Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

si böyledir. Ancak mu’cize ve kerâmet olarak âdetini bozmakdadır.
İbâdetleri, Cennete girmek için sebeb yapdığını bildiriyor.
Ya’nî, Cennet ni’metlerini ibâdetlere karşılık olarak yaratmışdır.
Hadîs-i şerîfde, (Hiç kimse Cennete, ibâdeti sebebi ile girmez) buyuruldu.
Karşılık başkadır, sebeb olmak başkadır.
Şeytân hîlelerinin onuncusu olarak, ibâdet yapmak ezelde takdîr
edilmiş ise, mümkin olur. Allahü teâlânın takdîri değişmez.
İbâdet yapmakda ve terk etmekde insanlar mecbûr olmakdadır,
der. Şeytânın bu sözü bir evvelkinin aynıdır. Ezelde sa’îd denilenlere
ibâdet yapmak nasîb olur. Şakî denilenlerin de terk etmeleri
lâzım olur. Şeytânın bu hîlesine karşı, herşeyi ve insanların iyi, kötü
her işini Allahü teâlâ yaratıyor ise de, insanlara ve hayvânlara
(irâde-i cüz’iyye) vermişdir. İrâde-i cüz’iyye insandan meydâna gelir.
Fekat, insan bunu yaratdı denilemez. Çünki irâde hâricde mevcûd
birşey değildir. İnsanın kalbinde hâsıl olmakdadır. Hâricde
mevcûd olan şeyin meydâna gelmesine (Halk etmek), yaratmak
denir. Allahü teâlânın (İrâde-i külliye)si ise hâricde vücûdü var
olan bir kuvvetdir. Allahü teâlâ, insanın ihtiyârî hareketini yaratmak
için, insanın irâdesini sebeb kılmışdır. Bu şart olmasa da yaratır.
Fekat bu şart ile, bu sebeb ile yaratması âdetidir. Peygamberlerinde
“aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” ve Evliyâsında “kaddesallahü
teâlâ esrârehümül’azîz” bu âdetini bozarak sebebsiz de yaratdığı
çok görülmüşdür. Buna (Kerâmet) denir.
İnsanların işleri yalnız irâde-i cüz’iyye ile meydâna gelmez.
Ya’nî insanın her istediği vücûde gelmez. Yalnız Allahü teâlânın
irâdesi ile de yaratmak âdeti değildir. Bunun için, insanlar işlerinde
mecbûr değildirler. İnsan irâde eder. Hareket etmesini ister,
kudretini kullanır, Allahü teâlâ da, irâde ederse, iş meydâna gelir.
Şeytân, (İnsan, Allahü teâlâ isterse ibâdet yapar, istemezse
yapmaz. O hâlde insan, işleri yapıp yapmamakda cebr olunmakdadır.
İnsan çalışsa da, çalışmasa da, ezeldeki kazâ ve kader hâsıl
olacakdır) diyerek aldatmakdadır. İnsanın işleri ezeldeki takdîr
ile meydâna geliyor ise de, meydâna gelmeleri için, önce kul irâde-i
cüz’iyyesini kullanmakdadır. İşin yapılmasını veyâ yapılmamasını
istemekdedir. İnsanın işlerini Allahü teâlânın ezelde takdîr
etmesi demek, insanın neleri irâde edeceğini bilmesi ve dilemesi
demekdir. Bunları Levh-ül-mahfûzda yazmışdır. Böyle olduğu
için, kulun mecbûr olması lâzım gelmez. Büyük islâm âlimi
seyyid Abdülhakîm efendi, (Ezeldeki kazâ ve kader, Allahü teâlânın
kullarının neleri yapmak istediğini ezelde bilmesidir. Neleri
yapmasını ezelde emr etmesi değildir) buyurdu. Ya’nî kazâ
ve kader, emr-i ezelî değildir, ilm-i ezelîdir. Ya’nî bir cebr-i mü-
– 46 –