Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

Bir mahalde, bir meyl düzlemi ve birçok semt düzlemleri vardır.
Bir mahallin şâkûlü ile Erdın mihveri, Erdın merkezinde birleşirler.
Hâsıl etdikleri zâviyenin düzlemine (Nısf-ün-nehâr düzlemi)
denir. Bu düzlemin semâ küresini kesdiği dâireye (Nısf-ün-nehâr
dâiresi=Meridiyen), hakîkî üfku kesdiği doğruya (Nısf-ün-nehâr
hattı) denir. Güneşin günlük mahrekleri, birbirlerine ve Ekvator
düzlemine paralel olan dâirelerdir. Bu dâirelerin bulundukları
düzlemler, Erdin mihverine ve Nıfs-ün-nehâr düzlemine dikdirler.
Üfuk düzlemlerini eğik [mâil] olarak keserler. Güneş bir mahallin
üfk-ı zâhirî hattı üzerinde kaldığı zemân, o mahalde şemsî gündüz
olur. Güneşden geçen semt dâiresi, üfk-ı zâhirî hattını dik olarak
keser. Güneş, bir mahallin Nısf-ün-nehâr dâiresi üzerine gelince,
ya’nî merkezi hakîkî üfukdan gâye irtifâ’ında iken, merkezinden
geçen meyl dâiresi ile, o mahallin semt dâiresi aynı olur. Bu dâirenin,
güneş merkezi ile Ekvator arasındaki kavsi (Meyl), üfk-ı hakîkî
arasındaki kavsi, (Hakîkî gâye irtifâ’ı) derecesi olur. Râsıd Ekvatorda
ise, hakîkî üfku, Erdin mihverinden geçer. Her zemân, gece
ve gündüz oniki sâat olurlar. Râsıd Kutubda ise, hakîkî üfuk
düzlemi, Ekvator düzlemi ile aynı olur ve güneş, Râsıdın bulunduğu
yarım kürede iken, altı ay gündüz, diğer yarım kürede olunca,
altı ay gece olur. Güneşin senelik hareketini yapdığı (Husûf düzlemi),
Ekvator düzlemini Erdın bir kutru [çapı] istikâmetinde keser.
Aralarında dâimâ 23 derece 27 dakîkalık zâviye vardır. Güneş Ekvatorun
bir tarafında iken, bu mahallerde yaz, diğer yarım kürede
kış olur.
Sabâh nemâzının zemânı, dört mezhebde de, (leyl-i şer’î) sonunda,
ya’nî (Fecr-i sâdık) denilen beyâzlığın şarkdaki üfk-ı zâhirî
hattının bir noktasında görülmesinden, (leyl-i şemsî)nin sonuna,
ya’nî güneşin üst kenârının, o mahaldeki üfk-ı zâhirî hattından
doğuncaya kadardır. Beyâzlık, üst kenârı bir mahallin üfk-ı zâhirî
hattına 19 derece yaklaşınca, bir noktada görülür. Oruc da bu vakt
başlar. İslâm âlimleri, -19 derece irtifâ’ ile hesâb etdikleri imsâk
vaktlerinin, bulutsuz ve berrak havada, üfk-ı zâhirî hattına ve sâate
bakarak, beyâzlığın, üfk-ı zâhirî hattının bir noktasında başladığı
vakt ile aynı olduklarını görmüşlerdir. Biz de böyle gördük.
Şimdi, oruc tutmağa bu vaktlerden sonra başlıyanların orucları sahîh
olmamakdadır. Dahâ sonra, irtifâ’ -18 olunca, beyâzlık bu
üfuk hattı üzerine yayılır. Sabâh nemâzını bu vakt kılmak ihtiyâtlı
olur. Avrupalılar, bu vakte fecr diyorlar. Müslimânların, din işlerinde,
hıristiyanlara değil, islâm âlimlerine uyması lâzımdır. Beyâzlık,
üfuk hattı üzerinde kırmızılığın başlamasından iki derece
evvel başlar. -20 derece yaklaşınca beyâzlığın başladığını bildirenlerin
de bulunduğu, İbni Âbidînde ve M.Ârif beğin takvîminde ya-
– 386 –