Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

doğru okuyarak anlamak için okutuyorlar. İctihâd kapısı kapandı
diyorlar. Medresede okuyanların çoğu bu ilmlerin ilk basamağında
kalmışdır. Yüz hocadan bir dânesi doğru okuyup yazmasını bilmez.
Hayâtları medresede geçen hocaların çoğu yazıp okumağı, sâhilsiz
bir deniz gibi geçemezler. Bunların ma’nâsı ise, kutublar gibi, onlara
mechûl kalır. Tenbel, câhil ve müte’assıbdırlar. Te’assubları, bildikleri
şeyleri savunmak için olsaydı neyse. Lâkin bilmedikleri bir
şeyi korumak için te’assub yapıyorlar. Bundan da maksadları, müslimânları
sömürmek, râhat yaşamakdır. Bu hocalar, fikren ve ahlâken
câhil oldukları hâlde, din âlimi kılığındadırlar. Bunların içinde
hakîkî âlimler de yok değildir. Onlara hürmet etmek borcumuzdur.
Şimdi medreselerde islâmiyyetden birşey kalmadı. Din, edeb ve
Kur’ân öğretmek için yapılmış olan minberlerin, müslimânları aldatmakdan
başka vazîfeleri kalmadı) diyor.
Cevâb: Kazanlı koca moskof reformcu Beykiyef bu sözleri söylediği
zemân, dünyânın hangi yerinde müslimânlık kalmış ise, onun
beğenmediği medreselerde kalmış idi. Şimdi ise, programlarının başında
dîni kökünden yok etmek yazılı bulunan komünist Rusyada,
bu koca reformcunun gözüne batan o medreselerden, o câmi’lerden
hiç biri kalmadı. Dinde reformcular şunu da bilmelidir ki, her bakımdan
gerici dedikleri din adamları halkı soymakda da, onlardan
geridedirler. Hayâtları kanâat üzere geçdiğinden, halkdan istifâdeleri
azdır. Buna karşılık da onlara az bile olsa, hizmet etmekden geri
kalmazlar. Birinci cihan harbinin, dört sene içinde, köylerde cenâze
yıkayacak hoca bırakmadığı görülünce, câhil dedikleri hocaların bile
lüzûmsuz ve fâidesiz olmadığı anlaşıldı. Sultân Vahîdeddîn hân
“rahmetullahi teâlâ aleyh” zemânında İstanbuldaki medreselere, liselerde
okunan derslerden birçoğu konulduğu hâlde, ihtiyâcı eskisi
kadar da karşılayacak din adamı yetişmediği görülmüşdü. Vaktîle
Molla Fenârîler, Molla Hüsrevler, Ebûssu’ûdlar, İbni Kemâller, Gelenbevîler
“rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” yetişdirmiş olan bu
ilm yuvalarını çökdüren sebebleri, çeşidli kitâblarımızda bildirdik.
Masonlar, medreseleri parasız, ilmsiz bırakmakla kalmayıp, (talebeler)
ismi yerine (softalar) adını yaymışlardı. Bu kadar bozgunculuk,
bu kadar bakımsızlık içinde medreselerden yine din düşmanlarını
azçok susduracak ilm adamı yetişmesi şaşılacak şeydir. Bunu da
mesleğin yüksekliğindeki feyz ve berekete bağlamak lâzım gelir.
Medreselerden yetişen din adamları, resmî dillerle kendilerine yapılan
hakârete dayanamıyarak, haysiyyet ve şereflerini korumak için,
başka iş sahâlarına sarılmışlardır. Bir kısmı da, hakâretlere aldırmamış,
dînî ve millî an’anelerine sarılarak bir nefs mücâhedesi içinde
yaşamışlardır. Müşterisiz kalan mal hâline getirilen ve ilmden, fen-
– 262 –