Islam Ahlaki - Ali Bin Emrullah - Muhammed Hadimi

tinin nelerde olduğunu anlatmak için, üç makam yazıyoruz:
Birinci makam: Kalb [gönül] ve rûh nedir? Bu iki varlığa eski
yunan feylesofları ve onların taklîdcileri, (Nefs-i nâtıka) veyâ kısaca
Nefs de demişlerdir. [Hâlbuki, tesavvuf ve ahlâk bilgilerinin
mütehassısı, İmâm-ı Rabbânî “rahime-hullahü teâlâ”, nefsin, kalbin
ve rûhun birbirinden farklı varlıklar olduklarını ve (Nefs-i nâtıka),
nefsin ismi olduğunu bildirmekdedir.] İsrâ sûresinin seksenbeşinci
âyetinde meâlen, (Sana rûhdan soruyorlar. Rûh, Rabbimin
yaratdığı varlıklardan biridir diye cevâb ver) buyuruldu. Bu âyet-i
kerîme, rûhun ne olduğunu anlatmağı men’ etmekdedir. Bunun
içindir ki, turuk-ı aliyye meşâyıhından ve islâm âlimlerinden çoğu,
rûhun ne olduğunu konuşmakdan ictinâb etmişlerdir. Fekat,
Kur’ân-ı kerîmden anlaşılıyor ki, rûhun yalnız hakîkatini, ne olduğunu
konuşmak yasakdır. Yoksa hâssalarını, özelliklerini anlatmak
yasak değildir. Bunun için, âlimlerin çoğu, talebeye ve süâl
edenlere, kalbin ve rûhun cism olmadıklarını, bir (Cevher-i basît)
olduklarını söylediler. Aklın erdiği bilgileri anlıyan, his organlarından
beyne gelen duyguları alan, bedendeki bütün kuvvetleri, hareketleri
idâre eden, kullanan hep bu ikisidir. Tesavvuf büyükleri ve
kelâm âlimleri böyle söylemişlerdir. [Kalb ve rûh hakkında geniş
bilgi almak istiyenin, şâfi’î mezhebi âlimlerinden şeyh Şihâbüddîn
Ömer Sühreverdînin (Avârif-ül me’ârîf) kitâbını ve İmâm-ı Rabbânî
Ahmed Fârûkî Serhendînin (Mektûbât) kitâbını okuması tavsiye
olunur. Sühreverdî, hicrî kamerî 539 [m. 1145] senesinde tevellüd,
632 [m. 1234] de Bağdâdda vefât etmişdir. Abdülkâdir-i Geylânîden
feyz almışdır. İmâm-ı Rabbânî hicrî kamerî 971 [m. 1563]
senesinde Hindistânda Serhend şehrinde tevellüd ve 1034 [m.
1624] senesinde, orada vefât etdi. Abdülkâdir Geylânî hicrî kamerî
561 de Bağdâdda vefât etdi.]
Kalbin ve rûhun ta’rîfini, altı madde içinde îzâh edeceğiz:
1 - Evvelâ kalbin ve rûhun mevcûd olduklarını bildirelim. Rûhun
varlığı meydândadır. Belli olan şeyi isbât etmeğe lüzûm yokdur.
İnsana en ma’lûm olan şey, kendi varlığıdır. İnsan bir ân kendini
unutmaz. Uykuda iken, serhoş iken de, rûh kendisini unutmaz.
İnsanın kendi kendini tanıması için, birşey isbât etmeğe lüzûm
yokdur. Fekat, rûh madde midir, madde değil midir. Kendi
kendine var mıdır, yoksa başka şey ile mi bulunur gibi ve dahâ başka
sıfatlarını isbât etmek câizdir. Çoğu meydânda ise de, hâtırlatmak
lâzımdır. Bunun içindir ki, aşağıdaki beş madde zikr edilmekdedir.
2 - Kalb ve rûh, cevherdir. Ya’nî kendileri vardır. Rûha fârisî
dilinde (Cân) denir. Hayvân ölünce, cânı çıkdı denir. Rûhu bede-
– 129 – İslâm Ahlâkı - F:9