Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

TEVHÎD FASLI
[Osmânlı devleti âlimlerinden Kâdı-zâde Ahmed bin Muhammed
Emîn efendi “rahime-hullahü teâlâ”, îmânın altı şartını bildiren
(Âmentü billâhi...)yi türkçe olarak şerh etmiş, böylece ikiyüzelli
sahîfelik bir kitâb meydâna gelmişdir. Bu kitâba (Ferâidül-fevâid)
ismini vermişdir. Büyük velî, derin âlim, Seyyid Abdülhakîm
Efendi “rahime-hullahü teâlâ” bu kitâbın ve diğer eseri
olan (Birgivî vasıyyetnâmesi şerhi)nin çok kıymetli olduklarını
söyler, gençlere tavsiye buyururdu. Kâdı-zâde Ahmed efendi
1197 [m. 1783] de İstanbulda vefât etmişdir. Bu kitâbında diyor
ki, Allahü teâlânın (Sıfât-ı zâtiyye)si altıdır. Bunlara, (Sıfât-ı vücûdiyye)
ve (Ülûhiyyet sıfatları) da denir. Bu sıfatlar, Vücûd (var
olmak), Kıdem (varlığının evveli, başlangıcı olmamak), Bekâ
(varlığının âhırı, sonu olmamak), Vahdâniyyet (nazîri ve şerîki
olmamak), Kıyâm-ı binefsihî (mekâna muhtâc olmamak. Madde,
mekân yok iken o vardı), Muhâlefetün lilhavâdis (mahlûklara,
hiçbirşeye benzememek)dir. Allahü teâlânın (Sıfât-ı sübûtiyye)si
sekizdir. Bunlara, (Sıfât-ı hakikiyye) de denir. Bu sıfatlar, Hayât
(diri olmakdır), İlm (bilici olmakdır), Sem’ (işitici olmakdır), Basar
(Görücü olmakdır), Kudret (güçlü olmakdır), İrâdet (dilemesi
olmakdır), Kelâm (söylemesi olmakdır), Tekvîn (yaratıcı olmakdır.)
Âdet-i ilâhiyyesi şöyledir ki; herşeyi bir sebeb ile yaratmakdadır.
Fekat, sebeblerin, vâsıtaların, Onun yaratmasına hiç
te’sîrleri yokdur. Vâsıtasız mâlikdir. Ondan başka yaratıcı yokdur.
Bütün varlıkları yokdan var etdi. İnsanların ve hayvânların
hareketlerini, sükûnlarını, düşüncelerini, hastalıklarını, şifâlarını,
hayrlarını, şerlerini, fâidelerini, zararlarını yaratan yalnız Odur.
İnsan, kendi hareketlerini, düşüncelerini, hiçbirşeyi yaratamaz.
İnsanın düşüncelerini, hareketlerini, keşflerini, buluşlarını hep o
îcâd etmekde, yaratmakdadır. Ondan başkasına yaratıcı demek,
câhilce, bâtıl bir sözdür. Allahü teâlânın sıfât-ı sübûtiyyesi de, sıfât-ı
zâtiyyesi gibi kadîmdirler. Bu sıfatları da, zâtından ayrılmazlar.
Ya’nî sıfatları zâtının, kendinin aynı da değildirler, gayrı da
değildirler.]
Tevhîd, (Lâ ilâhe illallah Muhammedün resûlüllah) demekdir.
Ma’nâsı şudur: (Hak teâlâ hazretleri birdir, şerîki ve benzeri
yokdur ve Muhammed aleyhisselâm sevgili kulu ve hak Peygamberidir.)
Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu
ki: (Bir kimse, kelime-i tevhîdi dese, Hak teâlâ hazretleri
ile o kelime arasından perdeler kalkar ve kelime, doğrudan doğruya
Allahü teâlâ hazretlerine gider. Allahü teâlâ buyurur ki, ey
– 441 –