Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

Hâlbuki, bir şehrde, bir nemâzın tek bir vakti vardır. Bundan dolayı,
nemâz vaktleri için, zâhirî üfk hatları kullanılmaz. Yükseklik
ile değişmiyen (Şer’î üfk) hattından olan Pq şer’î irtifâ’ kullanılır.
Her üfk düzleminin semâ küresini kesdiği dâirelere, bu üfkun
(hattı) denir. Râsıdın bulunduğu yer yükseldikçe, (Zâhirî üfk hattı)
dâiresi büyür. Her mahallin altı üfkundan üçü için, bir nemâzın
birer vakti vardır: Hakîkî, zâhirî ve şer’î vaktler. Bunlardan
herbirinin Riyâdî ve Mer’î kısmları vardır. Riyâdî vaktler, güneşin
irtifâ’ından hesâb ile bulunur. Mer’î vaktler, riyâdî vaktlere 8
dakîka 20 sâniye ekliyerek hâsıl olur. Çünki ziyâ, güneşden Erda
8 dakîka 20 sâniyede gelmekdedir. Güneşi görerek de anlaşılır.
Riyâdî ve hakîkî vaktlerde nemâz kılınmaz. Nemâzlar mer’î vaktlerde
kılınır. Riyâdî vaktler, mer’î vaktlerin bulunmalarına vâsıta
olurlar. Güneşi görenler için, bir nemâzın zâhirî mer’î vakti, görmiyenler
için hesâb ile bulunan şer’î mer’î vakti kullanılır. Zâhirî
mer’î vakt, güneşin ön kenârının, bu mahaldeki zâhirî üfuk hattına
nazaran, bu nemâz vaktine mahsûs olan irtifâ’a geldiği görülünce
başlar. Bu irtifâ’a (Zâhirî irtifâ’) ve bu vakte (Zâhirî vakt)
denir. Şer’î vakt, güneşin ön kenârının, şer’î üfuk hattına nazaran,
bu nemâzın irtifâ’ına geldiği hesâb ederek anlaşılır. Zâhirî üfklara
nazaran olan irtifâ’ dereceleri, gündüz, güneş doğarken başlar.
Gece, güneşin gurûb etdiği zâhirî üfkdan başlar. Şer’î üfk, öğleden
evvel, hakîkî üfkdan evveldir. Tulû’ ve gurûb vaktlerinde güneşin
irtifâ’ı sıfırdır. Fecr-i sâdık vaktinin başlaması irtifâ’ı, dört
mezhebde de, üfk-ı zâhirî hattının şark tarafından -19 derecedir.
Yatsı nemâzı vaktinin başlaması irtifâ’ı, İmâm-ı a’zama göre, üfk-ı
zâhirî hattının garb tarafından -19 derece, iki imâma ve diğer üç
mezhebe göre -17 derecedir. Güneşin merkezinin, üfk-ı hakîkîden,
gâye irtifâ’ına yükseldiği görülünce, mer’î hakîkî (Zevâl vakti)
olur. Güneşin ön ve arka kenârlarının gâye irtifâ’larına geldiklerindeki
gölge uzunlukları aynı olup, vaktleri farklıdır. Bu iki
vaktin ortalamasında, zevâlî sâat makinalarının ayârları 12 yapılır.
Bu vakt, hesâb ile bulunan riyâdî zevâl vaktinden 8 dakîka 20
sâniye sonradır ve yere dik çubuğun gölgesinin en kısa olduğu
vaktdir. Öğle ve ikindi vaktlerinin irtifâ’ları hergün değişmekdedir.
Bu iki irtifâ’ hergün yeniden ta’yîn edilir. Bir beldede, güneşin
hakîkî gâye irtifâ’ derecesi , o beldenin arz derecesinin temâmîsi
ile, o günkü meyl-i şemsin cebrî toplamıdır. Güneşin kenârının, zâhirî
üfuk hattından, nemâzın irtifâ’ına geldiği vakt görülemiyeceği
için, fıkh kitâbları bu mer’î vaktin alâmetlerini, işâretlerini bildirmekdedir.
Semâda bu alâmetleri görebilenler, nemâzlarını bu mer’î
(Zâhirî vaktler)de kılar. Güneşi veyâ zâhirî vaktlerin alâmetleri-
– 382 –