Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

4 - Cübndür. Korkaklık demekdir. Şecâ’atin lüzûmundan az olmasıdır.
Korkmak câiz olmıyan yerde korkaklık gösterir.
5 - Fücûrdur. İffetin aşırı olmasıdır. Dünyâ lezzetlerine düşkün
olur. İslâmiyyetin ve aklın beğenmediği taşkınlıkları yapar.
6 - İffetin az olması Humûd, ya’nî miskinlikdir. İslâmiyyetin ve
aklın izn verdiği arzûlarını bırakmakdır. Bedeni, kuvveti gider.
Hasta olur. Nesli tükenir.
7 - Zulmdür. Adâletin sınırını aşmakdır. Başkasının hakkına
tecâvüz etmekdir. Başkasının mâlına, cânına, nâmûsuna zarar verir.
8 - Haysiyyetsizlikdir. Kendisine karşı yapılan zulm, işkence
ve hakâretleri kabûl eder. Adâletin noksan olmasıdır. Adâletde
bütün iyilikler toplandığı gibi, zulmde de, kötülükler toplanmışdır.
Bunun içindir ki, ba’zı âlimler, gönül incitmiyen şeyler günâh
olmaz dedi. Meselâ, Abdüllah-i Ensârî “kuddise sirruh” buyurdu
ki:
Hak yolcuları hiç gönül kırmaz,
bunun gibi büyük günâh olmaz!
Abdüllah-i Ensârî, sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Şeyhul-islâm
idi. 396 da Hiratda tevellüd, 481 [m. 1088] de orada vefât
etdi. Ba’zı sapıklar, bu büyük zâtın sözünü iyi anlıyamadı. Başkasına
kötülük yapma da, kendine ne yaparsan yap sandı. Böylece,
ibâdetleri bırakıp, her günâhı işleyip, kimseye zararımız yok diye
de övündüler. Hattâ:
İster kâfir ol, ister Kâ’beyi yak,
istersen şerâb iç, yalnız kırma kalb!
diyerek islâmiyyetden ayrıldılar. Hâlbuki, dînin harâm etdiği herşey
zulmdür. İster başkasına, isterse kendi kendine yapılması harâm
olan herşey zulmdür. Zâlimler, ekseriyâ mâlı, mülkü, mevkı’i
çok olanlardır. Mazlûmların çoğu da, fakîrlerdir. Orta hâlli olanların
çoğu, adâleti gözetenlerdir.
İyi huyların hepsi vasatî [ortalama] mikdârlardır. Herbirinin
aşırı veyâ az olması, birer kötü huy olur. Bu muhtelif kötü huylar
için, belki her lisânda, ism bile bulunmaz. Fekat, düşünülürse,
ma’nâları [ne demek oldukları] kolay anlaşılır.
İnsanda bulunması lâzım olan güzel ahlâkdan, ba’zısı vardır
ki, ne kadar çok olursa, iyiliği de o kadar artar zan olunur. Hâlbuki
öyle değildir. Her iyi huyun bir sınırı vardır. O sınırı aşınca,
iyilik gider, kötülük olur. İyi huyun az olması kötülük olaca-
– 157 –