Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

Hakîkî ma’denler 78 adeddir. 77 adedi normal şartlarda katıdır.
Yalnız cıva sıvıdır. 357,3 derecede kaynar. -39,4 derecede donar.
Katı ma’denler çekiçle döğülünce, levha olur. Dağılıp toz olmaz.
Metal atomu, başka atomla birleşdiği zemân, artı [+] elektrik
taşır. Eksi elektrik taşıyamaz. O hâlde iki metal, birbiri ile
birleşemez. Çünki, artı elektrik yüklü iki atom birbirini çekmez,
iter.
Ametaller on yedi dânedir. Biri sıvı, beşi katı, onbir dânesi gaz
hâlindedir. Katı olanlar havanda döğülünce, toz olur. Levha hâline
gelmez. Saf odun kömürü ametaldir. Buna kimyâ dilinde karbon
denir. Ametal atomları bileşik hâle geçince, artı da olur, eksi de
olabilir. O hâlde, birkaç ametal atomu birbiri ile birleşerek bir molekül
meydâna getirirler.
Bileşik cismler ikiye ayrılır. İçinde Karbon ve Hidrojen atomu
birlikde bulunan bileşiklere (Organik) veyâ (Uzvî) cism denir.
Bunlar yanabilir ve canlılarda hâsıl olurlar. Şimdi fabrikalarda da
ba’zılarının sentezleri yapılmakdadır. Yağ, şeker, aseton, kinin organik
cismdir. Bileşiminde hem Karbon, hem de Hidrojen atomu
birlikde bulunmıyan bileşik cismlere (Anorganik) veyâ (Uzvî olmıyan)
cismler denir. Bunlar, yer kabuğunda ve erimiş olarak denizlerde
bulunur. Yemek tuzu, su, kireç taşı, şap, kum böyledir.
Bütün bu cansız cismler uygun bir şeklde birleşerek ve karışarak
canlı mahlûkların yapı taşı olan (Hücre) meydâna gelir. Hücre
canlıdır. Nebât hücresi, hayvân hücresine benzemez. İnsan hücresi,
hayvân hücresine benzer. Hücreler, birbirleri ile karışarak,
(Nesc) veyâ doku meydâna gelir. Çeşidli cinsden nescler karışınca,
Uzvlar (organlar) olur. Organların bir araya gelmesinden (Cihâz)lar,
ya’nî (sistemler) olur. Hücre, nesc, organ ve sistem topluluğu
da bir bitki (nebât) veyâ (hayvân) veyâ (insan) meydâna getirmekdedir.]
Bütün mevcûdât, cansızlar, nebâtât ve hayvânât olmak üzere
üç cinse ayrılır. Hayvân cinsinin en kıymetlisi, en şereflisi insan
nev’idir. Her cinsin nev’leri arasında üstünlük sırası vardır. Ya’nî,
bir nev’, başka nev’den dahâ üstündür. Bir cinsin en üstün nev’i,
dahâ üstün olan cinsin en aşağı nev’ine yakın özellikler gösterir.
Hattâ, birçok sıfatları müşterek olur. Meselâ mercan, cansızlardan
taşa benzer. Fekat, canlılar gibi ürer, büyür. Hurma ağacı ve sinek
kapan otu, hayvân gibi his ve hareket etmekdedir. Hurma ağaçlarından
bir kısmı erkek, bir kısmı dişidir. Erkek ağac, dişi tarafına
eğilmekdedir. Erkek ağacdan, bir madde dişiye gelmeyince, dişide
meyve hâsıl olmaz. Gerçi bütün nebâtlarda bu iki organ vardır
ve fekondasion [Telkîh] olmakdadır. Fekat, hurma ağacında, hay-
– 137 –