You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Eski Anadolu Tarihi<br />
Elazığ, Malatya bölgesindeki Tepecik ve Tülintepe,<br />
daha güneyde Çayönü, Orta Fırat havzasındaki<br />
Mezraa-Teleilat ve Akarçay Tepe, Çukurova bölgesindeki<br />
Yumuktepe gibi yerleşmelerde bu dönemin<br />
özelliklerini gösteren kalıntılar incelenmiştir. Orta<br />
Fırat’ta Kuzey Suriye’deki çağdaşları ile paralel bir<br />
gelişim içindeki Mezraa-Teleilat ve Akarçay Tepe,<br />
ilk çanak çömleğin ortaya çıkışı ve gelişimi, taş<br />
temelli, kerpiç duvarlı, muntazam dörtgen planlı,<br />
çok odalı konutları, işlik alanları ve yerleşme düzeni<br />
ile bu döneme ışık tutan yerleşmelerdir.<br />
Aynı zaman diliminde, Çukurova Bölgesi, Kapadokya<br />
Bölgesi, Konya Ovası, Göller Bölgesi,<br />
Batı Anadolu ve Marmara Denizi’nin çevresi ve<br />
Trakya’da yaşam, temelde benzer şekilde, ancak<br />
bölgelere özgü farklılıklarla sürmektedir. Çukurova<br />
bölgesindeki Yumuktepe Orta Anadolu ve Doğu<br />
Akdeniz kıyı bölgesi ile iletişim konusunda anahtar<br />
yerleşmelerdendir. Orta Anadolu platosunda<br />
doğudan batıya Köşk Höyük, Tepecik-Çiftlik, Can<br />
Hasan, Çatalhöyük, Erbaba, gelişkin Neolitik yerleşmelerindendir.<br />
Göller Bölgesi’nde Bademağacı,<br />
Höyücek, Kuruçay ve Hacılar ile temsil edilen dönem,<br />
Batı Anadolu’da son yıllarda yapılan kazılarla<br />
ortaya çıkarılan Ulucak, Yeşilova ve Ege Gübre gibi<br />
yerleşmelerden bilinir. Marmara Denizi’nin doğusundaki<br />
Fikirtepe, Pendik, güneyindeki Ilıpınar,<br />
Menteşe, Aktopraklık, kuzeyde Trakya bölgesindeki<br />
Aşağı Pınar, Hocaçeşme, Toptepe ve son yıllarda<br />
İstanbul’da Yenikapı kazıları, söz konusu dönemin<br />
yaşamını ayrıntılarıyla anlayabilmemizi sağlayan<br />
kazı yerleridir.<br />
Orta Anadolu Bölgesi gelişkin Neolitik yerleşmelerinde<br />
ortak öğe, toplulukların geçim ekonomilerinin<br />
tarım ve hayvancılığa dayanmasıdır. Tepecik-Çiftlik<br />
ve Köşk Höyük yerleşmelerinde ortaya<br />
çıkarılan çanak çömlekler üzerindeki betimlemeler,<br />
topluluğun sosyal ve ekonomik yaşamı ile ilgili çok<br />
ilginç bilgilere ulaşmamızı sağlar. Süt sağma sahnelerinden,<br />
balık yakalayan yılanlara, boğalara ya<br />
da dans eden kadınlara kadar çeşitli sahneler, yalnızca<br />
ekonomik alan için değil, çevre, hayvan ve<br />
bitki dünyası hakkında da ayrıntılar sunar. Her iki<br />
yerleşme, ayrıca hammadde kaynakları, özellikle<br />
obsidiyen yataklarına yakın konumları ve dağ geçitlerine<br />
hakim stratejik pozisyonları ile bölgelerarası<br />
iletişim ve alış verişte önemli yere sahiptir. Kazı<br />
yapılmamış olmakla birlikte, yüzey araştırmaları ile<br />
saptanan tuz kaynaklarına ve obsidiyen yataklarına<br />
yakın diğer yerleşmeler de bu yorumu doğrular<br />
niteliktedir. Bu durum toplulukların, yerleşme yerlerinin<br />
seçiminde, tarım ve hayvancılığın ötesinde,<br />
hammadde kaynaklarına yakınlık, olasılıkla kontrol<br />
altında tutma ve komşu bölgeler ve topluluklarla<br />
artan ilişkilerini de göz önüne aldıkları şeklinde<br />
açıklanabilir.<br />
Orta Anadolu’nun Konya Ovası yerleşmelerinden<br />
Çatalhöyük, gerek 1960’lardaki kazılar sonucu<br />
ortaya çıkarılan şaşırtıcı bulguları, gerekse 1990’lı<br />
yıllarda başlayan ikinci dönem kazı çalışmaları ile<br />
Çanak Çömlekli Neolitik yaşam biçimlerinin anlaşılması<br />
ve açıklanmasında bölge için anahtar yerleşme<br />
olma özelliğini korumaktadır. İlk kez MÖ<br />
sekizinci bin yılın ikinci yarısında (MÖ 7400’ler,<br />
Çanak Çömleksiz Neolitik) iskân edildiği dönemde<br />
sulak ve bataklık bir arazinin seçildiği görülür. Geçim<br />
ekonomisinin temelde kuru tarım ve küçükbaş<br />
hayvan yetiştiriciliğine dayanması, böylesi bir çevre<br />
ile çelişki yaratmakta, sulak alan tercihinin başkaca<br />
nedenleri aranmaktadır. Bu durum, çanak çömleksiz<br />
tabakalarda bulunan kireç taban ve duvar sıvaları<br />
için gereken kireç yataklarının yakında olması<br />
ile açıklanmaktadır. Ortaya çıkarılan çok sayıdaki<br />
heykel, kabartma ve sıva ile biçimlendirilmiş yapı<br />
öğeleri için gereken zengin kil yatakları da yerleşmenin<br />
kurulma aşamasında yer seçimini belirleyici<br />
etkenler olarak görülmektedir.<br />
Çatalhöyük’te geçim ekonomisi küçük boyutludur,<br />
üretim ve depolama hane-halkı ölçeğinde<br />
gerçekleştirilmektedir. Beslenme, tahıl üretimine,<br />
koyun ve keçi besiciliğine dayalıdır. Obsidiyen işçiliği,<br />
figürin üretimi gibi faaliyetlerin de aynı şekilde,<br />
küçük ölçekli uzmanlıklar olduğu düşünülmektedir.<br />
Yerleşme planı, birbirini tekrar eden planda<br />
kerpiç duvarlı, çok odalı binaların sıkışık düzende<br />
ancak gruplar halinde inşasıyla oluşturulmuştur.<br />
Grupları birbirinden çok dar aralıklar ayırır. Yapı<br />
gruplarının olasılıkla aynı soydan gelen insanların<br />
yaşam alanı olduğu düşünülmektedir. Çöplük olarak<br />
kullanılan ortak açık alanlar ve küçük hayvan<br />
tutulan ağıllar, konut dışı kullanım alanlarını oluşturur.<br />
Yerleşme, genel hatlarıyla çiftçi bir köy yerleşmesidir;<br />
topluluğun ise belli sosyal kurallar çerçevesinde<br />
yaşamakta olan farklı soy gruplarından<br />
oluştuğu düşünülmektedir. Yerleşmede belli evlerde<br />
saptanan zengin çeşitlilikteki sanat ürünleri, insan<br />
ve hayvan kafatasları, duvar resimleri, gömüt<br />
uygulamaları gibi sembolizm ürünlerinin arkasında,<br />
ataya bağlılık, geçmişi ve toplumsal belleği canlı<br />
tutma çabalarının yattığı savunulmaktadır. Çatal-<br />
9
Change language