Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü

YAYIN EKİBİ
Direktörler
Yayın Koordinatörü
Editör
Editör, Fotoğraflar
Grafik Tasarım
Yasemin Basat, Kemal Basat
Kaan Şenhuy
Martin Marancos
İbrahim Emre Sugel
Kemal Özkaram
BİLİM KOMİTESİ
Damla Kıral, MSc. - Yrd. Doç. Dr. Nazım Kaşot - Petra Šinkovec, DVM
Dr. Tayfun Çanakçı - Doç. Dr. Wayne J. Fuller - Yönter Meray, MSc.
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü, Taşkent, Girne, Kıbrıs.
+90 548 811 11 90 / info@cwri.net / www.cwri.net / cypruswildlife

İÇERİK
Sayfa 1-2
Sayfa 3-4
Sayfa 5-6
Sayfa 7-8
Sayfa 9-11
Sayfa 12
Sayfa 13
Sayfa 13-15
Sayfa 16
Sayfa 17-18
Sayfa 19-20
Sayfa 21-24
Sayfa 25-26
Sayfa 27-28
Sayfa 29
Sayfa 30-34
Sayfa 35
Sayfa 36
Sayfa 37-39
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü
Teşekkürler
Çalıştaylar
Yayımlanan Araştırma Makaleleri
Ekoloji & Koruma Projeleri
Devlet Kurumlarına Destek
Yasa Tasarılarına Destek
2018 Yılında Öne Çıkanlar
Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi
Çalışma Sistemi
Kurtarma ve Rehabilitasyon
Kuşlar
Memeliler
Sürüngenler
Kıbrıs Deniz Canlıları Merkezi
Deniz Kaplumbağaları
Operasyonel Giderler
Nasıl Destek Olabilirsiniz
Fotoğraflar

Taşkent Doğa Parkı 2016 Şubat ayında kurulan,
kar amacı gütmeyen bir sosyal sorumluluk
projesidir.
Bu kapsamda Kıbrıs’ta yaban hayat ve doğa
koruma bilincinin oluşturulması ise birincil
hedefi olmuştur. Ancak parka sürekli getirilmeye
başlayan yardıma muhtaç hayvanların
artmasıyla profesyonel bir yaban hayat
rehabilitasyon merkezine ihtiyaç duyulduğuna
karar verilip, bu vesileyle Yaban Hayat Kurtarma
ve Rehabilitasyon Merkezi (YHKRM) Temmuz
2016’da kurularak faaliyetlerine başlamıştır.
Şubat 2017’de YHKRM’ne gelen iri başlı deniz kaplumbağası (Caretta caretta) ile birlikte deniz
canlıları için de profesyonel bir tedavi ve rehabilitasyon merkezi oluşturma kararı alınmış,
kısa bir süre içerisinde de Kıbrıs Deniz Canlıları Merkezi (KDCM) kurularak faaliyetlerine
başlamıştır.
Bununla birlikte yaban hayat üzerine uzmanlaşmış bir hastane ve araştırma laboratuvarı
gereksinimi üzerine Yaban Hayat Hastanesi ve Araştırma Laboratuvarı (YHHAL) inşaasına
başlanmış olup, 2019’un ilk çeyreğinde faaliyetlerine başlayacaktır.
Tüm bu kurumlar ise 2018 yılında Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE) çatısı
altında toplanmıştır. Halihazırda KYHAE aktif olarak araştırma projeleri sürdürmektedir ve
bu projeler ileriki sayfalarda anlatılacaktır.
Öte yandan KYHAE yaban hayatının ve habitatların korunması için yapacağı sistematik, çok
disiplinli ve uzun vadeli saha çalışmaları için insan kaynaklarının öneminin de farkındadır.
Bu yüzden hem yerel, hem de uluslararası farklı alanlardan gönüllü veya stajyerlere
vereceği eğitim ve bilgilerle, Kıbrıs yaban hayatının gözlem ve koruma çalışmalarına katkı
sunulmasını sağlayacaktır.
Bu faaliyet raporu KYHAE ve kurumlarının 2018 senesi içerisinde yürütmüş olduğu kurtarma,
rehabilitasyon ve araştırma faaliyetlerinin bir özeti olarak hazırlanmıştır ve yıllık faaliyet
raporu olarak her sene yayınlanacaktır.
Alıntı Önerisi:
Senhuy, K. (2019) Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü – Faaliyet Raporu
1

KADRO
Çağın Ateş
Damla Kıral, MSc.
Derviş Çavuşoğlu
Esin Cimbal
Hisham Madjzoub, MSc.
Kaan Şenhuy, MSc.
Kadir Boğaç Kunt
Kemal Basat
Mahmut Gücel
Martin Marancos
Mehmet Paralik
Yrd.Doç.Dr. Nazım Kaşot
Petra Šinkovec
Dr. Tayfun Çanakçı
Ulaş Şeherlioğlu
Yasemin Basat
Yönter Meray, MSc.
Ziraat Mühendisi
Zoolog
Su Ürünleri Mühendisi
Ziraat Teknisyeni
Bilişim Teknolojisi
Ses Mühendisi
Biyolog, Araknolog
Direktör, Yaban Hayat Rehabilitasyon Uzmanı
Zooteknik
Proje Koordinatörü
Taksidermist
Zoolog, Herpetolog, Çevre Eğitimi
Veteriner Doktor
Veteriner Doktor
Yaban Hayat Rehabilitasyon Uzmanı
Direktör, Çevre Hukukçusu
Biyolog, Parazitolog, Akuakültür ve Deniz
Kaynakları Yöneticisi
2

TEŞEKKÜRLER
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü işbirliği içinde çalıştığı, aşşağıda belirtilen kurumlara
teşekkürlerini iletir.
Devlet Kurumları
• Çevre Koruma Dairesi, Turizm ve Çevre Bakanlığı
• Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Turizm ve Çevre Bakanlığı
• Orman Dairesi, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
• Veteriner Dairesi, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
• Hayvancılık Dairesi, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
• Tarım Dairesi, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
• Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
• İçişleri Bakanlığı
• Dikmen Belediyesi
• Lapta Belediyesi
• Tatlısu Belediyesi
Sivil Toplum Örgütleri
3
• Kuzey Kıbrıs Çevre Platformu
• Biyologlar Derneği
• KKTC Avcılık Federasyonu
• Kıbrıs Hayvan Hakları Derneği
• Kıbrıs Türk Veteriner Hekimler Birliği
• Mağara Meraklıları Derneği
• Çatalköy’ü Geliştirme ve Kültür Derneği
• Kuzey Kıbrıs Kaplumbağaları Koruma Cemiyeti, SPOT
• Kuşları ve Doğayı Koruma Derneği, KUŞKOR
• Birdlife Cyprus
• Doğa Derneği (Türkiye)
• Naturschutzbund Deutschland, NABU (Almanya)

Üniversiteler
• Yakın Doğu Üniversitesi
• Orta Doğu Teknik Üniversitesi
• Doğu Akdeniz Üniversitesi
• Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
Hayvan Hastaneleri ve Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezleri
• Anka Vet Hayvan Hastanesi
• YDÜ Hayvan Hastanesi
• Lampedusa Kaplumbağa Kurtarma Merkezi (İtalya)
• İsrail Primat Barınağı Vakfı
• İsrail Kaplumbağa Kurtarma Merkezi
KYHAE yardımlaşma içerisinde olduğu Andrea Aydınel, Prof. Dr. Antonio di Bello (Bari
Üniversitesi), Dr. Arda Tonay (İstanbul Üniversitesi), Ayda Aktolga, Cemaliye İnan, Daniela
Freggi (Lampedusa Deniz Kaplumbağalarını Kurtarma Merkezi), Dr. Erdem Danyer, Hasan
Sarpten, Doç. Dr. Hüseyin Cihan (Uludağ Üniversitesi), Prof. Dr. İbrahim Baktır (Uluslararası
Kıbrıs Üniversitesi), Işıl Danyer, Itri Levent Erkol (Doğa Derneği), Dr. Itzhak (Zahi) Aizenberg
(Kudüs İbrani Üniversitesi), Doç. Dr. Kiraz Erciyes (Ondokuz Mayıs Üniversitesi), Mert
Beşiktaş, Prof. Dr. Oğuz Türkozan (Adnan Menderes Üniversitesi), Doç. Dr. Osman Ergene
(YDÜ), Doç. Dr. Özge Ö. Fuller (YDÜ), Phil Cannings, Prof. Dr. Salih Gücel (YDÜ), Tamar
Fredman (İsrail Primat Barınağı Vakfı), Tunç Adataş (Anka Vet), Umut Sayılı (Anka Vet),
Doç. Dr. Wayne J. Fuller (YDÜ) ve Dr. Yaniv Levy (İsrail Deniz Kaplumbağaları Kurtarma
Merkezi) teşekkürlerini iletir.
KYHAE işbirlikleri için Brendon J. Godley (Exeter Üniversitesi), Christoph Hein
(Naturschutzbund Deutschland), Civic Space staff, Martin Hellicar and Melis Charalambides
(Birdlife Cyprus), Olkan Ergüler (Kuşları ve Doğayı Koruma Derneği, KUŞKOR) ve Dr. Robin
Snape (Kuzey Kıbrıs Kaplumbağaları Koruma Cemiyeti, SPOT) teşekkürlerini iletir.
Bununla birlikte KYHAE, tesislerinin kurulum, inşaa ve geleceğine dair yaptıkları tüm
çalışmalar için Taşkent Doğa Parkı çalışanlarına ve profesyonel danışmanlarına da özel
teşekkürlerini iletir. Ayrıca gönüllü çalışanları Ayla Say, Beste Kılıç, Claire Lamb, Deren
Gücel, Doğa Kaşot, Ecem Kaya, Ecem Manavoğlu, Ege Kaşot, Giorgos Shikkis, Leyla Fuller,
Süleyman Tarık Sakallı, Umut Özünlü ve Zara Dias’a da içten teşekkürlerini iletir.
Son olarak, Yaban Hayat Destek Hattı’nı arayarak yardıma muhtaç yaban hayvanlarını
bizlere bildiren isimsiz kahramanlara ve isimlerini bu bölüme eklemeyi unutmuş
olabileceğimiz, 2018 yılındaki tüm destekçilerimize teşekkür etmeyi bir borç biliriz.
4

ÇALIŞTAYLAR
Biyoçeşitlilik ve Biyokaçakçılık Çalıştayı
Biyoçeşitlilik ve Biyokaçakçılık Çalıştayı, Turizm ve Çevre Bakanlığı’na bağlı Çevre Koruma
Dairesi, Yakın Doğu Üniversitesi ve Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE)
işbirliğiyle 21 ve 22 Mayıs 2018 tarihlerinde gerçekleştirildi.
KYHAE sunumlarıyla katkı koyan Phil Cannings, Doç. Dr. Wayne Fuller, Prof. Dr. Oğuz
Türkozan, Asuman Kuyucu, Doç. Dr. Kiraz Erciyas Yavuz, Yrd. Doç. Dr. Nazım Kaşot, Yrd. Doç.
Dr Erkay Özgör, Doç. Dr. Özge Özden Fuller, Damla Kıral ve Sema Karahan’a teşekkürlerini
iletir.
Çevre Çalıştayı
Çevre Çalıştayı, Turizm ve Çevre Bakanlığı’na bağlı Çevre Koruma Dairesi, Yakın Doğu
Üniversitesi ve Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE) işbirliğiyle 5 Haziran 2018
tarihinde gerçekleştirildi.
KYHAE sunumlarıyla katkı koyan Prof. Dr. Songül Vaizoğlu, Dt. Teksen Köroğlu, Enver
Küçükgül, Doç. Dr. Deniz İsçioğlu, Ali Tuncay, Prof. Dr. Mustafa Sözen, Doç. Dr. Murat Fahrioğlu,
Prof. Dr. Rana Kıdak, Prof. Dr. İbrahim Baktır, Ahmet Hızlı, Sema Karahan, Yrd. Doç. Dr. Nazım
Kaşot ve Prof. Dr. Ruhşen Keleş’e teşekkürlerini iletir.
Yaban Hayatı Koruma Alanında En İyi Uygulamalar
Yaban Hayatı Koruma Alanında En İyi Uygulamalar Çalıştayı, Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma
Enstitüsü (KYHAE) tarafından 1 Aralık 2018 tarihinde düzenlendi.
KYHAE sunumlarıyla katkı koyan Doç. Dr. Özge Özden Fuller, Chantal Kohl, Dr. Stefanie
Kramer, Prof. Dr. Oğuz Türkozan, Prof. Dr. John Nyakatura, Daniela Freggi, Yönter Meray,
Damla Kiral, Tim Benneckenstein, Işıl Deniz Danyer ve Dr. Erdem Danyer’e teşekkürlerini
iletir.
5

6

YAYIMLANAN ARAŞTIRMA
MAKALELERİ
Harpactea gunselorum sp. n., a new spider species from Northern Cyprus
(Araneae: Dysderidae)
Yazarlar: Salih Gücel, Özge Özden Fuller, Bayram Göçmen, Kadir Boğaç Kunt
Özet: Örümcek familyasından Harpactea Bristowe, 1939 yeni bir tür tanımlanmıştır. Yeni tür
Harpactea gunselorum sp. n. için detaylı morfolojik tanımlama ve dişi ve erkek örneklerin
fotoğrafları sağlanmış olup, taksonomik bağlantıları tartışılmıştır.
Link: https://goo.gl/rpyrtp
Redescription of Dysdera sultani (Araneae: Dysderidae) with the first
description of the female
Yazarlar: Recep Sulhi Özkütük, Rahşen S. Kaya, Ersen Aydın Yağmur, Tarık Danışman,
Salih Gücel, Kadir Boğaç Kunt
Özet: Türkiye’nin dysderid faunasını incelemek için yapılan saha çalışmalarında, daha önce
sadece erkeği bilinen Dysdera sultani Deeleman-Reinhold, 1988 örnekleri toplanmıştır.
Detaylı tanımlamaları ve erkek ve dişinin çiftleşme organlarının fotoğrafları sağlanmıştır.
Ayrıca yakından bağlantılı olan diğer Anadolu türlerin de fotoğrafları verilmiştir.
Link: https://goo.gl/2r46D9
New data of spiders (Arachnida, Araneae) of Cyprus. 1. Dysderidae found
in caves
Yazarlar: Salih Gücel, Iris Charalambidou, Bayram Göçmen, Kadir Boğaç Kunt
Özet: Bu makale daha önce çalışılmamış Kıbrıs mağara örümceklerini tanımlayan
serinin ilki konumundadır. İki yeni tür olan, Dysderocrates kibrisensis sp. n. ve Harpactea
kalavachiana sp. n. detaylı morfolojik tanımlamaları ve teşhisleri sunulmuştur. Bu makale
Kıbrıs’taki ilk Dysderocrates Deeleman-Reinhold & Deeleman, 1988 cinsinin çalışmasıdır.
Link: https://goo.gl/XCv97J
7

8

EKOLOJİ VE KORUMA
PROJELERİ
Kıbrıs’ın Akrep ve Örümcekleri üzerine Sistematik Araştırmalar
Proje kapsamında Kuzey Kıbrıs’ın akrep ve örümcekleri üzerine faunistik ve sistematik
araştırmaların yürütülmesi amaçlanmaktadır. İlaveten dağılımlarının sadece Kıbrıs adası
ile sınırlı olduğu bilinen Buthus kunti Yağmur, Koç ve Lourenço, 2011 (Scorpiones, Buthidae)
ve Mesobuthus cyprius Gantenbein ve Kropf, 2000 (Scorpiones, Buthidae) türü endemik
akrepler ile Chaetopelma karlamani Vollmer, 1997 (Araneae, Theraphosidae) türü endemik
örümceğin zehrinin kimyasal ve biyolojik kategorizasyonlarının tespiti yapılacaktır.
Tilkilerde Distemper Hastalığı
Kıbrıs’ın kuzeyinde gerçekleşen Distemper salgını Ocak 2018’den itibaren 500’ün üzerinde
köpeğin ölmesine sebeb olmuştur. Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi’nde
muayene olan 4 tilkide (Vulpes vulpes) de bu hastalık teşhis edilmiş ve Kıbrıs yaban
hayatının da bu hastalıktan etkilendiği ve tehlikede olduğu kanıtlanmıştır. Bu projenin amacı,
Kıbrıs’ta yaşayan tilkilerin canlı kapanlar ile yakalanılıp Distemper, Leishmania ve Ehrlichia
testlerinin yapılarak, yayılım gösteren bu hastalıkların boyutunun saptanmasıdır.
Tavşancıl Kartallarının Konumsal Ekolojisi
Kasım 2018’de, Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi’ne teslim alınan tavşancıl
kartalının (Aquila fasciata) yapılan muayenesinde iç parazitlerinden kaynaklanan ağır
ishal tespit edilmişti. Başarılı bir tedavi ve rehabilitasyon sürecinin sonunda kuyruk tüyüne
takılan mortalite sensörlü radyotelemetri vericisi ile Aralık 2018’de doğaya geri salınmıştır.
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü çalışanları ile Doç. Dr. Wayne J. Fuller (YDÜ) ve Phil
Cannings, tavşancıl kartalı düzenli olarak uzaktan takip edip davranışlarını analiz etmektedir.
Yuva Gözlem Projesi: Pilot Çalışma - Peçeli Baykuşların Yuvalama Davranışları
Peçeli baykuşların ılıman iklimlerdeki yuvalama davranışları hakkında pek az şey
bilinmektedir. Girne’deki evlerinin tavan arasında keşfettikleri peçeli baykuş (Tyto alba)
yuvası hakkında ne yapmaları gerektiğini sormak için Yaban Hayat Destek Hattı’nı arayan
çift, Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü’nün bu konuda daha fazla bilgi edinmesi için
bir fırsat sunmuştur. Yuva yakınına yerleştirilen gece görüşlü IP kamera ile yuva halihazırda
24 saat gözetim altındadır ve ilgili baykuşların davranışları gelecekteki araştırma projeleri
için kayıt altına alınmaktadır.
9

Nesli Tehlikede Olan Hayvanların Korunaklı Bölgelerde Üretilmesi Programı
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE)’nin tüm tedavi ve rehabilitasyon çabalarına
rağmen kalıcı hasarlardan dolayı bazı hayvanlar doğaya geri salınamamaktadır. Bu gibi
durumlarda üremeye elverişli hayvanlar KYHAE bünyesinde korunaklı alanlarda üretim
programına alınıp, yavrularının sağlıklı bir rehabilitasyon sürecinden geçtikten sonra doğaya
bırakılma çalışmaları yürütülmektedir. KYHAE aktif olarak nesli tehlike altında olan üveyikler
(Streptopelia turtur) için üretim programını uygulamaktadır ve program dahilinde çıkan ilk
yavrular rehabilitasyon sürecine başlamıştır. Bu programa ek olarak uzun kulaklı baykuş
(Asio Otus), peçeli baykuş (Tyto alba) ve kızıl şahin (Buteo rufinus) için üretim programları
ise hazırlık aşamasındadır.
Çam Kese Böceği’nin Biyolojik Kontrolü
Çam Kese Böceği (Thaumetopoea pityocampa) Kıbrıs’taki çam ağaçlarına en zararlı
türlerden biridir. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Orman Dairesi’nin daha önce
başladığı çam kese böceği’nin biyolojik kontrolü projesine işbirliği için Kıbrıs Yaban Hayat
Araştırma Enstitüsü de davet edilmiştir. Projenin amacı, üretilecek olan kınkanatlı böcek türü
Calosoma sycophanta’nın ormanlık alanlara salınarak çam kese böceği popülasyonlarının
kontrol altına alınmasıdır.
Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi’nde (YHKRM) tedavi
gören hayvanların doku örneklerinin alınması
YHKRM uzmanları, merkezde tedavi ve rehabilitasyon sürecinde olan çeşitli hayvanlardan
ileride yapılacak genetik araştırmalar için doku örnekleri almaktadırlar.
Yağmur Suyu Toplama Barajı
Taşkent Doğa Parkı sınırları içerisinde bulunan eski bir taş ocağı rehabilite edilerek, yağmur
suyunu toplamak ve yaban hayata kazandırılmak amacıyla bir baraja dönüştürülmüştür.
Bu proje kapsamında yol kenarları ve vadilerde kanallar inşa edilmiştir. Barajın toplam
kapasitesi 40,000 tondur.
10

Irmakların Rehabilitasyonu
Taşkent ve Kalavaç köyleri arasında bulunan doğal ve suni ırmaklar Kıbrıs Yaban Hayat
Araştırma Enstitüsü ve Mağara Meraklıları Derneği işbirliğiyle, yaban hayata rehabilite
edilerek kazandırılma amacıyla çalışılmaktadır.
Ağaçlandırma Projeleri
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü ağaçlandırma projelerini desteklemektedir ve
gönüllülere çeşitli ağaç türlerini, uygun bölgelere, mevcut bitki örtüsünü bozmadan ekilmesi
için fidan ve uzman desteği sağlamaktadır.
Kuş Yuvaları
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü 2018 yılında Taşkent Piknik Alanındaki ağaçlara
kuş yuvaları yerleştirmeye başlamıştır. Bu proje Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na
bağlı Orman Dairesi’nin de ilgisini çekmiş ve iki taraf işbirliği ile ileriki yıllarda toplam
10,000 kuş yuvası yerleştirme hedefi koymuşlardır. Başlangıç olarak 2019 yılında 500
yuva yerleştirilecektir. Kuş yuvaları için belirlenen türler büyük baştankara (Parus major),
ibibik kuşu (Upupa epops), bayağı kerkenez (Falco tinnunculus), mavi karga (Coracias
garrulus), ishak kuşu (Otus scops), kukumav baykuş (Athene noctua) ve peçeli baykuştur
(Tyto alba). Bu türler çam kese böceği gibi zararlıların ve kemirgenlerin biyolojik kontrolü
için önemli türlerdir.
Yarasa Araştırmaları
Kıbrıs’ta yaşayan toplam 21 tür mikro-yarasa ve bir tür mega-yarasa türü bulunmaktadır.
Mikro-yarasalar genelde böcek türleri ile beslenirler ve tek bir tanesi yaklaşık olarak
saatte 600 sinek, güve ve böceği tüketebilirler. Kıbrıs’ta yaşayan tek mega-yarasa türü
olan mısır meyve yarasası (Rosettus egyptiacus) genellikle meyve ve bazen çiçek, nektar,
polen, yaprak ve böceklerle beslenirler. Mega-yarasalar meyve ağaçlarının döllenmesini
sağlar, çekirdekleri taşıyarak meyve ağaçlarının çoğalmasını sağlar ve ekolojik dengenin
korunmasında etkendir. Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü, Kıbrıs’ın kuzeyindeki
yarasa popülasyonlarını ve dağılımlarını tespit ederek koruma statülerini oluşturup, koruma
çalışmaları yürütmek amacıyla 2019 yılında yarasa saha araştırmalarına başlayacaktır.
11

DEVLET KURUMLARINA
DESTEK (Kuzey Kıbrıs)
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE) Turizm ve Çevre Bakanlığı’nın Çevre
Koruma Dairesi tarafından yetkilendirilmiş olup, yaban hayat ve doğa konularında uzman
desteği sağlamaktadır. Bununla birlikte, Çevre Koruma Dairesi bünyesinde olan İskele Doğa
Bilgi Müzesi’nin yeniden açılması için yapılan çalışmalara Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma
Enstitüsü’de destek vermektedir.
KYHAE, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Veteriner Dairesi’ne yaban hayat
ölümlerinin teşhisi konusunda uzman desteği sağlamaktadır.
KYHAE ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Orman Dairesi ile imzalamış olduğu
protokol ile Taşkent Piknik Alanı ve Bufavento Kalesi arasında kalan ormanlık alanın idaresi
işbirliği ile sürdürülmektedir. Ayrıca, başka alanlarda da işbirliği yapmak için görüşmelerini
sürdürmektedir.
KYHAE, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Tarım Dairesi, Hayvancılık Dairesi ve
Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü’yle işbirliği içerisinde olup, uzman desteği de vermektedir.
KYHAE, Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi’ne bağlı Güzelyurt
Arkeoloji ve Doğa Müzesi’nin doğa bölümüne uzman desteği sağlamakla beraber tüm
bakım masraflarını karşılamaktadır..
KYHAE, Tatlısu Belediyesi tarafından hazırlanmakta olan Doğa Bilgi Merkezi’ne optimum
şartlarda saklanmış hayvan örneklerini turizm ve farkındalık eğitimi amacıyla sağlayacaktır.
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü, devlet kurumları ve sivil toplum örgütlerine yaban
hayat ve doğa konularında her zaman destek vermeye hazırdır.
12

YASA TASARILARINA DESTEK
(Kuzey Kıbrıs)
Av ve Avla İlgili Yaban Hayatın Düzenlenmesi Yasası
Av ve avla ilgili yaban hayatın düzenlenmesi yasası, İçişleri Bakanlığı, KKTC Avcılık
Federasyonu, Biyologlar Derneği ve Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü ortak çalışması
ile hazırlanmaktadır.
Sulak Alanlar Tüzüğü
Geçmişte sulak alanlar tüzüğü ile ilgili yapılmış itirazlar ve karşı düşünceler olmuştur.
İçişleri Bakanlığı, Turizm ve Çevre Bakanlığı’na bağlı Çevre Koruma Dairesi, Biyologlar
Derneği ve Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü ortak çalışması ile tüzüğün geçirilmesi
hedeflenmektedir.
Karavan Alanları Yasası
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü İçişleri Bakanlığı’na yeni karavan alanları yasası
için ekolojik etkilerin azaltılması ve sürdürülebilirlik konularında görüş vermiştir.
2018 YILINDA ÖNE ÇIKANLAR
Kuzucuk’ta Ökse (Mikşa) Çubukları ile Yasak Avlanma
Yaban Hayat Destek Hattı’na 16 Eylül 2018’de, Kuzucuk köyü bölgesinde yasak ökse
(mikşa) avı yapıldığı ihbarı gelmişti. Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi,
KKTC Avcılık Federasyonu ve Dörtyol Polisinin bölgeye varmasıyla toplamda 11 kuşun bu
tuzaklara yakalandığı tespit edildi. Yakalanan türler arasında bir bozkır ötleğeni (Sylvia
conspicillata), üç söğütbülbülü (Phylloscopus trochilus), bir peçeli baykuş (Tyto alba), iki
gökkuzgun (Coracias garrulus), iki bayağı kerkenez (Falco tinnunculus) ve iki kızıl sırtlı
örümcek kuşu (Lanius collurio) canlı ve tuzaklara yapışmış durumda ele geçirildi. Dörtyol
polisi şüpheli bir kişiyi göz altına alıp ve 70 adet ökse çubuğuna da el koydu. Meşakatli
bir temizlik ve rehabilitasyon sürecinin ardından, bozkır ötleğeni, tüm sögütbülbülleri, bir
gökkuzgun, bir bayağı kerkenez ve tüm kızıl sırtlı örümcek kuşları doğaya geri bırakıldı.
13

Bayağı kerkenezlerden biri birinci hafta içinde yaşamını yitirirken, peçeli baykuş kaybettiği
kanat tüğlerinden dolayı halen daha rehabilitasyon sürecindedir. Bir gökkuzgun ise oluşan
kalıcı hasarlarından dolayı yaşamının geriye kalanını barınakta geçirecektir.
Kanlıköy Barajındaki Balıkların Kurtarılması
Kanlıköy barajı kurak geçen kışların ve barajdaki az miktardaki suyun yanlış kullanımı
dolayısıyla kuruma noktasına gelmişti. Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü uzmanlarının
18 Eylül 2018 tarihinde bölgeye yaptığı incelemede, suyun yüzölçümünün %3’e ve hacminin
sadece binde bire düştüğü gözlemlendi. Ertesi gün olan 19 Eylül 2018 tarihinde Yaban Hayat
Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi’nden bir ekip yaklaşık olarak 8000 balığı başarıyla
kurtarıp, barajdaki su normal seviyeye ulaşana kadar Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma
Enstitüsü bünyesindeki kendi filtasyon sistemine sahip bir havuza aktardı.
14

Yılmazköy’de Başıboş Devekuşunun Kurtarılması
Yaban Hayat Destek Hattı’na gelen bir aramada Yılmazköy’de başıboş bir devekuşunun
olduğu ihbar edildi. Devekuşu Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon ekipleri tarafından
başarıyla kurtarıldı. Sahibi belirlenen deve kuşunun geri verilebilmesi için Tarım ve Doğal
Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Veteriner Dairesi, Hayvan Refahı Yasası’nda geçen bakıcının
sorumluluklarını sahibe aktardıktan sonra hayvanın tutulduğu yerin iyileştirilmesi beklendi.
Devekuşu, sahibine Veteriner Dairesi tarafından yaşam koşulları ile ilgili kontrol yapıldıktan
ve yazılı onay verildikten sonra geri teslim edildi. Bu vaka diğer devekuşu bakıcıları için bir
örnek teşkil etmiştir ve insanlara ve çevreye zararlı olabilecek devekuşu gibi hayvanların
bakılması için gerekliliklerin yerine getirilmesi gerektiği anlaşılmıştır.
Kaçak Yollarla Ülkeye Getirilen Sincaplara El Konulması
KKTC Gümrük Müdürlüğüne bağlı Kaçakçılığı Men ve Takip birimi, Polis Narkotik ve Kaçakçılık
önleme birimi ve KKTC Veteriner Dairesi işbirliğiyle 17 ve 18 Haziran 2018 tarihlerinde
gerçekleştirilen iki ayrı operasyonda ülkeye kaçak yollarla sokulan toplam 5 adet sincaba el
konuldu. Sincapların muayene ve geçici bakımlarının yapılması için Yaban Hayat Kurtarma ve
Rehabilitasyon Merkezi’ne teslim edildi. Bu operasyonlar 5 Haziran 2018’de Maliye Bakanlığı’na
bağlı Gümrük ve Rüsumat Dairesi ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Veteriner
Dairesi’nin de katılımıyla gerçekleştirilen Biyoçeşitlilik ve Biyokaçakçılık Çalıştayı’nın vesilesiyle
bu iki devlet kurumu ilk defa ortak bir operasyon yürütmüş olup gelecek için benzer vakalarda
yine işbirliği yapılabileceği konusunda umut ışığı oldu.
15
Kurtarma, rtehabilitasyon, doğaya geri bırakma ve araştırma
faliyetleri Turizm ve Çevre Bakanlığı’na bağlı Çevre Koruma
Dairesi tarafından yetkilendirilmiştir.

Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi
(YHKRM) Temmuz 2016’da kurulmuştur ve tüm
kurtarma, rehabilitasyon ve araştırma faaliyetleri
Çevre Koruma Dairesi tarafından yetkilendirilmiştir.
Uluslararası Yaban Hayat Rehabilitasyon
Konseyi’ne (IWRC) üye olan YHKRM’nin tüm tesisleri
bu konseyin standartlarına uygun yürütülmektedir.
YHKRM tesislerindeki farklı boyutlarda 27 rehabilitasyon odası, Kameralarla 7/24 gözlem
altında tutulmaktadır. Odaların her birinde ısı ve nem sensörleri mevcut olup, ışıklar da dahil
olmak üzere uzaktan kontrol edilebilmektedir.
8
16

YABAN HAYAT KURTARMA VE
REHABİLİTASYON ÇALIŞMA SİSTEMİ
KURTARMA
Yaban Hayat
Kurtarma ve
Rehabilitasyon
Merkezi
Yaban hayat
rehabilitasyonu
için minimum
bakım prosedürleri
ORTA DERECELİ
REHABİLİTASYON
Ağırlığın gözlemlenmesi, uygun
besinlerin devamlı sağlanması, varsa,
medikal problemlerin giderilmesi, rahat
ve uygun habitatın ve gerekli zihinsel
teşviklerin sağlanması.
7
Ağırlığın
1190 Yaban Hayat Destek Hattı, 7/24 açık
olan, Kıbrıs yaban hayatıyla ilgili tüm
konularda halkı bilgilendirmek amacıyla
kurulmuş bir hattır.*
6
YOĞUN
REHABİLİTASYON
gözlemlenmesi, uygun besin
ve sıvıların devamlı sağlanması,
varsa medikal problemlerin tedavi
edilmesi, uygun barınak ve habitatın
sağlanması ve insan etkileşiminin
minimuma indirilmesi.
8
DOĞAYA DÖNME ÖNCESİ KOŞULLANDIRMA
Daha geniş ve dış mekanda barındırma, ağırlık ve genel
durumun gözlemlenmesi, daha doğal bir diyetin sağlanması
ve günlük egzersiz faaliyetleri için uygun ortamın sağlanması.
17
*1190’ı aramadan önce hayvanın durumunu gözlemleyin . 1190’ı aradığınızda YHKRM size hayvanı
nasıl gözlemleyeceğiniz ve acil bir durum varsa nasıl müdahale edebileceğiniz ile ilgili bilgi verecektir.

KABUL
Hayvan hakkında bilgilerin ihbarı
yapan kişiden alınması ve durum
hakkında bilgi verilmesi.
SAPTAMA
Hızlı değerlendirme, kritik durumlar
ve acil bakım. Hayvana ılık ve sessiz
bir dinlenme ortamı sağlanması.
1 2
GÖZLEM
Davranış ve Duruş.
3
5
4
İLK TEDAVİ
Sıvıların temini, yaraların temizlenme ve
tedavisi, kırıkların sabitlenmesi, ilaçlara
başlanması ve uygun besinlerin verilmesi.
İLK MUAYENE
Tür ve cinsiyet tayini, ağırlık ve
sıcaklık ölçümü, elle muayene ve
besin durumunun saptanması.
9
DOĞAYA
DÖNME
DOĞAYA DÖNME DEĞERLENDİRMESİ
Kendi başına avlanabilme ya da beslenebilme, normal
hareketlilik ve işlev, makul derecede fiziksel form ve
dayanıklılık, normal ağırlık ve kan değerleri, doğal davranış.
Emniyetli ulaşımın sağlanması,
uygun sezon ve zaman, yumuşak
salma ise besinlerin sağlanması,
doğaya dönme sonrası etkinliğin
ve davranışların gözlemlenmesi.
18

KABULLER
Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi
(YHKRM) 2018 yılında 390 yaralı yaban hayvanını teslim almıştır.
71% 13% 16%
276 Kuş 50 Memeli 64 Sürüngen
2018 yılında teslim alınan hayvanların %70’inden fazlasını kuşlar oluşturmaktadır. Toplamda
83 farklı hayvan türü teslim alınmış olup, 69 kuş, 6 memeli ve 8 sürüngen türünün tedavi ve
rehabilitasyon çalışmaları yapılmıştır.
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE) kurumlarının 2018’deki çalıştırma
giderleri 774,605₺’dır. Bu giderlerin tedavi edilen hayvan başına düşen ortalama masrafı
2,000₺’nı geçmektedir. Bu bağlamda KYHAE’ne nasıl katkıda bulunabileceğinizi ise bu
raporun 36. sayfasında bulabilirsiniz.
160
Kuşlar Memeliler Sürüngenler Toplam
Kuşlar Memeliler Sürüngenler Toplam
140
138
138
120
107
100
107
80
60
61
50
40
34
61
20
50
0
Lefkoşa Girne Güzelyurt 34
Mağusa İskele-Karpaz
2018 yılında Yaban Hayat Destek Hattı’na gelen çağrıların %63’ü Lefkoşa ve Girne
kazalarından gelmiştir.
19
Lefkoşa Girne Güzelyurt Mağusa İskele-Karpaz

KURTARMA
90
Kuşlar Kuşlar Memeliler Sürüngenler Toplam Toplam
84
80
70
138
60
50
107
44
40
34
41
30
29
26
27
26 26
20
17
19
17
61
10
50
0
Ara Oca Şub Mar Nis May 34 Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kış: 53 İlkbahar: 157 Yaz: 87 Sonbahar: 93
Yaban Hayat Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi (YHKRM), genel olarak bahar aylarında daha
fazla vakalarla karşılaşmaktadır. Bu eğilimin sebebleri, göçmen kuşların çitleşme dönemi için
adaya geldikleri zamanlar ve sürüngenlerin yükselen sıcaklık sebebiyle daha aktif olmalarıyla
açıklanabilmektedir. Bu vakaların türlere göre analizleri ileriki sayfalarda sunulmuştur.
Lefkoşa Girne Güzelyurt Mağusa İskele-Karpaz
Biliyor muydunuz?
Kıbrıs adası, çeşitli türlerden kuşların göç yolları üzerinde bulunan değerli bir
dinlenme ve üreme noktasıdır. Bu türlerin göç yorgunluğuna ek olarak
doğal yaşam alanlarının giderek azalması ile bilinçsiz ve yasak
avlanma faaliyetlerinden dolayı gelecek nesilleri tehlike altındadır.
DOĞAYA GERİ DÖNME
YHKRM doğaya geri bırakma oranı (%53*) ABD yaban hayat rehabilitasyon merkezlerinin
ortalama doğaya geri bırakma oranıyla (33%*) karşılaştırıldığında daha yüksektir. Doğaya
geri dönme oranları kuşlar için %46**, memeliler için %32** ve sürüngenler için %89** olarak
göze çarpmaktadır. Bu sayılar ileriki sayfalarda açıklanmıştır.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
*YHKRM kayıt ve istatistikleri Uluslararası Yaban Hayat Rehabilitasyon Konseyi (IWRC)’nin önerdiği şekilde
uygulanmaktadır.
**Doğaya geri dönme oranları için veri analizi aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:
Doğaya geri dönme oranı = Doğaya geri dönen hayvan sayısı / (Toplam teslim alınan hayvan sayısı – [DOA+EOA+DBE])
(DOA: Getirilirken yaşamını yitiren , EOA: Gelir gelmez ötenazi yapılan, DBE: Muayene öncesi yaşamını yitiren)
20

KUŞLAR
Diğer
Avlanma 3%
Enfeksiyon 3%
Besin Yetersizliği 2%
Tuzaklanma (ağ) 1%
Zehirlenme 1%
Mahsur Kalma 1%
Tuzaklanma
(ökse)
6%
Bilinmeyen
6%
Diğer
11%
Yasadışı
Evcil Hayvan
4%
Travma
veya
Çarpışma
33%
Vurulma
14%
Yetim
Yavrular
26%
21
Travma veya çarpışma vakaları tüm yıl boyunca en sık karşılaşılan vakalardır. Bu
vakaların birçoğu insan kaynaklı (araba kazaları ve bina camlarıyla çarpışmalar) yapılardan
dolayı gerçekleşmektedir.
Vurulmuş kuş vakaları tüm yıl boyunca devam etmektedir ve bu vakaların tamamına
yakını yırtıcı ve balıkçıl kuşlardır. Bu durum av faaliyetlerinin av dışı kuşlarda ve ava kapalı
zamanlarda, tüm yıl boyunca devam ettiğini göstermektedir.
Toplamda 18 kuş yasak olan tuzaklardan kurtarılmıştır. Bunların 15 tanesi ökse (mikşa)
çubuklarından, 3 tanesi ise ağlardan kurtarılmıştır. Mikşa ve ağla kuş yakalamak yasak
olmasına rağmen bazı bölgelerde sık sık karşımıza çıkmaktadır. Eğer kurtarılana kadar
hayatta kalabilirlerse, kurtarıldıktan sonra onları uzun bir tedavi süreci beklemektedir. Mikşa
çubuklarından tüylerine yapışkan madde bulaşan kuşları ise meşakkatli bir temizlik süreci
beklemektedir.
Besin yetersizliği, genelde göç yorgunluğu yaşayan kuşların dinlenmek üzere Kıbrıs
adasına geldikleri zaman karşılaştıkları habitat ve besin eksikliğine bağlanabilir.
Zehirlenme, besin ağının çalışma şekli yüzünden tüm doğal hayat için büyük bir tehlikedir.
Bu vakaların halkın evlerini kemirgenlerden, çiftçilerin üretimlerini kemirgen ve yırtıcılardan
ve avcıların avlarını yırtıcılardan korumak amacıyla yaptığı bilinçsiz faaliyetlerle bağlantılı
olma durumu söz konusudur. KYHAE’nin 2018 verilerinin ise bu durumun gerçek boyutunu
göstermediği, aslında daha büyük bir sorun olduğu ve daha detaylı çalışılması gerektiği
öngörülmektedir.
Evcil hayvanlar tarafından avlanma, detaylı incelenmesi gereken konulardan bir tanesidir.

Travma veya Çarpşma Yetim Yavru Vurulmuş Tuzaklanma (ağ ve ökse) Diğer Toplam
70
70 60
Travma veya Çarpşma Yetim Yavru Vurulmuş 62
Tuzaklanma (ağ ve ökse) Diğer Toplam
62
60 50
50 40
40 30
23
31
31
24
34
34
30 20
20 10
12
12
13
13
14
14
23
24
15
15
18
18
12
12
18
18
100
0
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kş: 39 İlkbahar: 116 Yaz: 57 Sonbahar: 64
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kş: 39 İlkbahar: 116 Yaz: 57 Sonbahar: 64
Yaralı kuşların görülüp yakalanması diğer hayvan türlerine oranla daha zordur. Genellikle
durumlarının çok kötü olması nedeniyle ekibimiz veya halk tarafından yakalanıp
tutulabiliyorlardır. Bu da teslim alınan kuşların durumunun neden sürüngenlere göre daha
kötü olabildiğini göstermektedir.
Önemli faktörlerden biri yaralı kuşlara müdahale edemeden geçen süredir. Hava koşulları
nedeniyle doğaya çıkamayan insanların yaralı bir kuşa rastlama ihtimalleri daha düşük
olabildiği gibi, geçen süre zarfında canlının durumu daha da kötüye gidebilir.
Özellikle kuşların ve memelilerin yüksek metabolizmalarından dolayı tedavi başlamadan
geçen süre onları daha hızlı etkiler. KYHAE ise bu durumu gönüllülere bir çağrı fırsatı olarak
görmektedir. Bölgesel gönüllülerin doğal yaşamın birer gözetmen ve kurtarıcısı olmaları
daha hızlı müdahale edilebilmesini sağlayacaktır.
22

KUŞLAR
İlk baharda Merkeze getirilen kuşların önemli bir kısmı yavru kuşlardan oluşmaktadır. Bu
aylar kuşların üreme dönemlerine denk gelmekte ve yuvadan düşme, yuva yıkımları önemli
bir bölümünü kapsamaktadır.
45
Yetim Yavrular
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Biliyor muydunuz?
Yavru kuşlar insanlar tarafından tutulup yuvaya geri bırakıldığında
ebeveynlerinin onları kabul etmeme gibi bir durum söz konusu değildir. Kuşların
koku duyusu sanıldığı kadar iyi olmadığı gibi, yavrularına bağlıdırlar ve onlara
bakmaktan kolayca vazgeçmezler. Eğer yavru bir kuş bulursanız yakınlarda bir
yuva olma ihtimali yüksektir ve şartlar uygunsa yavru kuşu yuvasına
geri koymak en doğrusudur. Kimse onlara kendi ebeveynlerinden
daha iyi bakamaz.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
23

16
14
12
10
8
6
4
2
0
Vurulma Zehirlenme Tuzaklanma (ağ ve ökse)
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Eylül, yoğun geçen aylardan bir tanesidir. Eylül ayında üç günlük 2. ince av dönemi ve
kışlamaya gelen kuşları ökse (mikşa) çubuklarıyla yakalama yöntemleri, yılın bu zamanında
Merkezimizin yoğun olmasını sağlamaktadır.
Biliyor muydunuz?
Peçeli baykuşlar (Tyto alba) en sessiz uçuş becerisine sahip kuş türlerindendir
ve bu becerileri sayesinde avları olan kemirgenleri kendilerini hissettirmeden
kolayca avlayabilmektedirler. Üreyen bir peçeli baykuş çifti yıllık olarak yaklaşık
bin kemirgen yakalama ortalamasına sahiptir. Kanatlarına gelebilecek bir
zarar bu becerilerini olumsuz etkilemektedir. Ökse (mikşa) çubuğuna yapışan
bir peçeli baykuşun, kaybettiği tüylerini yenilemesi 3 veya 4 yıl kadar
süre alabilmektedir.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
Doğaya Geri Dönme Oranları
Vurulma
28%
Yetim Yavrular
49%
Travma veya Çarpışma
39%
Genel
46%
2018 senesinde YHKRM başarılı tedavi ve rehabilitasyonları sonucunda 101 kuşu doğaya
geri döndürmüştür ve bu da gelen genel kuş sayısının %46’sına eşittir. Geriye kalan %54’ün*
içinden %11’i kalıcı hasarlardan dolayı hayatını KYHAE dahilindeki barınaklarda devam
ettirecektir. Geriye kalan kuşlardan %36’sı ise kritik olan ilk haftayı geçiremeden hayatlarını
kaybetmiştir.
*Raporun yazım aşamasında tedavi ve rehabilitasyon süreci devam eden kuşlar
bu hesaplamaya dahil edilmemiştir.
24

MAMMALS
Diğer
Evcil Hayvan Tarafından Avlanma 10%
Enfeksiyon 4%
Evlerden Kurtarma 4%
Hastalık
Yasa Dışı Üretim
4%
2%
Diğer
24%
Yetim Yavrular
42%
Bilinmeyen
14%
Travma veya
Çarpışma
20%
2018 yılında Merkezimizin teslim aldığı memelilerin %41’i yetim kalmış yavrulardan
oluşmuştur. Bu vakaların nedeni genellikle ebeveynlerin zehirlenme veya avlanılmasından
kaynaklanmaktadır. Av sezonlarında Merkezimizin teslim aldığı yetim yavruların %62’si
avlanan annenin karnından çıkan yabani tavşan yavruları olmuştur.
Biliyor muydunuz?
Yabani tavşanlar (Lepus europeus) yavrularını emzirmişler ise, yırtıcıları yuvaya
çekmemek için yuvadan olabildiğince uzakta durmaya çalışırlar. Yavru yabani
tavşanlara rastlandığında eğer anne yabani tavşanın ölü olduğu bilinmiyorsa,
yüksek ihtimalle anne yuvaya geri dönüp onlara bakmaya
devam edecektir.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
25

12
12
Travma veya Çarpşma
Travma veya Çarpşma
Yetim Yavrular
Yetim Yavrular
Bilinmeyen
Bilinmeyen
Diğer
Diğer
Toplam
Toplam
11
10
10
9
9
8
8
6
4
2
3
6
4
2
0
6
5
6
4
5
3
4
3 3
2
2
1
3 3
1
2
2
1
Ara Oca 1 Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kş: 6 İlkbahar: 17 Yaz: 9 Sonbahar: 18
0
Merkeze Hisarköy, Dikmen (2) ve Zeytinlik bölgelerinden getirilen dört tilkide (Vulpes
vulpes) distemper hastalığına rastlandı. Bu vakalar hastalığın yayılım gösterdiğinin ve
derhal bir önlem alınması gerektiğinin işaretçisidir. KYHAE Kıbrıs’taki tilkilerde distemper
hastalığı üzerine aktif bir çalışma yürütmektedir.
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kş: 6 İlkbahar: 17 Yaz: 9 Sonbahar: 18
Doğaya Geri Dönme Oranları
Genel
32%
Yetim Yavrular
10%
Travma veya Çarpışma
29%
Merkezin memelilerde doğaya geri bırakma oranı %32’dir. Bu oran anne karnından çıkarılan
prematüre yaban tavşanlarında ve diğer yavrularda %10’dur. Prematüre yavrular genellikle
gelişmemiş solunum sistemlerine sahiptirler. Anne rahminden ve anne sütünden gelen
antikorlardan mahrum kaldıklarında ise bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemektedir.
Bu durum YHKRM’nin Kasım ve Aralık aylarında teslim aldığı prematüre yaban tavşanı
yavrularında sıkça görülmektedir.
26

SÜRÜNGENLER
Diğer
Evcil Hayvan Tarafından Yakalanma 3%
Mahsur Kalma 3%
Dalma Sorunu 2%
Diğer
8%
Evlerden
Kurtarma
76%
Travma veya
Çarpışma
16%
Merkez, toplamda 49 yılan ve dere kaplumbağasını (Mauremys rivulata) ev, bahçe ve yollardan
başarıyla muhafazasına alıp doğal ortamlarına geri bırakmıştır. Hava sıcaklığı arttıkça aktivite
oranları yükselmeye başlayan sürüngenler, su, yemek ve barınak bulmak amacıyla insan
yapılarına girmektedir. YHKRM, insan yapılarına giren sürüngenleri doğal ortamlarına bırakmak
için halktan gelen ihbarlara hızlı bir şekilde cevap vermeyi de görev edinmiştir.
Biliyor muydunuz?
Kara yılanlar (Dolichophis jugularis) avları olan kemirgenleri yakalaması ve zehirli
olan yılanları uzak tutması sebebiyle çiftçi dostu türlerdir. Yavruyken zehirli yılanlara
benzerler ve kolayca karıştırılabilirler. Karakteristik özellikleri olan siyah renklerine
5-6 yaşlarında bürünürler. Sikkeli yılanlar (Hemorrhois nummifer) da kolayca
zehirli Kıbrıs engerekleri (Macrovipera lebetina lebetina) ile karıştırılabilirler.
Ayırt edilebilen özellikleri ise, derilerindeki beneklerin eşkenar dörtgene benzemesi,
engereklerde ise bu beneklerin daha yuvarlak hatlara sahip olmasıdır.
Evlerden Sürüngen Kurtarma
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
Dere Kaplumbağası
11
Sikkeli Yılan
8
Kara Yılan
13
Engerek (Gufi)
17
27
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

14
Evlerden Kurtarma Travma veya Çarpışma Diğer Toplam
12
11
12
10
9
8
7 7
6
4
4
4
4
2
2
2
2
0
Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas
Kış: 8 İlkbahar: 24 Yaz: 26 Sonbahar: 6
0
Biliyor muydunuz?
Evcil hayvan dükkanlarında satılan kızıl yanaklı su kaplumbağaları (Trachemys
scripta elegans) ülkeye yasal olmayan yollardan getirilmektedir ve bakılamayıp
doğaya bırakılmalarından dolayı Kıbrıs adasının yerli dere kaplumbağaları
(Mauremys rivulata) için bir tehdit oluşturmaktadırlar. KYHAE yasal olmayan egzotik
hayvan ticaretine destek verilmemesi için tüm halka çağrıda
bulunmaktadır.
Doğaya Geri Dönme Oranı
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
Genel
89%
Travma veya Çarpışma
25%
Evlerden Sürüngen Kurtarma
100%
Sürüngenlerin doğaya geri dönme oranları %89’dur ve bu oran diğer hayvan türlerine
göre oldukça yüksektir. Bu durum YHKRM’nin başarıyla yürüttüğü evlerden ve diğer kapalı
mekanlardan sürüngen kurtarma hizmeti sayesindedir.
Ev ve bahçelerden yaban hayvanı kurtarma hizmeti sayesinde onlarca sürüngenin yanı
sıra tilkilerin de hayatları bilinçsizce yakalanıp katledilmek yerine uzman YHKRM personeli
tarafından alınır, muayene edilir ve bilimsel araştırmalar için morfolojik ölçümler alındıktan
sonra doğal ortamlarına geri bırakılırlar.
28

Kıbrıs Deniz Canlıları Merkezi (KDCM), deniz
kaplumbağalarının ve deniz memelilerinin tedavi
ve rehabilitasyon süreçlerinde barınabileceği bir
akuakültür kapalı devir sistemine sahiptir.
Merkezin dört adet 7 ton kapasiteli ve altı adet 1.8 ton
kapasiteli havuzları bulunmaktadır. Bulaşıcı hastalığı
olan kaplumbağaların olması durumunda ise sisteme bağlı
olan üç havuz, bağımsız devir sistemi yapabilecek şekilde
ayarlanabilmektedir.
Akuakültür devir sistemi; biyofiltre, protein ayırıcı (köpük oluşturarak sudan atık maddeleri
toplayan filtre) ve ultraviyole ışık ile saatte 160 ton su filtreleme kapasitesine sahiptir
ve toplamda 20 havuzu çalıştırabilecek bir potansiyele sahiptir. Bu sistem ayrıca suyun
sıcaklığını mevsim ve hava koşulları farketmeksizin gece, gündüz dengede tutabilmektedir.
29

DENİZ KAPLUMBAĞALARI
ASTRİD (RCX0087) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Rehabilitasyon Sürecinde
Astrid, Eylül 2015’de Yakın Doğu Üniversitesi (YDÜ) Hayvan
Hastanesi’nde idi. 13 Şubat 2017’de ise KYHAE Astrid’i
bünyesindeki KDCM’nde muhafazaya aldı.
İki yıla yakın bir süre dalma problemi yaşayan Astrid,
aylar süren tedavi ve rehabilitasyon süreci sonunda Aralık
2018’de dalmaya başladı. Halihazırda KDCM çalışanlarına
2019 baharında doğaya dönebileceği ve üzerine takılacak
uydu vericisiyle salındıktan sonra takibinin yapılabileceği
yönünde umut vermektedir. YDÜ Hayvan Hastanesi ve
Kıbrıs Deniz Canlıları Merkezi’nde geçirdiği toplam 4 yılın
ardından Akdeniz’e döneceği güne hazırlanmaktadır.
Biliyor muydunuz?
Kaplumbağalar ve öteki sürüngenler yavaş metabolizmaları nedeniyle
stabil ve sağlıklı görünebilirler. Bu bağlamda bir deniz kaplumbağası balıkçı
ağlarına takılmışsa veya kıyıya vurmuşsa ya da hareketsizce su yüzeyinde
sürüklenme gibi olağan dışı davranış sergiliyorsa yapılması gereken en doğru
davranış, 1190 Yaban Hayat Destek Hattı’nı arayarak destek almaktır.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
DELTA (RC000A) – Yeşil Kaplumbağa
(Chelonia mydas) Durumu: Doğaya Geri Döndü
Delta, 17 Ekim 2017’de Delta Marina’da gemilerin
arasında sürüklenir vaziyette bulunmuştur. KDCM
önceki gün balıkçı ağlarına takılan Delta’nın
balıkçılar tarafından ağlardan kurtarılarak 1190
Yaban Hayat Destek Hattı’ndan yardım alınmadan
denize geri bırakıldığını öğrenmiştir.
1-15 Haziran 2018
KDCM tarafından kurtarma sonrası ise, ön muayenede
kaplumbağanın basınç hastalığı (vurgun) yaşadığı
tespit edilmiştir. Başarılı bir tedavi ve rehabilitasyon süreci
atlatan Delta, uydu takip sistemi ile 25 Nisan 2018’de
Alsancak kıyılarından Akdenize geri bırakılmıştır. Delta,
uydu takip sistemi ile Akdeniz’e bırakılabilen az sayıdaki
yeşil kaplumbağadan bir tanesidir. Bu sistem sayesinde
ise KYHAE yeşil kaplumbağaların davranışları hakkında
değerli bilgilere sahip olacaktır.
30

SHAZAM (RC0002) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Doğaya Geri Döndü
Shazam bir balıkçı tarafından paragat (baragadi) misina
kalıntısına dolanmış şekilde deniz yüzeyinde hareketsiz
dururken 29 Ekim 2017 tarihinde bulunmuştur. Balıkçı
kaplumbağayı ilk bulduğunda kanamaları olduğunu belirmiştir.
KDCM uzmanları olay yerine ulaşana kadar balıkçıya kalan
misinaları kesmesini ve onu ıslak tutmasını söyleyerek irtibat
halinde kalmıştır. Kurtarmanın ardından yapılan muayenede
ise her iki ön yüzgeçte ciddi doku hasarları oluştuğu, iki yüzgeç
kemiğinde kırıkların olduğu, boyun altında yaralanmalar
olduğu ve sağ yüzgecinde açık kırık olduğu tespit edilmiştir.
Bu seviyedeki çok ağır bir vakayla ilk kez karşılaşılmıştır. Bu
bağlamda Lampedusa Deniz Kaplumbağaları Kurtarma
Merkezi’nden (İtalya) Daniela Freggi ve Bari Üniversitesi’nden
(İtalya) Prof. Dr. Antonio di Bello Shazam’ı tedavi etmek ve
kendi uzmanlarımızı eğitmek amacı ile KDCM’ne çağrılmıştır.
Başarılı bir tedavi ve rehabilitasyon sürecinin ardından ise
Shazam, 22 Aralık 2018 tarihinde doğaya geri bırakılmıştır.
ROCKS (RC0046) – Yeşil Kaplumbağa
(Chelonia mydas) Durumu: Hayatını Kaybetti
31
Rocks, KDCM duruma müdahil olmadan önce bulanlar
tarafından denize geri bırakılmıştır. Ertesi gün 21 Ocak
2018’de ise, Dipkarpaz’daki Ronnas sahilinde kayaların
üstünde bulunmuştur. KDCM tarafından yapılan ilk
müdahalede Rocks’un fırtınalardan kaynaklanan bir travma
geçirdiğinden şüphelenilmiştir. Ardından yapılan muayenede
ise kronik kafa travması ve sağ alt çene kemiğinde de
travma tespit edilmiştir. Rocks, 2 Mart 2018’de yoğun iltihaplı
ciğerlerinden ötürü hayatını kaybetmiştir. Yapılan nekropsi
analizlerinde neredeyse ciğerlerinin tamamında iltihaplı ve
ölü dokulara rastlanmıştır. Ayrıca bağırsaklarında ise yoğun
kanama bulunmuştur.

KAPLICA (RC0047) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Hayatını Kaybetti
Kaplıca, Rocks ile aynı gün olan 21 Ocak 2018’de bulunmuştur.
Tarafımızca yapılan ilk müdahalede alt ve üst kabuğunda göze
çarpan yaralar nedeniyle fırtınalardan dolayı yaralandığı şüphesi
oluşmuştur.
Çekilen röntgenlerinde yemek borusuna yakın, nefes borusuna
uzak bir bölgede balıkçı kancası teşhis edilmiştir. Röntgenlerde
ayrıca sağ ciğerinde hava kaldığı da görülmüştür. Kaplıca, 23
Eylül 2018 tarihinde bağırsak tıkanıklığından dolayı hayatını
kaybetmiştir. Yapılan nekropsi analizinde KDCM uzmanları, takılı
kalan kancanın dışında yaklaşık olarak bir metre uzunluğundaki
bir misinayı da bağırsak dokularına gömülmüş halde bulmuştur.
Bu vakanın ardından Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü
laparoskopi ve ultrason ekipmanları alma yönünde karar kılmıştır.
BOĞAZ (RC0086) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Doğaya Geri Döndü
Boğaz, 2 Mart 2018 tarihinde Kuzey Kıbrıs Kaplumbağaları
Koruma Cemiyeti (SPOT) ekibinin bir balıkçı teknesinde
araştırma yaptığı sırada bulunmuştur.
İlk muayenesi YDÜ Hayvan Hastanesi’nde KDCM, SPOT
ve Daniela Freggi (online) işbirliğinde gerçekleştirilmiştir.
Tedavi ve rehabilitasyon süreci için KDCM’ne getirilen
Boğaz, ilk andan itibaren normal beslenme ve dalma
davranışları göstermiştir. Boğaz, 5 Mart 2018 tarihinde
KDCM ve SPOT işbirliği ile doğaya geri döndürülmüştür.
Biliyor muydunuz?
Boğaz, rehabilitasyon sürecinde iken dışkılarında iki parça plastik bulunmuştur.
Bu aslında tek seferlik bir vaka değildir ve son zamanlarda yayınlanan bir
araştırmaya göre deniz kaplumbağalarının plastik yutma oranlarının önceden
sanılandan daha yaygın olduğuna dair kanıt teşkil etmektedir.
Alo
1190
Yaban Hayat Destek Hattı
32

MERSİNLİK (RC0057) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Rehabilitasyon Sürecinde
Mersinlik 29 Ocak 2018 tarihinde Mersinlik sahilinde
bulunmuştur. Tarafımızca yapılan muayenesinde kafatasının
kırılmış olduğu ve kemiklerin yumuşak dokuya baskı yaptığı
gözlemlenmiştir. Bu hasarın bir gemi motorundan veya bir
insan tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir.
Mersinlik’in durumu stabil devam ederken, Aralık 2018’e
kadar ise dalış problemleri yaşamıştır. Bu tarihten sonra
Mersinlik dalmaya ve suyun altında vakit geçirmeye
başlamıştır. Mevcut gelişmeler Mersinlik’in bir gün doğaya
geri salınabileceği noktasında umut verici olmaktadır.
İSKELE (RC0259) – Yeşil Kaplumbağa (Chelonia mydas) – Durumu: Hayatını Kaybetti
İskele, 1190 Yaban Hayat Destek Hattı’na 17 Temmuz 2018 tarihinde Çevre Koruma Dairesi
tarafından ihbar edilmiş ve KDCM uzmanları tarafından kurtarılmıştır. Röntgenleri çekilmiş
ve analizleri KDCM uzmanlarının yanı sıra Daniela Freggi ve Prof. Dr. Antonio di Bello
tarafından da yapılmıştır. Kuyruğunda, arka yüzgeçlerinde ve anüsünde his kaybı olduğu
tespit edilmiştir. Ölümü 3 Ağustos 2018 tarihinde gerçekleştikten sonra yapılan nekropsi
analizlerinde, bağırsaklarında ağır fekalomdan kaynaklanan taşlaşmış dışkılar bulunmuştur.
YEDİDALGA (RC0275) – İribaşlı Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta) Durumu: Doğaya Geri Döndü
Yedidalga, 15 Ağustos 2018 tarihinde Yedidalga sahiline yakın,
deniz yüzeyinde hareketsiz şekilde dururken bulunmuştur.
Tarafımızca yapılan muayene ve çekilen röntgenlerinde
sağlık durumuyla ilgili kötü bir duruma rastlanmamıştır.
KDCM uzmanlarının yaptığı değerlendirme sonrası 20
Ağustos 2018 tarihinde Lefke’den doğaya geri salınmıştır.
33

YAVRU (RC0326) – Yeşil Kaplumbağa
(Chelonia mydas) Durumu: Hayatını Kaybetti
Yavru, 18 Eylül tarihinde, Kalecik sahilinde bir balıkçı
tarafından bulunmuştur. YDÜ Hayvan Hastanesi’nde Dr.
Tayfun Çanakçı ile yapılan muayenede, kafatasının kırık
olduğu ve kemiklerin yumuşak dokulara zarar verdiği
saptanmıştır. Yavru, 25 Eylül 2018 tarihinde ciddi kafatası
hasarı nedeniyle hayatını kaybetmiştir.
PİSGOT (RC0385) – Yeşil Kaplumbağa
(Chelonia mydas) Durumu: Rehabilitasyon Sürecinde
Pisgot, 5 Aralık 2018 tarihinde, Bafra bölgesinde bir köpek
saldırısından kurtarılmıştır. Sağ arka yüzgecini tamamen
kaybeden Pisgot’un, sol arka yüzgecinde ve boynunda
da ciddi yaralar tespit edilmiştir. Pisgot bu raporun
yazıldığı sıralarda tedavi ve rehabilitasyon sürecini devam
ettirmektedir ve KDCM uzmanlarına 2019’un ilkbaharında
doğal ortamına geri dönebileceği umudunu vermektedir.
34

OPERASYONEL
GİDERLER
Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü (KYHAE) ve ilgili kurumlarının 2018 yılı operasyonel
giderleri ve 2019 yılı öngörülen giderleri aşşağıdaki tabloda verilmiştir. En yüksek giderlerden
biri elektrik giderleridir. KYHAE, elektrik giderlerini ve karbon salınımını azaltarak sürdürülebilir
bir yapıya ulaşmak amacıyla solar enerji istasyonu kurma planlamalarına başlamıştır.
KYHAE kar amacı gütmeyen ve 2018 yılı giderleri özel şahıs tarafından karşılanmış bir
kurumdur. Ekonomik sürdürülebilirlik için gerekli planlamalar devam etmektedir. Bu
planlamalar kapsamında oluşturulan Taşkent Piknik Alanı ve bu alan içerisinde yapılan Selvi
Restaurant’ın gelirleri KYHAE’ye aktarılmaktadır. Bu amaca hizmet edecek şekilde gelecekte
Doğa Parkı vb. gerçekleştirilecek diğer projelerin gelirleri de KYHAE’ye aktarılacaktır.
2018 yılı Operasyonel
Giderler (945,605 ₺)
50,000.00 ₺
2018 Operasyonel Giderler (945,605 ₺)
21,000.00 ₺ 30,000.00 ₺
50,007.00 ₺
51,222.00 ₺
70,000.00 ₺
421,870.00 ₺
Maaşlar
Gda
Lab/Test Materyalleri
Elektrik
Dş Destek
Petrol
Çalştaylar
Araştrma
Müzeler
Personel Eğitimleri
144,036.00 ₺
2019 yılında beklenen
Operasyonel Giderler
(1,810,000 ₺)
200,000.00 200,000.00 ₺ ₺
25,290.00 ₺
82,180.00 ₺
2019 2019 Beklenen Beklenen Operasyonel Giderler Giderler (1,810,000 (1,810,000 ₺) ₺)
40,000.00 40,000.00 ₺ 50,000.00 ₺ 50,000.00 ₺ ₺
700,000.00 700,000.00 ₺ ₺
100,000.00 100,000.00 ₺ ₺
40,000.00 40,000.00 ₺ ₺
100,000.00 100,000.00 ₺ ₺
Maaşlar Maaşlar
Gda Gda
Lab/Test Lab/Test Materyalleri Materyalleri
Elektrik Elektrik
Dş Destek Dş Destek
Petrol Petrol
Çalştaylar Çalştaylar
Araştrma Araştrma
Müzeler Müzeler
Personel Personel Eğitimleri Eğitimleri
35
360,000.00 360,000.00 ₺ ₺
120,000.00 120,000.00 ₺ ₺
100,000.00 100,000.00 ₺ ₺

NASIL DESTEK
OLABİLİRSİNİZ
Gönüllülük
Herhangi bir özgeçmiş veya meslekten kişiler, KYHAE ve ilgili kurumlarına çeşitli projelerde
gönüllü katkılarda bulunabilirler. Bu katkılar ofis işlerinden doğal hayat gözlemlerine,
rehabilitasyon yardımlarından bölgesel kurtarma yardımlarına kadar geniş bir yelpazede
aranmaktadır. Daha fazla bilgi için www.cwri.net adresinden bilgi alabilirsiniz.
Bağış toplama ve bilinçlendirme etkinlikleri
KYHAE, dernek ve sivil toplum örgütlerinden doğal hayatı koruma bilincinin yükseltilmesi
ve bu yönde bağış toplanması amacıyla gelecek etkinlik davetlerini memnuniyetle
karşılamaktadır. Toplanan bağışlar yemek, lojistik, enerji ve diğer tedavi-rehabilitasyon
giderleri ile yaban hayvan barınağı giderlerini karşılamakta kullanılacaktır. Bu konuda daha
fazla bilgi almak için +90 548 811 11 90 numaralı telefonu arayabilirsiniz.
Bağışlar
Bireylerden maddi katkılar, üretici ve perakende tüccarlarından ise malzeme veya maddi
yardımlar fatura karşılığında kabul edilmektedir. Bu konuda bilgi almak için +90 548 811 11 90
numaralı telefona veya www.cwri.net internet adresine ulaşabilirsiniz.
SMS bağışları kabul edilmektedir. Tek seferde 50₺’lik bağış yapmak için 1190’a ‘destek’ yazıp mesaj
gönderebilirsiniz. Aylık 100₺’lik bağışlar için ‘abone koru100’, 50₺’lik bağışlar için ‘abone koru50’ ve
20₺’lik bağışlar için ‘abone koru20’ yazıp 4271’e kısa mesaj gönderebilirsiniz.
36

KUŞLAR
Yasadışı ökse (mikşa) çubuğu tuzakları.
37
Kerkenez (Giksi) - Ökse (mikşa) çubuğu tuzağından kurtarıldı.

Peçeli baykuş - Ökse (mikşa) çubuğu tuzağından kurtarıldı.
Kukumav - Doğaya geri dönmeden önce
Yavru kerkenez (Giksi) - Yetim
Uzun kulaklı baykuş - Ampüte
38

MEMELİLER
Yaban tavşanı - Köpek saldırısı
Kirpi - Doğaya geri dönmeden önce
SÜRÜNGENLER
Kara yılan - İnsan yaralaması
Sikkeli yılan - Evden kurtarma
39
Yavru kara yılan - Evden kurtarma