Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Hitit İmparatorluğu’nun Sonu: Geç Hititler<br />
Daha sonraki bir Assur kralı döneminde ise Hilakku<br />
ile Tarsus bölgesinde yer alan bazı kentlerin, Assur<br />
Devleti’ne karşı ayaklandığı da yine yazılı belgelerde<br />
yer alan bir bilgidir. Ancak en sonunda Assur kralı<br />
Aşurbanipal zamanında (MÖ 669-631) Hilakku<br />
Krallığı, Assur egemenliğini kabule zorlanmıştır.<br />
Bu bölgede bulunan en önemli yazılı belgeler,<br />
Adana’nın Kadirli ilçesindeki Aslantaş-Karatepe’de<br />
bulunan Fenikece ve Luwi hiyeroglif olmak üzere<br />
çift dilde yazılmış olan yazıtlardır. Ayrıca<br />
Karatepe’de keşfedilen bazalt taşından blok taşları<br />
ve üzerindeki betimler, buranın kurucusu olan<br />
Kral Azatiwatas hakkında, ayrıca krallığın ilişkide<br />
olduğu diğer devletler hakkında ve dönemin siyasi<br />
gelişmeleri hakkında bilgi vermektedir.<br />
Sam’al<br />
Yönetim merkezi Gaziantep’in güneyinde,<br />
Fevzipaşa İstasyonu yakınındaki Zincirli Höyüğü<br />
olan Sam’al ya da Şalmaneser döneminden sonraki<br />
Aramice adıyla Bit Gabbar Devleti, MÖ 858’de<br />
adı geçen Assur kralına vergi ödemek zorunda bırakılmıştır.<br />
Kazılar sonucu Zincirli’de ele geçmiş<br />
olan Esarhaddon (MÖ 681-669) steli, Assur egemenliğinin<br />
bir belirtisi olmakla beraber, Sam’al<br />
Krallığı’nın Assur etkisine ne zaman girdiği tam<br />
olarak bilinmemektedir.<br />
Sam’al’ın daire şeklinde bir alana yayılan aşağı<br />
şehrini, iç içe geçmiş çifte sur duvarları çevreler.<br />
Bu kentte bulunan yazıtlar, Batı Semitik dillerden<br />
olan Fenikece ve Aramcadır. Fenikece ve Aramca<br />
kitabelerin büyük bölümü, çiviyazısı ve hiyeroglif<br />
yerine MÖ birinci binyılda geliştirilmiş olan alfabe<br />
yazısıyla yazılmıştır. Sam’al kralı Barrakib’in hiyeroglifli<br />
bir mührü ile Karaburçlu mevkiinde bulunmuş<br />
bir hiyeroglif yazıt, diğer yazılı belgeleri oluşturur.<br />
Zincirli’deki en <strong>eski</strong>ye tarihlenen belgeleri<br />
Haya oğlu Kilamuwa yazdırtmıştır. Bu yazıtta Kilamuwa,<br />
kendinden önceki kralları da saymaktadır.<br />
Semitik<br />
Orta Doğu’da yaygın olan ve günümüzde<br />
konuşulan Arapça, Süryanice ve İbranice<br />
Semitik dillerdir. Eski Semitik diller arasında<br />
Akkadca, Aramca ve Fenikece sayılır.<br />
Zincirli yakınındaki Gerçin mevkiinde bulunmuş<br />
olan bir stel ise, <strong>tarihi</strong> herhangi bir olayı<br />
anlatmamakta, Ya’idi kralları olarak Qaral ve oğlu<br />
Panamuwa’nun adları geçmektedir. Bu adlardan<br />
Panamuwa, Zincirli’de kral Barrakib’in Arami dilindeki<br />
yazıtında da karşımıza çıkmaktadır. Bu<br />
yazıtta Sam’al ülkesinin yaşadığı bazı karışıklıklardan<br />
bahsedilir ve Assur hâkimiyetinin kabulü ile<br />
yeniden feraha kavuşulduğu anlatılır. Bu yazıt sayesinde<br />
Sam’al’in diğer kral isimlerini de tespit etmek<br />
mümkün olmuştur: Qaral, oğlu I. Panamuwa,<br />
Bansur, oğlu II. Panamuwa, oğlu Barrakib.<br />
Son olarak Sam’al/Zincirli’de 2008 yılında<br />
Chicago’dan bir ekibin yürüttüğü arkeolojik kazılar<br />
sırasında bulunmuş olan bir stelden bahsetmek<br />
gerekir. MÖ 8. yüzyıl’a ait olan stelin Aramca yazılmış<br />
yazıtında, Kuttamuwa adlı yüksek statülü bir<br />
görevliden bahsedilmektedir. Yazıtının çevirisinin<br />
yayınlanmasıyla kentin <strong>tarihi</strong> biraz daha aydınlığa<br />
kavuşacaktır.<br />
Geç Hitit Devletlerinde Devlet<br />
Yönetimi ve Ordu<br />
Geç Hitit Devletlerinin yönetimleri birbirinden<br />
bağımsız idi. Bu nedenle de ayrı ayrı krallar<br />
tarafından yönetilmekteydi. Bu dönemdeki kral<br />
adları, Hitit İmparatorluk Dönemi’ndeki kral adlarının<br />
değişikliğe uğramış biçimidir. Bu durum,<br />
Geç Hitit krallarının kendilerini Hititlerin devamı<br />
olarak gördüklerinin en önemli kanıtıdır.<br />
Ancak yeni kurulan bu devletlerin karakteri ve<br />
yönetim biçimi, merkezi bir otorite yerine küçük<br />
kentler ve dar alanlar içinde kaldığından, Hitit İmparatorluk<br />
Dönemi yönetim sisteminden ister istemez<br />
ayrılmaktadır. Dışa karşı oldukça güçsüz olan<br />
bu devletler, Assur karşısında dayanamamış ve zaman<br />
zaman bir koalisyon kurmuşlardır. Ancak bu<br />
da güçlü Assur karşısında pek başarılı olamamıştır.<br />
Bu küçük devletlerin başında bulunan kralların<br />
yetkilerini tam olarak bilememekle beraber, yazılı<br />
kaynaklarda “Büyük Kral, Kahraman, Ülke Beyi,<br />
Hâkim” gibi unvanlarına rastlanmaktadır. Savaşlarda<br />
ordunun idaresi görevini üstlendikleri, barış<br />
dönemlerinde rahiplik görevini yerine getirdikleri<br />
bilinmektedir. Diğer yandan hukuki sorunlar karşısında<br />
yargıçlık görevi de yaptıkları, kabartmalar<br />
üzerindeki sahnelerden anlaşılmaktadır.<br />
Yazılı belgeler askeri güç hakkında fazla bilgi<br />
sağlamazken, kabartmalar üzerinde yer alan sahnelerden<br />
Geç Hitit askeri gücü içerisinde süvarilerin<br />
bulunduğunu öğrenmekteyiz. Assur’a ödedikleri<br />
68
Change language