Evliyalar Ansiklopedisi - Turkiye Gazetesi Yayinlari

Küçük yaştan îtibâren zamânın meşhûr ulemâsından din ve fen bilgilerini tahsîl etti. İlimde
ilerleyip kemâl derecesine ulaştıktan sonra hocalarından icâzet, diploma alarak talebe
yetiştirmeye başladı. Çeşitli medreselerde müderrislik yaptı. Veliyyüddîn Efendi ilim
öğrenmeye başladığı ilk günden îtibâren Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret etmek
ve hac vazîfesini yerine getirmek aşkı ile dolu idi. Nitekim bu arzu ile 1691 senesinde
Mekke-i mükerremeye gitti. Ancak çok sevdiği bu topraklardan yedi sene ayrılamadı. Bu
müddet içerisinde devamlı olarak Mekke-i mükerremedeki Mescid-i Haram ile Medîne-i
münevveredeki Mescid-i Nebîde ibâdetle meşgûl oldu.
Bu arada İslâm âleminin her tarafından gelen âlimlerle görüşme imkânı buldu. Muhammed
Ma'sûm-i Fârûkî hazretlerinin talebelerinden olan Ahmed-i Yekdest hazretlerinin
sohbetleriyle şereflendi. O büyük zâttan Nakşibendiyye yolunun âdâb ve erkânını öğrendi.
Aldığı feyz ve himmetle kalbi nûrlanıp, nefsi İslâmiyetin haram ettiği, beğenmediği
şeylerden, kötü isteklerden kurtuldu. İçini, Allahü teâlânın aşkı ve Resûlullah'ın sevgisiyle
doldurup, dışını da Allahü teâlânın emir ve yasaklarına, Resûlullah efendimizin sünnet-i
şerîfine uymakla süsledi. Bu arada yedi sene mücâvir olarak kalması dolayısıyla kendisine
"Cârullah" lakabı verildi.
Tefsîr, hadîs, kırâat ve fıkıh ilimlerinde âlim, tasavvuf ehli mübârek bir kimse olarak hacdan
dönen Cârullah Veliyyüddîn Efendi, Fâtih civârında bir medrese ve bir kütüphâne yaptırdı.
Kütüphâneyi faydalı kitaplarla doldurdu. Kendi eserlerinin de bulunduğu bu kütüphâneyi
vakfederek müslümanların istifâdesine sundu. İstanbul'a döndükten sonra daha çok, insanlara
nasîhat edip talebe yetiştirmek, kitap yazmak ve ibâdet etmekle meşgûl oldu. Edirne ve
Galata kâdılıklarında bulundu.
Cârullah Veliyyüddîn Efendi, çeşitli ilim dallarında pek kıymetli eserler yazdı. Bunlardan
bâzıları şunlardır:
1) Üç yüz on dokuz hadîs-i kudsîyi içinde toplayan bir eser. 2) El-Fürkân isimli, Kur'ân-ı
kerîm kırâatı, Arap dilinin gramer özellikleri, kırâat âlimlerinin hâl tercümelerinden bahseden
eseri, 3) Çagminî'nin şerhine hâşiye, 4) Kavl-i Ahmed'e hâşiye, 5) Hüseyniyye'ye hâşiye, 6)
Tasdîkât'a hâşiye, 7) Âdâb-ı Mîrî'ye hâşiye, 8) Taşköprülü Efendinin eserine hâşiye, 9)
Şerh-i Mekâsıd'a hâşiye, 10) Tefsîr-i Kâdı Beydâvî'ye hâşiye, 11) Mir'ât'a hâşiye, 12)
İ'râb-ül-Kur'ân, 13) Fedâil-i Cihâd, 14) Âdâb-ı Birgivî'ye şerh, 15) Köprülüzâde Nûmân
Paşanın Risâlet-ül-Adl fî Hâl-il-Hadr risâlesine şerh ve hâşiye. 16) Isâm'a hâşiye.
1738 yılında İstanbul'da vefât eden Cârullah Veliyyüddîn Efendi, Fâtih'te yaptırdığı medrese
ve kütüphâneden ibâret olan külliyesinin bahçesine defnedildi. Kabri sonradan yıkılan ve
yola dahil edilen bu külliyeden alınarak Fâtih Müftülüğü arkasındaki Sâdi Çelebi
Dârü'l-Kurrâsının bahçesine taşındı.
1) Esmâ-ül-Müellifîn; c.2, s.501
2) Sicilli Osmânî; c.4, s.613
3) El-A'lâm; c.8, s.118
4) Mu'cem-ül-Müellifîn; c.13, s.168
5) Osmanlı Müellifleri; c.1, s.267
6) Tekmiletü'ş-Şakâyık; c.5, s.151-153
CEBE ALİ
Mısır Memlüklülerinin meşhûr sultanı Kalavun'un hocası idi. İstanbul'un fethinde bulunmak