Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

li sebebleri kullanan kimse, Allahü teâlâya tevekkül etmiş, yalnız
Ona güvenmiş olur. Te’sîr etmiyen, hayalî sebebleri kullanmak,
tevekkül olmaz. Te’sîri çok görülmüş olan fâideli sebebleri kullanmak
lâzımdır. Ateş yakar. Fekat, ateşe yakmak kuvvetini veren,
Allahü teâlâdır. Aç olan, birşey yir. Bu şeye doyurma kuvvetini
veren Odur. Lâzım olduğu zemân, böyle fâideli sebebleri kullanmadığı
için zarar gören kimse, Allaha âsî olur. Sebebler üçe
ayrılır: Hayâlî sebebleri terk etmek, tecribe edilmiş fâideli sebebleri
kullanmak vâcibdir. Şübheli olanlar, ba’zan kullanılır. Allahü
teâlâ, meşveret etmeği, bilenlere danışmağı emr etdi. Meşveret
de, sebebe yapışmakdır. Meşveretden sonra tevekkülü emr eyledi.
Âhıret işlerinde tevekkül olmaz. Bunlarda çalışmak emr olundu.
Burada, azâbından korkmak ve merhametinden ümmîdli olmak
lâzımdır. Allahü teâlânın keremine, ihsânına güvenmeli ve
emr olunan ibâdetleri yapmalıdır. İslâmiyyete uymamız, ya’nî
emr edilenleri yapmamız ve yasak edilenlerden sakınmamız vazîfemizdir.
(Tevekkül) budur ve kulluk böyle olur. Din bilgilerini
ve fen bilgilerini öğrenmek ve cihâd yapmak için en yeni silâhları
yapmamız ve bunun için hükûmete yardım etmemiz de ibâdetdir.
Başkalarının düşüncelerini keşf etmek, gaybdan haber vermek,
düâlarının kabûl olması ve hârikalar, kerâmetler göstermek, Allahü
teâlânın sevgisini göstermez. Bunlar kâfirlerde de bulunur. Onlara
(İstidrâc) olarak verilir. Bunlar, riyâzet, sıkıntı çekenlerde hâsıl
olduğu gibi, riyâzet çekmiyenlere de verilebilir. Velînin de, riyâzet
çekmesi ve kerâmet göstermesi şart değildir. Büyük velî Şihâbüddîn
Sühreverdî [1] , bunları (Avârif) kitâbında uzun yazmakdadır.
Az yimek, az uyumak iyidir. Fekat, ibâdet yapmağa mâni’ olacak
ve aklı, dimâğı sarsacak ve hayâllere sebeb olacak kadar az olmamalıdır.
Riyâzetden, sıkıntıdan sünnete uygun olanları mubârekdir.
Papazların yapdıkları gibi, zararlı olmamalıdır. Evliyânın
keşflerini hayâl sanmamalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın kalbe ilhâm
etdiği bilgilerdir. Câhil tarîkatcıların hayâllerine keşf denmez.
Bunlara i’timâd edilmez. Evet, ilhâm olunan bilgileri anlamakda,
vehmin ve hayâlin fâidesi vardır. Vehm, Allahü teâlâ ile kullar arasındaki
elli bin senelik yolu bir anda gider. Hayâl de, kalbe gelen
hâlleri ve gaybdeki işlere ve rûhlardan gelen ilmlere, şekl vererek,
bilinenlere benzeterek anlaşılmalarını kolaylaşdırır.
Ba’zı düâlar ile tayy-ı mekân olunur [az zemânda çok uzakla-
[1] Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer Sühreverdî, 632 [m. 1234] de Bağdâdda vefât etdi.
– 560 –