Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

MUKADDEMENİN BİRİNCİ İLÂVESİ
Bu ilâvede, insanın mahlûklar içinde, en üstünleri ve en şereflileri
olduğu bildirilecekdir:
Bütün cismler madde olmaları bakımından birbirlerinden farksızdır.
Hepsinin ağırlığı ve hacmi vardır. İnsan ve hayvân da, bu bakımdan,
cansızlarla müsâvîdir. Fekat cismler, özel hâssaları ile birbirinden
ayrılır.
[Her cism (Atom)dan yapılmışdır. Bir toz, milyonlarla atom
kümesidir. Az ve mu’ayyen mikdârda atom, birbiri ile birleşince
bir (Molekül) meydâna gelir. Cismler başlıca ikiye ayrılır: Saf cism
ve karışım. Mu’ayyen özellikleri bulunan cisme (Saf cism) denir.
Meselâ, bakır elektrik teli ve yağmur suyu safdır. Çünki dünyânın
her yerinde her zemân aynı hâssaları taşırlar. Kaynama, ergime sıcaklık
dereceleri bellidir ve hiç değişmez. Mu’ayyen hâssaları bulunmıyan
cismlere (Karışım) denir. Süt, tahta, benzin, deniz suyu
gibi. Çünki, bunlar muhtelif sıfatlarda bulunurlar. Belli bir kaynama,
ergime sıcaklık dereceleri yokdur. İnek sütü başkadır. Koyun
sütü başkadır. Karadenizin suyu az tuzludur. Akdenizin suyu çok
tuzludur.
Saf cismler de iki kısmdır. Başka evsâfdaki parçalara ayrılamazsa
(Basit cism) veyâ (Element) denir. Altın, kükürt, iyod ve
oksijen gazı birer elementdir. Bugün yüzbeş element tanıyoruz.
Başka başka evsâf taşıyan parçalara ayrılabilen saf cismlere (Mürekkeb)
veyâ (Bileşik cism) denir. Meselâ şeker, yağmur suyu, alkol,
bileşik cismdir. Çünki, şeker ateşe konursa karbon ve suya ve
başka parçalara ayrılır. Su ise, elektrik enerjisi yardımı ile oksijen
ve hidrojen denen iki muhtelif gaza ayrılır. Bugün milyonlarca bileşik
cism tanıyoruz. Bileşik cism, iki veyâ dahâ fazla elementin
atomlarının birbiri ile birleşmesinden hâsıl olur.
Aynı bir cism, katı, sıvı ve yâhud gaz hâlinde bulunabilir. Meselâ
su, buz hâlinde iken katıdır, su hâlinde iken mâyi’dir, ya’nî sıvıdır.
Buhar hâlinde iken gazdır. Gaz demek, hava gibi, uçan demekdir.
Belli bir hacmi ve şekli yokdur.
Basît cism, ya’nî element üçe ayrılır:
1 - Hakîkî ma’den. Buna metal de denir.
2 - Ma’den olmıyanlar. Bunlara ametal de denir.
3 - Yarı ma’denlerdir.
– 136 –