Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

Adâlet için sâhibinin hakkını gözetmek îcâb eder. Her insanın yaratanına
karşı borçlu olduğu bu kulluk hakkını edâ etmesi vâcibdir.
Adâletin ikinci kısmı, insanların hakkını edâ etmekdir. Hükûmete,
âmirlere, kanûnlara karşı gelmemek, âlimlere hurmet,
emânetlere vefâ, alış veriş haklarını edâ, va’dlerini îfâ etmek lâzımdır.
Üçüncüsü, geçmişlerin haklarını edâ etmekdir. Bu da, onların
borçlarını ödemek, vasıyyetlerini îfâ etmek, vakflarını muhâfaza
ve bırakdığı hayrât ve hasenâtı devâm etdirmekle olur.
İyilik edene, mâl ile, hizmet ile karşılığı yapılır. Bunu yapamıyan,
hamd ve senâ, teşekkür ve düâ eder. Karşılık yapmıyanın başına
kakılır. Kötülenir. İncitilir. Çünki, iyiliğe karşı, iyilik yapmak,
insanlık vazîfesidir. Böyle olunca, her iyiliği yapan, en büyük
iyilik olarak, yok iken var eden, en güzel şekli veren, lüzûmlu
uzvları, kuvvetleri ihsân eden, herbirini bir âhenk ile işleterek
sıhhat veren, akl ve zekâ bahş eden, çoluk çocuk, ev, ihtiyâc eşyâsı,
gıdâ, içecek, elbiselerimizi yaratan yüce bir sâhibe, bu ni’metleri
sebebsiz, karşılıksız ihsân eden ve her an yok olmakdan, düşmandan,
hastalıkdan muhâfaza eden ve bize hiç ihtiyâcı olmıyan,
sonsuz kuvvet, kudret sâhibi olan, Allahü teâlâya şükr etmemek,
kulluk hakkını ödememek ne büyük kabâhât, ne çok zulm ve ne
alçak bir vaz’ıyyet olur? Hele, Ona ve ni’metlerin Ondan geldiğine
inanmamak veyâ bunları başkasından bilmek en büyük zulm,
en çirkin yüz karası olur. Bir kimseye her ihtiyâcı verilse, her ay
yetecek para, gıdâ hediyye olunsa, bu kimse, o ihsân sâhibini her
yerde herkese nasıl över. Gece gündüz onun sevgisini, teveccühünü,
onun kalbini kazanmağa uğraşmaz mı? Onu derdlerden, sıkıntılardan
muhâfaza etmeğe çalışmaz mı? Ona hizmet edebilmek
için, kendini tehlükelere atmaz mı? Bunları yapmasa, o ihsân
sâhibine hiç kıymet vermese, herkes onu ayblamaz mı? Hattâ,
insanlık vazîfesini yapmıyor diye cezâlandırılmaz mı? İyilik
eden bir insanın hakkına böyle riâyet ediliyor da, her ni’metin,
her iyiliğin hakîkî sâhibi olan, hepsini yaratan, gönderen, Allahü
teâlâya şükr etmek, Onun beğendiği, istediği şeyleri yapmak, niçin
lâzım olmasın? Elbette, en çok Ona şükr etmek, en çok Ona
itâ’at etmek, ibâdet etmek lâzımdır. Çünki, Onun ni’metleri yanında
başkalarının iyilikleri, deniz yanında damla kadar bile değildir.
Hattâ, diğerlerinden gelen iyilikleri de, yine O göndermekdedir.
– 166 –