Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

ulunması, işin yapılmasını îcâb etdirseydi, Allahü teâlânın da irâde
ve ihtiyârı bozulurdu. İnsan bir işi yapıp yapmamağı irâde etmeden
önce, zihninde düşünür, tartışır. Hangi taraf ağır gelirse, onu
irâde eder. Bir satıcı ençok para veren müşteriye satar. Bu müşteri,
malı satıcıdan cebren alamaz. Satıcı çok para veren adama satmağa
mecbûr gibidir. Biri çıkıp da, az para verene satamazsın diyerek
kızdırırsa başka düşünceler ve yeni tartışmalarla, buna satmağa
da mecbûr olabilir.
Allahü teâlâ, gönderdiği dinler ile, insanlara iyi ve kötü işleri ve
bunlara karşılık olan ni’metlerini ve azâblarını bildirerek, kulların
irâdelerine sebebler hâzırlamakla berâber insanların zihnlerinde,
onları iyi ve kötü yollara sevk edebilen ve birbiri ile tartışmakda,
çekişmekde bulunan sebebler, düşünceler de yaratmışdır. Allahü
teâlânın bildirdiği ve zihnde yaratdığı sebeblerin çatışmasından,
iyilik tarafı ağır basarsa, insan iyi tarafı irâde eder. Meselâ bir
me’mûr, iyi çalışmasını îcâb etdiren kanûn ve nizâmları bilirken,
kanûna uymazsa, meselâ rüşvet alırsa, vicdânında kanûnun yasağına
karşı ağır basan bir sebeb, bu yolsuzluğu yapmağa onu zorlamışdır.
Yapılmayacak bir işi, dayanamamış, yapmışdır. Para teklîf
edilmesi ve Allahü teâlânın zihnde yaratdığı para sevgisi, rüşvet almak
irâde ve ihtiyârına mecbûr etmiş ise de, kanûn bunu iyi karşılamaz.
Hükûmet kanûnları gibi, din ve ahlâk kanûnlarını koyarak, onlara
uymağı sıkı emr eden Allahü teâlânın, öte yandan hep kötülük
isteyen nefs-i emmâreyi insanlarda yaratması, hükûmetin
me’mûru tecribe için el altından rüşvet göndermesine, me’mûrun
da, yaman bir imtihân geçirmekde olduğunu anlayarak dikkatli ve
uyanık olması îcâb etmesine benzer.
Aklları yoran, fikrleri yıpratan bu ince bilgileri, din âlimleri,
müslimânların başına belâ etmemişdir. Âlimler incelemişler ve
binlerle kitâb yazmışlardır. Dinde reformcuların, çocukların sormalarına,
incelemelerine hak verip de, din âlimlerinin incelemelerini
ve yazmalarını kötülemelerine şaşılır.
Tabî’iyyecilerden bir kısmı ve komünistler, herşeyi tabî’at yapıyor
dedikleri hâlde, bu gizli kuvveti anlıyamıyorlar. Herşeyin gizli
bir kuvvet altında yapıldığına inanmak, müslimânlar için, niçin bir
suç olsun?
Kazâ ve kader bilgisinde, şeyh-i ekber Muhyiddîn-i Arabî hazretleri,
başka bir yol tutmuşdur. Bağdâd Müftîsi Şihâbüddîn Mahmûd
Âlûsî de, bu yolda yürümüşdür. Bunlara göre, hayr ve şerri
– 240 –