You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Anadolu’nun Tarih (Yazı) Öncesi Dönemleri<br />
YERLEŞİK YAŞAM, ÜRETİME<br />
GEÇİŞ - ÇANAK ÇÖMLEKSİZ<br />
NEOLİTİK ÇAĞ<br />
Buzul çağlarının sona ermesiyle başlayan iklimsel<br />
ve çevresel değişimler, insanın milyonlarca yıllık<br />
birikimi ve zihinsel gelişimi ile birleşince, yaşam<br />
biçimlerinde de değişiklikler oluşmaya başlamıştır.<br />
Anadolu’nun da içinde bulunduğu Önasya’da değişen<br />
yaşam biçiminin ilk yansıması, belli bir bölgede<br />
uzun süreli, çevreye ve toprağa bağlı olarak yerleşik<br />
yaşamın başlamasıdır. Önceki dönemin mevsimlik<br />
ve özel amaçlı (balıkçılık, kabuk toplayıcılığı, yoğun<br />
bitki toplayıcılığı gibi) yerleşmelerin yerini bu dönemde<br />
kalıcı ve sürekli yerleşmeler almaya başlar.<br />
İnsanların bitki ve hayvanlar dünyası üzerindeki<br />
gözlemleri yaşam alanlarını seçmelerine katkıda bulunmuştur.<br />
İnsanlar besin kaynaklarının daha zengin<br />
olduğu bölgelerde yıl boyu yerleşmeye başlamış ve<br />
böylece ilk kalıcı yerleşmeler oluşmuştur. Bu süreçte<br />
iklim ve coğrafyanın insanlar üzerindeki olumsuz<br />
etkilerine karşı yeni yapı biçimleri geliştirmişlerdir.<br />
Ekonomik açıdan avcı toplayıcılığın hakim olduğu<br />
asalak ve tüketici yaşam biçiminden üretimci<br />
yaşam biçimine geçiş aşaması, insanlık <strong>tarihi</strong>ndeki<br />
en önemli dönüşümlerden biri olarak kabul<br />
görmektedir. Bu değişim, kimi bilim insanlarınca<br />
‘devrim’ olarak yorumlanmakta, kimileri ise bu değişimleri<br />
hazırlayan ekonomik ve sosyal sürecin göz<br />
önüne alınması gerektiğini öne sürerek, değişimin<br />
ani ve kısa zamanda olmadığı gerekçesiyle, ‘devrimi’<br />
tartışmaya açmaktadır. Son yıllarda Anadolu’da<br />
yürütülen kazı ve araştırmalarla ortaya çıkarılan<br />
yeni merkezler ve bugüne kadar bilinmeyen yeni<br />
bulgular (örneğin Göbeklitepe, bkz. aşağıda), bu<br />
değişim sürecinin anlaşılmasına yönelik yapılan<br />
tartışmalara yeni katkılar sunmaktadır.<br />
Neolitik Çağ’da yeni taş ve obsidiyen aletler geliştirilmiş,<br />
ilk kez kilden çanak çömlek üretilmiş,<br />
tarım yapılmaya başlamış, yerleşik köyler oluşmuş,<br />
hayvanlar evcilleştirilmiş, anıtsal boyutlarda heykel<br />
ve kabartmalar yapılmıştır. Ancak bütün bunlar bir<br />
anda ortaya çıkmamış, belli bölgelerde aşama aşama<br />
gerçekleşmiştir. Yaklaşık tarihlerle MÖ 10 000<br />
yıllarında başlayan ve MÖ 6000 yıllarına kadar devam<br />
eden Neolitik Çağ, insanın yaşam biçiminde<br />
ortaya çıkan yenilikler esas alınarak iki aşamada incelenmektedir:<br />
Çanak Çömleksiz Neolitik ve Çanak<br />
Çömlekli Neolitik.<br />
Neolitik, yalnızca Anadolu coğrafyasında değil,<br />
Doğu Akdeniz kıyıları (Levant bölgesi), Kuzey Suriye,<br />
Kuzey Irak ve Zagroslarda da ayrıntılı olarak<br />
çalışılan ve pek çok farklı gelişim gösteren yerleşmeler<br />
ve kültürlerle temsil edilmektedir (bkz. Mezopotamya<br />
Tarihi). İlk aşama olan Çanak Çömleksiz<br />
Neolitik Dönem yaklaşık tarihlerle MÖ 10 000<br />
ile 7 000 yılları arasında yaşanmıştır.<br />
Çanak Çömleksiz Neolitik’te İlk Aşama<br />
Çanak Çömleksiz Neolitik’in yaklaşık ilk bin,<br />
binbeşyüz yılını kapsayan diliminde, yerleşik yaşam,<br />
belli işlerde uzmanlık, yoğun toplayıcılık ve tarım<br />
yapma denemelerinin yanı sıra toplumsal yapıda<br />
da belirgin değişimler görülmektedir. Bunların en<br />
önemlilerinden biri, sanatsal/tinsel ürünlerde günlük<br />
ihtiyaçlar dışında özel amaçlara yönelik, uzman elinden<br />
çıkma, anıtsal, kollektif iş gücü gerektiren yapı<br />
ve buluntulardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki<br />
Hallan Çemi (Batman), Demirköy ve Çayönü (Diyarbakır)<br />
ile Göbekli Tepe (Şanlıurfa) ve Körtik Tepe<br />
(Diyarbakır) gibi merkezler, bu gelişmelerle ilgili çok<br />
ilginç verilere sahip örnekleri oluştururlar. Bu dönemde<br />
Hallan Çemi ve Çayönü, toprağa yarı gömük,<br />
yuvarlak planlı yapılarda oturan, toplayıcılık ve avcılık<br />
ile geçimlerini sağlayan grupların yerleşmeleridir.<br />
Aletlerini çoğunlukla Bingöl civarından getirilen obsidiyenden<br />
yapmakta, kap ihtiyaçlarını taş kaplarla<br />
sağlamaktadır. Topluluğun ortak kullanımına işaret<br />
eden yapıları, barınma amaçlı yapılarından farklılık<br />
göstermektedir. Nitekim, Göbekli Tepe’de ortaya<br />
çıkarılan anıtsal yapılar, görkem ve işçilik açısından<br />
dönemi için olağanüstü buluntulardır. Avcı-toplayıcı<br />
topluluklarının sosyal organizasyonları konusunda<br />
da eşsiz veriler sağlayan Göbekli Tepe, bu toplulukların<br />
kollektif kült alanıdır. Göbekli Tepe’deki bu çok<br />
erken döneme tarihlenen, çeşit ve kaliteleri açısından<br />
şaşırtıcı nitelikte, kireçtaşından biçimlendirilmiş görsel<br />
sanat ürünlerinin işaret ettiği inanç dünyası ve<br />
sosyal yapı, Neolitik yaşam biçimi konusunda <strong>eski</strong><br />
görüşlere yepyeni bir boyut kazandırmıştır.<br />
Obsidiyen<br />
Volkanik püskürüklerle birlikte yeryüzüne<br />
çıkan (volkanik cam) ve özellikle Neolitik<br />
Çağ’da yaygın olarak alet yapımında kullanılan<br />
madde.<br />
Kült<br />
İnanç sistemiyle ilgili yapı ve uygulamaların<br />
tümüne verilen isim.<br />
6
Change language