Evliyalar Ansiklopedisi - Turkiye Gazetesi Yayinlari

ziyârete gittiler. O âlim, Emîr Buhârî'ye; "Şimdi ne ile meşgûl oluyorsunuz?" diye sordu. O
da; "Mirsâd-ül-İbâd fil-Mebd ilel-Me'âd isimli tasavvufî eseri mütâlaa etmekle meşgûl
oluyoruz." dedi. Bunun üzerine o ilim sahibi kimse, bu kitabı okuduğu için Emîr Buhârî'yi
azarlamaya, o kitabı ve müellifini kötülemeye, tasavvuf ehline dil uzatmaya başladı. Nihâyet
daha da ileri giderek, Emîr Buhârî ve Abdullah-i İlâhî'yi meclisinden kovdu.
Meğer bu kimse, tasavvuf ehlinin büyüklüğünü anlayamayan, inkâr eden bir zavallı imiş.
Mahmûd Çelebi bu menkıbeyi anlatınca, tasavvuf ehlini inkâr edenlerin de bulunduğunu
anlamış oldum. Bundan sonra Mahmûd Çelebi'ye arzettim ki: "Efendim, tasavvuf
büyüklerinin hâllerini inkâr edenler, inkâr etme gibi büyük bir belâya mübtelâ olmuşlardır.
Tasavvuf ehlinin büyüklüğünü inkâr etmeyip kabûl ettiği hâlde bu yolda ilerlemeye
çalışmayanların hâli, diğerinin hâlinden daha kabîh (çirkin) değil midir?" Ben böyle
söyleyince; "Hayır öyle değildir. O büyüklerin büyüklüklerini inkâr etmeyip îtiraf etmek,
yâni kabûl etmek de bir nîmettir. Bu îtirâfın eninde sonunda o kimseyi hak yoluna çekmesi
ümîd edilir." buyurdu."
Yine Şakâyik-ı Nu'mâniyye' nin müellifi olanTaşköprüzâde, bir gün sohbet esnâsında
Mahmûd Çelebiye dedi ki: "Efendim! Bâzı tasavvuf kitaplarında anlaşılamıyan, hattâ
görünüş îtibâriyle dînin açık olarak bildirilen hükümlerine aykırı olan kısımlar bulunuyor.
Bunları inkâr etmemiz câiz olur mu?" Mahmûd Çelebi buna cevâben; "O tasavvufî hâller
sizde meydana gelinceye kadar inkâr edersiniz. Ama o haller sizde de meydana gelince, artık
inkâr etmenize lüzûm kalmaz. Çünkü o bilgilerin hakîkatte dînimizin hükümlerine aykırı
olmadıklarını, öyle anlaşıldığını anlamış olursunuz. Yâni tasavvuf büyüklerinin söyledikleri
sözlerden bâzılarının uygun değil gibi görünmeleri, o zâtın yanlış şeyler söylemek
istediğinden değildir. Kendisini kaplayan tasavvufî hal sebebiyle, o halde iken anlatmak
istediğini, şuuru yerinde olmadığından, uygun olmayan kelimelerle söylemesinden veya hâli
ifâde için o anda başka kelime bulamamasındandır. Her hâlükârda tasavvuf büyüklerinin o
sözlerinin yanlış bir mânâyı anlatmak için değil, doğru bir şeyi yanlış mânâya gelecek
kelimelerle anlattığından yanlış anlaşılabilmektedir. Bununla berâber, mutasavvıfların dînin
hükümlerine aykırı gibi görünen, açıktan yanlış anlaşılan sözleri kabûl edilmez. Fakat o
büyüklere dil de uzatılmaz. Çünkü mâzurdurlar.
Hakim Çelebi Edirnekapı'da Münzevî'ye giden yol üzerinde bir câmi ve zâviye inşâ ettirdi.
Yıllarca burada talebelere ders verdi ve 1531 senesinde vefât etti. Devrin âlimlerinin de hazır
bulunduğu büyük bir kalabalık tarafından kılınan cenâze namazından sonra câminin
karşısında defnolundu. Onun yaptırdığı bu câmi ve zâviyeye hocasının adından dolayı Emîr
Buhârî Câmii ve tekkesi de denilmiştir. Çevre yolu yapılırken tekke ve kabirler yıkılıp
kaldırıldı.
1) Şakâyık-ı Nu'mâniyye; c.2, s.60
2) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (MecdiEfendi); s.518
3) Sicilli Osmânî; c.4, s.310
4) Tâc-üt-Tevarih; c.2, s.588
5) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1146
6) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.14, s.189
MAHMÛD HAYRÂNÎ
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleriyle aynı devirde yaşamış büyük velî. Peygamber
efendimizin temiz soyundan olup seyyiddir. Hayâtı genel olarak Konya Akşehir'de bulunan