Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

lâzımdır. Muayyen bir mezhebe uymasa bile, yeni hükmler çıkarmak
lüzûmludur. Çünki, her zemânın husûsiyyetlerine göre ilâhî
mükellefiyyetler şartdır. Şimdiye kadar yazılmış olan mezheb kitâbları
hem yetersiz, hem de ayrılıklarla doludur. İslâmın prensipleri
ile bu ayrılıkları izâle etmek tek çıkar yoldur) diyor.
Ağzının suyunu akıtarak uçurduğu, pek hoşuna giden bu balonları
da, Veliyyullah-ı Dehlevînin şişirmiş olduğunu söylemekdedir.
O büyük âlimi kendine yalancı şâhidi yapmakdadır. Bu iftirâları,
kendi iç yüzünü ortaya koymakda, maskesini kaldırmakdadır.
Bakınız, şâh Veliyyullah-ı Dehlevî, meşhûr (İzâle-tül-hafâ) kitâbının
önsözünde ne buyuruyor:
(Kur’ân-ı kerîmde bildirilmiş olan ahkâmın çoğu, mücmeldir.
Selef-i sâlihînin tefsîrleri olmadan çözülemez, anlaşılamazlar. Bir
kişinin bildirmiş olduğu hadîs-i şerîflerin çoğu, Selef-i sâlihînden
çok kimse bildirmedikçe ve müctehidler bunlardan ahkâm çıkarmadıkça,
sened olamazlar. O büyüklerin çalışmaları olmasaydı,
birbirlerine uymuyor sanılan hadîs-i şerîfler bir araya getirilemezlerdi.
Bunun gibi, bütün din bilgileri, meselâ (İlm-i kırâet) ve
(İlm-i tefsîr) ve (İlm-i akâid) ve (İlm-i sülûk) [ya’nî tesavvuf ilmi],
o büyüklerden gelmiş olmadıkça, sened olamazlar. Bütün bu bilgilerde,
Selef-i sâlihîne kaynak olan, ışık tutan, Eshâb-ı kirâmdır.
Selef-i sâlihînin yapışdıkları direk, Hulefâ-i râşidînin etekleridir.
Bu aslı, bu direği kırmağa çalışan kimse, bütün din bilgilerini yıkmış
olur).
(İzâle-tül-hafâ)nın yirmibirinci sahîfesinde diyor ki, (Müctehid
olmak için, fıkh bilgilerinin çoğunun, Kur’ân-ı kerîmden ve hadîs-i
şerîflerden ve icmâ’dan ve kıyâsdan, edille-i tafsîliyyelerini bilmesi
lâzımdır. Her hükmün delîlini bilmelidir. Delîle zann-ı kavî hâsıl
etmelidir. Bu zemânda, müctehid olabilmek için bu beş ilmde
mütehassıs olmak şartdır: İlm-i kitâb-ı kırâet ile ilm-i tefsîr, ilm-i
hadîs ki, her hadîsi senedleri ile bilmesi ve sahîhi, za’îfi hemen tanıması,
üçüncüsü, ilm-i ekâvîl-i selefdir. Ya’nî her mes’ele için selef-i
sâlihînin ne dediklerini bilmelidir ki, İcmâ’dan dışarıya çıkmasın.
Bir mes’ele üzerinde iki başka kavl olmuş ise, kendisi bir
üçüncü yola sapmasın. Dördüncüsü, ilm-i arabîyyet, ya’nî, lugât,
nahv, mantık, beyân, me’ânî, belâgat ve sâir arabî ilmlerdir. Beşincisi,
ilm-i turuk-ı istinbât ve vücûh-i tatbîk-i beynel-muhtelifeyndir.
Böyle derin bir âlime müctehid denir. Böyle bir âlim, cüz’î
mes’elelerden birinde çok düşünür. Buna benziyen her hükmü,
delîlleri ile birlikde inceler. Muhakkak bilmelidir ki, Kur’ân-ı kerîmi
tefsîr edebilmek için de, bu beş ilmde derin mütehassıs olmak
– 350 –