Evliyalar Ansiklopedisi - Turkiye Gazetesi Yayinlari

pek çok tutulmuş ve şiirleri dilden dile dolaşmıştır. Şiirlerini Arapça, Farsça ve Türkçe olarak
söyleyip yazmıştır. Bölgede kendisinden önce gelip ilim yayan Ahmed Yesevî, Burhâneddîn
Merginânî, İsmâil Buhârî ve Şâh-ı Nakşibend Behâeddîn-i Buhârî (r.aleyhim) gibi ilim
sâhiplerinin îtikâd ve yollarını şiirle dile getirmiştir. Bu îtibârla şiirleri daha ziyâde didaktik
yâni öğretici mâhiyette, tasavvufî ve ahlâkîdir. Bu hâliyle Ahmed Yesevî’nin (r.aleyh) on
sekizinci asırdaki tâkibcisi olduğu söylenebilir.
Eserlerinde Farsçayı da çok iyi kullanan Allahyâr’ın bütün gayreti, gerek şiir, gerekse nesirle
olsun; Ehl-i sünnet inancını yaymaya ve İslâmî esasları bildirmeye yöneliktir. Farsça Dîvân’ı
yanında, manzum Meslek-ül-Müttekîn, Murâd-ul-Ârifîn, Mahzen-ül-Mutîîn ve
Sebât-ül-Âcizîn adlı eserleri vardır. Bunlardan, Özbek Türkçesi ile yazdığı Sebât-ül-Âcizîn
adlı eserinde, baştan başa îmân esaslarını anlatır. Münâcât, tevhîd ve peygamberlere, bilhassa
Muhammed aleyhisselâma ve Eshâbına (r.anhüm) geniş yer verir. Ayrıca, hikâyelere yer
verdiği eserinde, vasiyetlerini de bildirir. Burada emr-i mârûf ve nehyi anilmünker yaparak
sevenlerine nasîhat etmektedir. Sûfî Allahyâr, eserinde halka hitâb ettiği için oldukça açık ve
anlaşılır bir Türkçe kullanmıştır. Eseri bu bakımdan ele alınıp değerlendirilince, Türkçesinin
çok açık olduğu görülür. Ayrıca, yer yer İslâm büyükleri ile ilgili hikâyeler anlatması, dilinin
açıklığına bir başka sebeb olarak gösterilebilir. Şiirlerini aruz vezni ile yazmış olması ve bu
vezni en iyi şekilde kullanması bir başka husûsiyetidir. En çok kullandığı arûz kalıbı
“mefâîlün mefâîlün feûlün”dür ve yetiştiği bölgenin Yûnus Emre’si durumundadır.
Bütünüyle alıp değerlendirilince, İslâmiyete ve Türkçeye hizmetlerinin pek büyük olduğu
görülür. Tesiri her iki yönden bu gün de devâm etmekte ve şiirleri elden ele dolaşıp dillerden
düşmemektedir.
Bitilse Türkî til birle akîde
Köngüller bolsa andın âramîde
derken inanç esaslarını bildiren eserlerin Türkçe yazılmasını ve gönüllerin böylece
aydınlanıp haz almasını ve huzûra kavuşmalarını söyler. Burada açıkça anlaşıldığı gibi,
Türkçeyi gönül dili hâline getirmiştir.
Peygamberning barı âdil ü a’del
Velîkin bâzısıdın bâzı efdal
Barınıng bihterîni Mustafâ’dur
Habîb-i Ha nigîn-i enbiyâdur
Peygamberlerin hepsi âdil ve adâleti hakkıyla gözetendir. Fakat (böyle olmakla birlikte)
bâzısı bâzısından üstündür. Hepsinin en üstünü Mustafâ’dır ve O, Allahü teâlânın sevgilisi ve
bütün peygamberlerin sonuncusu olan Hâtem-ül-enbiyâdır.
Hâcetim oldur Hudâyâ pâ işim baş eyleseng
Munda tevfik anda îmânımnı yoldaş eyleseng
Elgime birseng asâ-yı himmet ağzımga senâ’
Könglüme ışk âteşin salsang közüm yaş eyleseng
Allahü teâlâdan dileğim odur ki, ayaktaki işimi başa çıkarıp, bu dünyâda tevfîk, âhirette de
imânımı yoldaş eylesin. Elime himmet asâsını, ağzıma da övgüsünü versin; gönlüme aşk
ateşini salsın ve gözümü yaş eylesin.
Hikâyet
Azîz-i Kâmilî’ni câhil-i hâm
Kabîha lafzı birle birdi deşnâm
Tutup sakkalını ol merd-i hoş-hû