TAR101U-eski_anadolu_tarihi-2334-0-0-0-1809-V01

Eski Anadolu Tarihi
İnsanların rehin alınmasının yanında, eşyaların
da rehin alındığı görülmektedir. Anlaşılacağı üzere
dönemin ticaret sistemi son derece gelişmişti. Ödeme
aracı olarak Babil’de bir tür “çek” bile kullanılıyordu.
Yazılı bir tablet şeklinde olan çekte; birinin
başkasından alacağı olduğunu ve belirtilen meblağının
tabletin hamiline, borçlu olan kişinin yerine
verilmesi yazılmaktaydı. Doğal olarak çeki yazan
kişinin saygı değer, tanınmış bir tüccar olması gerekiyordu,
aksi halde çeki nakde çevirmek mümkün
olmayabilirdi. Bir başka örnekte, bir kişinin
annesi ve kardeşi tarafından 1/2 mina 7 1/2 şekel
gümüş karşılığında satıldığını görmekteyiz. Vermiş
olduğumuz örnekte satılmış olan şahsın, aynı ücret
karşılığında kendi özgürlüğünü geri alabileceği de
kaydedilmiştir. Ayrıca belgelerde ev mühürlenmeleri
ve ipotek işlemleri de belgelenmiştir. Tüm bu
işlemler, hukuki açıdan kusursuz bir ticareti ortaya
koyar.
Kültepe’de ele geçen ve yayınlanmış olan tüm
tabletlere baktığımızda, fiyatların sabit kalmadığı
da görülüyor. Fiyatlar bazen malın kalitesine göre,
bazen ise kalitenin aynı olmasına rağmen değiştiği
kaydedilmiştir. Bazı bilimciler bunun, borsanın ve
enflasyonun ilk örneği olduğunu düşünmektedirler.
Bir metinde “Uşur-şa-İştar bana geldiği zaman
gümüşün fiyatı yüksekti” diye bir ibarenin geçmesi
de bunu destekler niteliktedir.
Assurlu tüccarların, bu ticaretten elde ettikleri
kâr oldukça yüksekti. Yazılı kaynaklara göre, tüm
vergiler ödendikten sonra, yüzde yüzü geçen, hatta
bazı durumlarda yüzde iki yüze varan bir kâr
söz konusudur. Metinlerde elde edilen bilgilere
göre bir şekel gümüşe satın alınan kalay yaklaşık
iki-ikibuçuk şekel gümüşe tekrar satılırdı. Dokumalar
için de aynı durum söz konusudur. Burada
yolun ne denli zor ve uzun olduğunu unutmamalıyız.
O dönemde hiç bir tüccar yüzde otuz
gibi bir kâr için bu zahmete kalkışmazdı, çünkü
yolda birçok sorunun çıkması mümkündü. Malları
taşımak için kullanılan eşeklerin belli aralıklarla
değiştirilmesi gerekiyordu. Ayrıca tüccarın
sermayesinin uzun yolculuk boyunca çalınma ve
zarar görme gibi riskleri vardı. Bütün bu olumsuzluklara
karşın elde edilen yüzde yüz ve yüzde
iki yüz gibi bir kâr bu ticareti oldukça cazip hale
getiriyordu.
Yüksek kârlara ve hukuki açıdan iyi organize
edilmiş ticari sisteme rağmen, kendilerini hukukun
üstünde sayan tüccarlar bu dönemde de
eksik değildi. Kârlarını daha da arttırmak için,
bazı kişiler ya vergileri ödemeyerek gizli bir şekilde
ticaretlerini sürdürüyorlardı ya da yasak olan
bazı malların ticaretini yapıyorlardı. Metinlerden,
yasak olan mallardan birinin “meteorik demir”
olduğu tespit edilmiştir. Bugün yapılan tütün ticareti
ile karşılaştırabileceğimiz bu malın ticareti,
o dönemde Anadolu Beyliklerine aitti yani onların
tekelinde bulunuyordu. Kaçakçılığı önlemek
için beylerin önlem alması son derece doğal bir
sonuçtur. Çiviyazılı tabletlerden öğrendiğimiz kadarıyla,
bu önlemlerin bazen başarı kazandıkları
da kanıtlanmıştır. Bir ticari girişime katılan üç
kişi tarafından Puzur-Assur’a yazılan bir mektupta
şöyle denmektedir:
“İrra’nın oğlu Puşu-ken’e kaçak mal gönderdi.
Onun kaçak malına el konuldu, Puşu-ken’i ise,
saray tutukladı ve hapse attı. Gardiyanlar serttir.
Kaçakçılığı ile ilgili beyçe, Luhuşaddiya’ya,
Hurrama’ya, Şalahşuwa’ya ve kendi ülkesine yazdı;
nöbetçiler dizildi. Lütfen herhangi bir malın
kaçakçılığını yapma....”(Klengel 1979).
Kaçakçılık, görüldüğü gibi büyük suç sayılırdı.
Kaçakçılık yapan kişiler tutuklanır ve hapse atılırdı.
Cezalar o kadar büyüktü ki, yukarıda örneğini
verdiğimiz durumdaki şahıslar, ortağı oldukları kişiyi
kaçak mal göndermemesi konusunda şiddetle
uyarmaktaydılar.
Kaçakçılık değişik biçimlerde yapılmaktaydı.
Bir metinden, malın farklı ve geçilmesi zor yollar
üzerinden gönderildiği anlaşılmaktadır. Aynı
metinde taşıyıcı kişi, kent kapılarında yer alan
gümrükçülere yakalanmadan geçmesi için de uyarılmaktaydı.
Böylece malın kontrol edilmemesi
sağlanıyor ve dolayısıyla vergi kaçırılıyordu. Kaçakçılığa
karşı alınan tüm önlemlere rağmen, tüccarlar
arasında kaçakçılık alışılmış bir durumdu. Yazılı
kaynakların arasında kaçak mallarla ilgili antlaşmalar
bile bulunmaktadır.
31