Evliyalar Ansiklopedisi - Turkiye Gazetesi Yayinlari

arkadaşıydı. Her ikisi de aklî ve naklî ilimlerde en iyi şekilde yetiştiler. Hacı Şâdgeldi Paşa,
Amasya emîri olunca, Cemâleddîn Aksarâyî hazretlerini Amasya kâdılığına ve Dârü'l-ilim
müderrisliğine getirdi.Amasya Kazaskeri Pir Nizâmeddîn Muhammed Cürcânî vefât edince,
onun yerine Amasya kazaskerliği vazîfesi de verildi. Bu vazîfeleri üstün bir liyâkat ve
başarıyla yürüten Cemâleddîn Aksarâyî hazretleri, ilim okutup talebe yetiştirdi. Yüksek ilmi
ve ahlâkı ile insanlara örnek oldu. Amasya'nın buhranlı devrinde insanlara İslâmiyetin emir
ve yasaklarını anlatıp dünyâ ve âhiret seâdetine kavuşmaları için çalıştı. Amasya'da çıkan bir
karışıklık üzerine oradan ayrılarak, Karamanoğulları Beyliğinin hâkimiyeti altında bulunan
Konya'ya geldi. Karamanoğlu Alâeddîn Bey, yüksek ilim ve fazîlet sâhibi olanCemâleddîn
Aksarâyî'yi Konya kâdılığına tâyin etti. Bir müddet bu vazîfede kalarak insanlara Allahü
teâlânın emir ve yasaklarını anlattı ve adâletin devâmı için gayret etti, sonra doğduğu yer
olan Aksaray'a döndü. Zincirli veya Müselsile Medresesine müderris tâyin edildi. Bu
medreseyi yaptıran kimse, vakıf şartnâmesine, Sihâh-ı Cevherî adlı lügatı ezbere bilen
kimsenin müderris tâyin edilebileceğini bildirmişti. Bu vasfa sâhib olan Cemâleddîn
Aksarâyî bu medresede senelerce ilim öğretip büyük âlimler yetiştirdi.
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Fahreddîn-i Râzî gibi Cemâleddîn Aksarâyî de dergâhından
medreseye atla gelir giderdi. Cemâleddîn Aksarâyî hazretleri vaktini çok iyi değerlendirdiği
ve medresesine normalin üstünde talebe geldiği için bir kısım talebelerine yolda ders verirdi.
Atının üstünde giderken talebeleri etrâfını sararlar, hattâ atının üzengilerinden tutarak
yürürlerdi. Yürürken hocaları onlara ders anlatırdı. Bu sebeple yürüyerek ders alan bu
talebelere meşâiyyûn, yürüyenler adı verilmişti. Bir kısım talebeleri de medresenin revaklı
dış bölümünde beklerler, Cemâleddîn Aksarâyî medreseye girip derse başlamadan önce
bunlara da ders verirdi. Bu talebelerine de Revâkıyyûn, revaklı yerde bulunanlar, denirdi. Bir
kısım ve asıl talebelerini de medresede okuturdu.
Onun tedris halkasından çok büyük âlimler yetişti. Bunların en meşhuru Osmanlı Devletinin
ilk şeyhülislâmı Molla Fenârî hazretleriydi. Seyyid Şerîf Cürcânî hazretleri de onu ziyâret
edip ilim ve feyzinden istifâde etmek için Anadolu'ya geldi. Fakat o Aksaray'a gelmeden
Cemâleddîn Aksarâyî vefât etti. Bunun üzerine Seyyid Şerîf Cürcânî, Molla Fenârî
hazretleriyle berâber Mısır'a gidip Ekmelüddîn Bâbertî'den ilim öğrendiler.
Âlim, fazîlet sâhibi, haram ve şüphelilerden şiddetle kaçınan, Allahü teâlânın rızâsını
kazanmak için çalışan Cemâleddîn-i Aksarâyî hazretleri ömrünün son gününe hattâ son
saatine kadar ilim öğretti. Nice âlim ve pek çok devlet adamı yetiştirdi. Ömrünün son
günlerinde talebelerine vereceği dersleri tamamlamıştı. Ancak bir grubun dersini
tamamlayamamış, üç günlük dersleri kalmıştı. Hastalığı sırasında talebelerine hitâb ederek;
"Evlatlarım kalan dersimizi kabrimin başına gelin orada tamamlayalım." dedi. Her fâni gibi o
da 1389 (H.791) senesinde ebedî âleme göç etti. Talebeleri ve sevenleri gerekli techiz ve
tekfin vazîfelerini yerine getirdikten sonra, Ervâh kabristanındaki zâviyesinin önüne
defnedildi.
Cemâleddîn-i Aksarâyî hazretlerinin zamanla yıpranan ve belirsiz hâle gelen kabrini 1883
(H.1301) senesinde vefât etmiş olan Perekzâde Müftü İbrâhim Hilmi Efendi yeniden tâmir
ettirdi. Kabrin üzerine bir sanduka yaptırdı. Rengi siyâha çalan bir mermer üzerine de
kitâbesini yazdırdı.
Cemâleddîn-i Aksarâyî hazretlerinin Mehmed, Mahmûd, Kemâleddîn Ahmed adlı üç oğlu
vardı.
Bunlardan birincisi olan Mehmed Çelebi büyük âlim ve Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî
Efendinin dedesidir. Mehmed Çelebi babasının medresesinde yetişti. Aynı medreseye
müderris oldu. Hatipliği ile meşhurdu. Aksaray'daki Ulu Câminin hatipliğini de yaptı. Şeyh
Hamîd-i Velî'nin (SomuncuBaba) oğlu Baba Yûsuf-ı Hakîkî'nin 1479 (H.884) târihli
vakfiyesine şâhid sıfatıyla Mevlânâ Muhammed Pir Paşa el-Hatîb ismiyle imzâ koymuştur.