You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Eski Anadolu Tarihi<br />
da steller üzerindeki yıllıkları onun, hayvan ihtiyacı<br />
için ülkenin kuzeyindeki yarı göçebe topluluklar<br />
üzerine sefer yaptığını, doğuda Tebriz’i geçerek<br />
daha önce gidilmeyen Hazar Denizi yakınlarına<br />
kadar ulaştığını anlatmaktadır. II. Sarduri’nin inşa<br />
projelerinden en önemlisi, Van yakınında Sardurihinili<br />
(Çavuştepe) adlı kentin inşa edilmesidir. En<br />
önemli siyasi faaliyetlerinden biri ise batıda Malatya<br />
üzerine yaptığı seferidir. Ataları gibi Geç Hitit<br />
Krallıklarından vergi almakla yetinmemiş ve Fırat’ı<br />
geçerek Kummuh (Adıyaman) kralı Kuştaşpili üzerine<br />
ilerlemiştir. Bu sefer, Doğu Akdeniz’e ulaşan<br />
ticaret yollarını denetlemek isteyen Assur ile Urartu<br />
arasında çatışmaya neden olmuştur.<br />
III. Şalmaneser sonrası iç karışıklıklar yüzünden<br />
kendi problemleriyle uğraşan Yeni Assur Krallığı,<br />
III. Tiglat-Pileser’in (MÖ 744-727) tahta çıkışıyla<br />
yeniden çevresindeki gelişmelere müdahale edecek<br />
konuma gelmişti. III. Tiglat-Pileser MÖ 743 yılında,<br />
Adıyaman/Gölbaşı yakınında Urartu ordusunu<br />
yenilgiye uğratarak ilerleyişini durdurmuştur. Bu savaşa<br />
Urartu’nun müttefiki olarak katıldığı anlaşılan<br />
Geç Hitit devletleri ve bölgedeki diğer güçler Assur’a<br />
vergi ödemeye başlamışlardır. Assur bu tarihten sonra<br />
Mezopotamya’nın tek egemen gücü haline gelmiş,<br />
Doğu Akdeniz ve Geç Hitit bölgesi üzerindeki denetimini<br />
artırmıştır. III. Tiglat-Pileser MÖ 735 yılında<br />
Torosları aşarak Doğu Anadolu topraklarına girmiş<br />
ve Urartu’nun başkentine kadar ilerlemiştir. Ancak<br />
Tuşpa’nın güçlü surlarını aşamamıştır. Urartu’nun<br />
Doğu’daki yükselişini durduran bu iki savaşın etkileri<br />
uzun süreli olmamıştır.<br />
Urartu ile Assur arasındaki savaş, II. Sarduri<br />
sonrasında Urmiye havzasının kontrolü amacıyla<br />
doğuya kayar. Urartu Krallığı Minua döneminden<br />
itibaren bu bölgeyi kontrol etmeye başlamış, Mana<br />
ve Parsua (Pers) krallıkları üzerinde baskı kurmuştu.<br />
II. Sarduri’den sonra tahta çıkan I. Rusa, ağırlığını<br />
bu bölge üzerine kaydırmış ve batıda Assur’a<br />
karşı kaybedilen etkinliği burada oluşturmaya çalışmıştır.<br />
Urmiye Gölü’nün güneyinde dikilmiş çift<br />
dilli Topzawa ve Mergeh Karvan stelleri Assur ile<br />
sınırı belirlemek amacıyla Urartu tarafından dikilmiştir.<br />
Ancak Assur kralı II. Sargon MÖ 714<br />
yılında Zagros Dağlarını aşarak Urmiye havzasına<br />
girmiş, Urartu ordusunu yenerek bölgeyi bütünüyle<br />
ele geçirmiştir. Tanrı Assur’a şükranlarını bildirmek<br />
üzere yazılmış bir mektupta ayrıntıları verilen<br />
bu sefer sırasında, Urartu Krallığı’nın ulusal tanrısı<br />
Haldi’nin en önemli kült merkezi Muşaşir ele<br />
geçirilmiş ve yağmalanmıştır. I. Rusa döneminde<br />
Urartu Devleti için ikinci büyük problem, Assur ve<br />
Urartu yazılı belgelerinde büyük bir göç dalgasıyla<br />
geldikleri konusunda bilgiler bulunan Kimmerler<br />
idi. Doğuda Mana ülkesinden Urartu topraklarına<br />
ilerleyen Kimmerler, bozkır kökenli, savaşçı<br />
bir toplum idi. Bu toplum daha sonra Anadolu ve<br />
Grek dünyasında da adlarından söz ettirecektir.<br />
Rusa’nın oğlu II. Argişti dönemi hakkında ayrıntılı<br />
bilgiye sahip değiliz. Assur yazıtları Urartu<br />
Krallığı’nın batıda Frig ve Geç Hitit devletleriyle<br />
Assur’a karşı ittifak arayışlarından söz eder. Bu<br />
durum Urartu’nun bölgedeki etkinliğini koruma<br />
çabasında olduğunu göstermektedir. Hazar Denizi<br />
yakınındaki Razlık ve Naşteban yazıtları, doğuya<br />
doğru en uzun seferi gerçekleştirdiği anlaşılan II.<br />
Argişti döneminde yazılmıştır. Ayrıca Argişti ülkede<br />
yatırımlara ve yeni yerleşim yerleri kurmaya<br />
devam etmiştir. Ancak sınırları zorlayan Kimmer<br />
tehdidi sürmektedir.<br />
II. Argişti’nin oğlu II. Rusa’nın saltanatı, Urartu<br />
ülkesinin yeniden yapılandırıldığı bir dönemdir.<br />
Bu dönemdeki siyasi gelişmeleri anlatan ayrıntılı<br />
yıllıklardan yoksunuz. Rusa, yazıtlarında daha çok<br />
yaptığı büyük inşa projelerinden söz etmektedir.<br />
Van Gölü’nün doğu kıyısındaki Ayanis Kalesi tapınağına<br />
yazdırdığı uzun yazıtının bir bölümü onun<br />
siyasal eylemlerinin sınırı konusunda ipuçları verir:<br />
“Argişti oğlu Rusa derki: Düşman ülkelerinden<br />
erkek, kadın ve büyükbaş hayvan getirdim: Assur<br />
ülkesinden, Targuni ülkesinden, Etiuni ülkesinden,<br />
Tablani ülkesinden, Qainaru ülkesinden, Hate<br />
ülkesinden, Muşki ülkesinden ve Şilaquni ülkesinden.<br />
İnsan kullanarak o kaleyi ve yerleşmeyi yaptırdım...<br />
Argişti oğlu Rusa derki: Tanrı Haldi bana mutluluk,<br />
savaşta güç ve erkeklik gücü verdi. Tanrı Haldi<br />
sayesinde bu işleri yapabildim. Tanrı Haldi’nin<br />
büyüklüğü sayesinde Argişti oğlu Rusa güçlü kral,<br />
büyük kral, Şurili ülkesinin kralı, Biainili ülkesinin<br />
kralı, kralların kralı ve Tuşpa şehrinin kahramanıdır”<br />
(Payne 2006: 297).<br />
Urartu Krallığı’ndan günümüze kalan bütün<br />
çivi yazılı kitabelerin Türkçe çevirisi<br />
için bakınız: Payne, M., Urartu Çivi yazılı<br />
Belgeler Kataloğu, İstanbul 2006, Arkeoloji<br />
ve SanatYayınları.<br />
Kral Rusa ele geçirdiği ve iş gücü amacıyla nüfus<br />
nakli yaptığı ülkeler arasında batıda Tablani<br />
(Tabal), Hate (Malatya) ve Muşki (Frig) ülkeleriyle<br />
Geç Hitit krallıkları ve çevresine vurgu yapmakta-<br />
83
Change language