Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Anadolu’nun Tarih (Yazı) Öncesi Dönemleri<br />
ÖNCÜ KENTLER - KALKOLİTİK<br />
ÇAĞ<br />
Köy yerleşmelerinden sonra kentleşme yolunda<br />
büyüyen ve gelişen yerleşmelerin ortaya çıktığı bu<br />
dönem yaklaşık olarak MÖ 5500 ile 3000 yılları<br />
arasına tarihlenir. Kalkolitik, sözcük anlamıyla her<br />
ne kadar taşın yanında bakırın kullanımına işaret<br />
ediyorsa da (Kalkolitik: bakır+taş), ilk bakır kullanımının<br />
son araştırmalarla Neolitik Çağ’ın Çanak<br />
Çömleksiz evresine kadar uzandığı bilinmektedir.<br />
Kalkolitik Çağ, zaman içindeki gelişmelere göre<br />
İlk, Orta ve Son olarak üç aşamada incelenir. Doğu<br />
ve Güneydoğu Bölgeleri bu çağda Mezopotamya<br />
ile yakın ilişki içindedir. Bu nedenle Güneydoğu<br />
Anadolu’daki gelişmeler Kalkolitik yerine<br />
Mezopotamya’nın çağdaş kültürlerinin adları olan<br />
Halaf, Obeyd ve Uruk başlıkları altında tanımlanır.<br />
Anadolu Platosu’nda Kalkolitik<br />
Anadolu Platosu’nda Kalkolitik başındaki yaşam,<br />
genel hatlarıyla, Son Neolitik Çağ’ın devamı<br />
niteliğindedir. Belirgin olarak değişimin izleri<br />
Orta Kalkolitik’te görülür ve Son Kalkolitik’te devam<br />
eder. Orta Kalkolitik’te, bir önceki dönemden<br />
farklı olarak yerleşim yeri kurmak için yüksek ve<br />
korunaklı alanların tercih edildiği görülür. Bu durum<br />
savunma endişesinin arttığına işaret edebilir.<br />
Hayvancılıktan elde edilen yan ürünler ekonomide<br />
belirleyici rolü üstlenmiş, bölgeler arası ilişkiler<br />
artmıştır.<br />
Orta Anadolu ve çevresinde Köşk Höyük, Tepecik-Çiftlik,<br />
Çatalhöyük ve Can Hasan, Höyücek,<br />
Kuruçay, Hacılar, Güvercinkayası, Gelveri, Alişar,<br />
Çadır Höyük, Çamlıbel Tarlası, Büyük Güllücek<br />
ile İç Batı Anadolu’da Orman Fidanlığı gibi birçok<br />
yerleşme bu döneme ışık tutan buluntular sağlamıştır.<br />
Karadeniz kıyı bölgesindeki Dündartepe ve<br />
İkiztepe ile Marmara Denizi güneyindeki Ilıpınar,<br />
Aktopraklık, Barçın, Marmara’nın kuzey kesiminde<br />
kalan Toptepe, Hocaçeşme ve Trakya’daki Aşağı<br />
Pınar kazıları ile Ege Bölgesi yerleşmeleri olan<br />
Ulucak, Yeşilova, Ege Gübre, yer aldıkları bölgenin<br />
çevresel koşullarına göre gelişmiş ekonomileri, mimari<br />
özellikleri ve ilişkileriyle bölgesel gelişmeleri<br />
yansıtırlar. Toptepe’de midye toplayıcılığının varlığına<br />
karşılık Ilıpınar’da baklagil ve tahıl yetiştiriciliğinin<br />
ön planda oluşu gibi örnekler bu farklılıklara<br />
işaret eder.<br />
Mimari açıdan bölge genelinde ahşap bina yapım<br />
geleneği hakimdir. Ilıpınar’da ahşap dikmelerin<br />
kerpiçle sıvanmasıyla oluşturulan duvarlarda daha<br />
sonraki aşamalarda güneşte kurutulmuş kerpiç blokların<br />
da kullanıldığı görülür. Aşağı Pınar’da olduğu<br />
gibi Marmara ve Trakya Bölgeleri’nde yerleşmeler<br />
bir hendek ile çevrilmekteydi. Orta Anadolu’da Güvercinkayası<br />
(Orta Kalkolitik) ise basit bir köy yerleşmesinden<br />
savunmalı, iç kale ve aşağı şehir olarak<br />
ayrılan yerleşme modeline dönüşümü belgeleyen bir<br />
merkezdir. Kaya üzerine kurulu yerleşmede ekonomi,<br />
kuru tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Evlerde<br />
tarım ürünlerinin saklandığı silo ve depolama birimleri<br />
mevcuttur. Buna karşılık kayalığın en yüksek<br />
konumunda yer alan özel yapı topluluğunun ayrıcalığı,<br />
olasılıkla bir köy ağası ya da bir bey konağına<br />
işaret etmektedir. Güvercinkayası bu özellikleriyle,<br />
Anadolu modeli kentleşmeye giden sürecin anlaşılmasında<br />
anahtar yerleşmelerdendir.<br />
Silo<br />
Yerleşim yerlerinde tarım ürünleri depolamak<br />
için toprak içine açılmış çukur veya<br />
mekân içinde yapılmış depolama birimleri.<br />
Bölge genelinde Son Kalkolitik Çağ’dan başlayarak<br />
merkezi konuma sahip büyük yerleşmelerde tarım<br />
dışında madencilik, çanak çömlekçilik gibi belli<br />
uzmanlıkların, zanaatların ve zanaatkârların ortaya<br />
çıktığı görülür. Bölgelerarası ticaret önem kazanır.<br />
Orta ve İç Batı Anadolu, Göller Bölgesi, Ege ve Karadeniz<br />
kıyı kesimlerindeki merkezlerin yerleşme<br />
özellikleri, mimari, maden ve çanak çömlek geleneklerinden<br />
yola çıkarak yeniden kurulan yaşam<br />
biçimi, yerel özelliklidir, henüz merkezi politik bir<br />
güçten söz edilebilecek göstergeler taşımazlar.<br />
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da<br />
Kalkolitik<br />
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde<br />
Kalkolitik Çağ, Anadolu’nun diğer bölgelerinden<br />
farklı olarak, yukarıda da belirtildiği gibi, Mezopotamya<br />
ile paralel bir gelişim süreci içindedir. Bu<br />
dönemde Fırat ve Dicle nehirleri boyunca Güney<br />
Mezopotamya’dan Doğu Anadolu’ya kadar geniş<br />
bir bölgede iletişim ağı oluştuğu anlaşılmaktadır.<br />
12
Change language