Evliyalar Ansiklopedisi - Turkiye Gazetesi Yayinlari

zaman ayrılık kabûl etmediğini ifâde etmiştir.
Tasavvuf yolunda bulunan bir kimsenin Allahü teâlâyı anıp çok zikretmesi veya bir başka
sebep netîcesinde hâsıl olan mânevî lezzetleri tadarak rûhun coşması, kalbinin elinde
olmadan gayr-i ihtiyârî kendinden geçip taşma hâline vecd denir. İmâm-ı Rabbânî; "Hâller ve
vecdlerin, beğenilip aranılan matlûbun başlangıcı olduğunu, maksad olmadığını belirtmiştir.
Hatta tasavvuf yolunda bulunan sâlikin zâhirini, dînin emir ve yasaklarına uydurması, ibâdet
ve tâatlerden tad almasına sebeb olduğu gibi, bütün işlerinde, Allahü teâlânın rızasından
başka düşünceleri kalbinden çıkarmaya, kibir, hased (kıskançlık), kin gibi manevî
hastalıklardan temizlemeye çalışması da, kalpte ve rûhda vecd hâlinin meydana gelmesine
vesîle olur." demiştir.
Aşk, muhabbet hâlleri, kalbe gelen zevkler, vecdler (mânevî coşkunluklar) mevâcid diye
de isimlendirilir. Hâce Ubeydullah-ı Ahrâr; "Bütün ahvâl (kendinden geçme hâlleri) ve
mevâcidi bize verseler, fakat Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını içimize yerleştirmeseler,
kendimi mahvolmuş bilirim. Eğer Ehl-i sünnet (Peygamber efendimiz ve arkadaşlarının
yolunda olanların) îtikâdını verseler, ahvâl ve mevâcid hiç vermeseler, hiç üzülmem."
demiştir. İmâm-ı Rabbânî de; "Tasavvuf yolcularının, bu yolculukta gördükleri ahvâl (hâller)
mevâcid, ulûm (ilimler) ve mârifetler; imrenilecek, istenilecek şeyler değildir. Hepsi evhâm
(vehimler) ve hayâlât (hayaller) gibi geçici şeylerdir. Bunlar o yolcuları ilerletmek için
vâsıtadan başka bir şey değiller." demiştir. Hatta Muhammed Bâkî-billah, ihlâs (her şeyi
Allahü teâlânın rızâsı için yapma) makâmına ve (tasavvufun en yüksek derecelerinden) rızâ
mertebesine kavuşmak için ahvâl ve mevâcidden vazgeçmek, ilim ve mârifetler edinmek
lazım geldiğini ifâde etmiş, onların gâyeye götüren yol ve maksadın başlangıcı olduğunu da
belirtmiştir. Yine İmâm-ı Rabbânî; "Ahvâl (hâller) ve mevâcid, matlûbun yâni ele geçirilmek
istenilenin başlangıçları olup maksad (gâye) değildir." dedikten sonra şöyle bir açıklama
yapmıştır: "İslâmiyetten kıl ucu kadar bile ayrılan bir kimsede ahvâl (hâller) ve mevâcid hâsıl
olursa, bunlara istidrâc (fâsıklarda ortaya çıkan hârikulâde hâller) denir ki, onu dünyâda ve
âhirette rezil olmaya sürükler."
Kalbe, gönüle gelen ve bir müddet kalan düşünceye hâtır denilir. Abdülgânî Nablüsî, bu
konuda şu açıklamayı yapmaktadır: "Kalbe gelen düşüncelerden, birincisi kalpte durmaz def
edilir. Buna hâcis denir. İkincisi kalpte bir zaman kalır. Buna hâtır denir. Üçüncüsü, yapmak
ile yapmamak arasında tereddüd olunur. Buna da hadîsün-nefs denir. Bunları melekler
yazmaz. Seyid Abdülhakîm Efendi, İslâmiyete uymayan hâtırların bâtıl olduğunu, şeytan
tarafından gelen hâtırların hepsinin günâha dâvet olduğunu ifâde etmiştir. Ebû Süleymân-ı
Dârânî; "Havâtır ve niyetleri önce, Kitap ve Sünnet ile karşılaştırıyorum. Bu iki âdil şâhide,
uygun olanları söyleyip yapıyorum." demiştir. Hâdimî de; "Havâtır nefse acı gelirse, hayr
olduğu; tatlı gelir, hemen yapmak isterse, şer (kötü) olduğu anlaşılır. Bunu anlamak için
İslamiyete uygun olup olmadığına bakılır. Anlaşılmazsa, sâlih, günâh işlemeyen bir âlime
sorulur." demiştir.
Teveccüh, tasavvuf yolunda ilerleme, yükselme sebeplerinden en önemli olanıdır. Bu, bir
velînin, Allahü teâlânın izni ile nazar etmek (bakmak) yâhut başka yollarla talebesinin veya
sevdiğinin yâhut başka birinin kalbindeki, mâsivâ (Allahü teâlâdan başka her şey) ve dünyâ
sevgisini, günâh lekelerini temizleyip, yerine feyz, mârifet, ilim ve hikmetle yâni mânevî
ilimler, iyilikler, bereketler ve faydalarla doldurması, yüksek derecelere kavuşturması
demektir. Muhammed Mâsûm; "Pîrin (tasavvuf büyüğünün) teveccühünü, zulmet ve keder
dağlarını, her ne sûretle ortaya çıkarsa çıksınlar, sadık talebeden kaldırıp, uzaklaştırır."
demiştir. Ubeydullah-ı Ahrâr'ın oğlu Hâce Muhammed Yahyâ; "Tasarruf sâhipleri üç
kısımdır. Bir kısmı, Allahü teâlânın izni ile, her istedikleri zamanda, diledikleri kimsenin
kalbine tasarruf ederek, onu tasavvufta en yüksek derece olan fenâ makamına eriştirir. Bazısı,
Allahü teâlânın emri olmadan tasarruf etmez. Emir olunan kimseye teveccüh ederler. Bir