You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Yazılı (Tarihi) Sürecin Başlangıcı<br />
Kültepe’deki Ticaret<br />
Kültepe’de ele geçen metinlerin arasında ticaret<br />
ile ilgili değişik konularda yazılmış belgeler mevcuttur.<br />
Teslim ve iade belgeleri, kayıtlar, satın alma<br />
belgeleri, borç senetleri, rehin muameleleri, isim<br />
listeleri, yol masraf kayıtları, ihtilafların kaydedildiği<br />
metinler, mahkeme tutanakları ve mektuplar<br />
vardır. Bu çeşitlilik sayesinde, dönemin ticareti<br />
hakkında çok renkli ve bazı durumlarda çok ayrıntılı<br />
bir izlenim elde edilmektedir.<br />
Daha önce de değindiğimiz gibi, bir yıl içinde<br />
bir kervanın en fazla iki sefer yapma olanağı vardı.<br />
Fakat yeterli sermayeye sahip olan bir tüccarın,<br />
farklı kervanlara yük vererek Anadolu’ya yılda ikiden<br />
fazla kez mal gönderebildiği anlaşılmaktadır.<br />
Bir kervan, genellikle beş ile yirmi beş arasında<br />
değişen sayıda yük hayvanından oluşmakta ve yolculuk<br />
daha önce de söylediğimiz gibi yaklaşık kırk<br />
beş gün sürmektedir. Bu süre zarfında kervan üstesinden<br />
gelmesi gereken çok sayıda zorlukla karşılaşılabilirdi.<br />
Tüccarlar bu nedenle hayvanların (eşekler)<br />
yoldaki bakımı ve diğer masraflar için, kervan<br />
sahibine el gümüşü (ya da serbest gümüş) denilen<br />
bir yolluk veriyorlardı. Assurlu tüccarlar ayrıca Kaniş’teki<br />
ortaklarına verilmek üzere, gönderilen ve<br />
satın alınması gereken malları kaydeden, zarflı ve<br />
mühürlü mektup da gönderiyorlardı:<br />
“Pilahha’ya, İrma-Assur ve Mannum-balum-assur<br />
şöyle derler; Enlil-bani ve Kukkulanum’a şöyle de:<br />
30 mina gümüşü -vergisi eklenmiş- sizin mühürlerinizle<br />
Kukkulanum getirdi. Biz gümüşü kontrol<br />
ettik ve 2/3 mina’nın eksik olduğunu tespit ettik.<br />
Buradan (şunlar satın alınmıştır): 7,5 mina 4,25<br />
şekel gümüşe (olan) 114 Kutanu-Giysisi (ince yünden<br />
yapılmış bir giysi türü); her biri 13,25 şekel’e<br />
olan 2 talent 15 mina mühürlenmiş kalay; 40<br />
mina mühürlenmiş kalay, ayrıca 13 şekel (tutan)<br />
8 mina mühürlenmiş kalay: Toplam gümüş ücreti<br />
13,83 mina 2,83 şekel. 6 (adet) kara eşek ücreti<br />
2 mina 8 şekel gümüş, yemleriyle beraber. Koşum<br />
takımları için 16 şekel gümüş. Her bir mina’yı 13<br />
şekel’e olan 37 mina el-kalayı, gümüş olarak 2,83<br />
mina ve 2,16 şekel. 1 mina gümüş: 2 eşek sürücüsünün<br />
çalışma ücreti. Onların giysileri için 4 şekel.<br />
Nabi-Sin’in çalışma ücretine (kervanı yöneten<br />
şahıs) 7 şekel gümüş ekledik. 12,5 şekel ‘eködeme’;<br />
Sa’udum ile ilgili 2,5 şekel; yola çıkış vergisi için<br />
15 şekel; Assur-malik’in hesabına 6 şekel gümüş<br />
ödedik; Kukkulanum 0,83 mina gümüşü ‘tüccar<br />
bana burada gümüşü vermez ise, onu bu gümüşten<br />
alırım’ diyerek aldı” (Kaynak: Klengel 1979).<br />
Görüldüğü gibi, hesaplar son derece ayrıntılı<br />
tutuluyordu; ancak bu şekilde tüccarlar kendilerini<br />
olası dolandırıcılıklardan koruyabiliyorlardı. Yukarıda<br />
bahsettiğimiz mühür ise, imza yerine geçiyor<br />
ve metnin orijinalliğini belgeliyordu.<br />
Bugün olduğu gibi, Assur Ticaret Kolonileri<br />
Çağı’nda da birçok tüccar, işlerini yürütebilmek<br />
için, borç almak zorunda kalıyordu. Bu borçlar<br />
belli bir faiz karşılığında veriliyor ve birer çivi yazılı<br />
senet ile resmiyet kazanıyordu:<br />
“Mahşişapunua ve annesi Niwahşuşar ve<br />
Şiwanala’nın üzerinde Assur-malik’in 1/3 mina<br />
gümüşü vardır. Bağ bozumunda ödeme yapacaklar.<br />
Eğer ödeme yapmazlarsa, ayda ikişer şekel<br />
faiz ilave edecekler. Ennum-Assur’un huzurunda,<br />
Puzur-Assur’un huzurunda, Happuala’nın<br />
huzurunda” (Kaynak: Bilgiç et al. 1990).<br />
Belgede yer alan, faiz miktarının ve şahitlerin<br />
belirtilmesi gibi tüm özellikler, aslında bugünden<br />
çok da farklı değildir. Senetler, günümüzde olduğu<br />
gibi üçüncü bir şahıs tarafından satın alınabilirdi;<br />
böyle bir durumda borçlu kişi, belgede geçen<br />
meblağı bu üçüncü kişiye ödemekle yükümlü<br />
sayılırdı. Verdiğimiz örnekteki bir diğer önemli<br />
nokta, uygulanan faiz sistemidir. Borcun miktarı<br />
1/3 mina, yani 20 şekeldir. Bu borç ödenmediği<br />
takdirde ayda iki şekel faiz ödenecektir, bu yılda<br />
yüzde yüzyirmilik bir faiz oranına denk gelir.<br />
Başka belgelerden bu oranın yüzde iki yüz kırka<br />
kadar vardığı da tespit edilmiştir. Borcunu ödeyemeyen<br />
kimseler ise, bu borçlarını özgürlükleri<br />
ile ödemek zorundaydılar. Bu durumda ya borçlu<br />
olan kişi ya da onun ailesine mensup olan bir başka<br />
kişi rehin alınıyordu. Kültepe yazılı belgelerinde<br />
bu rehin alma hususunu gösteren çok sayıda<br />
belge mevcuttur:<br />
“İkuppi-Assur’un 1/2 mina 5 şekel tasfiye edilmiş<br />
gümüşü, Puzur-Su’en’in 1/3 mina 5 şekel tasfiye<br />
edilmiş gümüşü. Abia bu paralardan dolayı rehin<br />
tutulmuştur. Onun yukarı (buraya) gelişinde 1/2<br />
mina’yı iade edecek, ikinci 1/2 mina’dan dolayı<br />
tutulmuş bulunuyor. Assur-nisu’nun huzurunda,<br />
Hananum’un huzurunda, Assur-nada’nın huzurunda”<br />
(Kaynak: Bilgiç et al. 1990).<br />
30
Change language