Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

sâatın sabâh mebdei, zevâl vaktine yaklaşır. Gurûbî sâate göre zevâl
vakti, yaz aylarında, Nısf fadlanın 6 sâatden farkı olur. Herhangi
bir mahalde:
sin Nısf fadla = tan arz-ı belde x tan meyl
müsâvâtından (Nısf fadla = Yarı fark) derecesi bulunur. Bunun
dört misli, zemân dakîkası olur. Meyl ile arz derecelerinin işâretleri
aynı ise, ya’nî aynı nısf kürede iseler, Nısf fadla zemânının
mutlak kıymeti 6 ya ilâve edilince, hakîkî zemâna göre, riyâdî hakîkî
gurûb vakti ve gece yarısı 12 den, sabâh gurûbî 12 ye kadar
olan zemân olur. Şemsin hakîkî tulû’ vakti ile zevâli vakti arasında
da bu kadar zemân vardır. 6 dan çıkarılırsa, gurûbî zemâna göre
riyâdî hakîkî zevâl vakti ya’nî sabâh 12 den zevâl kadar zemân
olur ki, aynı zemânda, ezânî zemâna göre şer’î zuhr vakti ve hakîkî
zemâna göre, hakîkî tulû’ vaktidir. Bulunulan mahâl ile güneş
başka nısf kürelerde ise, nısf fadlanın mutlak kıymeti 6 ya ilâve
edilince, o mahallin gurûbî zemâna göre hakîkî zevâl vakti ve
hakîkî zemâna göre, hakîkî tulû’ vakti olur. 6 dan çıkarılınca, hakîkî
zemâna göre o mahaldeki riyâdî hakîkî gurûb vakti olur. 1
Mayısda, meselâ Privileg hesâb makinesinin 14.55 µ tan x 41
tan = arc sin x 4 = ¥ düğmelerine basılınca, makinenin levhasında,
Nısf fadla 53 dakîka 33 sâniye görünür. Hakîkî zemâna göre,
riyâdî hakîkî gurûb vakti 6 sâat 54 dakîka, mahallî vasatî zemâna
göre 6 sâat 51 dakîka ve müşterek zemâna göre 18 sâat 55
dakîkadır. Şer’î gurûb vakti 19 sâat 5 dakîka olur. Gurûbî zemâna
göre hakîkî zevâl vakti 5 sâat 6 dakîka olur. Bundan, İstanbul
için gurûb vaktindeki 10 dakîka temkin zemânı dâimâ çıkarılıp 4
sâat 56 dakîka, ezânî zemâna göre zevâl vakti olur. Buna zuhr
vaktindeki, yine 10 dakîka temkin zemânı ilâve edince, ezânî sâate
göre zuhr vakti, yine 5 sâat 6 dakîka olur. Zuhr vaktindeki
temkin, gurûb vaktindeki temkinin aynı olduğu için, gurûbî zemâna
göre hakîkî zevâl vakti ile ezânî zuhr vakti aynı olmakdadırlar.
İkindi ve yatsının ezânî vaktleri de böyledir. Müşterek sâat
ile şer’î tulû’ vakti 4 sâat 57 dakîka olur. 5 sâat 6 dakîka, hakîkî
gece müddetinin yarısıdır. Hakîkî gece müddeti olan 10 sâat 12
dakîkadan 2 temkin zemânı çıkarılınca, ezânî zemâna göre şer’î
tulû’ vakti 9 sâat 52 dakîka olur. Türkiyenin her yerinde, imsâk
vaktinden onbeş dakîka sonra sabâh nemâzı kılınır. Yüksek bir
yerin D inhitât-ı üfuk zâviyesi:
Erdın nısf kutru (metre)
cos D =
Nısf kutr + Yükseklik = 6367654
6367654 + Y veyâ
D ~ = ≅ 0,03 x Y ile de, derece olarak bulunur... (1)
– 395 –