya Odaksal İstatistikler) fonksiyonu hesaplanan hücreyi çevreleyen ve

genellikle de bu hücreyi kapsayan belirli bir grup hücre değerlerini esas alarak tek bir raster veri

setindeki eğilimleri hesaplamanızı sağlar. Bu teknik detay tiplerinin çeşitliliğini belirlemek veya mevcut

değerler üzerinde komşu değerleri yüklemek için kullanılabilir.

Bu örnekte, 3x3’lük bir komşuluk bölgesinde hesaplanan hücre

komşuluk bölgesinin merkezindedir.

İstatistikler komşuluk bölgesindeki hücrelere göre belirlenir. Çıktı raster’daki ilgili hücre sonuç istatistik

değerinde verilir. Komşuluk bölgesi, tüm hücreler işleme tabi tutuluncaya kadar girdi raster’ın, soldan

sağa, yukarıdan aşağıya, her hücresinden geçer.

Komşuluk bölgesinin büyüklüğünü ve şeklini siz belirlersiniz. Örneğin, boyutlarını belirlediğiniz herhangi

bir dikdörtgeni komşuluk bölgesi olarak kullanabilirsiniz.

Dikdörtgen bir komşuluk bölgesinde x-yönünde çift sayı

kullanılırsa, merkez hücre gerçek komşuluk bölgesi merkezinin

solunda olacaktır. Şayet çift sayı y-yönünde kullanılırsa, merkez,

komşuluk bölgesinin gerçek merkezinin üzerinde olacaktır.

Komşuluk bölgesi tipleri

Zonal Statistics (Zone Bazlı İstatistikler)

Bir raster veri setinde aynı piksel değerine sahip iki veya daha fazla hücre aynı zone gruba aittir.

Örneğin, bir raster veri setinde piksel değeri 1 olan tüm hücreler bir zone grubuna, piksel değeri 2 olan

tüm hücreler başka bir zone grubuna aittirler.

Zone bazlı istatistik metodunda yeni bir raster üretilmez. Sonuç ürünler bir istatistik tablosu ve bir

grafiktir.

Yükseklik Zone’larındaki

Arazi Kullanım Tipleri

Zone bazlı istatistik fonksiyonu için bir Zone veri seti ve hesaplamada kullan ılacak altlık bir raster veri gereklidir.

İstatistikler hücre bazlı değil zone bazlı olarak hesaplanır.

Zone’lar bölgelerden oluşur. Bölge, bir zone içindeki birbirine bağlı hücreler grubudur. Bir zone’da

sadece tek bir hücre grubu var ise o zone’da sadece bir adet bölge vardır.

Her bir zone en az bir adet bölgeden oluşur. Bu

örnekte, 1. Zone’da her biri birbirinden farklı boyutta

ve şekilde olan 3 adet bölge vardır.

Reclassify (Yeniden Sınıflandırma)

Yüzey analizleri sonrasında oluşan, eğim, bakı ve interpolasyon sonrasında oluşan sürekli yüzeyler ESRI

GRID raster formatındadır. Bu raster verilerin Value değerleri “floating” (ondalıklı) değerlere sahiptir.

Yeniden sınıflandırma sonrasında, bu değerler aralıklarına yeni “integer” (tam sayı) değerler atanır.

Yeniden sınıflandırma sonrasında oluşan veri, integer değerler üzerinden görüntülenir veya bu değerler

üzerinden analizler gerçekleştirilir.

Raster Hesaplayıcı raster veriler üzerinde çoklu işlemleri gerçekleştirmenizi sağlayan güçlü bir

hesaplayıcıdır. Raster verileri piksel bazlı çakıştırmanızı sağlayan matematiksel fonksiyonları içerir.

Yangın Riski

Sel Riski

Afet Riski

Convert (Veri Dönüşüm Fonksiyonları)

* Features to Raster (Vektör-Raster Dönüşümü)

Bu fonksiyon, nokta, çizgi veya poligon özellik tipindeki vektör verileri metin veya nümerik öznitelik

bilgilerine göre raster veriye dönüştürmeyi sağlar. Şayet nümerik olmayan bir öznitelik bilgisine göre

dönüşüm yapılırsa tek olan her bir öznitelik kaydına bir değer atanır. Örneğin arazi kullanım tiplerine

göre raster’a dönüştürülen bir poligon özellik tipindeki bir veride, açık alan olan tüm alanlar 1 değerini,

bozuk kızılçam alanları 2 değerini, bozuk koru alanları 3 değerini vb. alır.

Arazi kullanım tiplerine göre raster’a dönüştürülmüş veri

* Raster to Features (Raster - Vektör Dönüşümü)

Raster bir veriyi nokta özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz her bir NoData olmayan

hücre için bir nokta üretir. Noktaların koordinatları o hücrenin ağırlık merkezi koordinatlarıdır. Lineer

özellik gösteren bir raster’ı çizgi özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz aynı değere

sahip birbirine bağlı hücre zincirlerinden çizgiler üretir. Alansal özellik gösteren bir raster’ı poligon

özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz aynı değere sahip birbirine bağlı hücre

gruplarından poligonlar üretir.

Eğim gruplarına göre poligona dönüştürülmüş veri

Options (Seçenekler)

Seçenekler üç ana başlıkta incelenebilir. General’da çıktı ürünler için çalışma dizini set edilir. Extent’de

çıktı ürünlerin kapsayacağı alanın extent tanımlaması yapılır. Cell Size’da ise çıktı ürünün alacağı piksel

boyutu set edilir.

ArcMap Ortamında Spatial Analyst Toolbar’ına Erişim

1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tıklayınız.

2 Veya; Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz.

Açılan ArcMap sayfasında menü bar’da Tools > Extensions’a gelip Spatial Analyst çekini atınız.

Pencereyi Close butonuna tıklayarak kapatınız.

3 Daha sonra standart toolbar’da boşlukta sağ-tıklayarak Spatial Analyst çekini atarak Spatial

Analyst toolbar’ını aktif hale getiriniz.

Hedefler

Mesafe Analizi (Distance)

Yoğunluk Analizi (Density)

Bölüm 3

Mesafe ve Yoğunluk Analizleri (Distance & Density)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Distance ve Density fonksiyonları ile mesafe ve

yoğunluk analizlerini örnek veri setleri üzerinden anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Farklı ölçeklerde üretmiş olduğunuz veri setlerinden istifade ederek Density (Yoğunluk)

fonksiyonu ile demografik verilerin mekân ile ilişkisini, Distance (Mesafe) fonksiyonu ile risk

analizlerini, koruma kuşağı ve yakınlık analizlerini, vb. gerçekleştirebilirsiniz.

Mesafe (Distance) Analizi

1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_01

içindeki Distance.mxd proje dosyasını açınız.

2 Spatial Analyst toolbar’ında Options seçeneğini seçiniz. Extent alanından Same as display

seçeneğini seçerek OK’e basınız.

3 Bu uygulamada Kestel Deresi’ne olan mesafe analizi yapılacaktır. Bunun için menü bar’da Selection

altında Select by attributes seçenini seçiniz. Açılan pencerede parametreleri aşağıdaki şekilde

ayarlayarak dere katmanından Kestel Deresi’ni seçiniz. OK butonuna basarak seçim penceresini

kapatınız.

4 Spatial Analyst > Distance > Straight Line seçeneğini seçiniz.

5 Açılan pencerede Distance to alanında Dere katmanını seçiniz. Maximum distance alanına 1000

metre yazınız. Böylece seçilen dereye 1000 metre mesafede bulunan yerleri gösteren bir mesafe

raster’ı oluşturulacaktır. Cell size alanına 10 yazınız. Create Direction çekini atınız. butonuna

basarak raster’a “yon” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Dist_Sonuc

klasörüne kaydediniz. Böylece mesafe raster’ı ile birlikte yön raster’ı da oluşturulacaktır. Output raster

alanında butonuna basarak raster’ınıza “mesafe” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM >

Uygulama_01 > Dist_Sonuc klasörünü seçiniz. Bu uygulamada sonuç olarak oluşturacağınız tüm

raster’lar bu klasör altına kaydedilecektir. OK butonuna basınız.

6 Dereye 1000 metre mesafede oluşturulan mesafe ve yön raster’ları default olarak 10 sınıfta

gruplandırılmış olarak table of contents’e eklenir. Table of contents’de “mesafe” raster’ının çekini

kaldırarak “yön” raster’ını görüntüleyebilirsiniz.

Yoğunluk (Density) Analizi


içindeki Density.mxd proje dosyasını açınız.

3 Spatial Analyst > Options > Extent bölümünde Analysis extent alanını Same as Layer

“Ilce_Alan” olarak set ediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

2 Spatial Analyst toolbar’ında Density seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede Input Data

alanından Mahalle_Nokta katmanını seçiniz. Population field alanından Toplam_Nufus’u seçiniz.

Bu alan yoğunluk analizinin hangi kritere göre yapılacağını belirler. Bu uygulamada yoğunluk analizi

toplam nüfusa göre yapılacaktır. Search radius alanına 1000 yazınız. Böylece mahalle katmanındaki

her bir noktasal değer 1000 m’lik bir arama yarıçapına göre değerlendirilecektir. Output cell size

alanına 50 yazınız. Sonuç raster’a “yogunluk” adını vererek Output raster alanından

SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 > Denst_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK

butonuna basınız.

3 Toplam nüfusun yoğun olduğu mahalleleri gösteren yoğunluk raster’ı table of contents’de ve data

view’de görüntülenir. Nüfusun yoğun olduğu mahalleler koyu renkle gösterilmektedir. Table of

contents’de yoğunluk katmanı üzerinde sağ tıklayarak Properties seçeneğine tıklayınız.

Symbology alanında Class sayısını 5 yapınız. OK butonuna basınız. Böylece yoğunluk raster’ı 5 ana

grupta yeniden sınıflandırılır.

4 Tools toolbar’ında Select Features butonu ile ekrandan üç mahalle sınırını da seçiniz. Çoklu

seçim işlemini Shift butonuna basarak yapabilirsiniz. Daha sonra Table of contents’de Layers üzerine

sağ tıklayarak Properties’i seçiniz. Data Frame alanında Clip to Shape çekiniz atınız. Specify

Shape’e tıklayarak açılan pencereyi aşağıdaki şekilde set ediniz. OK butonuna basınız.

5 Böylece yoğunluk raster’ı ilçe sınırlarına göre kesilmiş şekilde görüntülenmiş olur.

6 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Hedefler

Interpolasyon

Interpolate to raster

Bölüm 4

Interpolasyon (Interpolation)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Interpolate to raster ile sürekli yüzey oluşturma

fonksiyonlarını, örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı amaçlamakatadır.

Interpolasyon fonksiyonu ile, mekâna ait örnek noktalardan (yağış, sıcaklık, tuzluluk, pH, ozon,

vb.) farklı istatistiksel yöntemleri kullanarak sürekli yüzeyler oluşturabilirsiniz. Bu yöntem,

tarım, orman, jeoloji ve çevre gibi sektörlerde kullanabileceğiniz önemli bir mekânsal analizl

fonksiyonudur.

Interpolasyon (Interpolate to raster)

Bu uygulamada örneklem noktalardan sürekli yüzey oluşturma yöntemi olan Interpolasyon (Interpolate

to raster) kullanılacaktır.


içindeki Int2Raster.mxd proje dosyasını açınız.

2 Spatial Analyst > Options > Extent alanında Same as Layer “Havza” seçeneğini seçerek OK

butonuna basınız.

3 Spatial Analyst > Interpolate to raster > Inverse Distance Weighted seçeneğine tıklayınız.

Açılan penceredeki değerleri aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşturacağınız

raster’a “Tuzluluk” adını vererek SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uygulama_03 >

Int2Rast_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

Böylece her bir kuyudan ölçüm yapılarak alınmış olan toplam tuz değerleri kullanılarak bilinmeyen

noktalardaki tuzluluk değerlerini de gösteren bir raster oluşturulmuştur. Tuzluluğun yoğun olduğu

yerler koyu renkle gösterilmektedir.

Türkiye Yağış üzerinde sağ tıklayarak Activate seçeneğini seçerek Tr_yagis ve TR_ILSinir

katmanlarını ekranda görüntüleyiniz.

Bu uygulamada her bir ildeki istasyonlardan alınmış ortalama yağış değerleri noktasal olarak

gösterilmektedir.

4 Spatial Analyst > Options > Extent bölümünde Same as Layer “TR_ILSinir”’ı seçiniz ve OK’e

basınız.

5 Spatial Analyst > Interpolate to raster > Inverse Distance Weighted seçeneğine tıklayınız.

Açılan penceredeki değerleri aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşturacağınız

raster’a “Yagis” adını vererek SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uygulama_03 > Int2Rast_Sonuc

klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

6 Table of Contents’de TR_ILSinir katmanın çekini kaldırarak oluşturulan yağış raster’ını inceleyiniz.

7 Standart toolbar’da butonuna basarak ArcToolbox penceresini açınız. Burada Spatial Analyst

Tools > Extraction > Extract by Mask fonksiyonuna çift tıklayınız.

8 Açılan penceredeki alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız ve OK

butonuna basınız.

İşlem bittikten sonra yağış raster’ı Türkiye sınırına göre kesilmiş olarak table of contents’de ve data

view’da görüntülenir.

9 Table of contents’de Yagis katmanını çekini kaldırınız. Extract_yagis1 katmanı üzerinde sağ

tıklayarak Properties’i seçiniz. Symbology alanında Color Ramp’ten istediğiniz bir renk skalasını

seçiniz ve OK butonuna basınız.


Hedefler

Yüzey Analizleri (Surface Analysis)

Eğim Haritası Oluşturma (Slope)

Bakı Haritası Oluşturma (Aspect)

S/B Kabartma Harita Oluşturma (Hillshade)

Görünürlük analizi (Viewshed)

Sayısal Yükseklik Verisinden

Kontur Eğrileri Oluşturma (Contour)

Bölüm 5

Yüzey Analizleri (Surface Analysis)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Surface Analysis fonksiyonları ile yüzey

analizlerini örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı amaçlamakatadır.

Yüzey Analiz fonksiyonları, noktasal ve çizgisel yükseklik veri setlerinden raster tabanlı

yükseklik veri formatı oluşturmanızı, bu veri setinden de eğim, bakı gibi birçok analizde temel

veri seti olarak kullanacağınız çıktı veri setlerini üretmenizi sağlar.


içindeki Surface.mxd proje dosyasını açınız.

EĞİM (SLOPE) HARİTASI OLUŞTURMA

2 Bu uygulamada daha önceden 3D Analyst > TIN to raster fonksiyonu ile üretilmiş olan sayısal

yükseklik verisinden (dem – digital elevation model) eğim haritası üretilcektir. Spatial Analyst >

Surface Analysis > Slope seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında Dem’i seçiniz. Output cell

size alanına 10 yazınız ve raster’a “egim” adını vererek Output raster alanından

SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna

basınız.

3 İşlem bittikten sonra 10 m’ye örneklenmiş eğim haritası table of contents’de ve data view’da

görüntülenir. Table of contents’de Dem katmanının çekini kaldırınız ve eğim katmanını görüntüleyiniz.

BAKI (ASPECT) HARİTASI OLUŞTURMA

4 Spatial Analyst > Surface Analysis > Aspect seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında

Dem’i seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve raster’a “baki” adını vererek Output raster

alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK

butonuna basınız.

5 İşlem bittikten sonra 10 m’ye örneklenmiş bakı haritası table of contents’de ve data view’da

görüntülenir. Table of contents’de Egim ve Dem katmanlarının çekini kaldırınız ve bakı katmanını

görüntüleyiniz.

S/B KABARTMA (HILLSHADE) HARİTA OLUŞTURMA

6 Spatial Analyst > Surface Analysis > Hillshade seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında

Dem’i seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve raster’a “kabartma” adını vererek Output

raster alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne

kaydediniz. OK butonuna basınız.

7 İşlem bittikten sonra 10 m’ye örneklenmiş kabartma harita table of contents’de ve data view’da

görüntülenir. Table of contents’de Egim, Baki ve Dem katmanlarının çekini kaldırınız ve kabartma

katmanını görüntüleyiniz.

GÖRÜNÜRLÜK (VIEWSHED) ANALİZİ

Görünürlük analizi bir veya birden fazla nokta veya çizgi verisinden görünen ve görünmeyen yerlerin

analizinin yapılmasını sağlar. Görünürlük analizi, belirli bir bölgedeki yangın kulelerinden nerelerin

görünüp görünmediği veya askeri amaçlı olarak radar kulelerinin kaplama alanının hesaplanması gibi

uygulamalarda kullanılabilir. Görünürlük analizinin yapılabilmesi için analizde kullanılacak yangın kulesi

veya radar gibi girdi verilerinin veritabanına bazı bilgilerin girilmiş olması gereklidir. Bu bilgiler aşağıda

açıklanmıştır.

SPOT > Gözetleme noktalarının rakım değeridir.

OFFSETA > Gözetleme noktasının kendi yüksekliğidir. Bu yükseklik değeri analiz sırasında sistem

tarafından otomatik olarak SPOT yani rakım değerine eklenir.

OFFSETB > Bakılan hedefin yerden yüksekliğidir. Bu yükseklik değeri de analiz sırasında sistem

tarafından otomatik olarak SPOT yani rakım değerine eklenir.

Gözetleme noktası

AZIMUTH1 > Tarama açısının yataydaki başlangıç açısıdır.

AZIMUTH2 > Tarama açısının yataydaki bitiş açısıdır.

VERT1 > Dikeydeki açının üst değeridir.

VERT2 > Dikeydeki açının alt değeridir.

RADIUS1 > Tarama alanının iç yarıçap değeridir. Buna kör saha da denilebilir.

RADIUS2 > Tarama alanının dış yarıçap değeridir.

Tarama alanı

8 Table of contents’de Radar katmanı üzerinde sağ tıklayarak Open Attribute Table seçeneğini

seçiniz. Radar katmanının öznitelik tablosunda görüldüğü üzere her bir radar noktası için gerekli olan

analiz kriterleri girilmiş durumdadır. Örneğin 1 no’lu radarın yerden yüksekliği 15 mt’dir. Kör saha

yarıçapı 200 mt’dir. Tarama mesafesi ise 40 km’dir. Radar dikeyde 3 derece yukarı ve -3 derece aşağıyı

da tarayabilmektedir. Öznitelik tablosunu kapatınız.

9 Spatial Analyst > Surface Analysis > Viewshed seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında

Dem’i seçiniz. Observer points alanında Radar’ı seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve

raster’a “gorunurluk” adını vererek Output raster alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM >

Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

10 İşlem bittikten sonra görünürlük raster’ı table of contents’e ve data view’a eklenir. Görünürlük

katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Properties’i seçiniz. Display alanında transparency yüzdesini 50

yapınız OK butonuna basınız.

11 Table of contents’de sadece “radar, nehirler, göller, görünürlük ve kabartma” katmanlarının

çeklerini atınız. Diğer katmanların çeklerini kaldırınız. Oluşturulan görünürlük raster’ında “Not

visible” (pembe) görünmeyen alanları ve “visible” (yeşil) görünen yerleri göstermektedir.

SAYISAL YÜKSEKLİK VERİSİNDEN (DEM) KONTUR EĞRİLERİ OLUŞTURMA

12 Spatial Analyst > Surface Analysis > Contour seçeneğine tıklayınız.

13 Açılan pencerede Input surface alanında Dem’i seçiniz. Contour interval alanı sonuçta oluşacak

kontur eğrilerinin kaç metrede bir geçeceğinin ayarlandığı alandır. Buraya 50 yazınız. Base Contour

alanı oluşan eşyükselti eğrilerinin başlangıç değerinin ayarlandığı alandır. Bu değeri 0 olarak bırakınız.

Oluşacak vektör katmana“kontur” adını vererek Output feautures alanından

SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörünü seçerek buraya kaydediniz.

OK butonuna basınız.

Bu uygulama ile sayısal yükseklik verisinden (DEM) 50 metrede bir geçen çizgi özellik tipinde vektörel

eşyükselti eğrileri oluşturulmuş oldu.

Hedefler

Vektör-Raster Dönüşümü

Raster Calculator

Raster-Vektör Dönüşümü

Bölüm 6

Veri Dönüşüm Fonksiyonları (Conversion)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Convert fonksiyonları ile veri dönüşüm

yöntemlerini örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı amaçlamakatadır.

Veri dönüşüm fonksiyonları ile vektör-raster, raster-vektör dönüşümlerini gerçekleştirebilirsiniz.

Features to Raster (Vektör-Raster Dönüşümü)


içindeki Convert.mxd proje dosyasını açınız.

2 Spatial Analsyt toolbar’ında Spatial Analyst > Convert > Features to Raster seçeneğine

tıklayınız.

3 Açılan pencerede Input features alanında Arazi Kullanımı’nı seçiniz. Field alanında

ARAZI_KOD’unu seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız. Output raster alanında raster’a

“Arazi” adını vererek SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uygulama_05 > Convert_Sonuc


İşlem sonunda “arazi” katmanı table of contents’de ve data view’da görüntülenir.

4 Table of contents’de “arazi” katmanı üzerinde sağ tıklayarak Open Attribute Table seçeneğine

tıklayınız. Öznitelik tablosunda görüldüğü üzere her bir arazi koduna Value alanında sayısal bir değer

atanmıştır. Örneğin raster üzerinde Value değeri 1 olan tüm pikseller Açık Alan olarak tanımlanmıştır.

5 Aynı işlemi toprak ve jeoloji katmanları için de yapınız. Toprak katmanı için Field alanında BTG’yi,

jeoloji katmanı için Field alanında Simge_25’i seçiniz.

Toprak

Jeoloji

Raster Calculator (Raster Hesaplayıcı)

Raster Hesaplayıcı raster veriler üzerinde çoklu işlemleri gerçekleştirmenizi sağlayan güçlü bir

hesaplayıcıdır. Raster verileri piksel bazlı çakıştırmanızı sağlayan matematiksel fonksiyonları içerir.

Bu uygulamada daha önce oluşturduğunuz toprak, jeoloji ve arazi kullanımı raster’larını kullanarak

raster calculator ile piksel bazlı çakıştırma işlemi yapılacaktır.

6 Table of contents’de jeoloji, toprak ve arazi kullanımı raster verileri üzerinde sağ tıklayarak

Open Attribute Table seçeneğine tıklayınız ve bu raster katmanların öznitelik tablolarını açınız.

7 Jeoloji katmanında SIMGE_25=Qa, toprak katmanında BTG=A ve arazi katmanında

ARAZI_KOD=BOZUK MEŞE olan yerler seçilecektir. Raster Calculator’da hesaplama yapmak için

bu öznitelik bilgilerine karşılık gelen piksel değerleri kullanılmalıdır. Yani;

Jeoloji katmanında; SIMGE_25=Qa öznitelik bilgisinin piksel değeri VALUE=5,

Toprak katmanında; BTG=A öznitelik bilgisinin piksel değeri VALUE=2,

Arazi katmanında ARAZI_KOD= BOZUK MEŞE öznitelik bilgisinin piksel değeri VALUE=5’dir.

8 Spatial Analyst toolbar’ında Spatial Analyst > Raster Calculator seçeneğine tıklayınız. & işareti

için AND butonunu kullanınız. Expression alanına aşağıdaki matematiksel ifadeyi yazınız ve Evaluate

butonuna basınız.

9 Table of contents’e ve data view’a piksel değeri 0 ve 1’den oluşan Calculation (Hesaplanan Raster)

raster katmanı eklenir. Sonuç raster’da piksel değeri 1 olan alanlar (pembe renkli) seçilen üç raster’da

belirlenen kriterlerin çakıştığı alandır.

Raster to Features (Raster-Vektör Dönüşümü)

10 Table of contents’de sadece Eğim katmanının çekini atınız, diğer katmanların çeklerini kaldırınız.

11 Eğim raster katmanı eğim derecelerine göre 5 grupta sınıflandırılmıştır. Raster üzerinde her bir

eğim derece grubunun bir piksel değeri vardır. Bu değerler aşağıdaki şekildedir.

12 Spatial Analyst toolbar’ında Spatial Analyst > Convert > Raster to features seçeneğine

tıklayınız.

13 Açılan penceredeki alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output features alanında oluşacak

vektörel katmana “egim_poly” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_05 >

Convert_Sonuc klasörünün içine kaydediniz. OK butonuna basınız.

14 İşlem sonunda eğim raster’ı eğim gruplarına göre poligon özellik tipinde vektör veriye

dönüştürülerek table of contents’e ve data view’a eklenir. Table of contents’de egim_poly katmanı

üzerinde sağ tıklayınız ve Open Attribute Table seçeneğine tıklayınız. Öznitelik tablosundaki

GRIDCODE kolonu her bir eğim grubuna karşılık gelen kod değerlerini göstermektedir. 5 adet eğim

grubu olduğunda 5 adet GRIDCODE değeri vardır.

15 Öznitelik tablosunu kapatınız. Table of contents’de egim_poly katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve

Properties seçeneğine tıklayınız. Burada Symbology sekmesine tıklayınız. Categories altında

Unique Values’a geliniz. Value Field alanında GRIDCODE seçiniz ve Add All Values butonuna

basınız. OK butonuna basınız. Egim_poly katmanı eğim gruplarına göre 5 grupta görüntülenmiş olur.

GRIDCODE değeri 1 olan alanlar 0-10 derece, GRIDCODE değeri 2 olan alanlar 10-20 derece

eğimli, GRIDCODE değeri 3 olan alanlar 20-30 derece eğimli, GRIDCODE değeri 4 olan alanlar 30-

50 derece eğimli ve GRIDCODE değeri 5 olan alanlar 50-90 derece eğimli alanları göstermektedir.


Hedefler

Yeniden Sınıflandırma (Reclassify)

Raster Calculator ile Raster Verilerin Çakıştırılması

Bölüm 7

Raster Verileri Yeniden Sınıflandırma (Reclassify)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Reclassify fonksiyonu ile raster tabanlı verilerin

yeniden sınıflandırılmasını örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı

amaçlamakatadır.

Reclassify fonksiyonu, mesafe, yoğunluk, interpolasyon veya veri dönüşüm fonksiyonlarıyla

oluşturduğunuz raster verilerinizi yeniden sınıflandırmanızı sağlar.

1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_06 içindeki

RecCal.mxd proje dosyasını açınız.

2 Table of contents’deki Nehir Etki Bandı ve Eğim katmanları Reclassify fonksiyonu ile yeniden

sınıflandırılacaktır. Yeniden sınıflandırma işlemi katmanlar için aşağıdaki kriterlere göre yapılacaktır;

Nehir Etki Bandı:

Eğim:

0-500 metre > 1

500-1000 metre > 2

1000-2500 metre > 3

0-20 derece eğimli alanlar > 3

20-40 derece eğimli alanlar > 2

40+ derece eğimli alanlar > 1

3 Nehir Etki Bandı katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties seçeneğine tıklayınız. Burada

Symbology alanında Classify butonuna basınız. Class (sınıf) sayısını 3 yapınız. Break Values

alanına 500, 1000 ve 2500 değerlerini giriniz. OK butonlarına basarak pencereleri kapatınız.

4 Böylece Nehir Etki Bandı katmanını 0-500, 500-1000 ve 1000-2500 metre olmak üzere üç ana grupta

görüntülemiş oldunuz.

5 Aynı işlemi Eğim katmanı için yapınız. Table of contents’de Eğim katmanı üzerinde sağ-tıklayarak

Properties seçeneğine tıklayınız. Burada Symbology alanında sol taraftan Classified seçeneğini

seçiniz. Daha sonra Classify butonuna basınız. Class (sınıf) sayısını 3 yapınız. Break Values alanına

20, 40 ve 88 değerlerini giriniz. OK butonlarına basarak pencereleri kapatınız.

6 Böylece Eğim katmanını 0-20, 20-40 ve 40-88 derece olmak üzere üç ana grupta görüntülemiş

oldunuz.

7 Spatial Analyst toolbar’ında Spatial Analyst > Reclassify seçeneğine tıklayınız.

8 Açılan pencerede Input raster alanında Nehir Etki Bandı’ını seçiniz. Output raster alanında

oluşacak yeni veriye “nehir_rec” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_06 >

RecCal_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

9 İşlem sonunda 3 ana grupta yeniden sınıflandırılan raster katman table of contents’de ve data


10 Spatial Analyst toolbar’ında yeniden Spatial Analyst > Reclassify seçeneğine tıklayınız.

11 Açılan pencerede Input raster alanında Eğim’i seçiniz. Output raster alanında oluşacak yeni

veriye “egim_rec” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_06 > RecCal_Sonuc


12 İşlem sonunda 3 ana grupta yeniden sınıflandırılan raster katman table of contents’de ve data


Raster Calculator ile Raster Verilerin Çakıştırılması

Bu bölümde raster calculator (raster hesaplayıcı) fonksiyonu ile yeniden sınıflandırılan eğim ve nehir

etki bandı katmanları ile arazi kullanımı, toprak ve jeoloji katmanları kullanılarak çakıştırma analizi

yapılacaktır. Çakıştırma işleminden önce bu katmanlara ait çakıştırma kriterlerinin belirlenmesi

gereklidir.

Eğimi 0-20 derece olan, nehre 500 metre mesafeden yakın olan, arazi kullanımı bozuk koru olup,

büyük toprak grubu M olan ve jeolojik yapısı Tka olan alanlar seçilecektir.

• Eğimi 0-20 derece olan alanlar için; egim_rec

raster’ında piksel value değeri 1 olan alanlar,

• Nehre 500 metre mesafeden yakın olan alanlar için;

nehir_rec raster’ında piksel value değeri 1 olan alanlar,

• Arazi kullanımı bozuk koru olan alanlar

için; arazi kullanımı raster’ında piksel

value değeri 3 olan alanlar,

• Büyük toprak grubu M olan alanlar için; toprak

raster’ında piksel value değeri 1 olan alanlar,

• Jeolojik yapısı Tka olan alanlar için; jeoloji

raster’ında piksel value değeri 2 olan

alanlar seçilecektir.

13 Spatial Analyst toolbar’ında Raster Calculator’e tıklayınız. Açılan pencerede sorgu alanına

aşağıdaki sorgu satırını yazınız. Daha sonra Evaluate butonuna basınız.

[egim_rec] == 1 & [nehir_rec] == 1 & [Arazi Kullanımı] == 3 & [Toprak] == 1 & [Jeoloji] == 2

14 Raster hesaplayıcı bu kriterleri çakıştırarak yeni bir Calculation (Hesaplanan alan) katmanı

oluşturur. Buradaki piksel değeri 1 olan alanlar yukarıdaki kriterlerin hepsini karşılayan alanlardır.


Hedefler

Zone Bazlı İstatistikler (Zonal Statistics)

Hücre Bazlı İstatistikler (Cell Statistics)

Bölüm 8

İstatistikler (Statistics)

Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Zonal Statistics ve Cell Statistics fonksiyonları ile

raster tabanlı istatistikleri örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı

amaçlamakatadır.

ZONE BAZLI İSTATİSTİKLER (ZONAL STATISTICS)

Bir raster veri setinde aynı piksel değerine sahip iki veya daha fazla hücre aynı zone gruba aittir.

Örneğin, bir raster veri setinde piksel değeri 1 olan tüm hücreler bir zone grubuna, piksel değeri 2 olan

tüm hücreler başka bir zone grubuna aittirler.

Zone bazlı istatistik metodunda yeni bir raster üretilmez. Sonuç ürünler bir istatistik tablosu ve bir

grafiktir.

Yükseklik Zone’larındaki

Arazi Kullanım Tipleri

Zone bazlı istatistik fonksiyonu için bir Zone veri seti ve hesaplamada kullan ılacak altlık bir raster veri gereklidir.

İstatistikler hücre bazlı değil zone bazlı olarak hesaplanır.

Zone’lar bölgelerden oluşur. Bölge, bir zone içindeki birbirine bağlı hücreler grubudur. Bir zone’da

sadece tek bir hücre grubu var ise o zone’da sadece bir adet bölge vardır.

Her bir zone en az bir adet bölgeden oluşur. Bu örnekte, 1. Zone’da her biri birbirinden farklı boyutta ve şekilde

olan 3 adet bölge vardır.


Stat.mxd proje dosyasını açınız.

2 Table of contents’de Türkiye’ye ait daha önceden oluşturulmuş raster tabanlı yağış ve sıcaklık

haritaları vardır. Bu yağış haritası üzerinde seçilen illere göre yağış istatistiklerini zone bazında (seçilen

iller bazında) görüntülemek için Spatial Analiz’deki Zonal Statistics fonksiyonu kullanılacaktır.

3 Table of contents’de Tr_ILSinir katmanının çekini atınız ve data view’da görüntüleyiniz. Daha sonra

menü çubuğunda Selection altında Select by Attributes seçeneğine tıklayınız.

4 Açılan pencerede Layer alanında TR_ILSinir’ı seçiniz. Method alanında Create a new selection’ı

seçiniz. Tr_ILSinir.AD üzerinde çift tıklayınız ve Get Unique Values butonuna basınız. Sorgu alanına

aşağıdaki sorgu ifadesini yazarak Ankara, İzmir ve İstanbul illerini seçiniz. OK butonuna basınız.

5 Ankara, İzmir ve İstanbul illeri data view’da seçilmiş olarak görüntülenir.

6 Spatial Analsyt toolbar’ında Spatial Analyst > Zonal Statistics seçeneğine tıklayınız.

7 Açılan pencerede alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Join output tablet to zone layer çekini

atınız. Böylece oluşacak tablodaki field alanları TR_ILSinir katmanının öznitelik tablosuna eklenmiş

olacakatır. Output table alanında oluşacak tabloya Tablo1 adını vererek

SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_07 > Stat_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna

basınız.

8 İşlem sonunda seçili illere ait yağış değerleri grafiksel ve tablosal olarak ekrana gelir.

9 Table of contents’de TR_ILSinir katmanı üzerinde sağ tıklayarak Open Attribute Table

seçeneğine tıklayınız. Yağış tablosundaki field alanları ve seçilen üç ile ait min, max, range (değişim

aralığı), mean (ortalama), std (standart sapma), sum (toplam) yağış değerleri de TR_ILSinir

katmanının öznitelik tablosuna eklenmiştir.

HÜCRE BAZLI İSTATİSTİKLER (CELL STATISTICS)

Hücre bazlı istatistik fonksiyonu, iki veya daha fazla sayıdaki raster veriler üzerinde ilgili hücreler

arasındaki değişimleri veya eğilimleri hesaplamak için kullanılır. Hesaplama işlemi tıpkı Raster

Hesaplayıcı’daki (Raster Calculator) matematiksel işlemler gibi yapılır. İlgili hücreleri karşılaştırmak için

istatistiksel metotlardan birini kullanır. Örneğin, hücre bazlı istatistik fonksiyonu ile arazi kullanımındaki

değişimleri gösteren bir raster oluşturulabilir.

Bu örnekte, ortadaki raster

üsttekinden 3 yıl önce üretilmiştir. En

alttaki sonuç raster’da 3 yılda birden

fazla arazi kullanım değeri alan

pikseller gri renkli olarak

gösterilmektedir.

Hücre bazlı istatistik yöntemi ile arazi kullanımındaki değişim izlenerek kent gelişimindeki, doğal ortam

kaybındaki veya ürün yönetimindeki eğilimler analiz edilebilir.

1 Stat.mxd proje dosyasında, Table of contents’de AYLARA GÖRE SICAKLIK data frame’ini aktif

hale getiriniz. AYLARA GÖRE SICAKLIK data frame’i üzerinde sağ tıklayarak Activate seçeneğine

tıklayınız.

2 Bu uygulama’da ekranda gördüğünüz 5 ile ait Ocak, Şubat ve Mart ayı sıcaklık değerleri üç farklı

raster katmanda gösterilmektedir. Ocak Sıcaklık katmanının çekini kaldırıp Şubat Sıcaklık ve Mart

Sıcaklık katmanlarının çeklerini atarak ekranda inceleyiniz.

Şubat Sıcaklık

Mart Sıcaklık

3 Spatial Analyst toolbar’ında Spatial Analyst > Cell Statistics seçeneğine tıklayınız.

4 Açılan pencerede klavyedeki CTRL tuşunu kullanarak Ocak Sıcaklık, Şubat Sıcaklık ve Mart

Sıcaklık katmanlarını seçiniz. Add -> butonuna basarak Input rasters alanına bu üç katmanı

ekleyiniz. Overlay statistics alanından Minimum seçiniz. Böylece ekrandaki çalışma alanına ait üç

aylık minimum sıcaklık değerleri hesaplanacaktır. Output raster alanında oluşacak raster’a

“Min_sicaklik” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_07 > Stat_Sonuc


5 İşlem sonunda beş ilin bulunduğu çalışma alanına ait üç aylık minimum sıcaklık değerleri hesaplanıp

sonuç raster table of contents’de ve data view’da görüntülenir.

6 Aynı işlemi bu sefer Overlay statistics alanından Max seçeneğini seçerek üç aylık maksimum

sıcaklık değerlerine göre yapınız. Sonuç raster aşağıdaki gibi olacaktır.

Hedefler

Özelleştirme

Su Toplama Alanı Analizi

Drenaj Güzergahı Analizi

Görünürlük Analizi

Yüzey Maliyet Analizi

Belirli Bir Alan Sınırına Göre Raster Kesme

Bölüm 9

Mekânsal Analizler için Ek Araçların Eklenmesi

Bu Bölüm ArcGIS yazılım bileşenlerine ait arayüz araçlarını kullanarak ArcMap arayüzünü nasıl

özelleştireceğinizi anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Uygulamada *.dll* uzantılı Hyrology Modelling, Cross Country Mobility ve Viewshed araç

çubukları ArcMap arayüzüne eklenerek hidroloji, yüzey maliyet ve görünürlük analizleri

gerçekleştirilecektir. Bölümde ayrıca çok bantlı raster görüntülerin kesilmesini sağlayan N-

Bands Raster Clipper fonksiyonu da anlatılacaktır.

Özelleştirme (Customization) - *.dll* dosyalarının araç çubuğu olarak

ArcMap arayüzüne eklenmesi


CCM.mxd proje dosyasını açınız.

2 Standart toolbar’da boşlukta sağ tıklayarak Customize seçeneğine tıklayınız.

3 Ekrana gelen Customize penceresinde Commands alanında Add from file butonuna tıklayınız.

Daha sonra SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 > DLL > HydrologyTools içindeki

“esrihydrology_v2.dll” dosyasını seçip Open butonuna basınız.

Ekrana gelen Added Objects penceresinde OK’e basınız. Daha sonra Close butonuna basarak

Customize penceresini kapatınız.

Standart toolbar’da boşlukta tekrar sağ tıklayarak Hydrology Modeling’e tıklayınız. Böylece

hidrolojik modelleme araçlarını içeren araç çubuğu ArcMap arayüzüne eklenmiş olur.

4 Aynı işlemi 2. ve 3. adımları tekrarlayarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 > DLL

içindeki ccm > “CCM_gen.dll” ve Viewshed > vb > “ViewShed.dll” dll dosyaları için yapınız.

Daha sonra Standart toolbar’da boşlukta tekrar sağ tıklayarak Generic CCM Tools ve

VisibilityTools seçeneklerine tıklayınız ve yüzey maliyet analizi ve görünürlük analizi araç çubuklarını

ArcMap arayüzüne ekleyiniz.

HYDROLOGY TOOLS

Calculate watershed (Su toplama alanlarını hesapla)

Calculate raindrop path ( Drenaj güzergahını hesapla)

GENERIC CCM TOOLS

Calculate a cost surface (Yüzey maliyet analizi)

Locate destination for least cost path (En uygun güzergah için varış noktası belirle)

Least cost path (En uygun maliyetli güzergah)

Cost Corridor (Alternatif maliyet koridoru)

VISIBILITY TOOLS

Calculate viewshed (Görünürlük analizi)

SU TOPLAMA ALANI ANALİZİ

Su toplama ve drenaj güzergahı analizlerinin yapılabilmesi için öncelikle Flow Direction (Akış İstikameti)

ve Flow Accumulation (Akışı Toplama) raster’larının oluşturulması hidroloji araç çubuğuna tanıtılması

gereklidir.

Akış İstikametini Belirleme – Flow Direction

Bir hücrenin içine veya dışına doğru olan su akışı benzetmesi, sathın hidrolojik analizi için iyi bir

örnektir. Akış istikameti (Flow Direction) fonksiyonu komşu hücrenin yüksekliğini mukayese ederek akış

istikametinin belirlenmesini sağlar.

Hücrelerin akış istikameti haritası

1 ArcMap arayüzünde Hydrology Modeling toolbar’ında Flow Direction’a tıklayınız. Açılan

pencerede alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “flowdir”

adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 klasörüne kaydediniz. OK butonuna

basınız.

İşlem sonunda akış istikametlerini gösteren “flowdir” katmanı table of contents’de ve data view’da

görüntülenir.

Akış Toplamını Belirleme – Flow Accumulation

“Flow Accumulation” fonksiyonu, tepedeki hücrelerden aşağıdaki her bir hücrenin içine akan suyun

hesaplamasını yapar. Her bir hücrede 1 birim su bulunduğu varsayımından hareketle, tepedeki

hücrelerden akan su aşağıdaki komşu hücrede 2 birime ulaşır. Bu akış işlemi grid’in en altında bulunan

hücreye kadar devam eder.

Çıktı gridi ise yağış miktarı varsayımına dayandırılmıştır. Meteoroloji istasyonları ölçümlerinden istifade

edilerek, interpolasyon yöntemi ile satıha düşen yağış miktarı belirlenir. Ayrıca, buharlaşma ve toprağın

emme durumu da göz önüne alınır.

2 ArcMap arayüzünde Hydrology Modeling toolbar’ında Flow Accumulation’a tıklayınız. Açılan

pencerede alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “flowacc”

adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 klasörüne kaydediniz. OK butonuna

basınız.

İşlem sonunda akış istikametlerini gösteren “flowacc” katmanı table of contents’de ve data view’da

görüntülenir.

3 Hydrology Modeling toolbar’ında Interactive Properties seçeneğine tıklayınız. Flow direction

ve flow accumulation alanlarında oluşturduğunuz flowdir ve flowacc raster’larını seçiniz ve OK

butonuna basınız. Hydrology Modeling toolbarındaki calculate watershed ve calculate raindrop

path butonları aktif hale gelir.

4 Table of contents’de sadece Köprüler, Yollar, Yükseklik ve S/B Kabartma katmanlarının

çeklerini atınız, diğer katmanların çeklerini kaldırınız.

5 Hydrology Modeling toolbar’ında su toplama alanlarını (havza sınırlarını) çıkarmak için Calculate

watershed butonuna basınız. Harita üzerinde herhangi bir akarsuyun üzerine tıklayınız. Otomatik

olarak yapılan hesaplamalar sonucunda içerik tablosuna Watershed katmanı eklenir ve ekranda

akarsu üzerinde tıklanan noktanın gerisindeki su toplama alanı çizilir.

Su Toplama

Alanı

Haritada akarsular üzerinde farklı noktalara tıklayarak diğer su toplama alanlarını oluşturabilirsiniz.

DRENAJ GÜZERGÂHI ANALİZİ

Yağışın veya kimyasal döküntülerin takip edeceği güzergâhı belirlemek için yapılan bir uygulamadır.

1 Hydrology Modeling toolbar’ında drenaj güzergahını çıkarmak için Calculate raindrop path

butonuna basınız. Harita üzerinde yağışın muhtemel olabileceği yerlere tıklayınız. Otomatik olarak

yapılan işlemler sonucunda görüntü üzerinde yağışın takip edeceği yol ve döküleceği yer çizilir.

GÖRÜNÜRLÜK ANALİZİ

Arazi sathı üzerindeki bir gözlem noktasından, görünebilen ve görünemeyen alanların ortaya

çıkarılmasını sağlayan bir uygulamadır. Radar, yayın yapan bir anten vb. elektronik cihazların kapsadığı

alanların belirlenmesinde, dolayısıyla bunların konumlandırılacağı yerlerin tespitinde kullanılan önemli

bir analizdir. Özellikle askeri ve telekomünikasyon alanlarında kullanılmaktadır.

1 VisibilityTools toolbar’ında drenaj güzergahını çıkarmak için Calculate viewshed butonuna

basınız. Ekrana Visibility Parameters penceresi gelir.

• “Elevation Layer”

• “Near Radius”

• “Far Radius”

• “Observer Offset”

• “Target Offset”

• “Angle of View”

: Yükseklik katmanı

: Gözlemcinin baktığı en yakın mesafe

: Gözlemcinin baktığı en uzak mesafe

: Gözlemcinin yerden yüksekliği

: Hedefin yerden yüksekliği

: Gözlemcinin görüş alan açısı (derece)

2 Visibility Parameters penceresine aşağıdaki örnek değerleri giriniz ve Apply butonuna basınız.

Daha sonra mouse ile görüntü üzerinde herhangi bir yere basınız ve hedefin bulunduğu başka bir

noktaya doğru sürükleyip bırakınız. Otomatik olarak yapılan işlemler sonucunda içerik tablosuna

“Visibility of Observer” katmanı eklenir. Görüntü üzerinde ise görünen (pembe renkli) ve

görünmeyen (şeffaf) alanlar çizilir.

3 İçerik tablosundaki “Visibility for Observer” katmanı; “Field of View” (görüş alanı açısı),

“Observer Location” (gözlemcinin bulunduğu yer) ve “Not Visible” (görünmeyen), “Visible”

(görünen) olarak 2 özelliğe sahip “Visible Area Observer” (gözlemcinin görüş sahası) isimli alt

katmanları içermektedir.

YÜZEY MALİYET ANALİZİ (CROSS COUNTRY MOBILITY)

Bu analizin amacı, sathın bir kısmından diğer kısmına olan hareketin maliyetini çıkarmak, en uygun

gidiş güzergâhını bulmak ve onu resmetmektir. Muhtelif satıh özellikleri, nispi ağırlıkta bu hareketi

engellemektedir. Örneğin dik eğimler üzerindeki hareket, az eğimlere göre daha maliyetlidir. Bu yüzden

uygulamada, dik eğimlere daha yüksek ağırlık değeri verilir. Diğer taraftan kara yolları üzerindeki

hareket de arazi üzerindekine nazaran, daha kolay ve düşük maliyetlidir. Bu gerekçe ile kara yollarına

verilen ağırlık değeri düşük olacaktır.

Bir kara vasıtasının, insanın veya bir uçağın bir yerden diğer bir yere gidişini engelleyen muhtelif

engeller bulunmaktadır. Örneğin bir askeri vasıtanın hedefe doğru olan hareketini arazinin eğimi,

akarsular, arazi örtüsü vb. hususlar engellemektedir. Diğer taraftan bir askeri uçağın hedefine olan

uçuşunu düşmanın radar örtüsü, önleme uçakları ve hava savunma silahları sınırlamaktadır. Tüm

engellere karşın bir yerden diğer bir yere en uygun erişim, yüzey maliyet analizi ile belirlenebilmektedir.

1 Table of contents’de sadece Köprüler, Yollar, Yükseklik ve S/B Kabartma katmanlarının

çeklerini atınız, diğer tüm katmanların çeklerini kaldırınız.

2 Generic CCM Tools toolbar’ında Calculate a Cost Surface

butonuna basınız. Ekrana Cross Country Mobility (CCM) penceresi gelir.

3 CCM penceresinde Available Layers alanı analizde kullanılabilecek mevcut katmanları listeler. Bu

alandan Toprak, Eğim ve Visible Area Observer06 katmanlarını seçerek sağ taraftaki Layers to

use in model (modelde kullanılacak katmanlar) alanına > butonuyla taşıyınız. Daha sonra Next

butonuna basınız.

4 Bu alanda “Rate layer ‘ Eğim’ features” butonuna basarak “Eğim” derecelerini içeren

“Continous Data Raster” penceresini açınız.

5 Penceredeki her bir eğim aralığı için, ya sürgü hareket ettirilerek veya NoGo penceresi işaretlenerek

maliyet (cost) parametreleri verilir. Örneğin bir aracın 35 dereceden daha dik eğimlere

tırmanamayacağı varsayımından hareketle, aşağıdaki tabloda belirtilen parametreleri giriniz. Daha

sonra Apply butonuna basınız.

EĞİM

Eğim Aralıkları Go/NoGo Cost

0-5 1

5-10 2

10-15 3

15-20 4

20-25 5

25-30 7

30-35 9

35-40 √

40-45 √

> 45 √

6 İşlem sonunda içerik tablosuna “Weighted_Eğim” (ağılıklı eğim) katmanı ve görüntüsü eklenir. Bu

katman; “NoGo” (gitme), “Easy” (kolay gidilir), “Moderate” (orta derecede gidilir) ve “Difficult”

(zor gidilir) şeklinde sınıflandırılmıştır.

7 CCM penceresinde “Rate layer ‘ Visible Area Observer06’ features” butonuna basarak “Eğim”

derecelerini içeren “Unique Value Raster” penceresini açınız.

8 Penceredeki Value ifadesinin altındaki Not Visible seçeneği için sürgüyü kaydırarak “1” değerine

getiriniz, Visible seçeneği için ise Go/NoGo penceresini işaretleyiniz. Daha sonra Apply butonuna

basınız.

9 İşlem sonunda içerik tablosuna sınıflandırılmış “Weigted_ Visible Area Observer06” katmanı ve

görüntüsü eklenir. Bu yeni katman da, eğim katmanında olduğu gibi; “NoGo”, “Easy”, “Moderate”

ve “Difficult” şeklinde sınıflandırılmıştır.

10 CCM penceresinde “Rate layer ‘ Toprak’ features” butonuna basarak “Continous Data

Raster” penceresini açınız.

11 Bu penceredeki her bir toprak tipi için aşağıdaki tabloda gösterilen parametreleri giriniz ve Apply

butonuna basınız.

TOPRAK

Toprak Tipleri Go/NoGo Cost

Göller

Metamorfik Yüzeyler 9

Balçık 4

Kil 6

Kum 7

Alüvyon 3

Kırık, Kaba Arazi 7

Kayalık 10

Yerleşim

√

√

12 İşlem sonunda içerik tablosuna “NoGo”, “Easy”, “Moderate” ve “Difficult” şeklinde

sınıflandırılmış “Weighted_Toprak” katmanı ve görüntüsü eklenir.

13 Üç katman için de gereken parametreleri girdikten sonra CCM penceresinde Next butonuna

basınız. Açılan pencerede bu üç katman için ağırlık puanları verilecektir. Yüksek puan verilen katmanın

analizdeki ağırlığı daha fazla olacaktır. Eğim katmanına 7 puan, Visible Area Observer06 katmanı

için 10 ve Toprak katmanı için 4 puan vererek Apply butonuna basınız.

14 Böylece, farklı 3 katmanın birleşmesinden oluşan “Combined Cost Surface” katmanı ekrana gelir.

Harita üzerindeki siyah alanlar üç katman için belirlenen kriterleri karşılamayan alanlardır.

15 Generic CCM Tools toolbar’ında “Locate Desitnation for Least Cost Path” butonuna

basınız. Bu fonksiyonla en uygun maliyetli güzergâh analizi için hedef (varış) noktaları belirlenecektir.

Cost Surface alanında Combined Cost Surface’i seçiniz ve Apply butonuna basınız. Daha sonra

harita üzerinde gidilecek (hedef) yer üzerine basılır. Otomatik olarak yapılan işlemler sonucunda, içerik

tablosuna “Destination” isimli bir katman ve görüntü üzerine de hedefi belirten bir sembol eklenir.

Gidilecek Yer

16 Generic CCM Tools toolbar’ında “Least Cost Path” butonuna tıklayınız. Ekrana gelen Least

Cost Paths penceresinde Apply butonuna basınız.

17 Mouse’un sol tuşu ile, görüntü üzerine yerleştirilen hedefe gidecek olan muhtelif çıkış yerleri üzerine

tıklayınız ve son noktayı koyduktan sonra mouse’un sağ tuşuna basınız.

18 Böylece içerik tablosuna “Least Cost Path” katmanı eklenir, görüntü üzerine de çıkış noktaları ile

hedef arasında en düşük maliyetli güzergah çizilir. İstenmesi halinde diğer çıkış noktaları için bu işlem

tekrarlanır. İşlemler tamamlandığında, “Least Cost Path” penceresindeki “Cancel” butonuna basarak

pencereyi kapatınız.

19 Generic CCM Tools toolbar’ında “Cost Corridor” butonuna basınız. Corridor Calculation

penceresinde Cost Surface alanında Combined Cost Surface’i seçiniz. Apply butonuna basınız.

20 Mouse’un sol tuşu ile görüntüdeki bir hareket noktası üzerine basınız, sürükleme ile hedef noktası

üzerine geliniz ve sol tuşu serbest bırakınız.

Bu yönde

mouse’un

sol tuşu ile

sürükleyip

bırakınız.

21 Aynı işlemi istediğiniz diğer hareket noktaları ile varış noktası arasında yapınız. Böylece içerik

tablosuna her bir koridor için; “Corridor” ve “Corridor Solution” isimli 2 katman eklenir, görüntü

üzerine ise en iyi güzergâhı içeren ve 3 tonlu bir renk tarafından temsil edilen bir koridor çizilir.

Çok-Bantlı Raster Görüntüleri Belirli Bir Alan Sınırına Göre Kesme

N-BANDS RASTER CLIPPER

ArcMap’te birden fazla bant sayısına sahip raster görüntüleri belirli bir alan sınırına göre kesmek için N-

Bands Raster Clipper dll dosyası kullanılır. Bu dll’in kullanılabilmesi için Spatial Analyst ek modül

lisansı gereklidir.


CCM.mxd proje dosyasını açınız. Table of contents’de Raster data frame’i üzerinde sağ tıklayınız,

Activate seçeneğini seçerek Raster data frame’ini aktive ediniz.

2 “Bölüm 8: Mekansal Analizler için Ek Araçların Eklenmesi > Özelleştirme (Customization)

- *.dll* dosyalarının araç çubuğu olarak ArcMap arayüzüne eklenmesi” bölümünde anlatıldığı

şekilde SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 > DLL > NBands Raster Clipper

klasöründeki *NBRC12.dll* dosyasını araç çubuğu olarak ArcMap arayüzüne ekleyiniz.

2 Target alanından Uydu Görüntüsü’nü seçiniz. Clipping Tools bölümünde üç farklı tipte kesme

fonksiyonu vardır.

Seçeneği çizilen bir dikdörtgen sınırına göre görüntüyü keser.

Seçeneği çizilen bir poligon sınırına göre görüntüyü keser.

Seçeneği daha önceden katman olarak ArcMap arayüzüne eklenmiş belirli bir alan sınırına göre

görüntüyü keser.

3 Bu uygulamada table of contents’de görülen Proje Alanı katmanındaki çalışma alanı sınırına göre

uydu görüntüsü kesilecektir.

4 Clipping Tools alanından üçüncü seçeneği seçiniz. Ekran üzerinde mavi renkli proje alan sınırı

üzerine bir kere tıklayınız.

5 Kesme işlemi tamamlandığında kesilen raster görüntüyü ayrı bir katman olarak kaydetmenizi isteyen

bir kaydet penceresi çıkar. Gelen pencerede ad alanına “uydu_clip” yazarak

SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_08 > Isparta klasörünün içine Save butonuna basarak

kaydediniz. Kaydetme işlemi bittikten sonra kesilen yeni görüntüyü ArcMap arayüzüne ekleyip eklemek

istemediğinize dair bir sorgu penceresi çıkar. Gelen sorgu penceresinde Yes seçeneğine tıklayınız.

6 Table of contents’de Uydu Görüntüsü ve Proje Alanı katmanlarının çeklerini kaldırınız ve

çalışma alanı sınırına göre kesilen yeni raster görüntüyü ArcMap’te görüntüleyiniz.


Hedefler

Model Builder ile Yüzey Analizleri

Model Builder ile Örnek Noktalardan

Sürekli Yüzey Oluşturma

Model Builder ile Havza ve Drenaj Analizleri

Model Builder ile En Uygun Yer Seçimi Analizi

Bölüm 10

ArcToolbox Spatial Analyst Araçları ile Model Builder

Uygulamaları

Bu Bölüm ArcToolbox’ta bulunan Spatial Analyst fonksiyonları ile farklı mekânsal analizlere

yönelik modellerin nasıl yapılandırılacağını anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Coğrafi analizler, coğrafi bilgi sistemlerinin temel fonksiyonlarından biridir. Mevcut coğrafi

veriden bir dizi işlemlerle yeni bilgi oluşturmak için kullanılan ileri düzey mekânsal analizleri

kapsar.

ArcToolbox’ta Spatial Analyst Araçları

Coğrafi analizler, coğrafi bilgi sistemlerinin temel fonksiyonlarından biridir. Mevcut coğrafi veriden bir

dizi işlemlerle yeni bilgi oluşturmak için kullanılan ileri düzey mekânsal analizleri kapsar. Veriniz

üzerinde yapmak istediğiniz herhangi bir değişiklik veya yeni bilgi elde etme işlemi bir coğrafi analizdir.

Bu, mevcut coğrafi veriyi başka bir formata dönüştürmek gibi basit bir işlem olabileceği gibi, veri

setlerini kesme, seçme ve çakıştırma gibi sıralı birçok işlemin gerçekleştirildiği çoklu işlemler zinciri de

olabilir.

ArcToolbox’ta yer alan Spatial Analyst araçları da bunlar gibi birçok mekânsal analizin yapılabildiği

zengin coğrafi analiz fonksiyonlarını kapsar. ArcGIS Spatial Analyst coğrafi analiz araçları, mesafe ve

yoğunluk analizlerini gerçekleştirebilir, raster verilerinizi vektör veriye veya vektör verilerinizi raster

veriye dönüştürebilir; raster veriler üzerinde piksel tabanlı istatistikler yapabilir; interpolasyon yapabilir;

raster’ları matematiksel olarak yönetebilir; hidrolojik analizler gerçekleştirebilir ve raster verilerden

yükseklik, eğim, bakı ve hacimsel bilgileri elde edebilirsiniz.

ArcGIS Spatial Analyst coğrafi analiz araçları aşağıdaki kategorilerden oluşur:

• Conditional

• Density

• Distance

• Extraction

• Generalization

• Groundwater

• Hydrology

• Interpolation

• Local

• Map Algebra

• Math

• Multivariate

• Neighborhood

• Overlay

• Raster Creation

• Reclass

• Solar Radiation

• Surface

• Zonal

Araç Seti

Conditional

Density

Distance

Extraction

Generalization

Groundwater

Hydrology

Interpolation

Tanım

Conditional araçları, girdi değerlere ait koşullara göre çıktı değerlerin

kontrolünü sağlar. Uygulanan koşullar öznitelik sorguları olabildiği gibi bir

listedeki koşullu ifadenin konumuna dayanan bir koşul da olabilir. Basit bir

öznitelik sorgusuna şu örnek verilebilir: Hücrenin piksel değeri beşten

büyükse, bu değeri on ile çarp; beşten küçükse lokasyona bir değerini ata.

Yoğunluk analizi yapılırken bir yüzey üzerindeki noktasal değerler hesaba

katılır. Her bir örneklem lokasyondaki (çizgi veya nokta) büyüklük değeri

yüzeye dağıtılır, ve çıktı raster’da her bir hücre için bir yoğunluk değeri

hesaplanır. Örneğin, ilçe merkezlerindeki nüfus sayım değerleri girdi olarak

alınır ve bu değerler daha gerçeğe uygun şekilde yüzeye dağıtılır.

ArcGIS Spatial Analiz’de mesafe analizi için iki metot vardır: Euclidean mesafe

ve maliyet mesafesi. Euclidean mesafe fonksiyonları her bir hücreden en yakın

kaynağa (kaynağa örnek olarak bir yol, dere veya okul alanı verilebilir) olan

düz-çizgi mesafesini ölçer. Maliyet mesafesi fonksiyonları (veya

ağırlıklandırılmış-maliyet mesafesi) mesafeyi bir maliyet faktörü olarak ele alır.

Yani herhangi bir hücreden kaynağa gidiş mesafesini maliyet açısından

değerlendirir. Örneğin, varış noktasına bir dağdan tırmanarak gitmek daha

kısayken, dağın çevresinden yürüyerek gitmek daha hızlıdır.

Extraction (çıkarma) araçları hücrelerin özniteliklerine göre veya mekânsal

lokasyonlarına göre bu hücrelerden bir kısmını alt küme olarak çıkarmayı

sağlar. Özniteliğe göre çıkarma işlemi yantümce yani bir ifade cümlesi

yazılarak yapılır. Örneğin, bir sayısal yüksekli verisinden 100 metreden daha

yüksekte olan hücreleri çıkarmak gibi. Bunun dışında belirli bir alan sınırına

göre de çıkarma işlemini gerçekleştirebilirsiniz; daire, dikdörtgen veya poligon

gibi.

Bazen raster veri seti hatalı veya analizle ilgili olamayan veriler, ya da

ihtiyacınızdan daha detaylı veriler içerebilir. Örneğin, bir uydu görüntüsünün

sınıflandırılmasıyla oluşturulmuş bir raster veri setinde hatalı şekilde

sınıflandırılmış çok küçük, tek kalmış alanlar olabilir. Generalization

(genelleştirme) araçları bu tipteki alanları tanımlar ve bu alanlara ait hücrelere

otomatik olarak daha güvenilir değerler atar.

Yeraltı suyu araçları yeraltı suyu bileşenlerinin temel adveksiyon-dispersiyon

modellemesi için kullanılabilir.

Hidroloji fonksiyonları sayısal yükseklik verisinden su akış istikametlerini

simüle eder ve sonuç olarak akış ağını veya havza sınırlarını çıkarır.

Yüzey interpolasyon fonksiyonları örneklem noktalardan sürekli (veya tahmini)

yüzeyler oluşturur. Sürekli yüzey yükseklik, konsantrasyon veya büyüklük

değerlerini gösterir – örneğin, yükseklik, kirlilik veya gürültü vb. Yüzey

interpolasyonu bilinen örneklem noktalardaki ölçüm değerlerini kullanarak

bilinmeyen noktalardaki değerleri tahmin ederek raster veri setini oluşturur.

Local

Math

Multivariate

Neighborhood

Raster

Creation

Lokal fonksiyonda, çıktı raster üzerindeki her bir lokasyona ait değer o

lokasyondaki girdi değerlerin bir fonksiyonudur. Lokal fonksiyon hesaplarken,

girdi raster’ları birleştirebilirsiniz, istatistik hesaplayabilirsiniz, veya birden fazla

girdi raster’dan gelen her bir hücre değerine dayanarak çıktı raster üzerindeki

her bir hücre için bir kriter belirleyebilirsiniz. Örneğin, 10 yıldaki ortalama

çökelme değerlerini veya 0.5 metreden fazla çökelmenin kaç yılda olduğunu

bulabilirsiniz.

ArcGIS Spatial Analiz komple bir matematiksel operatörler ve fonksiyonlar seti

sunar. Bu operatörler ve fonksiyonlarla, birden fazla raster üzerinde aritmetik

birleştirme veya hesaplama, tek bir raster üzerinde matematiksel işlemler,

veya hem matematiksel işlemleri hem de hesaplamaları aynı anda

gerçekleştirebilirsiniz.

Çok değişkenli istatistiksel analizler farklı tipteki öznitelikler arasındaki

ilişkilerin incelenmesini sağlar. ArcGIS Spatial Analiz’de iki tip çok değişkenli

analiz metodu vardır:

• Kontrollü ve kontrolsüz sınıflandırma

• Ana bileşen analizi (PCA)

ArcGrid Workstation’da üçüncü birçok değişkenli analiz metodu da mevcuttur

– regresyon. Bu analizler, analiz sürecindeki her bir adımı değerlendirmenizi

sağlayan araçlar içerir. Bu araçlar, örneğin, her bir lokasyondaki verilen

çökelme, toprak tipi, bakı ve sıcaklık (bağımsız değişkenler) miktarlarına göre

biokütle (bağımlı değişken) kestirimi yapmak için kullanılabilir.

Komşuluk bölgesi fonksiyonları her bir hücre lokasyonu için o lokasyondaki

değeri veya belirli bir komşuluk bölgesinde tanımlanan değerleri esas alarak

çıktı değerlerini oluştururlar. Komşuluk bölgesi iki tip olabilir: hareketli veya

arama yarıçapı. Hareketli komşuluk bölgeleri üst üste binen veya binmeyen

tipte olabilirler. Üst üste binen komşuluk bölgesi fonksiyonlarına focal

(odaksal) fonksiyonlar da denir ve genellikle komşuluk bölgesi içindeki belirli

bir istatistiği hesaplarlar. Örneğin, 3x3’lük bir komşuluk bölgesi içindeki

ortalama veya maksimum değeri bulmak gibi. Üst üste binmeyen komşuluk

bölgesi fonksiyonları veya blok fonksiyonlar, üst üste çakışmayan belirli bir

komşuluk bölgesindeki istatistiği hesaplarlar. Arama yarıçapı fonksiyonları

noktasal veya çizgisel nesnelerden olan mesafe içindeki değerleri esas olarak

hesaplama yaparlar.

Raster oluşturma fonksiyonları, sabit veya istatistiksel bir dağılımı esas alarak

yeni raster oluştururlar. Create Constant Raster (Sabit Raster Oluştur) aracı

belirli bir harita veya hücre boyutu içinde sabit değerlere sahip bir raster

oluşturur. Create Normal Raster (Normal Raster Oluştur) aracı çıktı raster

üzerine normal dağılım metoduyla değerleri atar ve buna göre raster’ı

oluşturur. Create Random Raster (Rastlantısal Raster Oluştur) (veya Map

Algebra Rand) değerleri çıktı raster üzerine rasgele biçimde atar.

Reclass

Solar Radiation

Surface

Zonal

Yeniden sınıflandırma ile girdi hücre değerleri yeni verilen hücre değerlerine

göre yeniden sınıflandırılır. Verinizi yeniden sınıflandırmak için birçok sebep

olabilir. En yaygın olan sebepler şunlardır: elinize gelen yeni bilgiye göre veriyi

yeniden sınıflandırabilirsiniz, belirli değerleri gruplamak amaçlı yeniden

sınıflandırma yapabilirsiniz, bilinen, ortak bir ölçeğe uygun olması açısından

(örneğin, bir uygunluk analizi için Maliyet Mesafesi (Cost Distance)

fonksiyonunda kullanmak üzere yeni bir raster oluşturmak için) yeniden

sınıflandırma yapabilirsiniz, spesifik değerleri NoData veya NoData hücrelerine

bir değer atamak için yeniden sınıflandırmayı kullanabilirsiniz. Yeniden

sınıflandırma fonksiyonunda birçok metot vardır: bağımsız değerlere göre,

değer aralıklarına göre, aralıklara veya alanlara göre, ya da alternatif

değerlere göre.

Güneş ışıması analiz araçları ile coğrafi bir bölgeye veya belirli noktasal bir

lokasyona gelen güneş etkisini (global, direkt veya yayınık ışıma)

hesaplayabilirsiniz. Sayısal yükseklik verisini – DEM – girdi yüzeyi olarak

kullanarak, belirli bir zamanda belirli bir bölgeye düşen ışıma enerjisi miktarını

belirleyebilirsiniz.

Yüzey araçları, orijinal veri setine ait spesifik bir modeli tanımlayan yeni bir

veri seti üzerinden bilgi edinmenizi sağlar. Yüzey araçlarıyla orijinal yüzeyde

bulunmayan modeller oluşturabilirsiniz, kontur eğrileri, eğim açısı, en dik eğim

yönü (bakı), gölgeli rölyef harita (hillshade) ve görüş alanı gibi.

Zonal (bölgesel) fonksiyonlarda, girdi olarak kullanılan raster üzerinden her bir

hücrenin veya aynı bölgeye ait tüm hücrelerin değerleri alınarak bir fonksiyon

veya istatistik hesaplanır. Zonal istatistik araçlarını örneğin, bir bölgedeki her

bir parsel üzerindeki soyu tükenmekte olan tür sayısını saptamak için veya bir

raster’daki her bir zone’un alanını veya çevresini bulmak için kullanabilirsiniz.

Model Builder ile Yüzey Analizleri

Bu uygulamada çok farklı sektörel analizler için (yerleşime uygunluk, en uygun tarım arazisi, sanayi

bölgesi, rekreasyon alanı, kayak pisti, heyelan risk analizi vb.) temel altlık olan yükseklik, eğim, bakı

gibi veri setlerini farklı çalışma alanlarında bir zincir ilişki ile sadece girdileri (eş yükselti eğrileri, tepe

noktaları, sayısal yükseklik verisi) tanımlayarak çıktılar (yükseklik, eğim, bakı, hillshade) üreten modeli

yapılandıracağız.

1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tıklayınız.

2 Veya; Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz.

Açılan ArcMap sayfasında menü bar’da Tools > Extensions’a gelip Spatial Analyst çekini atınız.

Pencereyi Close butonuna tıklayarak kapatınız.


model09.mxd proje dosyasını açınız.

3 Standart toolbar’da Show/Hide ArcToolbox butonuna basarak ArcToolbox araç kutusunu açınız.

3 ArcToolbox üzerinde sağ-tıklayarak New Toolbox seçeneğine tıklayınız ve toolbox’a “Spatial

Uygulama” adını veriniz. Model bu toolbox içinde oluşturulacaktır. Spatial Uygulama toolbox’ı

üzerinde sağ-tıklayarak New > Model seçeneğine tıklayınız. Boş bir model yapılandırma sayfası

açılacaktır.

1

3

2

4

4 Model sayfasında ArcMap’in içerik tablosundaki “dem” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak

sürükleyip bırakınız.

5 ArcToolbox’ta Spatial Analyst Tools > Surface altındaki Aspect (Bakı), Hillshade(S/B

Kabartma) ve Slope(Eğim) fonksiyonlarını mouse ile sürükleyip bırakarak model sayfasına aşağıdaki

şekilde taşıyınız.

6 Model sayfasındaki Add Connection butonu ile dem – Aspect, dem – Slope ve dem –

Hillshade arasında bağlantı kurunuz.

Add Connection

Output raster, Output raster (2) ve Output raster (3) üzerinde sağ-tıklayarak Rename

seçeneğine tıklayınız. Her bir çıktı raster’ın adını Baki, Egim ve Kabartma olarak aşağıdaki şekilde

değiştiriniz.

7 Oluşturacağınız modeli başka veri setlerinde kullanabilmeniz için model değişkenlerinin tanımlanması

gereklidir. Dem üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter seçeneğini seçiniz. Böylece dem verisi

modelde değişken olarak tanımlanır. Aynı şekilde Slope fonksiyonu üzerinde tıklayarak Make

Variable > From Parameter > Output Measurement seçeneğine tıklayınız. Böylece, oluşturulacak

eğim raster’ı için eğimi derece (degree) veya yüzde (percent) cinsinden sınıflandırma değişkeni

tanımlanmış olur.

8 Ekrana gelen Output Measurement ikonu üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter seçeneğine

tıklayınız. Daha sonra model sayfasında standart toolbar’daki Auto Layout ve Full Extent butonlarına

basarak modeli sayfa içinde yeniden düzenleyiniz.

Auto Layout

Full Extent

9 Bu aşamadan sonra eğim ve bakı raster’ları yeniden sınıflandırılacaktır. Fakat modele yeniden

sınıflandırma (Reclassify) fonksiyonunu eklemeden önce modelin bir kez çalıştırılıp çıktı raster’ların

oluşturulması gereklidir. Modeli çalıştırmadan önce Eğim, Bakı ve Kabartma katmanları üzerinde tek

tek sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz. Böylece model çalıştırıldıktan sonra oluşan her

bir katman tek tek ArcMap içerik tablosuna eklenecektir. Şimdi standart toolbar’daki Run butonuna

basarak modeli çalıştırınız.

Run

10 İşlem bittikten sonra oluşan eğim, bakı ve kabartma

katmanları içerik tablosun’da ve ekranda görüntülenir.

Eğim

Bakı

Kabartma

11 ArcToolbox’ta Spatial Analyst Tools > Reclass > Reclassify fonksiyonunu sürükle-bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Add Connection butonu ile Eğim – Reclassify arasında

bağlantı kurunuz. Output raster üzerinde sağ tıklayarak Rename’i seçiniz ve oluşacak raster’ı

“reclass_egim” olarak yeniden adlandırınız.

12 Reclassify fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. 9 grupta sınıflandırılmış olan eğim katmanı 4 grupta

yeniden sınıflandırılacaktır. Açılan pencerede Classify butonuna basınız.

13 Açılan pencerede Method alanından Natural Breaks, Classes alanından 4 seçiniz. Break

Values alanına klavyeyi kullanarak aşağıdaki şekilde 5, 15, 25 ve 55 değerlerini giriniz. OK butonuna

basınız.

14 Reclassification alanında değerlerin değiştiğini göreceksiniz. Yeniden sınıflandırılan eğim grupları

ve bunlara karşılık gelen piksel değerleri Reclassification alanında gösterilmektedir. OK butonuna

basarak pencereyi kapatınız. Yeniden sınıflandırma alanını model değişkeni olarak tanımlamak için

Reclassify üzerinde sağ tıklayınız. Make Variable > From Parameter > Reclassification’a

tıklayınız. Ekrana gelen reclassification ikonu üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz.

15 Eğim katmanı için yeniden sınıflandırma işlemini aynı şekilde Bakı katmanı için de yapınız.

ArcToolbox’ta Spatial Analyst Tools > Reclass > Reclassify fonksiyonunu sürükle-bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Add Connection butonu ile Baki – Reclassify arasında

bağlantı kurunuz. Output raster üzerinde sağ tıklayarak Rename’i seçiniz ve oluşacak raster’ı

“reclass_baki” olarak yeniden adlandırınız.

16 Reclassify (2) fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. 10 grupta sınıflandırılmış olan bakı katmanı 6

grupta yeniden sınıflandırılacaktır. Açılan pencerede Classify butonuna basınız.

17 Açılan pencerede Method alanından Natural Breaks, Classes alanından 6 seçiniz. Break

Values alanına klavyeyi kullanarak aşağıdaki şekilde 0, 45, 135, 225, 315 ve 360 değerlerini giriniz.

OK butonuna basınız.

18 Reclassification alanında değerlerin değiştiğini göreceksiniz. Yeniden sınıflandırılan bakı grupları

ve bunlara karşılık gelen piksel değerleri Reclassification alanında gösterilmektedir. OK butonuna

basarak pencereyi kapatınız. Yeniden sınıflandırma alanını model değişkeni olarak tanımlamak için

Reclassify üzerinde sağ tıklayınız. Make Variable > From Parameter > Reclassification’a

tıklayınız. Ekrana gelen reclassification ikonu üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz.

-1 – 0 derece > Düz

0 – 45 derece > Kuzey

45 – 135 derece > Doğu

135 – 225 derece > Güney

225 – 315 derece > Batı

315 – 360 derece > Kuzey

0°

315°

Kuzey

Kuzey

45°

Batı

Doğu

270°

90°

Batı

Doğu

225°

Güney

180°

Güney

135°

19 Reclass_egim ve reclass_baki katmanları üzerinde sağ-tıklayınız ve Add to Display seçeneğini

seçiniz. Daha sonra Model > Run Entire Model seçeneğine tıklayarak modeli çalıştırınız.

20 İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna reclass_egim ve reclass_baki katmanları eklenir.

21 Şimdi yeniden sınıflandırılan eğim ve bakı raster’ları veri dönüşüm araçları ile vektör veriye

dönüştürülecektir. Bunun için ArcToolbox’ta Conversion Tools > From Raster > Raster to

Polygon fonksiyonunu sürükle-bırak yöntemi ile model sayfasına taşıyınız. Standart toolbar’da Add

Connection butonu ile reclass_egim – Raster to Polygon fonksiyonu arasında bağlantı

kurunuz. Output polygon üzerinde sağ-tıklayarak Rename’i seçiniz ve oluşacak poligon özellik

tipindeki vektör veriyi “egim_poligon” olarak adlandırınız.

22 Aynı işlemi reclass_baki katmanı için yapınız. ArcToolbox’ta Conversion Tools > From Raster

> Raster to Polygon fonksiyonunu sürükle-bırak yöntemi ile model sayfasına taşıyınız. Standart

toolbar’da Add Connection butonu ile reclass_baki – Raster to Polygon (2) fonksiyonu

arasında bağlantı kurunuz. Output polygon üzerinde sağ-tıklayarak Rename’i seçiniz ve oluşacak

poligon özellik tipindeki vektör veriyi “egim_poligon” olarak adlandırınız.

23 egim_poligon ve egim_baki katmanları üzerinde sağ tıklayınız ve Add to Display seçeneğini

seçiniz. Model > Run seçeneğine tıklayarak modeli çalıştırınız.

24 İşlem sonunda egim_poligon ve baki_poligon katmanları ArcMap içerik tablosunda ve ekranda

görüntülenir.

25 İçerik tablosunda egim_poligon ve egim_baki katmanları üzerinde sağ tıklayınız ve Open

Attribute Table seçeneğini seçiniz. Buradaki GRIDCODE değerleri; eğim katmanı için eğim derece

aralıklarına, bakı katmanı için bakı derece aralıklarına karşılık gelmektedir. Eğim katmanı için 4

adet (1, 2, 3, 4) GRIDCODE değeri, bakı katmanı için 6 adet (1, 2, 3, 4, 5, 6) GRIDCODE değeri

vardır.

Eğim ve bakı katmanları için GRIDCODE değerleri;

Eğim Derece

Aralığı

GRIDCODE

Değeri

0 – 5 derece 1

5 – 15 derece 2

15 – 25 derece 3

25 – 55 derece 4

Bakı Derece

Aralığı

GRIDCODE

Değeri

Düz 1

Kuzey 2

Doğu 3

Güney 4

Batı 5

Kuzey 6

26 Bu aşamada her iki katmandaki (egim_poligon ve baki_poligon) GRIDCODE değerleri Dissolve

fonksiyonu ile gruplandırılacaktır.

DISSOLVE

Dissolve fonksiyonu aynı öznitelik bilgisine sahip poligon özellik tipindeki detayları birleştirmek için

kullanılan bir fonksiyondur.

Girdi

Çıktı

27 Arctoolbox’ta Data Management Tools > Generalization > Dissolve fonksiyonunu sürüklebırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Standart toolbar’da Add Connection butonu ile

egim_poligon – Dissolve fonksiyonu arasında bağlantı kurunuz. Output feature üzerinde sağ

tıklayınız ve Rename’i seçerek oluşacak vektör katmana “egim_diss” adını veriniz.

28 Dissolve fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede Dissolve Fields alanında

GRIDCODE kutusunu işaretleyiniz ve OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

29 Dissolve Fields alanını model değişkeni olarak tanımlamak için Dissolve üzerinde sağ tıklayarak

Make Variable > From Parameter > Dissolve Field(s)’ı seçiniz. Ekrana gelen Dissolve Fields

ikonu sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz.

30 Aynı işlemleri aşağıdaki şekilde baki_poligon katmanı için yapınız.

31 İşlemleri bitirdikten sonra egim_diss ve baki_diss katmanları üzerinde sağ tıklayınız ve Add to

Display seçeneğini seçiniz. Model > Run seçeneğine tıklayarak modeli çalıştırınız.

32 İşlem bittikten sonra egim_diss ve baki_diss vektör katmanları ArMap içerik tablosunda ve

ekranda görüntülenir.

Eğim

Bakı

33 ArcMap içerik tablosunda egim_diss ve baki_diss katmanları üzerinde sağ tıklayarak Open

Attribute Table seçeneğini seçerek her iki katmanın öznitelik tablolarını açınız. Öznitelik tablolarında

aynı GRIDCODE değerine sahip poligonlar birleştirilip veri sadeleştirilmiştir.

34 Öznitelik tablolarını kapatınız. ArcMap içerik tablosunda egim_diss katmanı üzerinde sağ tıklayarak

Properties seçeneğini seçiniz. Açılan pencerede Symbology alanında Categories > Unique

Values’ı seçiniz. Value Field alanından GRIDCODE’u seçiniz ve Add All Values butonuna basınız.

OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Raster veriden poligon özellik tipinde vektör veriye

dönüştürülen egim_diss katmanı eğim derece aralıklarına göre renklendirilerek ekranda görüntülenir.

35 Aynı işlemi baki_diss katmanı için yapınız.

36 Model sayfasında Auto Layout ve Full Extent butonlarına basarak modeli yeniden

düzenleyiniz.

37 Model > Save seçeneğine tıklayarak modeli kaydediniz ve model sayfasını kapatınız.

35 Oluşturmuş olduğunuz modelin arayüzünü görmek için Model üzerinde çift tıklayınız. Model

sayfasına eklemiş olduğunuz fonksiyonlara ve tanımlamış olduğunuz model değişkenlerine göre

aşağıdaki arayüzü tasarlamış oldunuz.

36 Model sayfasını kapatınız. Arctoolbox üzerinde sağ tıklayarak Save Settings > to Default

seçeneğine tıklayınız. Böylece ArcMap sayfasında Arctoolbox’ı bir dahaki açışınızda oluşturmuş

olduğunuz Spatial Uygulama araç kutusu otomatik olarak gelecektir.

Model Builder ile Örnek Noktalardan Sürekli Yüzey Oluşturma

Bu uygulamada girdi olarak kullanılan örnek noktalar bil bölgeye ait kuyu derinliklerinden alınmış

toprağa ait tuzluluk, geçirgenlik, ph vb. ölçüm değerlerinden interpolasyon yöntemlerinin

kullanılmasıyla sürekli oluşturulmasına ait bir modeli yapılandıracağız. Bu örnek modeli bir gölden,

nehirden vb. alınan lokasyonlardaki değerlerinden veya bir meteorolojik istasyondaki sıcaklık, nem,

buhar, basınç, rüzgar vb. değerlerinden veya tarihsel deprem verilerindeki derinlik ve büyüklük

değerlerinden sürekli yüzeylerin oluşturulması için de yapılandırabilirsiniz.




3 Bir önceki uygulamada oluşturmuş olduğunuz Spatial Uygulama araç kutusu üzerinde sağtıklayarak

New > Model seçeneğine tıklayınız. Boş bir model yapılandırma sayfası açılacaktır.

4 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Kuyular” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak


5 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Interpolation > IDW fonksiyonunu sürükle bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile Kuyular - IDW

arasında bağlantı kurunuz.

6 IDW fonksiyonu çift tıklayınız. Z value field alanında “gecirgenlik”i seçiniz. Output raster

alanında oluşacak raster veriye “gecirgenlik” adını vererek SPATIAL_EGITIM > Uygulama_10 >

Model10_Sonuc klasörü içine kaydediniz. Output cell size değerine 10 yazınız. OK butonuna

basarak pencereyi kapatınız.

7 Kuyular katmanı üzerinde sağ tıklayıp Model Parameter’ı seçerek kuyular katmanını model

değişkeni olarak tanımlayınız. Daha sonra IDW üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From

Parameter > Z Value Field’ı seçiniz. Aynı işlemi Output Cell Size için de yapınız. Model sayfasına

eklenen Z Value Field ve Output Cell Size üzerinde tek tek sağ tıklayarak Model Parameter olarak

tanımlayınız.

8 Gecirgenlik üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

9 Arctoolbox üzerinde sağ tıklayarak Environments seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede General

Settings altında Extent alanından Same as Display seçeneğini seçiniz.

OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

9 Run butonuna basarak modeli çalıştırınız. İşlem sonunda kuyuların noktasal geçirgenlik

değerlerinden IDW yöntemiyle yapılan interpolasyon sonucunda oluşan “gecirgenlik” katmanı içerik

tablosunda ve ekranda görüntülenir.

10 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Extraction > Extract by Mask fonksiyonunu sürüklebırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız.

11 Aynı şekilde içerik tablosundaki Havza katmanını sürükle bırak yöntemiyle model sayfasına

taşıyınız.

12 Add Connection butonu ile önce gecirgenlik – Extract by Mask arasında daha sonra da

Havza – Extract by Mask arasında bağlantı kurunuz.

13 Extract by Mask üzerinde çift tıklayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “gec_clip”

adını vererek SPATIAL_EGITIM > Uygulama_10 > Model10_Sonuc klasörünün altına

kaydediniz. OK butonu ile pencereyi kapatınız.

14 Havza katmanı üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter seçeneğine tıklayınız. Gec_clip katmanı

üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız. Daha sonra Run butonuna basarak

modeli çalıştırınız.

15 İşlem bittikten sonra havza sınırına göre kesilmiş geçirgenlik raster’ı içerik tablosunda ve ekranda

görüntülenir. İçerik tablosunda sadece gec_clip katmanının çekini atıp diğer katmanların çeklerini

kaldırarak havza sınırına göre kesilmiş geçirgenlik katmanını inceleyiniz.

16 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Reclass > Reclassify fonksiyonunu sürükle-bırak


17 Add Connection butonu ile gec_clip – Reclassify fonksiyonu arasında bağlantı kurunuz.

18 Reclassify fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede Output raster alanında oluşacak

raster’a “reclass_gec” adını vererek SPATIAL_EGITIM > Uygulama_10 > Model10_Sonuc

klasörünün altına kaydediniz. Daha sonra Classify butonuna basınız.

19 Burada Method alanında Natural Breaks seçiniz. Class alanında 3 seçiniz. Break Values

alanına klavyeyi kullanarak 1,5 – 3,5 – 7,5 değerlerini giriniz. Böylece havza sınırına göre kesilmiş

geçirgenlik raster’ı 3 ana grupta yeniden sınıflandırılmış olacaktır.

20 Oluşacak yeni raster’ın piksel değerleri aşağıdaki şekilde olacaktır. OK butonlarına basarak

pencereleri kapatınız.

21 Reclassify fonksiyonu sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Reclassification’ı

seçiniz. Ekrana gelen reclassification fonksiyonu üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz.

Reclass_gec üzerinde sağ tıklayarak Add to Display’i seçiniz.

22 Reclassify fonksiyonuna bir kez tıklayarak fonksiyonu seçiniz. Daha sonra Run butonuna

basarak modeli çalıştırınız.

23 İşlem bittikten sonra 3 ana grupta yeniden sınıflandırılmış olan reclass_gec katmanı içerik

tablosunda ve ekranda görüntülenir.

24 Model sayfasında Model > Save seçeneğine tıklayarak modeli kaydediniz. Daha sonra model

sayfasını kapatınız.

25 Arctoolbox’ta oluşturmuş olduğunuz modelin arayüzünü görmek için Model1 üzerinde çift

tıklayınız. Model sayfasına eklemiş olduğunuz fonksiyonlara ve tanımlamış olduğunuz model

değişkenlerine göre aşağıdaki arayüzü tasarlamış oldunuz.

26 Arctoolbox üzerinde sağ tıklayarak Save Settings > to Default seçeneğine tıklayınız. Böylece

ArcMap sayfasında Arctoolbox’ı bir dahaki açışınızda oluşturmuş olduğunuz Spatial Uygulama araç

kutusu içindeki modellerle birlikte otomatik olarak gelecektir.

Model Builder ile Havza ve Drenaj Analizleri

Bu uygulamada girdi olarak kullanılan yükseklik verisinden hidroloji fonksiyonlarını kullanarak arazideki

akım yönlerinin, su toplanma alanlarının, havza sınırlarının, akım düzeneğinin (drenaj) oluşturulmasına

ait bir model yapılandıracağız.






4 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “DEM” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak


5 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Fill fonksiyonunu sürükle bırak yöntemiyle

model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile DEM - Fill arasında bağlantı

kurunuz.

FILL

FILL fonksiyonu dem yüzeyindeki sink’leri yani gömülü/batık noktaları doldurmak için kullanılır. Sink,

etrafı daha fazla yüksekliğe sahip hücrelerle çevrilmiş alandır. Bazı sink’ler doğal oluşumlardır; fakat 30

metre çözünürlükteki bir DEM verisinde hücrelerin yüzde birinde suni sink bulmak olağandışı değildir.

Herhangi bir yüzeyde hidroloji analizi yapmadan bu sinkleri ortadan kaldırmak önemlidir. Bir sinke

doğru akan sular tutulur ve drenaj rotası bu hücrede durur. 7,5 dakikalık bir DEM’deki sinklerin çoğu

2,6 ve 4,8 metre derinliğindedir. (Tarboton et al., 1991). Bundan daha derin olan sinkler genelde

gerçektir.

Sink

Doldurulmuş

sink

6 Fill fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede output raster alanında oluşacak raster’a

“fill_raster” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_11 > Model11_Sonuc

klasörü altına kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. DEM verisi üzerinde sağ

tıklayınız. Model Parameter seçeneğine tıklayarak DEM verisini model değişkeni olarak tanımlayınız.

Fill_raster üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

7 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Flow Direction fonksiyonunu sürükle bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile fill_raster – Flow

Direction arasında bağlantı kurunuz.

FLOW DIRECTION (AKIŞ YÖNÜ)

Flow Direction fonksiyonu her hücrenin kendisine komşu en dik eğime olan akış yönünü hesaplar. Akış

yönü (Flow direction) direkt olarak bir yükseklik raster’ından hesaplanır. Bütün yüzey hidroloji

fonksiyonları girdi olarak akış yönüne gereksinim duyarlar. Hidroloji açısından doğru bir yüzey

oluşturduğunda, akış yönünün raster’ını oluşturmak için Flow Direction fonksiyonu kullanılır. Ondan

sonra o diğer sonuçları elde etmek için kullanılır.

8 Flow Direction üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede output raster alanında oluşacak raster’a

“flowdir” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_11 > Model11_Sonuc klasörü

altına kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Model sayfasında flowdir üzerinde sağ

tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

9 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Basin fonksiyonunu sürükle bırak yöntemiyle

model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile flowdir – Basin arasında

bağlantı kurunuz. Basin üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede output raster alanında oluşacak

raster’a “havza” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_11 > Model11_Sonuc

klasörü altına kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Model sayfasında havza üzerinde

sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

BASIN (HAVZA)

Basin fonksiyonu yüzey çevresinde bulunan dökülme noktalarını (pour points) bulur ve her biri için

yüzeyi tamamıyla kaplayacak şekilde bir havza oluşturur. Bu fonksiyon akış yönünü kontrol ederek

kendi dökülme noktalarını tespit etmesi özelliği dışında watershed fonksiyonuna benzer. Dökülme

noktalarının çoğu yüzey çevresindedir, fakat bu fonksiyon aynı zamanda iç drenaj alanlarına havzalar

oluşturmak için sink’leri de kullanır.

10 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Flow Accumulation fonksiyonunu sürükle

bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile flowdir –

Basin arasında bağlantı kurunuz. Flow Accmulation üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede output

raster alanında oluşacak raster’a “flowacc” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM >

Uygulama_11 > Model11_Sonuc klasörü altına kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi

kapatınız. Model sayfasında flowacc üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

FLOW ACCUMULATION (SU TOPLANMA ALANI)

Her bir hücreye düşen akımı raster olarak oluşturur.

Su toplanma alanı yokuşun başında bulunan bütün hücrelerden gelen akımın hesaplanmasıyla bulunur.

Hücrelerin çoğu küçük birikimlere sahip olacaktır, fakat bu büyük akarsu ve nehirlerin büyük değerlere

sahip olacağını gösterir.

Ağırlık katmanı

Her hücrenin toplanma alanına sağladığı bir birim suya sahip olduğu varsayılır. Seçmeli ağırlık katmanı

hücrenin akıma olan katkısına farklı değerler vermek için girdi olabilir.

11 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Conditional > Set Null fonksiyonunu sürükle bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile flowacc – Set

Null arasında bağlantı kurunuz. Set Null üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede Input false raster

or constant value alanına 1 yazınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “setnull” adını

vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_11 > Model11_Sonuc klasörü altına

kaydediniz. Expression alanına aşağıdaki şekilde “VALUE < 100” yazınız. OK butonuna basarak

pencereleri kapatınız. Model sayfasında setnull üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini

seçiniz.

SET NULL

Su toplanma alanlarından yüksek değerli hücreleri çıkarmak için Set Null fonksiyonu kullanılır. Yüksek

birikintiye sahip hücreler akarsu ve dereleri gösterir. Yüksek değerlere sahip hücreleri çıkarıp, diğer

bütün geri kalanları NoData’ya dönüştürmek için Set Null veya Con fonksiyonları kullanılır. Bu sonuç

yüzey için oluşturulmuş drenaj ağının raster gösterimidir.

Eşik değerinin seçilmesi (Constant value)

Bu işlem su toplanma alanı için uygun bir eşik değeri seçer. Yüksek değerler sadece daha büyük

akarsuları bulurken, düşük değerler çok detaylı ağlardan meydana gelir. Her yüzey farklı olduğu için, en

uygun eşiği bulmak için bu işlem birkaç kez tekrarlanabilir. İşleme 100 değeriyle başlanır ve geçici bir

raster oluşturulur. Eğer bu girdi değeri uygun sonuçlar oluşturmazsa, 100’den büyük veya küçük

değerler girilerek en doğru sonuca ulaşılır. Düşük eşik değerleri daha fazla akarsu oluşturur. Şayet

birikintiyi oluşturmak için bir ağırlık katmanı kullanılırmış ise, önceki eşik değerinden daha büyük bir

değerin kullanılması gerekir.

CON(FlowAcc GT 100, 1)

SETNULL(FlowAcc LT 100 , 1)

12 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Stream Order fonksiyonunu sürükle bırak


13 Stream Order üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede Input stream raster alanından

“setnull”ı seçiniz. Input flow direction raster alanından “flowdir”i seçiniz. Output raster

alanında oluşacak raster’a “streamorder” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM >

Uygulama_11 > Model11_Sonuc klasörü altına kaydediniz. Method of stream ordering alanında

STRAHLER metodunu seçiniz. OK butonuna basarak pencereleri kapatınız. Model sayfasında

streamorder üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

STREAM ORDER (AKARSU DÜZENEĞİ)

Stream order, akarsu düzeni kollarının sayısı üzerine temellendirilmiş bir drenaj sistemindeki akarsuların

hiyerarşik olarak nispi sınıflandırılmasıdır. Akarsuların bazı özellikleri akış düzenleri esas alınarak

çıkarılabilir. Örneğin, akarsuyun ilk kolunun (küçük veya kesintili akarsular) yukarı akım kolları yoktur

ve kaynak noktası olmayan kirlilik problemlerine daha fazla eğilimli olabilir. Ek olarak, akarsu düzeneği

diğer yazılım modellerinde taşkın potansiyelini tahmin etmek için de kullanılır.

Sınıflandırma Metotları

Sınıflandırma metotları stream order fonksiyonunda bulunan Shreve ve Strahler metotlarıyla sağlanır.

14 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Hydrology > Stream to Feature fonksiyonunu sürükle

bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız.

15 Stream to feature üzerinde çift tıklayınız. Açılan pencerede Input stream raster alanında

“streamorder”ı seçiniz. Input flow direction raster alanında “flowdir”i seçiniz. Output raster

alanında oluşacak raster’a “streamline” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM >

Uygulama_11 > Model11_Sonuc klasörü altına kaydediniz. OK butonuna basarak pencereleri

kapatınız. Model sayfasında streamline üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz.

16 Model sayfasında standart toolbar’da önce Auto Layout daha sonra da Full Extent

butonlarına basarak modeli aşağıdaki şekilde yeniden düzenleyiniz.

17 Model sayfasında Model > Save seçeneği ile modeli kaydediniz. Daha sonra Model > Run Entire

Model seçeneğine tıklayarak modeli çalıştırınız.

18 İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna ve ekrana modelde oluşan tüm çıktı katmanlar

eklenir.

Fill_raster Flowdir(Akış yönleri) Havza Flowacc(Su toplanma alanı)

Setnull Streamorder Streamline

19 Model sayfasını kapatınız. Arctoolbox üzerinde sağ tıklayarak Save Settings > to Default

seçeneğine tıklayınız. Böylece ArcMap sayfasında Arctoolbox’ı bir dahaki açışınızda oluşturmuş

olduğunuz Spatial Uygulama araç kutusu otomatik olarak gelecektir.

Model Builder ile En Uygun Yer Seçimi Analizi

Bu uygulamada girdi olarak kullanılan toprak, jeoloji, arazi kullanımı, elektrik hattı, dere, karayolu,

yükseklik ve eğim girdilerinden ağırlıklı çakıştırma(weighted overlay) yöntemini kullanarak en uygun yer

seçimi analizini yapılandıracağız. Bu örnek modeli analiz amacınıza uygun farklı girdiler kullanarak en

uygun sanayi bölgesi, yerleşim alanı, kayak merkezi, rekreasyon alanı vb. seçimi gibi farklı analizlerde

de kullanabilirsiniz.






4 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Toprak” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak


5 Arctoolbox’ta Conversion Tools > To Raster > Feature to Raster fonksiyonunu sürükle bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile Toprak – Feature

to Raster arasında bağlantı kurunuz.

6 Feature to Raster fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Gelen pencerede alanları aşağıdaki şekilde

ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “toprak_raster” adını vererek

SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 > Model12_Sonuc klasörü altına kaydediniz. OK

butonuna basarak pencereyi kapatınız.

7 Toprak katmanındaki öznitelik kolonunu ve piksel boyutunu model değişkeni olarak tanımlamak için

Feature to Raster üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Field ve Output

Cell Size seçiniz. Sırayla Toprak, Field ve Output Cell Size üzerinde sağ tıklayarak Model

Parameter’ı seçiniz.

8 Feature to raster fonksiyonu üzerinde sağ tıklayınız. Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu

çalıştırınız. Bir sonraki aşamada toprak katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden sınıflandırma işlemi

için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan toprak_raster katmanı yeniden sınıflandırma fonksiyonunda

girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna ve ekrana toprak_raster

katmanı eklenir.

9 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Reclass > Reclassify fonksiyonunu sürükle bırak

yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile oluşan

Toprak_raster – Reclassify arasında bağlantı kurunuz.

10 Reclassify üzerinde çift tıklayınız. Ekrana gelen pencerede Unique butonuna basarak her bir arazi

kullanım sınıflarını tek bir değer olarak listeleyiniz. Listelenen her bir sınıf için New Value tarafında

aşağıdaki değerleri atayınız. Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_topr” adını

vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 > Model12_Sonuc klasörüne kaydediniz.

Bu modelde tüm girdiler için üç puan üzerinden bir değerlendirme düşünülmüştür. En uygun yerleşim

yerini belirler iken toprak girdisindeki arazi kullanım kabiliyet sınıfları yeniden sınıflandırılarak yukarıdaki

yeni değerler verilmiştir. Amaç uygulanan analiz için en uygun değere en yüksek puanı vermektir.

11 Model sayfasında “Reclass_topr” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

Reclassify fonksiyonu üzerinde sağ tıklayıp Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu çalıştırınız. İşlem

sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_topr” katmanı eklenir.

12 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Jeoloji” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak

sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Conversion Tools > To Raster > Feature to Raster

fonksiyonunu sürükle bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection

butonu ile Jeoloji – Feature to Raster arasında bağlantı kurunuz.


ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “jeo_raster” adını vererek



14 Jeoloji katmanındaki öznitelik kolonunu ve piksel boyutunu model değişkeni olarak tanımlamak için

Feature to Raster üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Field ve Output

Cell Size seçiniz. Sırayla Jeoloji, Field ve Output Cell Size üzerinde sağ tıklayarak Model

Parameter’ı seçiniz. Jeo_raster üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

15 Feature to raster (2) fonksiyonu üzerinde sağ tıklayınız. Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu

çalıştırınız. Bir sonraki aşamada jeoloji katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden sınıflandırma işlemi

için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan jeo_raster katmanı yeniden sınıflandırma fonksiyonunda

girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna ve ekrana jeo_raster

katmanı eklenir.


yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile oluşan Jeo_raster

– Reclassify (2) arasında bağlantı kurunuz.

17 Reclassify (2) üzerinde çift tıklayınız. Ekrana gelen pencerede Reclass field alanından SIMGE’yi

seçiniz. Unique butonuna basarak her bir simgeyi tek bir değer olarak listeleyiniz. Listelenen her bir

simge için New Value tarafında aşağıdaki değerleri atayınız. Output raster alanında oluşacak yeni

raster’a “reclass_jeo” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 >

Model12_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

18 Model sayfasında “Reclass_jeo” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

Reclassify (2) fonksiyonu üzerinde sağ tıklayıp Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu çalıştırınız.

İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_jeo” katmanı eklenir.

19 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Arazi Kullanımı” verisini mouse’un sol tuşunu

kullanarak sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Conversion Tools > To Raster > Feature to Raster


butonu ile Arazi Kullanımı – Feature to Raster (3) arasında bağlantı kurunuz.


ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “arazi_raster” adını vererek



21 Arazi Kullanımı katmanındaki öznitelik kolonunu ve piksel boyutunu model değişkeni olarak

tanımlamak için Feature to Raster üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter >

Field ve Output Cell Size seçiniz. Sırayla Arazi Kullanımı, Field ve Output Cell Size üzerinde sağ

tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz. Arazi_raster üzerinde sağ tıklayarak Add to Display

seçeneğine tıklayınız.

22 Feature to raster (3) fonksiyonu üzerinde sağ tıklayınız. Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu

çalıştırınız. Bir sonraki aşamada arazi kullanımı katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden

sınıflandırma işlemi için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan arazi_raster katmanı yeniden

sınıflandırma fonksiyonunda girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna

ve ekrana arazi_raster katmanı eklenir.



arazi_raster – Reclassify (3) arasında bağlantı kurunuz.

24 Reclassify (3) üzerinde çift tıklayınız. Ekrana gelen pencerede Unique butonuna basarak her bir

arazi kullanım kodunu tek bir değer olarak listeleyiniz. Listelenen her bir kod için New Value tarafında

aşağıdaki değerleri atayınız. Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_arazi” adını

vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 > Model12_Sonuc klasörüne kaydediniz.

OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

25 Model sayfasında “reclass_arazi” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.


İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_arazi” katmanı eklenir.

26 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Elektrik Hattı” verisini mouse’un sol tuşunu

kullanarak sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Distance > Euclidean

Distance fonksiyonunu sürükle bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add

Connection

butonu ile Elektrik Hattı – Euclidean Distance arasında bağlantı kurunuz.

27 Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Gelen pencerede alanları aşağıdaki şekilde

ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “elekt_raster” adını vererek



28 Elektrik Hattı katmanındaki mesafe ve piksel boyutunu model değişkeni olarak tanımlamak için

Euclidean Distance üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Maximum

Distance ve Output Cell Size seçiniz. Sırayla Elektrik Hattı, Maximum Distance ve Output Cell

Size üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz. Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde

tekrar sağ tıklayarak Make Variable > From Environment > General Settings > Extent

seçeneğine tıklayınız. Ekrana gelen Extent kutusu üzerinde çift tıklayınız. Extent alanından Same as

Display seçeneğini seçiniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Elekt_raster üzerinde sağ

tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

29 Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde sağ tıklayınız. Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu

çalıştırınız. Bir sonraki aşamada elekt_raster katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden

sınıflandırma işlemi için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan elekt_raster katmanı yeniden

sınıflandırma fonksiyonunda girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna

ve ekrana elekt_raster katmanı eklenir.



elekt_raster – Reclassify (4) arasında bağlantı kurunuz.

31 Reclassify (4) üzerinde çift tıklayınız. Ekrana gelen pencerede Classify butonuna basınız. Gelen

pencerede aşağıda gösterilen alanları belirtilen şekilde ayarlayınız. OK butonuna basarak pencereyi

kapatınız.

32 Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_elekt” adını vererek

SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 > Model12_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK


33 Model sayfasında “reclass_elekt” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.


İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_elekt” katmanı eklenir.

34 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Dere” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak

sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Distance > Euclidean Distance


butonu ile Dere – Euclidean Distance arasında bağlantı kurunuz.

35 Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Gelen pencerede alanları aşağıdaki şekilde

ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “dere_raster” adını vererek



36 Dere katmanındaki mesafe ve piksel boyutunu model değişkeni olarak tanımlamak için Euclidean

Distance üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Maximum Distance ve

Output Cell Size seçiniz. Sırayla Dere, Maximum Distance ve Output Cell Size üzerinde sağ

tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz. Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde tekrar sağ tıklayarak

Make Variable > From Environment > General Settings > Extent seçeneğine tıklayınız. Ekrana

gelen Extent (2) kutusu üzerinde çift tıklayınız. Extent alanından Same as Display seçeneğini

seçiniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Dere_raster üzerinde sağ tıklayarak Add to

Display seçeneğine tıklayınız.


çalıştırınız. Bir sonraki aşamada dere_raster katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden sınıflandırma

işlemi için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan dere_raster katmanı yeniden sınıflandırma

fonksiyonunda girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna ve ekrana

dere_raster katmanı eklenir.



dere_raster – Reclassify (5) arasında bağlantı kurunuz.



kapatınız.

40 Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_dere” adını vererek



41 Model sayfasında “reclass_dere” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.


İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_dere” katmanı eklenir.

42 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Karayolu” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak

sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Distance > Euclidean Distance


butonu ile Karayolu – Euclidean Distance arasında bağlantı kurunuz.

43 Euclidean Distance (3) fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Gelen pencerede alanları aşağıdaki

şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşacak raster’a “yol_raster” adını vererek



44 Karayolu katmanındaki mesafe ve piksel boyutunu model değişkeni olarak tanımlamak için

Euclidean Distance üzerinde sağ tıklayarak Make Variable > From Parameter > Maximum

Distance ve Output Cell Size seçiniz. Sırayla Karayolu, Maximum Distance ve Output Cell Size

üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz. Euclidean Distance fonksiyonu üzerinde tekrar

sağ tıklayarak Make Variable > From Environment > General Settings > Extent seçeneğine

tıklayınız. Ekrana gelen Extent (3) kutusu üzerinde çift tıklayınız. Extent alanından Same as Display

seçeneğini seçiniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Yol_raster üzerinde sağ tıklayarak Add

to Display seçeneğine tıklayınız.


çalıştırınız. Bir sonraki aşamada yol_raster katmanı yeniden sınıflandırılacaktır. Yeniden sınıflandırma

işlemi için bir önceki işlemde çıktı olarak oluşan yol_raster katmanı yeniden sınıflandırma

fonksiyonunda girdi olarak kullanılacaktır. İşlem bittikten sonra ArcMap içerik tablosuna ve ekrana

yol_raster katmanı eklenir.


yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile oluşan yol_raster

– Reclassify (6) arasında bağlantı kurunuz.



kapatınız.

48 Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_yol” adını vererek



49 Model sayfasında “reclass_yol” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.


İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_yol” katmanı eklenir.

50 Model sayfasına ArcMap’in içerik tablosundaki “Yükseklik” verisini mouse’un sol tuşunu kullanarak

sürükleyip bırakınız. Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Surface > Slope fonksiyonunu sürükle

bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile Yükseklik –

Slope arasında bağlantı kurunuz.

51 Slope fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Gelen pencerede Output raster alanında oluşacak

raster’a “egim” adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_12 > Model12_Sonuc

klasörüne kaydediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

52 Yükseklik katmanı üzerinde sağ tıklayarak Model Parameter’ı seçiniz. “egim” üzerinde sağ

tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz. Daha sonra Slope fonksiyonu üzerinde sağ tıklayıp Run

seçeneğine tıklayarak fonksiyonu çalıştırınız.

53 İşlem sonunda oluşan eğim katmanı ArcMap içerik tablosunda ve ekranda görüntülenir.


yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile oluşan egim –

Reclassify (7) arasında bağlantı kurunuz.



kapatınız.

56 New Values alanında yeni oluşturulan eğim gruplarını aşağıdaki şekilde yeniden sınıflandırınız.

Output raster alanında oluşacak yeni raster’a “reclass_egim” adını vererek



57 Model sayfasında “reclass_egim” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.


İşlem sonunda ArcMap içerik tablosuna ve ekrana “reclass_egim” katmanı eklenir.

Bu aşamadan sonra yeniden sınıflandırılarak oluşturulan tüm raster katmanlar (toprak, jeoloji, arazi

kullanımı, elektrik hattı, dere, karayolu, eğim) en uygun yer seçimi analizi için girdi olarak kullanılarak

Weighed Overlay (Ağırlıklı Çakıştırma) fonksiyonu ile çakıştırılıp en uygun yerler (yerleşim alanı,

sanayi alanı, rekreasyon alanı vb.) bulunacaktır.

58 Model sayfasında standart toolbar’da önce Auto Layout daha sonra da Full Extent

butonlarına sırayla basarak modeli yeniden düzenleyiniz.

59 Arctoolbox’ta Spatial Analyst Tools > Overlay > Weighted Overlay fonksiyonunu sürükle

bırak yöntemiyle model sayfasına taşıyınız. Daha sonra Add Connection butonu ile

reclass_egim, reclass_yol, reclass_dere, reclass_elekt, reclass_arazi, reclass_jeo,

reclass_toprak katmanları ile Weighted Overlay fonksiyonu arasında bağlantı kurunuz.

60 Weighted Overlay fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Bu alanda %Influence kolonu en uygun

yer seçimi analizi için girdi olarak kullanılan tüm katmanların % ağırlık değerini gösterir. Analiz için her

bir katmanın ağırlık değeri, toplam değer 100 olacak şekilde girilmelidir. Girdilerin ağırlık değerlerini

aşağıdaki tabloya göre %Influence alanına giriniz.

Analiz Girdileri

% Ağırlık

Eğim 15

Yol 14

Dere 14

Elektrik 14

Arazi Kullanımı 14

Jeoloji 15

Toprak 14

61 Output raster alanında oluşacak sonuç raster’a “enuygunyer” adını vererek



62 Model sayfasında “enuygunyer” üzerinde sağ tıklayarak Add to Display seçeneğine tıklayınız.

Daha sonra Weighted Overlay fonksiyonu üzerinde sağ tıklayıp Run seçeneğine tıklayarak fonksiyonu

çalıştırınız.

63 İşlem sonunda en uygun yer seçimi analizinin sonuç ürünü olan “enuygunyer” raster katmanı

ArcMap içerik tablosunda ve ekranda görüntülenir.

64 Üç(3) (kırmızı alanlar) değerine sahip yerler en uygun yer (sanayi, rekreasyon, yerleşim vb.) için

en düşük maliyetli alanlardır. Bu uygulamayı birçok farklı girdiler ile sektörel bir çözüm olarak

uygulayabilirsiniz.

65 Model sayfasında Model > Save seçeneğine tıklayarak modeli kaydediniz. Model sayfasını

kapatınız. Arctoolbox üzerinde sağ tıklayarak Save Settings > to Default seçeneğine tıklayınız.

Böylece ArcMap sayfasında Arctoolbox’ı bir dahaki açışınızda oluşturmuş olduğunuz Spatial

Uygulama araç kutusu otomatik olarak gelecektir.


ArcGIS Terimler Sözlüğü

3D feature (3D Detay)

Üç boyutlu, gerçek dünya nesnelerini, z değerlerini detaya ait geometri içinde depolayan ve bunların

harita ya da gösterim (ekran vb) üzerinde tanımlanmasını sağlayan bir detay çeşididir. Geometrinin

yanında, detay tablosu içinde öznitelik bilgileri de ayrıca saklanabilir.

3D graphic (3D grafik)

Üç boyutlu, gerçek dünya nesnelerini, z değerlerini detaya ait geometri içinde depolayan ve bunların

harita ya da gösterim (ekran vb) üzerinde tanımlanmasını sağlayan bir detay çeşididir. 3D detaylarda

olduğu gibi öznitelik bilgilerine sahip olamazlar.

3D multipatch (3D çoklu yama)

Üç boyutlu uzaya ait hacmi ya da bir ayrık alanı kaplayan detaylara ait kabuğu yada dış yüzeyi

göstermek üzere kullanılan bir geometri tipidir. Bunlar, bir detayı modellemek üzere kombinasyonlar

oluşturmak üzere düzlemsel 3D halkalar ve üçgenlerden oluşurlar. Çoklu yamalar, sifer, küp, eş

yüzeyler ya da binalar da dâhil olmak üzere basitten karmaşığa doğru her şeyi göstermek ve

modelleyebilmek üzere kullanılabilirler.

Active data frame (Aktif veri çerçevesi)

Üzerinde çalışılan mevcut katmanların listelendiği veri çerçevesidir. ArcGIS içerisinde birden fazla veri

çerçevesi olabilir. Seçilen veri çerçevesi aktif veri çerçevesidir.

Adjustment (Dengeleme)

Sabit ve yeni noktalardan oluşan bir uzay ağının aralarındaki açı, kenar gibi temel bilgileri kullanılarak

yeni noktaların koordinatlarını hata payları ile birlikte hesaplayan ileri düzeyde bir hesaplama tekniği.

Dengelemede, kaynak noktalarına ait koordinatların orijinal değerleri korunur.

En: 1. elde edilen sonuçlardaki iç tutarsızlıkları ortadan kaldıran veya hataları en aza indirmek amacıyla

ölçülere ait düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanması işlemidir. Terim, matematiksel uygulamalara ait

olduğu gibi ölçüm işlerinde kullanılan cihazlara ait düzeltmelerde de kullanılmaktadır.

2.(nivelman) tüm nivelman noktalarına yükseklikleri tutarlı ve loop kapanmalarından bağımsız kılmak

amacıyla ortometrik yüksekliklere veya ortometrik yükseklik farklarına getirilecek düzeltmelerin

belirlenmesi ve uygulanmasıdır

3. (kartografya) detay veya kontrol istasyonlarını (noktalarını) diğer detay veya kontrol noktalarına

göre yerlerine yerleştirme işlemidir.

Ölçüleri üzerinde etki yaratan hatalara karşılık gelen ve ölçüleri kendi içerisinde tutarlı kılan, üretilen

verilerle ilişkili ve korelasyon yaratan düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanmasıdır.

Affine transformation (Afin dönüşüm)

Herhangi iki Öklid mesafesi arasındaki koordinatların yada resmin dönüştürülmesi, döndürülmesi yada

ölçeklendirilmesini sağlayan geometrik dönüşüm. CBS içinde daha çok koordinat sistemleri arasında

harita dönüşümleri işlemlerinde kullanılır. Afin dönüşümde, paralel çizgiler paralel kalır. Çizgi parçasına

ait orta nokta, orta nokta olarak ve diğer tüm noktalar da yine aynı çizgi üzerinde kalırlar.

En: düz ve paralel doğruların paralel kaldığı bir dönüşüm. açılar değişime uğrayabilir ve diferansiyel

ölçek değişimleri olabilir.

Alias (Takma isimler)

1. Alanlar, tablolar ve detay sınıfları için daha açıklayıcı, daha tanımlayıcı ve kullanıcıya hatırlanması için

kolaylık sağlayan, öğelere ait gerçek isimler yerine belirlenen alternatif isimlerdir. Bilgisayar ağlarında,

tek bir e-mal takma ismi, birçok e-mail adreslerine sahip bir gruba yönlendirilebilir. Veritabanı yönetim

sisteminde, takma isimler boşlukta dâhil olmak üzere karakterler içerebilirler, oysa gerçek isimlerde

böyle bir duruma asla izin verilmez.

2. Jeoişlemlerde, bir araç kutusu için kullanılan alternatif isimdir. Araç kutusu takma ismi, aynı isimli

olabilecek bir başka aracı çağırmaktan sakınmak için kullanılır.

Altitude (Yükseklik, yükselti, rakım)

1. Deniz seviyesi gibi bir kaynak noktası yada kara gibi bir yüzey olmak üzere, verilen bir kaynak

noktasına göre altta yada üstte olan noktaya ait yükseklik, z değeri yada dikey kottur.

2. Ufuktan olan yükseklik, derece cinsinden ölçülür. Gölgeli kabartma yada gösterim (ekran vb)

üzerinde gölgelendirme için kullanılacak olan ışık kaynağına ait pozisyonun kontrolünde kullanılır.

En:1. ortalama deniz yüzeyi (jeoid), elipsoid, arazi ortalaması gibi bir referans yüzeyinden ölçülen ve

bir nokta olarak kabul edilen bir objeye veya bir noktaya olan düşey uzaklıktır.

2. ufuk hattı üstündeki açısal uzaklıktır ufuk hattından yukarıya doğru ölçülen ve ufuk hattı ile gök

küresi üzerindeki bir nokta arasındaki düşey daireye ait yay parçasıdır.

Analysis (Analiz)

Belirlenen bir sorun ya da bir sıkıntıyı gidermek üzere, bir işlem ya da bir model oluşturarak model

sonuçlarını inceleme, yorumlama ve mümkün olan sonuçları tavsiye edebilme eylemlerinin tümü.

Analysis extent (Analiz yayılımı)

Bir aracın yapacağı işlem üzerinde sınırlamalar yapabilmek ve sadece bu alanda işlem yapabilmek

amacıyla x,y koordinatları ile tanımlanan alt sol ve üst sağ köşelerinin içerildiği alan.

Analysis mask (Analiz maskesi)

ArcGIS Spatial Analiz ve 3D Analiz uzanımlarında kullanılan bir raster verisetine ait, sadece seçilen

hücreleri içerecek alanda yapılan uzamsal analizdir.

Angular unit (Açısal birim)

Bir küre ya da elipsoid üzerinde kullanılan ölçü birimidir. Genellikle derece cinsinde ölçülür. Merkezi

meridyen ve standart paralel gibi bazı harita projeksiyon parametreleri açısal birimde tanımlanır.

Animation (Animasyon)

ArcGIS 3D Analiz ve ArcGlobe üzerinde, ilişkili nesnelere bağlı değişikliği yansıtan dinamik özelliklerdeki

değişimi tanımlayan gösterim (ekran vb) görüntülerine ait bir koleksiyonun artarda oynatılması ile

meydana getirilen canlandırma.

Animation Manager (Animasyon Yöneticisi)

3D Analiz içinde, animasyonu oluşturan parçalar başta olmak üzere animasyona ait ayarların yapıldığı,

düzenlendiği ve ön izlendiği arayüzdür.

Annotation (Annotasyon)

1. Kartografyada, harita üzerinde yer alan yer ya da detay için etiketler ile bilgi sağlayan metin yada

grafiktir. Örneğin, annotasyonlar ile konum ile bağlantılı olaylar ve özellikler aktarılabilir. Rüzgâr hızı ve

yönü gibi

2. ArcGIS içinde, kullanıcı tarafından harita üzerinde bireysel olarak seçilebilen, yerleştirilebilen ve

değiştirilebilen metin ya da grafiktir. Metin ile detay öznitelikleri ya da ilave bilgiler aktarılabilir.

Annotasyonlar, kullanıcı tarafından manuel girilebilir ya da etiketlerden yaratılabilirler. Annotasyonlar ya

harita dokumanı üzerinde metin ya da grafik elemanı olarak ya da coğrafi veritabanında detay sınıfı

olarak depolanırlar.

Annotation layer (Annotasyon katmanı)

Annotasyonu kaynaklayan bir katman. Annotasyon için depolanan bilgiler içinde metin dizini, gösterim

için bir pozisyon ve gösterim karakteristikleri bulunur.

Append (Ekle)

Arc (Arc (Yay)

1. Bir yerde başlayan ve bir diğer yerde biten detayı oluşturabilmek için kullanılan sıralı x, y

koordinatlarından oluşan sıralı bir çizgi dizini. Düğüm noktalarının birleştirilmesi ile ortaya çıkan çizgiler

ile oluşurlar.

2. Çizgiler ve poligon sınırlarını yansıtan bir coverage detay sınıfı. Bir çizgi detayı çok sayıda yay

içerebilir. Yaylar, topolojik olarak nodlar ve poligonlara bağlıdırlar. Öznitelikleri bir yay öznitelik

tablosunda (AAT) içinde depolanır. Nodlar, son noktalar ve yaylara ait kesişimleri belirtirler, bağımsız

detaylar olarak bulunmazlar. Birlikte, nod'dan ve nod'a ile yayın yönü tespit edilir.

Arc-node topology (Arc-nod topolojisi)

Bir coverage içindeki veri yapısı, çizgisel detaylar ile poligon sınırlarının yansıtılmasında ve ağ izleme

gibi analiz fonksiyonlarında destek amaçlı kullanılırlar. Nod'lar her bir yayın başlangıç ve bitiş noktalarını

temsil ederler. Bir nod'u paylaşan yaylar bağlantılıdırlar ve poligonlar ise bağlantılı yaylara ait setler ile

tanımlanırlar. Bir diğer yay ile kesişen yay, iki yaya ayrılır. Her bir yay ile yayın yönü istikametinde

böldüğü poligon için sol ve sağ tanımlaması yapılabilir.

ArcGIS Spatial Analyst (ArcGIS Spatial Analiz)

Uzamsal modelleme ve detayların analizi imkânını sağlayan bir ArcGIS uzanımıdır. Hücre bazlı raster

verilerin yaratılması, sorgulanması, haritalanması ve analizi ile entegre edilmiş vektör - raster analizine

imkan tanır.

ArcInfo interchange file (ArcInfo iç değişim dosyası)

Bir ArcInfo iç değişim dosyası ya da diğer adıyla dış veri verme dosyası, farklı makineler arasında veri

değişimini sağlayacak bir dosya olup, coverage, grid ya da TIN ve bağlantılı INFO tablolarının

değişilmesinde kullanılır. ArcInfo iç değişim dosyasına ait uzanım *.E00 olup, bir çok parçadan

oluşuyorsa, *.E01, *.E02 vb., değişir.

ArcSDE (ArcSDE)

Sıralanan şu ticari veritabanı yönetim sistemlerinden birini kullanarak; IBM DB2 UDB, IBM Informix,

Microsoft SQL Server ve Oracle, uzamsal verinin depolanmasını, yönetilmesini ve kullanılmasını

sağlayan, ArcSDE kullanıcı uygulamalarında bir çıkış kapısı olarak kullanılan sunucu yazılımıdır.

ArcSDE geodatabase (ArcSDE coğrafi veritabanı)

ArcSDE ile kullanıcı uygulamalarına bir RDBMS içinde sunulan uzak coğrafi veritabanıdır. Bir ArcSDE

coğrafi veritabanı, coğrafi işlemler için bir çalışma alanı olarak kullanılabilir.

ArcToolbox Window (ArcToolbox Penceresi)

Bir çapalanabilir pencere olan ArcToolbox Penceresi, ArcGIS içindeki araç çubuklarına ait içeriği

göstermek, yönetmek ve kullanmak için kullanılan bir penceredir. Araç kutuları içinde yer alan ve disk

üzerindeki klasör ya da coğrafi veritabanları içinde tutulan araç kutularını kaynaklar.

ArcView Project (ArcView Projesi)

ArcView 3 sürümünde, CBS işleri için dokümanları yaratan ve depolayan bir dosyadır. ArcView 3 içinde

yer alan tüm aktiviteler bu doya içerisinde yer alır. Bu dosya içinde yer alan 5 tip doküman bilgi tutmak

ve organize etmek için kullanılır, bunlar sırasıyla; görünümler, tablolar, diyagramlar, yerleşimler ve

Avenue script'leridir. Bir proje dosyası bünyesinde yer alan dokümanları organize eder ve unik ayarları

ASCII formatında, *.apr uzanımı ile kaydeder.

Attribute (Öznitelik)

1. CBS içinde genellikle tabloda depolanan ve detaya bir unik tanımlayıcı ile bağlı olan, coğrafik detay

hakkında saklanan yada depolanmak istenen bilgilerin tümü. Örneğin, bir yol detayı için öznitelik

bilgileri, cinsi, genişliği, şerit sayısı, yapım yılı vb., gibidir.

2. Raster verisetlerinde, raster hücrelere ait her bir unik değer ile ilişkili bilgilerin tümü.

3. Detayların harita üzerinde nasıl gösterileceği, nasıl etiketleneceği gibi özellikleri belirleyen kartografik

bilgilerin tümü. Kartografik öznitelik, nehir detayı için çizgi kalınlığı, uzunluğu, rengi ve karakter

bilgileridir.

Automation (Otomasyon)

1. Bir sistem, bir işlem ya da bir aracın otomatik olarak çalıştırılabilme tekniği. İnsan gözetimi, desteği,

enerjisi ve kararı olmaksızın ne yapacağını bilen ve buna göre çalışarak üretim yapan, mekanik ya da

elektronik aygıtlar örnek olarak verilebilir.

2. COM teknolojisinde, Visual Basic ya da diğer yazılım dillerini, araçları ve otomasyon için diğer

uygulamaları kullanarak, kullanıcıyı ArcObjects'e erişimini sağlayan bir detay. Örneğin, Visual Basic

kullanıcıları katalog ağacı içinde seçilen öğelere ait özelliklere ve veriye erişebilir.

Azimuth (Azimut)

1. Bir merkez noktadan çizilen baz doğru ile aynı merkez noktadan çizilen ikinci bir doğru arasındaki

açı. Derece cinsinden ölçülür. Normal olarak, baz çizgisi kuzeye doğru olan çizgi olup, açı baz

çizgisinden başlayarak saat yönünde ölçülür. Azimut genellikle bir oblik silindirik harita projeksiyonu ya

da iki nokta arasında jeodezik açıyı ölçmek için tanımlanır.

2. pusula yönü. ArcGIS 3D Analiz ve Spatial Analiz içinde, güneş ışınlarının yeryüzüne vurma açısı

olarak kullanılır.

3. Yönlendirme işlerinde, yeryüzündeki bir noktadan gökyüzündeki bir noktaya olan yön olarak

tanımlanır.

En: 1.güney ve batının negatif kabul edildiği x y koordinat sisteminde veya saat istikameti yönünde

artan pozitif miktarlar cinsinden ifade edilebilen miktarlardır. Bu miktarlar, ya gerçek kuzeyden ya da

kullanılan silah sistemine özgü manyetik kuzeyden referans alınırlar.

2.(ölçme) genellikle meridyenden veya bir referans düzleminde saat istikameti yönünde ölçülen ve bir

doğrultuya olan yatay açıdır. Back azimut (geri azimut)tan farklı olması için forward azimutu (ileri

azimut) diye de bilinir.

3. (fotogrametri) esas (asıl) düzlemin azimutu.

Band (Bant)

Komşu dalga boyları ya da elektromanyetik spektrumun görünür bantları gibi ortak karakteristiklere

sahip frekanslara ait set.

Behavior (Davranış)

Bir nesnenin bir coğrafi veritabanı içinde ortaya koyduğu fonksiyon ya da işleme ait tarzdır. Davranış

kuralları ile coğrafi veritabanı nesneleri düzenlenebilir ve çizilebilir. Tanımlı davranışlar onama

kurallarına, alt tiplere, varsayılan değerlere ve ilişkilere göre sınırlandırılır.

Buffer (Tampon)

1. Bir harita detayı etrafında hesaplanan eş mesafe ya da eş zaman bölgesi. Bir tampon özellikle

yakınlık analizi için çok yararlıdır.

2. Bilgisayar hafızası ya da diski üzerinde tutulan geçici depolama alanı.

CAD (CAD)

Bilgisayar destekli tasarım kelimelerinin İngilizce kısaltmasıdır. Tasarım, çizim ve grafik bilginin

gösterilmesi için kullanılan bir bilgisayarlı sistem. Bilgisayar destekli çizim olarak ta bilinen bu sistem,

daha çok mühendislik, planlama ve aktivitelerin resimlenerek gösterilmesini desteklemek için kullanılır.

CAD drawing (CAD çizimi)

1. CAD sistemi kullanılarak yaratılan şematik, figür ya da çizime eşdeğer sayısal çizim dosyası.

2. ArcCatalog içinde, katalog ağacında tüm detaylar ve annotasyon katmanları ile bir CAD dosyasına

denk gelen öğe. CAD dosyasında tanımlanan semboloji ile detayların ArcMap ya da ArcCatalog içinde

nasıl çizilecekleri belirlenir.

CAD file (CAD dosyası)

ArcCatalog içinde, katalog ağacında tüm detaylar ve annotasyon katmanları ile bir CAD dosyasına denk

gelen öğe. Bir CAD detay sınıfı 5 adet salt okunur detay sınıfından oluşur, bunlar sırasıyla, çoklu çizgi,

nokta, poligon, çoklu yama ya da annotasyon detaylarıdır. ArcGIS destekli formatlar AutoCAD DWG,

AutoDesk DXF ve MicroStation DGN şeklindedir. ArcCatalog içinde bir CAD dosyası, bir CAD detay

veriseti ve bir CAD çizim veriseti olarak temsil edilir.

Categorical raster (Kategorik raster)

Aynı olan özelliklere değer ataması ile sınıflar altında toplanmış bir raster verisetidir. Örneğin, sulak

alanlar ve tarımsal alanların üzerinde gruplandığı, sınıflandırıldığı bir uydu görüntüsü gibi. Kategorik

raster ile bir alan gösterilir ancak değerler bir sürekli yüzey oluşturmaz.

Cell (Hücre)

1. Bir resim, bir raster ya da bir grid'e ait içinde bilgi depolanan en küçük birim. Bir harita içinde,

metrekare, milkare ya da kilometrekare gibi her bir hücre ile yeryüzüne ait bir kısım gösterilir, bunlar

genellikle toprak tipi ya da bitki sınıfı gibi öznitelikli değerlerdir. Hücreler genellikle kare ya da

dikdörtgen şekilli olup, altıgensel ya da dairesel alanlarda kullanılabilir.

2. Bir piksel (ekranda veya resimde bir görüntüyü oluşturan en küçük nokta).

3. Karışık sembol, notasyon ya da detay için kullanılan küçük çizim. Hücreler, AutoCAD çizimlerinde yer

alan blok'lara benzerler.

Cell selection (Hücre seçimi)

Ya etkileşimli bir yolla ya da bir SQL sorgulaması ile birbirine bağlı hücreleri seçme işi.

Cell size (Hücre boyutu)

Bir resim üzerinde harita birimi ile ölçülen ve bir alanı işgal eden dikdörtgen boyutlu alan.

Cell statistics (Hücre istatistikleri)

ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonları yardımıyla, çoklu girdi rasterlarında aynı konumda bulunan her bir

hücreye dayalı çıktı raster veriye ait her bir hücre için hesaplanan istatistikler.

Centerline (Merkez çizgi)

Yol, nehir gibi belirli bir genişliğe sahip detaylar için tanımlanan orta hat.

Centroid (Kitle merkezi)

Detaya ait geometrik merkezdir. Bir çizgiye ait orta nokta, bir poligona ait alan merkezi olup; bir üç

boyutlu şekil için ise hacim merkezidir

Classification (Sınıflandırma)

Öznitelik değerlerine dayalı olarak girdileri gruplara ya da kategorilere ayırma işlemi. Her bir grup lejant

içinde bir sembol ile temsil edilir.

Clip (Kırp, kes)

ArcInfo'da bir coverage detayından bir diğer kes coverage detayı ile tanımlanan alanı keserek çıkarma

işlemi olup, kesilen tüm alan içinde kalan detaylar sonuç içine aktarılır. Coverage kes olarak da

adlandırılır.

Cluster tolerance (Küme toleransı)

Coğrafi veritabanı detay sınıflarında, topoloji içinde yer alan düğüm noktaları arasında minimum tolere

edilebilecek mesafeyi tanımlar. Bu mesafe içindeki noktalar eş sayılır ve bir diğeri tarafından yakalanır.

Clustering (Kümeleme)

Küme toleransı içinde yer alan detayların yakalanması için kullanılan bir topoloji onama işlemi.

Color ramp (Renk aralığı)

Bir harita üzerinde yer alan sınıfları ayırmak üzere kullanılan renk aralığıdır.

Colormap (Renk haritası)

Renklerle ilişkili değerlere ait set. Renk haritaları daha çok, çeşitli farklı platformlar üzerinde bir raster

verisetini sürekli olarak göstermek için kullanılırlar.

Column (Kolon)

Bir tabloya ait dikey boyut. Bir tablo içinde yer alan satırlar ya da tüm kayıtlar için her bir kolon içinde

özniteliğe ait bir tip değer depolanır. Verilen bir kolon içinde yer alan tüm değerler aynı veri tipine ait

olup, örneğin, sayı, dizin, < tarih ya da>

COM (Component Object Model - Bileşenli Nesne Modeli)

Hangi dilde geliştirildiğine bakılmaksızın bir ağ çevresi içinde kullanılabilecek yazılım bileşenlerini etkili

kılan bir ikilik standarttır. Microsoft tarafından geliştirilen COM teknolojisi ile arayüz görüşmesine ait

altta yer alan servisler, yaşam döngüsü yönetimi (bir nesnenin bir sistemden kaldırılması durumunu

belirleyen), lisanslama ve olay servisleri (bir diğer nesneye olan bir olayın sonucu olarak bir nesnenin

servise sokulması) sağlanır. ArcGIS sistemi, COM nesneleri kullanılarak yaratılmıştır.

Command line (Komut satırı)

DOS benzeri, komutların yazılarak çalıştırıldığı bir ekran için kullanıcı arayüzü. Coğrafi işlem de,

ArcToolbox penceresine eklenen herhangi bir araç komut satırından çalıştırılabilmektedir.

Compression (Sıkıştırma)

Veri ele alma ve depolama için dosya boyutunu azaltma işlemi.

Continuous feature (Sürekli detay)

3D Analiz uzanımında, uzamsal olarak ayrık olmayan detay. Bir sürekli yüzey üzerinde yer alan

muhtemel değerler arasındaki bir kesiklik ya da iyi tanımlanmış kesiklikler olmadan yapılabilen geçiş.

Continuous raster (Sürekli raster)

Bir yüzey formu için sürekli değişen değerlere sahip bir setten oluşan ve dünyayı gösteren bir raster.

Örneğin, bir raster sayısal arazi modeli yada bir enterpole edilerek yayılmış kimyasal konsantrasyon

yüzeyi, sürekli raster'lar için iyi birer örnek olabilir.

Contour line (Eş yükseklik eğrisi)

Deniz düzeyini kaynak düzlem olarak kabul eden eş bir düzey üzerinde yer alan noktaları birleştirerek

aynı yüksekliğe sahip noktaları ifade eden harita üzerinde çizilen bir çizgi.

En: yeryüzündeki eşit yükseklikleri harita üzerinde temsil ettiği düşünülen ölçekli sürekli çizgiler.

Conversion (Dönüşüm)

Raster'dan vektöre olan dönüşüm gibi bir veri yapısından bir diğerine ya da x,y koordinat tablosundan

nokta shapefile'e veya shapefile'den coverage'e dönüşüm gibi bir veri formatından bir diğerine

dönüştürme işlemi.

Coordinate system (Koordinat sistemi)

Bir noktaya ait konumu tanımlamak için bir alana ait yüzey üzerine oturtulan bir sabit kaynak iş

çerçevesi olup, bir kaynak sistemi bünyesinde iki ya da üç boyut içinde bir uzayda noktalara ait

konumları tanımlamak için kullanılan noktalar, çizgiler ya da yüzeylere ait bir set ile kurallara ait bir set

vardır. Koordinat sistemlerine ait yaygın örnekler için, yerküre yüzeyi üzerinde kullanılan coğrafik

koordinat sistemi ve kartezyen koordinat sistemi verilebilir.

Cost grid (Maliyet gridi)

ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, maliyet ağırlıklı mesafe fonksiyonunun çalışması için bir girdi

verisetine ihtiyaç vardır. Bu araç ile grid içinde yer alan her bir hücre yoluyla bir seyahat masrafı

tanımlanır. Ağırlıklı Mesafe Maliyeti fonksiyonu, bir kaynak yada kaynaklara ait bir sete grid içinde yer

alan her bir hücreden olan kümülatif seyahat maliyetini hesaplamak için bu maliyet gridini kullanır.

Cost-weighted allocation (Maliyet ağırlıklı yerleştirme)

ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, bir maliyet ağırlıklı mesafe gridi içinde yer alan her bir hücreden

yakın kaynağı tanımlayan fonksiyondur. Her bir hücre en yakın kaynak hücreye, kümülatif seyahat

maliyeti adı altında tahsis edilir.

Cost-weighted direction (Maliyet ağırlıklı yönlenme)

ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, maliyet ağırlıklı mesafe gridinden herhangi bir hücreden olan rotayı

tanımlayarak en ucuz maliyetli güzergâhı takip ederek en yakın kaynağa dönen bir yol haritasını

sağlayan fonksiyondur.

Cost-weighted distance (Maliyet ağırlıklı mesafe)

ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, bir maliyet gridini kullanarak çıktı gridinde her bir hücreye bir değer

(kaynağa geri dönmek üzere en düşük kümülatif maliyete sahip olan) atayan fonksiyondur.

Coverage (Coverage)

ArcInfo yazılımı kullanılarak coğrafik detayları depolayan bir veri modeli. Bir coverage, bir birim olarak

ele alınacak tematik ilişkili veriye ait bir seti depolar. Genellikle, topraklar, akışlar, yollar ya da arazi

kullanım gibi tek bir katmanı temsil eder. Bir coverage içinde, detaylar hem birincil detaylar (noktalar,

yaylar, poligonlar) hem de ikincil detaylar (tık'lar, bağlantılar, annotasyon) şeklinde depolanırlar. Detay

öznitelikleri, detay öznitelik tabloları içinde bireysel olarak tanımlanır ve depolanır. Coverage'ler ArcGIS

içinde düzenlenemezler.

Cut/fill (Hacim/dolgu)

İki yüzey arasındaki değişime ait alan ve hacimlerini belirleyen bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu.

Dangle (Sallanma)

Özellikleri kapalı bir çizgi yapısı oluşturmadığı için diğer bir çizgiye bağlanmayan bir çizginin son

noktası. Sallanma, bir çizgi dokunmak istediği çizgiden öteye çok geçerse (aşma durumu) ya da çizgiye

yeterince gitmezse (hedefe ulaşamama durumu) oluşacak bir durumdur. Her zaman bir hata değildir;

örneğin, çıkmaz sokak parçalarını gösterebilirler.

Data (Veri)

Belirli bir yapıda düzenlenen ilgili olguların toplaması; bilgisayar tarafından üretilen, depolanan ya da

işleme sokulan temel bilgi öğeleri.

Data frame (Veri çerçevesi)

ArcMap'te bir ya da daha fazla katman için coğrafik bir uzunluğu, sayfa uzunluğunu, koordinat sistemini

ve diğer gösterim özelliklerini tanımlayan bir harita öğesi. Bir veri kümesi bir ya da daha fazla veri

çerçevesinde gösterilebilir. Veri görüntüsü içinde bir zamanda sadece bir veri çerçevesi gösterilir; düzen

görüntüsünde ise bir haritanın tüm veri çerçeveleri aynı anda gösterilir. Haritacılıkla ilgili birçok metin,

ESRI'nin bir veri çerçevesine ne dediğini ifade etmek için "harita yapısı" terimini kullanır.

Data source (Veri kaynağı)

Tüm coğrafik veriler. Veri kaynakları coverage-kapsamları, shapefile-şekil dosyalarını, raster'ları ya da

feature class-özellik sınıflarını içerirler.

Data type (Veri tipi)

Depolanan verinin türünü belirleyen tablodaki bir değişken, alan ya da sütunun özelliği. Genel veri

türleri karakter, tamsayı, ondalık sayı, tek, çift ve dizgi içerir.

Database (Veritabanı)

Bir birim olarak yönetilen ve depolanan ve veriyi güncellemek ve sorgulamak için genellikle yazılım ile

ilişkilendirilen sürekli verinin bir ya da daha fazla yapılanmış kümesi. Basit bir veritabanı, her birinin

aynı alan kümesine kaynaklandığı kayıtların olduğu tek bir dosya olabilir. CBS veritabanı uzamsal yerler

ve nokta, çizgi, alan, piksel, ızgara hücreleri ya da TIN olarak kaydedilen coğrafik özelliklerin şekilleri

hakkındaki veriyi kapsar.

Dataset (Veriseti)

Genel bir tema-konu ile organize edilmiş veri toplaması.

Datum (Datum)

Genel anlamda, koordinat sistemleri gibi diğer niceliklerin tanımlandığı sayısal ve geometrik sabitler

kümesi. Bir datum, bir kaynak yüzeyi tanımlar. Birçok datum türü vardır ama çoğunluğu iki kategori

içindedir: yatay ve dikey.

Degree (Derece)

° sembolü ile gösterilen bir açısal ölçüm birimi. Bir dairenin çevresi 360'dir ve derecenin bölümleri

ondalık değerlerle gösterilir.

Degree slope (Derece eğimi))

Eğimli bir yüzeyin ölçümünü göstermek için bir yöntem. Eğimin dikliği 0'dan 90 dereceye kadar ölçülür.

Degrees/minutes/seconds (DMS) (Derece/dakika/saniye (DMS))

Enlem ve boylamı anlatmak için bir ölçüm birimi. Bir derece bir dairenin 1/360'udur. Bir derece 60

dakikaya bölünür ve bir dakika da 60 saniyeye bölünür.

DEM (Dijital Elevation Model – Sayısal Yükseklik Modeli)

1. Topografik bir yüzey üzerinde genel bir datum'a kaynaklanan z değerlerinin düzenli sırası ile sürekli

yükselen değerlerin gösterimi. Araziyi kabartma olarak göstermek için kullanılır.

2. USGS Ulusal Haritalama Bölümü, harita kâğıdı yükseklik verisi için veritabanı.

Density (Yoğunluk)

1. Her birim hacim tarafından kapsanan kitlenin sayısal anlatımı.

2. ArcGIS Spatial Analiz uzanımı içinde, bir alan birimi üzerinde devamlı bir raster yaratmak için, nokta

ya da çizgi gözlemlerinin büyüklük ve miktarını dağıtan bir işlev; örneğin, her kilometre kareye düşen

nüfus.

Desktop GIS (Masaüstü CBS)

Kişisel bilgisayar üzerinde çalışan ve kullanıcının coğrafik yerler ve bu yerlerle bağlantılı bilgiler

hakkındaki veriyi göstermesine, sorgulamasına, güncellemesine ve analiz etmesine imkan sağlayan

yazılımın haritalanması.

Discrete raster (Ayrık raster)

Net sınırlara ve tanımlar ve kategoriler özelliklerine sahip olayları gösteren bir raster. Ayrık raster

içindeki her hücre bir özellik gösteren bir tamsayı değeri depolar. Örneğin, bir arazi ızgarası içinde

değer 1 orman alanını gösterirken, değer 2 kentsel alanı gösterir.

Display units (Gösterim birimleri)

Ölçümlerin, şekillerin boyutlarının ve mesafe esnekliği ve sapmalarının bilgisayar ekranında ya da çıktı

alınmış bir haritada sunulduğu mod. Veritabanında tutarlı birimler ile depolanmalarına rağmen kullanıcı

içinde koordinat ve ölçümlerin gösterildiği birimleri seçebilir- örneğin, feet, mil, metre ya da kilometre.

Distance field (Mesafe alanı)

Survey Analiz Ölçüm Gezgini içinde, hesaplamada kullanılmak için mesafelerin girildiği bir alan.

Dissolve (Çözmek, birleştirmek)

Double precision (Çift hassasiyet)

Her koordinat için depolanan belirtici rakamların sayısını temel alan koordinat doğruluğunun seviyesi.

Veri kümeleri hem tek hem de çift katlı doğruluk içinde depolanabilir. Çift katlı doğruluk geometrisi

küresel bir uzunlukta bir metreden daha azının doğruluğunu alıkoyarak her koordinat için 15 belirtici

rakam (13–14 belirtici rakam) depolayabiliyor.

Elevation (Yükseklik, yükselti)

Bir kaynak yüzeyinin ya da datum'un (genellikle deniz seviyesini ifade eder) altında veya üstünde bir

nokta ya da nesnenin dikey mesafesi. Özellikle bir arazi üzerinde verilen dikey yüksekliğe kaynak için

kullanılır.

En: bir datumdan olan düşey mesafe, genellikle ortalama deniz seviyesinden, dünya yüzeyindeki bir

nokta veya nesneye. Dünya yüzeyi üzerinde bir nokta veya nesne ile belirli olan irtifa (yükseklik) ile

karıştırılmamalıdır. jeodezik formüllerde yükseklikler: h elipsoid üzerindeki yükseklik, h ise jeoid veya

yerel datum üzerindeki yüksekliği gösterir.

Enterprise GIS (Gelişmiş CBS)

Organizasyondaki çok yönlü bölümlere karşı stratejik iş kararlarını ya da gelişmiş veritabanını

destekleyen CBS.

Environment settings (Çevresel ayarlar)

Uygulama içerisindeki, bir model ya da yazı içindeki tüm araçlara ya da bir model ya da yazı içindeki

özel işlemlere uygulanabilen ayarlar. Ortam ayarları çalışma alanını, çıktı uzamsal kaynağını, çıktı

uzamsal ızgarasını, hücre ya da kaplama boyutunu içerir. Bunlar genellikle araçları çalıştırmadan önce

oluşturulur.

Erase (Sil)

ArcInfo'da detayları, bu detayların diğer bir coverage ile çakıştığı coverage'den kaldıran ya da silen bir

komut.

Error (Hata)

Topoloji onama işlemi boyunca tespit edilen bir topoloji kuralına ait ihlal.

Event (Olay)

1. Uzamsal yapıdan çok çizelge/tablo/liste halinde depolanan coğrafik yer. Olay türleri adres, rota, xy

ya da geçici olayları içerir.

2. Hesaplamada, kullanıcı bir uygulama ile ilişki kurduğu zaman olan bir çıktı ya da oluşum. Örneğin,

bir düğmeye basmanın bir yapıyı kapatmayı tetiklediği bir durumda, olay yapının kapanmasıdır.

Euclidean distance (Öklid mesafesi)

Bir düzlem üzerindeki iki nokta arasındaki düz çizgi mesafesi. Mesafe Pythagorean teoremi kullanılarak

hesaplanır.

Event table (Olay tablosu)

Uzamsal veri kümesi yaratmak için kullanılan, liste/tablo/çizelge yapısında olan (olaylar olarak

adlandırılırlar) yer bilgisini içeren veri kaynağı.

Expression (İfade)

Tek bir sayı, dizgi, boolean ya da diğer değerlere değerlendirme yapan sembolik bir dilin sözdizimsel

kurallarına göre yapılandırılan işlemci ya da işletmen sırası. Matematiksel ve sorgu ifadeleri ESRI yazılım

ürünlerinde kullanılan iki genel ifade türüdür.

Feature (Detay)

1. Harita üzerinde gerçek bir dünya nesnesinin gösterimi. Detaylar CBS içinde vektör verisi (nokta, çizgi

ya da poligon) olarak ya da raster veri yapısı içinde hücreler olarak sunulabilirler. CBS içinde ifade

edilebilmeleri için, detaylar bir geometriye ve yer bilgisine sahip olmalıdırlar.

2. Bir gerçek dünya varlığını ifade eden uzamsal öğeler grubu. Karışık bir detay bir grup uzamsal

öğeden daha fazlasından yapılmıştır. Örneğin, bir yol ağını ifade eden genel bir yol konulu çizgi öğeleri

kümesi.

Feature class (Detay sınıfı)

Aynı geometri türüne (nokta, çizgi ya da poligon gibi), aynı özelliklere ve aynı uzamsal kaynağa sahip

coğrafik detayların toplaması. Detay sınıfları tek başlarına bir coğrafi veritabanı içinde ayakta dururlar

ya da shapefile, coverage ya da diğer detay veri kümelerinde kapsanabilirler. Detay sınıfları homojen

detayların veri depolama amacı ile tek bir birimde gruplanmasına olanak sağlarlar. Örneğin, otoyollar,

başlangıç yolları ve ikincil yollar adı verilen bir çizgi detay sınıfında gruplanabilirler. Bir coğrafi

veritabanı içinde, detay sınıfları açıklama ya da boyutları da depolayabilirler.

Feature data (Detay verisi)

Coğrafik detayları geometrik şekiller olarak ifade eden veri.

Feature dataset (Detay veriseti)

Aynı uzamsal kaynağı paylaşan ve birlikte depolanan detay sınıfları toplaması. Aynı koordinat sistemine

sahiptirler ve detaylar genel bir coğrafik alan içine düşer. Farklı geometri türlerindeki detay sınıfları bir

detay veri kümesi içinde depolanabilirler.

Field (alan, kolon)

1. Tek bir özellik için değerleri depolayan bir tablodaki sütun.

2. Veritabanı kayıtlarındaki ya da verinin girilebileceği grafik kullanıcı arayüzündeki yer.

3. Yüzeyin eş anlamlısı.

Fuzzy tolerance (Bulanıklık toleransı)

ArcInfo içinde, topoloji yapılandırıldığında, içinde detay koordinatlarının, her bir diğeri ile çakışması için

uyarlandığı mesafe. bulanıklık esnekliği içindeki düğüm noktaları ve köşeler önce ayrık detaylar

bağlanarak tek bir koordinat yerine birleştirilir. Bulanıklık esnekliği çok küçük bir mesafedir, genellikle

1.1.000.000’den 1.10.000 kez coverage uzantısı genişliğinedir ve genellikle tam doğru olmayan

kesişimleri düzeltmek için kullanılır. Bulanıklık esnekliği Clean-temizle işlevinden ya da birleşme,

kesişme ya da kırpma gibi topolojik bir çakışma işlevinden bir coverage'ın çözünürlüğünü belirler.

Coğrafi veritabanı detay sınıflarında, bu konu kümelenme esnekliği ile yer değiştirmiştir.

Geodatabase (Coğrafi veritabanı)

ESRI tarafından geliştirilen nesne tabanlı bir veri modeli olup, coğrafik detayları ve öznitelikleri nesneler

olarak tanımlayan, nesneler arasındaki ilişkileri ortaya koyan ve bunları bir ilişkisel veritabanı yönetim

sistemi içinde kullanıma sunan bir yapıdır. Bir coğrafi veritabanı, detay sınıfları, detay veri setleri,

uzamsal olmayan tabloları ve ilişki sınıfları gibi nesneleri depolayabilir.

Geoprocessing (Coğrafi işlemler)

CBS çalışma alanında depolanan veriyi işlemek için kullanılan bir CBS operasyonu. Tipik bir coğrafi

işlem, girdi veri setlerini alır, bu veri setleri üzerinde bir işlem sergiler ve sonuçları çıktı veri setleri

olarak döndürür. Genel coğrafi işlemler, coğrafik detay katmanları, detay ayırım ve analizleri, topoloji

işlemleri ve veri çevrimleridir. Coğrafi işlem, kararları şekillendiren bilgiyi tanımlama, yönetme ve analiz

işlemlerinin yapılmasına olanak sağlar.

Georeferencing (Coğrafi referanslama, koordinatlandırma)

Koordinatları, enlem/boylam, UTM ya da Durum Düzlemi gibi bilinen bir kaynak sisteminden, bir raster

(resim) ya da düzlemsel haritanın kâğıt üzerindeki koordinatlarına tahsis etme. Coğrafi referanslama

raster verisi görüntülemeye sorgulamaya ve diğer coğrafik veriler ile analiz edilmeye olanak sağlar.

Globe (Küre)

ArcGlobe içinde, üzerinde verinin tarif edildiği dünya görüşü içindeki küre.

Globe view (Dünya görünümü)

ArcGlobe içinde, içinde dünyanın görülebileceği gösterim penceresi.

Grid (Grid, ızgara)

1. Haritacılıkta, paraleller ve dik çizgi bağlantıları bir harita üzerine yerleştirilir ve kaynak için kullanılır.

Bu ızgaralar genellikle haritanın projeksiyonundan sonra isimlendirilir; örneğin, Lambert ızgarası ve

Enine Merkator ızgarası.

Height (Yükseklik)

Dikey duran nesnelerin en üstü ve en altı arasında ya da bir temel ve onun üzerindeki nesneler

arasında temel dikey mesafe; bir seviye üzerinde yükseltme uzantısı.

En: Bir nokta, nesne yada yüzeyin yerden yada diğer bir referans düzleminden olan düşey yüksekliği.

Hillshading (Yamaç gölgeleme)

1. Güneşin ışınlarının alan üzerindeki etkilerini yansıtmak için harita üzerine çizilen gölgeler.

2. Raster üzerinde, güneş için istikamet açısı ve yükseklik özelliğine göre her hücreye 0 ile 255 arasında

bir aydınlatma değeri tahsis edilerek başarılmış benzetilen gölge etkisi. Tepe gölgeleme üç boyutlu bir

etki yaratır.

Histogram (Histogram)

1. Veri kümesindeki dağılım değerlerinin gösterildiği grafik. Kişisel değerler yatay bir aks boyunca ve

ortaya çıkma sıklığı dikey bir aks boyunca gösterilir.

2. Raster verisetindeki değerlerden bir histogram yaratan ArcGIS uzamsal Analist fonksiyonu.

Hyperlink (Hiperlink)

Bir elektronik belge ya da kaynak içindeki bazı noktalardan diğer bir belge ya da kaynak içindeki bazı

noktalara ya da aynı belgedeki diğer bir yere kaynak (bağlantı). Bağlantıyı aktif hale getirmek,

genellikle üzerine fare ile tıklayarak olur ve bağlantının hedefini göstermek için göz atmaya sebep olur.

Identify (Tanımlama)

ArcGIS içinde bir araç olup, bir detaya uygulandığında (tıklandığında) detaya ait öznitelikleri gösteren

bir pencereyi açar.

Identity (Özdeş, özdeşlik)

Coğrafi işlem içinde, iki coverage'e ait geometrik kesişimi hesaplayan bir topolojik çakışma. Çıktı

coverage'i ilk coverage'e ait tüm detaylara ilave olarak ilk coverage ile çakışan ikinci coverage'e

(poligon) ait bu kısımları da korur, tutar. Örneğin, iki ilçeyi geçen bir yol, iki yay detayına ayrılabilir, her

birinde yol ve öznitelikleri ile geçilen ilçeler olacaktır.

IDW (Inverse Distance Weighted – Ters Ağırlıklı Mesafe)

Bir raster ya da resim içinde bilinen örnek noktalara ait değerlerin yardımıyla örneklenmeyen noktalara

ait hücre değerlerinin belirlenmesi için kullanılan bir interpolasyon tekniği olup, ilgili hücreden

uzaklaşan çeşitli noktalar tesis edilir ve mesafedeki artışa bağlı olarak hücre değeri hesaplamak

üzerindeki önem ve etki azalır.

Illumination (Aydınlanma)

Bir yüzeye ait eğim, bakı ve o anlık güneş azimut açısı ve yüksekliği ile belirlenen yüzey yansıması.

Image (Resim)

Bir kamere ya da bir tarama radyometresi gibi bir optik yada elektronik alet ile üretilen gösterim (ekran

vb)ye ait bir tanım yada bir raster bazlı gösterim. Uzaktan algılanan veriler (örneğin, uydu verisi),

taranmış veriler ve fotoğraflar şeklinde sıralanabilir. Bir resim, yansıyan ışık, ısı ya da elektromanyetik

spektruma ait bir değer aralığına ait yoğunluğu gösteren ikilik ya da tamsayı değerleri depolayan bir

raster veriseti olarak depolanır. Bir resim bir yada daha fazla bant'tan oluşur.

Image data (Resim verisi)

Bir optik ya da elektronik alet ile bir yüzeyin taranması sonucu üretilen veri. Uzaktan algılanan veriler

(örneğin, uydu verisi), taranmış veriler ve fotoğraflar şeklinde sıralanabilir. Bir resim, yansıyan ışık, ısı

ya da elektromanyetik spektruma ait bir değer aralığına ait yoğunluğu gösteren ikilik ya da tamsayı

değerleri depolayan bir raster veriseti olarak depolanır.

Input data (Girdi veri)

Bir bilgisayara, alete, programa yada işleme girilen veri.

Input feature (Girdi detayı)

Tracking Analiz uzanımı içinde, bir geçici olay için şekil ve öznitelik bilgisini içeren bir karmaşık geçici

olaya ait bileşen. Girdi detayları, olayın dinamik ya da durağan olduğuna bağlı olarak tarih ve zaman

bilgisi içerebilir ya da içermeyebilir.

Input table (Girdi tablosu)

Tracking Analiz uzanımı içinde, bir geçici olay için öznitelik bilgisini içeren bir karmaşık geçici olaya ait

bileşen. Girdi detayları, olayın dinamik ya da durağan olduğuna bağlı olarak tarih ve zaman bilgisi

içerebilir ya da içermeyebilir.

Interchange format (İç değişim formatı)

Farklı yazılım programları arasında verinin kolaylıkla değiştirilmesini sağlayan dosya formatları.

Intermediate data (Ara veri)

Bir model içinde türetilmiş veri değişkenleri tarafından kaynaklanan, bir model parametresi olarak

ayarlanmayan herhangi bir veri, ara veri. Bu tür veriler işleme ait bir parça olup, modelin ilgili diyalog

kutusundan başarılı bir şekilde çalıştırılması sağlanana kadar kaydedilmez. Girdi veri bir ara veri olarak

sınıflandırılmaz, çünkü bu veri model çalıştırılmadan önce de mevcuttur.

Intersect (Kesiştir)

Girdi veri setlerine ait ortak alana düşen detaylar yada detay parçalarını koruyan, tutan uzamsal veri

setlerine ait bir geometrik birleşim.

Intersection (Kesişim)

İki çizginin kesiştiği nokta. Coğrafi kodlama içinde, genellikle bir sokak kesişimi.

Job (İş)

Bir sunucu üzerinde hemen yapılacak ya da ilerde yapılmak üzere bir iş planına dâhil edilen bir görev.

Bir iş kapsamı içinde, tek bir araç ya da sıralı mod işlemleri de olabilir.

Join (Birleştirme)

1. Her iki tabloda da ortak olan bir alan ya da bir öznitelik yolu ile bir tabloya ait alanların bir diğer

tabloya eklenmesi işlemi. Bir katılım, öznitelik tablosu ya da coğrafik katmana çok fazla sayıda

özniteliğin eklenmesi amacıyla kullanılır.

2. İki ya da daha fazla ayrı uzamsal girdiyi bağlama işlemi. Eğer iki çizgi parçası katılır ise, sonraki

işlemler için bir uzamsal nesne olurlar.

Kriging (Kriging)

Çevreleyen ölçülmüş değerlerden ağırlıkları oranında yararlanarak bilinmeyen noktalara ait ölçümleri

kestirerek hesaplamak için kullanılan bir interpolasyon tekniğidir. Ağırlıklar, ölçülen noktalar ile

kestirilecek olan noktalar arasındaki mesafeye dayalı olarak belirlenir ve tüm alan için bir ayarlama

yapılır. Kriging, veriye ait uzamsal değişimin yüzey boyunca istatistiksel olarak homojen olarak

modellendiği kabul edilen, bölgesel değişken teorisine dayanır, yani, değişkene ait aynı desen yüzey

üzerinde yer alan tüm konumlarda gözlenebilecektir.

Label (Etiket)

Kartografya da, bir harita detayını tanımlamak ya da açıklamak üzere yanına, üzerine ya da yakınında

bir yere yerleştirilen metin.

Latitude (Enlem)

Ekvatora ait bir kuzey yada güney meridyeni boyunca, genellikle derece cinsinden ölçülen açısal

mesafe. Enlem çizgileri ayrıca paralel'ler olarak ta adlandırılırlar.

Layout (Çıktı Görünümü)

Bir başlık, lejant, kuzey oku, ölçek çubuğu ve coğrafik veri de dâhil olmak üzere, basılmış bir harita ya

da bir sayısal harita gösterimi üzerinde yer alan tüm elemanlara ait tasarım ya da ayarlama.

Line (Çizgi)

En az iki adet x,y koordinatını bağlayan, bir uzunluğu ile yönü olan ancak alanı olmayan bir şekil. İl, ilçe

ya da bölge sınırları gibi poligon sınırlarını oluşturan ancak alanı olmayan detaylar ile topografik

konturlar, yol orta hatları ya da nehirler gibi verilen bir ölçekte çok dar olan bir alanı gösteren coğrafik

detaylar çizgiler ile temsil edilirler.

Line of sight (Görüş hattı)

1. Üç boyutlu bir gösterim (ekran vb) üzerinde, bir hedef ve bir gözlem noktası tanımlanarak,

kaynaktan hedef noktaya bakış doğrultusunda nerelerin görünüp nerelerin görünmeyen kısımlar

olduğunun tespit edilmesi amacıyla iki nokta arasında çizilen bir çizgi, hat.

2. Bir perspektif görünüm içinde, gözlemcinin resim üzerinde baktığı nokta ve doğrultu.

Local functions (Lokal fonksiyonlar)

Her bir konuma ait çıktı değerinin, aynı konuma ait girdi değerine bağlı bir fonksiyon olduğu yerde bir

çıktı raster'ı hesaplayan ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonlarına ait bir grup.

Longitude (Boylam)

Keyfi olarak (genellikle Greenwich başlangıç meridyeni) tanımlanan bir batı yada doğu meridyenine

bağlı, yeryüzü üzerinde yer alan bir noktayı derece, dakika ve saniye olarak ifade eden bir açısal

birimdir. Boylama ait tüm çizgiler, kuzey kutbundan güney kutbuna doğru ekvatoru keserek geçerler.

Map Algebra (Harita Cebiri)

ArcGIS Spatial Analiz için kullanılan analiz dilidir. Burada, kullanıcı arayüzü içine dâhil edilmeyen çeşitli

ve çok geniş bir alana hitap eden ilave fonksiyonlar mevcut olup, kullanıcının üzerinde çalıştığı özel

konuya yönelik karmaşık ifadeler yaratabilmesine ve tek bir komut ile çalıştırabilmesine olanak tanır.

Mathematical functions (Matematiksel fonksiyonlar)

ArcGIS Spatial Analiz uzanımı içinde yer alan Raster Hesaplayıcı bünyesinde kullanılan ve tek bir girdi

grid’ine ait değerlere bir matematiksel fonksiyon uygulayan çeşitli fonksiyonlardır. Dört grup

matematiksel fonksiyon mevcut olup, şu şekilde sıralanabilirler: logaritmik, aritmetik, trigonometrik ve

üssel.

Metadata (Metaveri)

Veriye ait içerik, kalite, durum ve diğer karakteristikleri gösteren bilgidir. Coğrafik veri için metaveri ile

verinin kim tarafından, nerede, ne zaman ve nasıl toplandığı; mevcudiyeti ve dağıtım bilgileri;

projeksiyonu, ölçeği, çözünürlüğü, doğruluğu, bazı standartlara uygunluğu gibi bazı önemli bilgiler

düzgün bir şekilde sıralanır. Metaveri bünyesinde özellikler ve dokümantasyon vardır. Özellikler veri

kaynağından (örneğin, veriye ait koordinat sistemi ve projeksiyon gibi) türetilirken, dokümantasyon ise

kullanıcı (örneğin, veriyi tanımlayan anahtar kelimeler gibi) tarafından girilir.

Model (Model)

1. Nesneleri, işlemleri ya da olayları göstermek için kullanılan gerçekliğe ait kısaltmalar ve tanımlardır.

2. Bir olayı göstermek ya da bir işleme ait değeri önceden kestirmek için yapılan işlemler ve kurallara

ait bir settir. Coğrafi işlem içinde, bir model bünyesinde bir adet işlem ya da birbirlerine zincirleme bağlı

çok sayıda işlem var olabilir. Bir araç kutusu içinde yaratılır ve bir Model Yapıcı pencere içerisinde

oluşturulur. Bir model bir script dosyası olarak ta dışarıya verilebilir.

3. Örneğin vektör veri modeli gibi, gerçekliğe ait bir veri gösterimidir.

Model parameter (Model parametresi)

Bir modele ait diyalog kutusu içinde gösterilen, kullanıcıya girdi olanağı sunan, kısacası bir model içine

kullanılan bir parametre tipidir.

ModelBuilder Window (Model Yapılandırma Penceresi)

ArcGIS içinde model oluşturmak ve düzenlemek için kullanılan arayüzdür.

Mosaic (Mozaik)

1. Sınırları eşleşen ve çözülen, aynı projeksiyon, datum, elipsoid ile aynı ölçeğe sahip komşu alanlara

ait haritalardır.

2. İki ya da daha fazla birleştirilmiş raster verisetinden oluşan bir raster verisetidir. Örneğin, komşu

alanlara ait çeşitli bireysel resimler ile fotoğrafların birleştirilmesi ile yaratılan tek bir resim gibi.

Multipatch (Çoklu yama)

Üç boyutlu uzaya ait hacmi ya da bir ayrık alanı kaplayan detaylara ait kabuğu ya da dış yüzeyi

göstermek üzere kullanılan bir geometri tipidir. Bunlar, bir detayı modellemek üzere kombinasyonlar

oluşturmak üzere düzlemsel 3D halkalar ve üçgenlerden oluşurlar. Çoklu yamalar, sifer, küp, eş

yüzeyler ya da binalar da dâhil olmak üzere basitten karmaşığa doğru her şeyi göstermek ve

modelleyebilmek üzere kullanılabilirler.

My Toolboxes folder (Araç Kutularım klasörü)

ArcCatalog içinde, ArcToolbox penceresi ya da direk olarak ArcCatalog Ağacı içinde Benim Araç

Kutularım klasörü içinde yaratılan ve sistem ile birlikte gelmeyen yani kullanıcı tarafından yaratılan yada

ayarlanan araç kutularını içeren bir klasördür. Benim Araç Kutularım klasörü ile Araçlar menüsünden

erişilebilen ve Seçenekler diyalog kutusuna ait coğrafi işlem sekmesi içinde değiştirilebilen disk

üzerindeki bir konum kaynaklanır.

Natural breaks classification (Doğal aralık sınıflaması)

Genelde Jenk's optimizasyonu olarak adlandırılan bir algoritma kullanılarak veriyi sınıflara ayıran bir veri

sınıflandırma yöntemidir. Algoritma, veriye ait değerleri gruplamak üzere hesaplar ve mümkün olan en

küçük toplam hataya (sınıf medyanı hakkındaki mutlak sapma toplamı ya da alternatif olarak sınıf

ortalaması hakkındaki sapmaların karelerinin toplamı) dayalı olarak muhtemel sınıf sayısını ortaya

koyar. Doğal kesiklik sınıflaması, ArcGIS ve ArcView 3.x tarafından kullanılan varsayılan veri sınıflama

yöntemidir.

Natural neighbors (Doğal komşuluk)

Bir interpolasyon yöntemi olup, bilinen hücre değerlerinden bilinmeyeni belirlemeyi amaçlar. Bilinmeyen

hücreye ait doğal komşu hücre değerlerine ait ağırlıklı değerleri kullanarak, üçgenleme yapar.

Navigate (Yönlendirme)

Gezinti ya da uçma aracı gibi, gezinti amaçlı tasarlanmış araçlar yardımıyla gözlemci ya da hedefe ait

konumu etkileşimli olarak değiştirme işlemidir. Kullanıcının yönlendirme yapabileceği üç içerik vardır,

bunlar sırasıyla: ArcScene'e ait gösterim (ekran vb) içinde, ArcCatalog'a ait ön izleme içinde ve

ArcGlobe'a ait küre üzerinde.

Neighborhood statistics (Komşuluk istatistikleri)

ArcGIS Spatial Analiz içinde bir özel fonksiyon olup, çıktı gridi içinde yer alan her bir konuma ait değeri,

ilgili komşuluk ile girdi hücrelerine ait bir fonksiyon olarak hesaplar.

NoData (VeriYok)

Bir raster içinde, bir kayıtlı değerin olmaması durumu, yokluğu. Bir hücre içindeki kısmi öznitelik ölçümü

herhangi bir geçerli değer ya da sıfır değeri olabilir, ancak bir VeriYok değeri ile bu hücre için herhangi

bir ölçümün alınmadığı yada mevcut olmadığı anlatılır.

Normalization (Normalleştirme)

Alanlara ait değere ya da her bir alanda yer alan detay sayısına dayalı olarak değerlerdeki farkları

minimize edebilmek için bir sayısal özniteliğin bir diğerine bölünmesi işlemidir. Örneğin, toplam nüfusun

toplam alana göre normalleştirilmesi (bölünmesi) ile birim alan başına kişi sayısı ya da yoğunluk ortaya

çıkarılır.

Null value (Boş değer)

Bir coğrafik detay için bir kayıtlı değere ait yokluk. Bir boş değer, sıfır değerinden farklıdır, öyle ki, sıfır

ile ölçüme ait bir miktar belirtilir, oysa boş değer ile herhangi bir ölçüm yapılmamıştır.

Offset (Öteleme)

Belirli bir sabit miktar ya da bir ifade sonucunda ortaya konulan değer kadar, gösterim (ekran vb)

içinde detayları ya da bir yüzey için z değerlerini değiştirmek, ötelemek, itmek. Kaydırmalar, detayların

yüzey üzerinde açık ve net bir şekilde görülebilmeleri için de uygulanabilirler.

Open GIS Consortium (OGC) (Açık CBS Konsorsiyumu (OGC)

Kamuya açık coğrafi işlem özellikleri geliştirmek üzere bir birlikteliğe katılan 257 şirket, hükümet

kurumları ve üniversitelerden oluşan bir uluslararası endüstri konsorsiyumu. "Jeoaktif" Web, kablosuz

ve konum bazlı servisler ile ana akış IT gibi birlikte uyumlu çalışabilen çözümler ile karmaşık uzamsal

bilgi ve servisleri erişilebilir kılan ve tüm uygulamalara açan tüm teknoloji geliştiren firmaları

destekleyen AçıkCBS şartnameleri ile tanımlanan açık arayüzler ve protokollerdir.

Oracle (Oracle)

Veri ve ilgili tüm nesneleri tablolar içinde depolamaya, kullanmaya ve işlemler yapabilmeye olanak

sağlayan bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemini üreten bir ticari veritabanı şirketidir. Oracle, veriye

kullanıcı/sunucu erişimi, indeksleme, sıralama, diğer veritabanı nesneleri ile hızlı veri yaratma,

düzenleme ve erişim gibi üstün özellikler sunar. ESRI, ArcSDE ile kullanım için, raster ve vektör veriyi

depolamak için Oracle'a ait RDBMS'yi kullanır.

Overlay (Çakıştırma)

Aynı koordinat sistemi ile kaydedilmiş bulunan iki ya da daha fazla haritanın üst üste bindirilmesi ve

çakıştırılması olup, buradaki amaç, aynı coğrafik uzay içinde yer alan detaylar arasındaki ilişkileri

göstermektir. Çakışma, sayısal ortamda ya da şeffaf malzeme üzerine basılı haritalar ile yapılabilir.

Pixel (Piksel)

1. Renk ve şiddet gibi özniteliklerin bağımsız olarak atanabildiği, bir video monitörü gibi alete ait en

küçük gösterim elemanı. Bu terim, resim elemanı için bir kısaltmadır.

2. Uzaktan algılama'da, veri toplamaya ait temel birim. Bir piksel, uzaktan algılanmış bir resimde veri

değerlerini içeren bir matrise ait bir dikdörtgen hücre olarak gösterilir.

3. Bir resim ya da raster harita içinde bilgiye ait en küçük birimdir. Genellikle kare ya da dikdörtgen

olan pikseller, hücre ile eş anlamlı olarak kullanılırlar.

Point (Nokta)

Bir nesneye ait sınır boyutlu bir kısaltma; ilgili ölçekte, çok küçük olan alan yada çizgiyi bir coğrafik

detay olarak gösterebilmek için kullanılan tek bir x,y koordinat çifti.

Polygon (Poligon)

Bir alanı temsil etmek üzere en az üç adet kenardan oluşan iki boyutlu ve kapalı bir şekil. CBS içinde,

parselleri, politik sınırları, homojen arazi kullanım alanları ve toprak tipleri gibi ayrık alanlara sahip

uzamsal elemanları tanımlamak için kullanılırlar.

Polyline (Çoklu çizgi)

Bir ya da daha fazla çizgi parçasından oluşan bir çizgiyi gösteren, yani iki ya da daha fazla nokta ile

tanımlanan herhangi bir iki boyutlu bir çizgi detayı. Sınırlar, yollar, akımlar, güç kabloları gibi çizgi

detayları genellikle çoklu çizgiler ile tanımlanırlar.

PRJ (PRJ)

Genellikle bir coverage, GRID yada TIN ile ilişkili ve prj.adf isimli bir metin dosyası. PRJ dosyası, veri

için koordinat sistem bilgilerini içerir. Daha genel bir yaklaşım ile, bilgilerin bir prj.adf dosyası içinde

depolanmaması halinde dahi, veriye ait koordinat sistemi yinede PRJ ile kaynaklanabilir. Örneğin,

shapefile'e ait PRJ, "WGS 1984 UTM zone 15 kuzey" olabilir.

Projection (Projeksiyon)

Yeryüzüne ait eğri yüzeyler üzerinde yer alan detayların bir düzlem yüzey üzerine taşınmasını sağlayan

bir yöntem. Burada genellikle, yeryüzüne ait enlem ve boylam ölçüm çizgilerinin bir düzlem üzerine

aktarılması için bir sistematik matematiksel yaklaşıma ihtiyaç duyulur. Bu işlem, saydam bir yerküre

içinde merkez noktaya yerleştirilen bir ışık kaynağı ile yerküre üzerindeki enlem, boylam ile detayların

bir düzlem perde ya da kağıt üzerine iz düşürülmesi ile açıklanabilir. Genel olarak kağıt ya düz olup

yerküreye teğet konumdadır /bir düzlemsel yada azimutal projeksiyon) yada bir koni veya silindir

(silindirik ve konik projeksiyonlar) olacak şekilde kıvrılır ve yerküre üzerine bir şapka gibi istenilen

noktadan oturtulur. Her projeksiyonun kendine özgü kabulleri olduğu, alan, şekil, yön ya da bunlardan

bazen bir kaçının birlikte bozulduğu bilinmelidir. Kullanılacak olan projeksiyona ait açıklamalar ve

kabuller yapılacak çalışmanın niteliğine uygun olup olmadığı konusunda iyi incelenmelidir.

En: 1. (geometri) çizgi ya da düzlemlerin, verilen bir yüzeyi kesecek biçimde uzatılması bir yüzeyin bir

noktasının diğer bir yüzey üzerindeki eşlenik konumuna grafik ya da analitik yöntemlerle transferi.

2. (fotoğrafçılık) bir negatif ya da pozitif fotoğrafın izdüşüm kamerası içine yerleştirilmesi ve

görüntünün bir ekran ya da duyarlıfotografik ortam (medya) üzerine yeniden yapılması işlemi. 3.

(ölçme) noktaların karakter ve konumunu belirleyen, noktaların ötesindeki çizginin uzatılması. Ölçme

doğrularının bir serisinin tek bir teorik doğruya, dik doğruların serisiyle transferi. Bir traversin

ölçümünde, ölçülen kısa doğruların bir serisi, iki ana ölçme istasyonunu birleştirerek, bir uzun doğru

üzerine izdüşürebilir ve uzun doğru daha sonra poligonun ölçüm doğrusu olarak sayılır.

Pyramid (Piramit)

Raster veri setleri içinde, gösterim ve işlem performansını artırmak üzere, orijinal veriye ait katmanlar

için azalan çözünürlük seviyelerinde orijinal veriye ait kopyaların hazırlanması ile oluşturulan bir

azaltılmış çözünürlüklü katman. En düşük çözünürlüklü seviye ile tüm verisetine ait hızlı bir gösterim

sağlanır. Gösterim üzerinde yapılan büyütme ile de, daha yüksek çözünürlüklü katmanlar çizdirilirler;

yüksek çözünürlüklü gösterimlerin küçük alanlarda yer alan tüm detayları göstermesinden ve bunun da

zaman alabilmesinden dolayı, çizim hızının ayarlanması gerekir. Bu amaçla, raster veri setleri için

piramitlerin oluşturulması önemle tavsiye olunur.

Raster (Raster)

Kolonlar ve satırlar şeklinde dizilen ve eş boyutlu hücrelerden oluşan, matris tarzı bir uzamsal veri

modelidir. Her bir hücre bünyesinde bir öznitelik değeri ile konum koordinatları depolanır.

Koordinatlarını açıkta depolayan vektör yapısından farklı olarak, raster koordinatları matrise ait sıralama

içinde tutulur. Aynı değeri paylaşan hücrelere ait gruplar ile coğrafik detaylar temsil edilirler.

Raster band (Raster bant)

Ultraviyole, mavi, yeşil, kırmızı, kızıl ötesi, radar ya da orijinal resim bantlarından türetilen diğer

değerler gibi elektromanyetik spektruma ait belirli bir aralık için veri değerlerini gösteren, raster veriseti

bünyesinde yer alan bir katman. Bir raster veriseti birden fazla banta sahip olabilir. Örneğin, uydu

resimleri, elektromanyetik spektruma ait farklı dalga boylarına ait enerjileri gösteren çeşitli bantlara

sahiptirler.

Raster Calculator (Raster Hesaplayıcı)

Çok sayıda görevi gerçekleştirmek üzere araçları bünyesinde barındıran bir ArcGIS Spatial Analiz

fonksiyonu. Kullanıcı işlemciler ve fonksiyonları kullanarak çeşitli matematiksel hesaplamalar yapabilir,

seçim sorgulamaları hazırlayabilir ya da Harita Cebri yazılımı içine çeşitli argümanlar girebilir.

Raster catalog (Raster Katalog)

Katalog içine dahil edilen her bir raster verisetini herhangi bir tablo formatı içinde kayıt olarak

tanımlayan, raster veri setlerine ait bir birliktelik, koleksiyon. Bir raster katalog, bir büyük dosya içine

mozaikleme ihtiyacı olmaksızın komşu ya da binili raster veri setlerini göstermek için kullanılır. ArcView

3.x içinde raster katalog'lar, resim katalog'ları olarak adlandırılmakta idi.

Raster cleanup (Raster temizleme)

ArcScan Raster Temizleme ve Raster Boyama araçları kullanılarak, raster hücreler üzerinde yapılan

çizim, dolgu ve silme işlemlerinin tümü.

Raster data model (Raster veri modeli)

Dünyayı, düzenli hücreler gidine bölerek bir yüzey olarak gösteren veri modelidir. Raster modeller, bir

hava fotoğrafı, bir uydu resmi, bir kimyasal konsantrasyon ölçümüne ait yüzey yada bir yükseklik

yüzeyi gibi sürekli değişebilen veriyi depolamak için çok yararlıdır.

RDBMS (İVTYS)

İlişkisel veritabanı yönetim sistemi. Verilerin bünyesinde çeşitli tablolar içinde organize edildiği son

derece gelişmiş veritabanı tipidir. Tablolar diğerleri ile var olan ortak alanlar yoluyla ilişkilendirilmiştir.

Veri öğeleri farklı dosyalardan yeniden birleştirilebilir. Diğer veritabanı yapılarına oranla, bir RDBMS

içinde verinin nasıl ilişkilendirileceği yada veritabanından nasıl çıkarılacağı konusunda çok az varsayım

vardır.

Reclassification (Yeniden sınıflandırma)

Girdi hücre değerlerini alarak yeni çıktı hücre değerleri ile değiştiren bir fonksiyon. Yeniden

sınıflandırma, raster verinin, değerlere ait aralıkların tekli değerler içine gruplanması ile

yorumlanmasının kolaylaştırılmasının sağlanması amacıyla sıkça kullanılan bir yöntemdir; örneğin, 1 ile

50 arasındaki değerleri 1 adlı bir başlık altında, 51 ile 100 arasındaki diğer değerleri de 2 adlı başlıkta

toplamak suretiyle, başlıklar arasında yer alan veri aralıklarına ait uzamsal yayılımın yorumlanması daha

kolay bir hal alabilir.

Renderer (Canlandırıcı)

Gösterim durumunda verinin nasıl gösterileceğini tanımlayan bir mekanizma. Örneğin, ArcMap içinde

raster veri için yamaç gölge canlandırıcısı ile mevcut veri değerlerine bağlı olarak eğim ve bakı için

gölgeleme hesaplanır ve uygulanır.

Rendering (Canlandırma)

3D Analiz uzanımı içinde, Katman Özellikleri diyalog kutusu üzerinde yer alan Canlandırma sekmesi ile

kullanıcıya, gösterim (ekran vb) yönlenmesi boyunca bir katmanın canlandırılıp canlandırılmayacağı,

gölgelendirmenin nasıl yapılacağı ve çizim önceliklerinin ne şekilde olacağını belirleyebilme olanağı

sunulur. Ayrıca kullanıcıya, büyük resimlerin canlandırılması durumunda kullanıcıya ait bilgisayarın

hafızasının ne şekilde kullanılacağını ayarlama olanağı da sunulur.

Resampling (Yeniden örnekleme)

Raster'ların yeni bir koordinat uzayına yada hücre boyutuna aktarılması durumunda, yeni hücre

değerlerinin ekstrapole edilmesi işlemi. En çok kullanılan yeniden örnekleme teknikleri şu şekilde

sıralanabilir: en yakın komşuluk, yarı doğrusal interpolasyon ve kübik eğrilik.

Resolution (Çözünürlük)

1. Bir haritanın gösterdiği coğrafik detaylara ait şekil ve konum ile ilgili detay. Büyük ölçekli haritalarda,

mümkün olan yüksek çözünürlükler, detay kabiliyeti ortaya konur. Ölçeğin azalması ile birlikte,

çözünürlükte azalır ve detay sınırları da yumuşatılır, basitleştirilir ve tüm detaylar görülmez; örneğin,

küçük alanlar noktalar olarak gösterilir.

2. Bir raster içinde her bir piksel ya da hücre ile gösterilen alan.

3. İnç başına nokta, çizgi başına piksel ya da milimetre başına çizgi olarak ifade edilen, iki gösterim

elemanı arasındaki en küçük boşluk.

Row (Satır)

1. Bir öznitelik tablosu içinde yer alan bir kayıt.

2. Her birinde bir adet veri öğesi bulunan kolonlara ait bir set'ten oluşan bir tabloya ait yatay boyut.

3. Bir raster içinde yer alan hücrelere ya da bir resim içinde yer alan piksellere ait bir yatay grup.

Scale factor (Ölçek faktörü)

Bir koordinat sistemi içinde, bir teğet projeksiyonu bir sekant projeksiyona çeviren bir değer (genellikle

birden az) olup, "k0" ya da "k" ile ifade edilir. Eğer bir projeksiyonlu koordinat sistemi bir ölçek

faktörüne sahip değil ise, projeksiyona ait standart çizgilerin ölçeği 1,0 olacaktır. Harita üzerinde yer

alan diğer noktaların ise, ölçekleri birden büyük ya da birden az olacaktır. Eğer bir projeksiyonlu

koordinat sistemi bir ölçek faktörüne sahip ise, tanımlama parametrelerine ait ölçek artık 1,0

olmayacaktır.

Scene (Gösterim)

3D Analiz uzanımı içinde, perspektif olarak görülebilecek olan 3D veriyi içeren bir doküman.

Shape (Şekil)

Bir harita üzerinde gösterilen bir coğrafik nesneye ait karakteristik görünün ya da görünür form. Bir

CBS içinde üç temel tipe ait şekiller kullanılarak coğrafik nesneler temsil edilmektedir, bunlar sırasıyla;

noktalar, çizgiler ve poligonlar.

Shapefile (Shapefile)

Coğrafik detaylara ait öznitelikleri, şekli ve konumu depolamak için kullanılan bir vektör veri depolama

formatı. Bir shapefile, ilgili dosyalara ait bir set içinde ve tek bir detay sınıfı içerecek şekilde depolanır.

Shortest path (En kısa güzergah)

Maliyet Ağırlıklı Mesafe fonksiyonu yoluyla yaratılan Maliyet Ağırlıklı Mesafe ve Maliyet Ağırlıklı Yön veri

setleri kullanılarak, bir varış noktasından en düşük maliyetli kaynağa en düşük maliyetli güzergâhı

hesaplayan bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu.

Sink (Azalış)

Ağ içinde yer alan kenarlardan olan akımı kendi bünyesine çeken bir kavşak detayı. Örneğin, bir nehir

ağı içinde, nehir ağzı gravite ile tüm suların kendisine doğru akmasından dolayı, bir azalış olarak

modellenebilir.

Slope (Eğim)

Bir yüzeye ait eğim ya da meyil. Bir TIN yüzeye ait eğim, yüzey tarafından tanımlanan düzleme ait

aşağı yöndeki en dik eğimdir. Bir raster içinde yer alan bir hücreye ait eğim ise, hücre ile onu

çevreleyen sekiz adet komşusu tarafından tanımlanan bir düzleme ait aşağı yöndeki en dik eğimdir.

Eğim, yataydan (0–90) derece olarak ya da yükselimin ölçüm alınan yatay mesafeye bölünerek 100 ile

çarpılması ile yüzdece ölçülür. 45 dereceye denk gelen bir eğim, yüzdece yüzde yüze denk gelir. Eğim

açısının dik olması yani 90 dereceye karşılık gelmesi ise yüzdece eğimin sonsuz olması anlamını

taşıyacaktır.

Snap raster (Raster yakalama)

Mevcut bir raster ile birlikte yayılıma ait doğru bir hücre hizalamasının yapıldığından emin olmak

konusunda ayarlama yapmaya olanak sağlayan Çevresel Ayarlar diyalog kutusuna ait bir seçenek. Bu

işlem, belirlenen yayılıma ait sol alt köşenin yakalama raster'ına ait en yakın hücresine ait sol alt köşeyi

yakalaması ve belirlenen yayılıma ait sağ üst köşenin yakalama raster'ına ait en yakın hücresine ait sağ

üst köşeyi yakalaması ile yapılır.

Snapping tolerance (Yakalama toleransı)

Bir ArcMap düzenleme sezonu içinde, detay ya da fare işaretleyicisi ile birlikte kullanılan ve diğer

konumda yer alan bir detayı yakalamak için belirlenen, kullanılan mesafe. Eğer yakalanacak olan

konum (düğüm noktası, sınır, orta nokta ya da bağlantı) ilgili mesafe içine giriyor ise, fare işaretleyicisi

otomatik olarak yakalar. Yakalama toleransı ya harita birimi ya da piksel olarak belirlenebilir.

Spatial analysis (Mekânsal analiz)

1. Coğrafik detaylara ait şekiller ve konumlar ile bunlar arasındaki ilişkiler ile ilgili çalışma. Mekansal

analiz, uygunluğun değerlendirilmesi durumunda, tahminlerin yapılması durumunda ve coğrafik

detaylar ile olayların nasıl konumlandırıldığı ve dağıtıldığı konusunda daha iyi bir kavrayış elde etme

ihtiyacının hasıl olduğu durumlarda çok yararlıdır.

2. Mekânsal veriyi modelleme ile sonuçların denenmesi ve yorumlanması işleminin tümü. Mekânsal

analiz, belirleme ve tahmin yapmak üzere uygunluğun, kapasitenin değerlendirilmesi ile yorumlama ve

anlama durumunda çok yararlıdır. Mekânsal analize ait dört geleneksel tip mevcuttur, bunlar sırasıyla;

topolojik çakışma ve komşuluk analizi, yüzey analizi, doğrusal analiz ve raster analiz şeklindedir.

Spatial data (Mekansal veri)

1. Coğrafik detaylara ait konumlar ve şekiller ile bunlar arasındaki ilişkiler hakkındaki bilgiler olup,

genellikle koordinatlı ve topoloji ile birlikte depolanırlar.

2. Haritalanabilecek herhangi bir veri.

SQL (SQL – Structured Oquery Language)

Bir ilişkisel veritabanında yer alan verileri tanımlama ya da ayarlama için kullanılan bir yazılım kuralı dili.

1970'li yıllarda IBM tarafından geliştirilmiş olup SQL, çoğu ilişkisel veritabanı yönetim sistemlerinde

sorgulama dili olarak kullanılmak üzere bir endüstri standardı olmuştur.

Statistic (F) (İstatistik (F))

R. A. Fisher adlı istatistikçi için adlandırılmış olan İstatistik (F), iki s karenin oranıdır (örneğin, iki ya da

daha fazla rasgele örnekten alınan bilgilere dayalı, bir popülasyona ait varyansı belirler). ANOVA

prosedürü (Gruplar arasındaki varyans analizi) ile ilgilenildiği durumda, elde edilen F değeri ile iki ya da

daha fazla rasgele örneğe ait ortalamalar arasındaki gözlemlenen farklara ait istatistikî önem için bir

test sağlanır.

Steepest path (En dik güzergâh)

Bir yüzey üzerinde yamaç aşağı yönde en dik eğimi takip eden bir hat, çizgi. Güzergâh ile yüzey

çevresi, yüzey konkavlıkları ya da çukurlar atlanır.

Style (Tarz)

Ön tanımlı renkler, semboller, sembollere ait özellikler ile harita elemanlarına ait bir organize

koleksiyondur. Tarzlar, standartlaştırmayı geliştiren ve harita üretiminde tutarlılığı artıran önemli bir

unsurdur.

Style Manager (Tarz Yöneticisi)

Yeni tarzlar yaratmak ya da mevcut bir tarzı düzenlemek için kullanılan araç. Tarz Yöneticisi ile harita

tarafından kaynaklanan mevcut tüm tarzlara ait içerik gösterilir. Ayrıca, ArcMap içinde kullanılacak olan

bireysel ya da ilave tarzları da içerir.

Subtype (Alt tip)

Coğrafi veritabanları içinde, aynı öznitelikleri paylaşan bir tablo içindeki nesneler ya da bir detay sınıfı

içindeki detaylara ait bir alt küme. Örneğin, bir sokaklar detay sınıfı içinde yer alan sokaklar, üç alt tip

olarak kategorize edilebilirler; lokal sokaklar, toplayıcı sokaklar ve arteryal sokaklar gibi. Bir coğrafi

veritabanı içinde çok fazla sayıda detay sınıfları yada tablolar yaratmak yerine alt tipler yaratmak çok

daha etkili bir yoldur. Örneğin, bir coğrafi veritabanı içinde yer alan düzine detay sınıfı ile bunlara ait alt

tipler ile elde edilen performans, bir coğrafi veritabanı içinde yer alan yüzlerce detay sınıfı ile elde

edilen performanstan çok daha fazladır. Varsayılan öznitelik değerleri ve domain’lerin

ayarlanabilmesinden dolayı, alt tipler ile verinin düzenlenmesi daha hızlı ve daha doğru bir şekilde

yapılabilmektedir. Örneğin, bir lokal sokak alt tipi, bu tip sokağın detay sınıfına her eklenmesinde

otomatik yaratılabilir ve tanımlanabilir, bu alt tipe ait varsayılan hız değeri olan 60 km/saat otomatik

olarak atanacaktır.

Surface (Yüzey)

Bir coğrafik olay, bir alan içinde yayılım gösteren yükseklik hava sıcaklığı yada iki ayrı malzeme veya

işleme ait sınır gibi sürekli veriye ait bir set olarak gösterilebilir. Olaya ait bir açık yada keskin kırılma,

bir yar gibi coğrafik detay da değil de olaya ait yapı içinde önemli bir değişikliği gösterir. Yüzeyler,

yüzey üzerinde düzenli ya da düzensiz aralıklarla yayılım gösteren noktalardan, kontur çizgilerinden, eş

eğrilerden, batimetri'den ya da benzeri ölçüm verilerinden yaratılan modeller ile temsil edilebilirler.

Surface model (Yüzey modeli)

Yerküreye ait bazı yüzey parçaları (örneğin, kot) boyunca sürekli olarak ölçülebilen coğrafik detay ya da

olaylara ait bir gösterim şeklidir. Bir yüzey modeli, örnek veriden genelleştirilmiş bir yüzeye ait bir

yaklaşımdır. Yüzey modelleri, raster'lar ya da TIN'ler şeklinde gösterilir ve depolanırlar.

Symbology (Semboloji)

Harita üzerinde yer alan coğrafik detayların semboller ile nasıl gösterileceğini tanımlayan uzlaşmalar,

kurallar ya da şifreleme sistemlerine ait set. Bir harita detayına ait bir karakteristik, kullanılan sembole

ait şekli, rengi veya boyutu etkileyebilir.

Syntax (Yazılım kuralı)

Bir komut ya da programlama dili içinde ifadeler kullanmak için var olan yapısal kurallar.

System toolbox (Sistem araç kutusu)

Coğrafi işlem'de, ArcGIS kurulumu ile birlikte gelen bir varsayılan araç kutusu. Sistem araç kutuları

içinde sistem araçları var olup, kolay erişim için araç setleri içinde çeşitli isimler altında organize

edilirler.

Table (Tablo)

Satırlar ve kolonlar içinde ayarlanan veri elemanlarına ait bir set. Her bir satır ile bir bireysel girdi, kayıt

ya da detay, her bir kolon ile de tek bir alan ya da öznitelik değeri temsil edilir. Bir tablo belirlenen bir

sayı kadar kolona, ancak çok fazla sayıda satıra sahip olabilir.

Target layer (Hedef katman)

Bir ArcMap düzenleme sezonunda, düzenlemelerin uygulanacağı katmandır. Hedef katman, yeni

detayların yaratılması ya da mevcut detayların değiştirilmesi durumunda belirlenmek zorundadır.

Temporary dataset (Geçici veri seti)

Disk üzerinde geçici olarak depolanan bir raster veriseti. ArcGIS Spatial Analiz uzanımına ait tüm çıktı

raster sonuçları, bir fonksiyon diyalog kutusu içinde disk üzerinde bir konum ve dosya ismi belirlenene

kadar, geçici verisetinin kalıcı yapılmasına kadar ya da harita dokümanı kaydedilene kadar geçicidir. Bu

üç durumda da, geçici sonuçlar disk üzerinde kalıcı hale gelirler.

Thematic map (Tematik harita)

Nüfus yoğunluğu yafa jeoloji gibi tek bir tema ya da konu hakkında bilgi sağlamak amacıyla tasarlanmış

bir harita.

Thiessen polygon (Thiessen poligon)

Noktalara ait setlerden yaratılan poligonlara ait kenarlardan dik çıkılan çizgilerin kesişimleri ile sınırlanan

alan ile oluşturulan poligonlardır. Her bir poligon bir alanı sınırlar ve köşe noktalarından merkeze dik

yönde inilen çizgilerin kesişim noktasında da bir noktaya sahiptirler.

TIN (Triangulated Irregular Network – Düzensiz Üçgenler Ağı)

Düzensiz Üçgenler Ağı. Yüzey modellerini depolamak ve göstermek için kullanılan bir vektör veri yapısı.

Bir TIN, her birinde x-,y- ve z değerleri olan veri noktalarına ait düzensiz bir set kullanarak coğrafik

uzayı parçalara ayırır. Bu noktalar, kenarlar yardımı ile bitişik, binili olmayan üçgenler oluşturacak

şekilde bağlanırlar ve araziyi gösteren bir sürekli yüzey yaratılır.

TIN dataset (TIN veri seti)

Bir düzensiz üçgenler ağı (TIN) içeren bir veriseti. TIN veriseti, bünyesinde yer alan noktalar ve komşu

üçgenler arasında topolojik ilişkilere sahiptir.

Tool (Araç)

1. ArcGIS içinde, kes, ayır, sil ya da tamponla gibi bazı özel coğrafi işlem görevlerini gerçekleştiren bir

girdi. Bir araç, istenilen sayıda araç seti ya da araç kutusu arkasında yer alabilir.

2. Bir eylemin gerçekleştirilmesinden önce kullanıcı arayüzü ile etkileşim gerektiren bir komut. Örneğin,

Büyütme aracı ile kullanıcı büyütme işlemi yapılmadan önce büyütme işleminin yapılacağı coğrafik veri

çevresinde bir kutu çizmelidir. Araçlar istenilen herhangi bir araç çubuğu üzerine yerleştirilebilir.

Toolbox (Araç kutusu)

Araç setleri ile coğrafi işlem araçlarına sahip olan bir nesne. Disk üzerinde bir *.tbx dosyası, bir coğrafi

veritabanı içinde ise bir tablo olarak görülür.

Toolset (Araç seti)

Coğrafi işlem de, benzer görevleri yerine getiren araçlara ait bir grup.

Topology (Topoloji)

1. Coğrafi veritabanları içinde, detay verileri arasında olması gereken uzamsal ilişkiyi açık bir şekilde

tanımlayan, detay sınıflarına uygulanan yönetimsel kurallara ait bir set.

2. Şeklin büküldüğü, gerdirildiği ya da aksi takdirde bozulduğu durumlarda dahi değişmeden kalan bir

şekle ait özellikler ile ilgilenen geometri branşı.

3. Bir ArcInfo coverage içinde, bir coğrafik veri katmanı (örneğin, yay'lar, nod'lar, poligon'lar ve

nokta'lar) içinde yer alan bağlı ya da komşu detaylar arasındaki uzamsal ilişki.

Topology rule (Topoloji kuralı)

İki farklı detay sınıfı içinde yer alan detaylar arasında ya da verilen bir detay sınıfı içinde yer alan

detaylar arasındaki izin verilen ilişkiyi tanımlayan bir coğrafi veritabanı talimatı.

Union (Bileşim, bütünle)

Girdi veri setlerinden herhangi birine ait uzamsal yayılım içine giren detayları koruyan iki poligonal

uzamsal veri setine ait bir topolojik çakışma; yani, tüm coverage'lere ait tüm detaylar korunur.

UTM (UTM)

Universal Transvers Merkator. Dünyayı 6 derece genişliğinde 60 kuzey ve güney zona bölen bir

projeksiyonlu koordinat sistemi.

Value (Değer)

Bir fonksiyonun alabileceği ya atanmış ya da hesaplama sonucunda belirlenmiş olan bir ölçülebilir

nicelik.

Value attribute table (VAT) (Değer öznitelik tablosu)

Kullanıcı tanımlı öznitelikler, grid içinde hücrelere atanmış değerler ve bu değerler ile birlikte hücrelere

ait sayının da dâhil olduğu bir grid için öznitelikleri içeren bir tablo.

Variable (Değişken)

1. Henüz atanmamış bir değer ya da bir değişebilir değeri temsil eden bir sembol yada tutucu. Bir

değişken, ölçülebilen bir niceliğe sahip olur ve ifadeler içinde veriye ait farklı tipleri göstermek üzere

kullanılabilir.

2. Bir metin dizini ya da sayı gibi değerlere ait bir seti yada herhangi bir değeri temsil eden bir sembol

yada nicelik. Değişkenler, nasıl kullanıldıkları ve uygulandıklarına bağlı olarak değişebilirler. Daha çok,

matematik ve hesaplama işlerinde kullanılırlar.

Variogram (Varyogram)

İki konum arasındaki otokorelasyonu sayısal hale getirmek için kullanılan, mesafe ve yöne ait bir

fonksiyon. Varyogram, iki konumdaki iki değişken arasındaki farka ait varyans olarak tanımlanır.

Varyogram genellikle mesafe ile artar ve yığın, eşik ve aralık parametreleri ile tanımlanır.

Vector (Vektör)

1. Coğrafik detayları, noktalar, çizgiler ve poligonlar olarak gösteren bir koordinat bazlı veri modeli. Her

bir nokta detayı tek bir koordinat çifti ile gösterilirken, çizgi ile poligon detayları ise sıralı şekilde

listelenmiş düğüm noktaları ile gösterilir. Her bir detay ile ilişkili öznitelikler, bir raster veri modelinden

farklı bir şekilde ve detayla birlikte tutulur. Raster veri modelinde bilindiği gibi, öznitelikler grid hücreleri

ile ilişkili olarak tutulmaktadır.

2. Hem büyüklüğü hem de yönü olan herhangi bir nicelik.

Vertex (Düğüm noktası)

Bir çizgi ya da poligon detayını tanımlayan sıralı koordinat çiftlerine at bir setten biri.

Viewer (Görüntüleyici)

Kullanıcıya 3D veriyi bir başka açıdan bir gösterim (ekran vb) içinde gösterme olanağı sunan bir ilave

pencere. Kullanıcı bir gösterim (ekran vb) içinde çok sayıda göstericiye sahip olabilir.

Viewshed (Görüş alanı)

Bir ya da daha fazla nokta yada çizgiden (hattan) görülebilecek olan konumlar. Görüş alanı haritaları,

haberleşme kuleleri gibi açıkta olabilecek ve olabildiğince engelsiz olarak çok fazla kullanıcıya

ulaşabilecek olan detaylar ile park alanları ya da diğer tesisler gibi kuytu yerlerde kalan detaylar gibi

unsurların görünürlüğünün önceden tespit edilebilmesi açısından çok yararlıdır.

Volume (Hacim)

Bir TIN yüzeyi ile belirlenen kotta tanımlı bir düzlem arasındaki hacim (kübik birim olarak ölçülür.

Hacim, düzlemin altında ya da üzerinde hesaplanır.

VPF (Vector Product Format) (Vektör Ürün Formatı)

Vektör Ürün Formatı. Büyük coğrafik veritabanları için bir format, yapı ve organizasyon tanımlayan bir

Birleşik Devletler Savunma Bakanlığı askeri standardıdır. VPF verisi yalnızca ArcCatalog içinde salt

okunur olarak açılır.

Working directory (Çalışma dizini)

ArcGIS Spatial Analiz içinde yer alan Seçenekler diyalog kutusuna ait Genel sekmesi içinde belirlenen

bir klasör. Analizlere ait tüm sonuçların disk üzerinde yerleştirileceği konumları işaret eder. Tüm kalıcı

ve geçici sonuçlar, bir fonksiyona ait diyalog kutusu içinde bir başka yer belirtilmediği sürece buraya

yazdırılır.

x,y coordinates (x,y koordinatları)

Bir kaynaktan (0,0) ve doğu batı doğrultusunu temsil eden x ekseni ile kuzey güney doğrultusunu

temsil eden y ekseni olan iki eksen boyunca alınan değerlere ait bir çifttir. Bir harita üzerinde, x,y

koordinatları, yeryüzüne ait siferik yüzey üzerinde bulunan konumlardaki detayları göstermek ve

konumlandırmak için kullanılır.

En: belirli bir referans sisteminde bir noktanın konumunu tanımlayan doğrusal veya açısal büyüklükler.

dik koordinat sistemi veya küresel koordinat sistemi gibi belirli bir referans sistemini tanımlamak için

kullanılan genel bir terim. astronomik koordinatlar, jeosentrik koordinatlar, coğrafik koordinatlar, uzay

koordinatları, fotoğraf koordinatları, vb.

z-factor (z-faktörü)

Ölçüme ait aynı birim içine dikey ve yatay ölçümleri ayarlamak için kullanılan bir çevrim faktörüdür.

Özellikle, her bir yatay birim içindeki dikey birimlere (z- birimleri) ait sayı. Örneğin, eğer bir yüzeye ait

yatay birimler metre ve ilgili kot birimleri de (z) fit ise, z faktörü 0,3048 ( bir metre içindeki fit sayısı)

olacaktır.

z-tolerance (z-toleransı)

Raster'dan TIN'a çevrim içinde, girdi raster hücrelerine ait z değeri ile raster hücre merkezine denk

gelen konumda çıktı TIN için z değeri arasındaki maksimum izin verilebilir fark.

z-value (z-değeri)

Konumdan hariç bir özniteliği gösteren ve verilen bir yüzey konumu için ilgili değer. Bir kot yada arazi

modeli içinde, z değeri ile kot (yükseklik) gösterilir; diğer tür yüzey modellerinde ise, bir kısmi

özniteliğe ait yoğunluk yada nicelik gösterilir.

Zonal functions (Zonal fonksiyonlar)

Belirlenen bir girdi zonu veri setine ait her bir zon içine düşen ya da kesişen girdi değer raster'ından

olan hücre değerleri üzerinde istenilen fonksiyona ait hesaplamaların yapıldığı bir çıktı raster'ı yaratan

fonksiyonlara ait bir grup. Değer raster'ı zonlar ile birlikte değerlendirmelerde kullanılacak olan

değerleri tanımlamak için kullanılırken, girdi zon veriseti yalnızca, her bir zona ait konum, boyut ve şekli

tanımlamak için kullanılır.

Zonal statistics (Zonal istatistikler)

Bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu olup, bir diğer veri setinden olan değerlere dayalı, bir zon veri

setine ait her bir zon için bir istatistik hesaplar. Girdi zon veriseti içinde yer alan her bir zon için tek bir

çıktı değeri hesaplanır.

Zone (Zon)

Bitişik olup olmadığına bakılmaksızın, aynı değere sahip bir raster içindeki tüm hücreler.

Zoom (Büyütme)

Bir coğrafik veri setine ait bir parçayı daha fazla detay ile göstermek amacıyla yapılan alan içinde

genişletme, büyütme işlemi.

Kaynaklar

‣ Küpcü, S., 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dökümanı. Ankara

‣ ESRI ArcGIS 9.2 Web Help.

• http://webhelp.esri.com/arcgisdesktop/9.2/index.cfm?id=2799&pid=2798&topicname=An_overvi

ew_of_3D_Analyst

• http://webhelp.esri.com/arcgisdesktop/9.2/index.cfm?TopicName=An_overview_of_Spatial_Anal

yst

‣ ESRI Training and Education

• http://training.esri.com/Courses/Learn3D/index.cfm

• http://training.esri.com/Courses/LearnSA/index.cfm?c=196

SpatialAnaliz

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?