Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Hitit İmparatorluğu’nun Sonu: Geç Hititler<br />
tit kralı I. Şuppiluliuma’nın soyundan gelen “Büyük<br />
Kral” Kuzi-Teşup vardır. Bu iki kral, büyük<br />
bir olasılıkla Anadolu ve Suriye’nin dağılan politik<br />
ortamında, Hitit kralî soyunun temsilcileri olarak<br />
aynı zamanlarda mücadele vermişlerdir. Kargamış,<br />
Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasına neden olarak<br />
düşünülen karışıklık ve kargaşa sürecinin yıkıcı etkisinden<br />
bir şekilde kendisini korumayı başarmış<br />
ve daha sonra muhtemelen sınırlarını Malatya’ya<br />
kadar genişletmiştir. Kargamış kralı olan Kuzi-Teşup<br />
ve soyu, Malatya ve Kargamış’ta yaklaşık bir<br />
yüzyıl hüküm sürmüştür. Ancak bu hanedana daha<br />
sonra ne olduğunu bilemiyoruz. Olasılıkla Geç Hitit<br />
Beylikleri de bu dönemde oluşmaya başlamıştı<br />
(MÖ 900 ve sonrası).<br />
Geç Hitit Devletlerinin Dağılım Alanı<br />
ve Bölgenin Coğrafyası<br />
Hitit Devleti’nin kurucusu olan I. Hattuşili<br />
ile ortaya konulan dış politikanın temelinde Suriye<br />
yönünde yayılma eğilimi yatmaktaydı. Hitit<br />
Kralları zenginliğin kaynağının doğuda ve güneyde<br />
olduğunun farkındaydılar. Ne de olsa doğu altın,<br />
gümüş, değerli taşlar ve işlenmiş mallar bakımından<br />
çok zengindi. Kuzey Suriye, Zagros Dağları ve<br />
Torosların sınırladığı “Bereketli Hilal” olarak adlandırılan<br />
bölgenin bir parçasıydı. Yıllık 300 milimetrenin<br />
üzerinde yağış alan bölge kuru tarım için<br />
elverişli geniş ovalara sahipti. Kıyı şeridindeki dağlar,<br />
özellikle Mısır ve Mezopotamya’da yoğun talep<br />
gören sedir, servi ve çam ağaçları açısından oldukça<br />
zengindi. Yüksek kesimlerde, hatta arazinin kuru<br />
tarıma elverişli olmayan kısımlarında üzüm ve zeytin<br />
yetiştirilmekte, şarap ve zeytin ticarette önemli<br />
rol oynamaktadır. Ayrıca bölge ahşap, maden işçiliği<br />
ve lüks tekstil üretimiyle de ileri düzeydedir. Suriye,<br />
doğudaki Mezopotamya, İran, Afganistan ve<br />
Hindistan’dan gelen malların deniz yoluyla batıya<br />
aktarılacağı son noktaydı. Ayrıca Anadolu’ya ulaşmak<br />
için de Suriye’den geçmek gerekiyordu.<br />
MÖ birinci binyılın başında, Anadolu ve çevresinde<br />
Geç Hitit kent devletlerini etkileyen bir<br />
dizi gelişme yaşanmıştır. Kuzey Suriye’ye güneyden<br />
yoğun bir Arami göçü olmuştur. Yarı göçebe bir<br />
yaşam biçimine sahip bu halk gruplar halinde gelerek<br />
bütün bölgedeki nüfus dengesini değiştirmiştir.<br />
Bu bölgedeki Hitit ve Hurri kültürel unsurları, bu<br />
etnik grubun kültürüyle karışmaya başlamıştır. Büyük<br />
Zap ve Küçük Zap ırmaklarının Dicle ile birleştiği<br />
bölgede başkentleri bulunan Yeni Assur Krallığı<br />
hızlı bir biçimde güçlenerek Kuzey Suriye’de ve<br />
Fırat’ın doğusunda etkisini artırmıştır. MÖ dokuzuncu<br />
yüzyılda Doğu Anadolu Bölgesi’nde kurulan<br />
Urartu Devleti ve Orta Anadolu’nun batısında<br />
Sakarya Nehri bölgesinde kurulan Frig Devleti de<br />
bu siyasal tabloda yer almış ve Geç Hititlerle komşu<br />
olmuştur.<br />
Arami<br />
Aramiler Sami bir halktır, MÖ birinci bin<br />
yılda Kuzey Mezopotamya ve Suriye civarında<br />
yaşamışlardır. MÖ 10-8. yüzyıllarda<br />
günümüz Suriye coğrafyası ve çevresinde<br />
çeşitli prenslikler kurmuşlardır. Bugün<br />
Türkiye’de Aramca’nın bir lehçesini konuşan<br />
Süryani olarak bilinen halkın Aramilerden<br />
geldiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.<br />
Güneydoğu Anadolu’da ve kısmen Kuzey<br />
Suriye’de kurulmuş Geç Hitit Krallıkları/Beylikleri:<br />
Kargamış; Antakya ve Amuk Ovası dolaylarında<br />
Pattina (Unqi); Gaziantep ve güneyinde Sam’al;<br />
Kahramanmaraş ve dolaylarında Gurgum; Malatya<br />
ve çevresinde Melid; Adıyaman dolaylarında Kummuhu;<br />
Çukurova ve kuzeyinde Que ve Hilakku;<br />
Kayseri ve dolayları Tabal’dır.<br />
Geç Hitit Devletleri’nin yayılım alanını kabaca<br />
tanımlamak gerekirse: Tuz Gölü’nden Akdeniz’e<br />
kadar güney doğrultusunda çekilecek bir çizgi batı<br />
sınırını oluşturur. Kuzey sınırı ise, Tuz Gölü’nden<br />
Malatya’ya kadar doğu yönünde çizilecek bir çizgidir.<br />
Bölgenin doğu sınırı ise, Malatya’dan güneye,<br />
Kargamış’a çizilecek bir çizgi olarak belirlenebilir.<br />
Kargamış’ın daha güneyi ise, Arami etkisine daha<br />
çabuk girmiş olduğundan, Hitit’ten çok bir Arami<br />
bölgesi sayılabilir.<br />
GEÇ HİTİT DEVLETLERİ<br />
Geç Hitit Devletleri hakkında yazılı bilgi; doğal<br />
kayalar, steller ve mimari eserler üzerindeki<br />
hiyeroglifli yazıtlar ve Assurlu kralların yazdırdığı<br />
çivi yazılı tabletlerden sağlanmıştır. Ancak bu<br />
sayede ortaya konan Geç Hitit Dönemi <strong>tarihi</strong>,<br />
parça parça bilgiler halindedir ve doldurulması<br />
gereken pek çok boşluk ihtiva etmektedir. Hiyeroglif<br />
yazıtlara dayanarak bazı kent devletlerinin<br />
62
Change language