Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

ulunanlara benzeterek işlemek lâzım olur. Din âlimleri arasında,
işlerin nasıl yapılabileceğini, böyle benzeterek anlıyabilenlere,
(Müctehid) denir. Müctehidin, bir işin nasıl yapılacağını anlamak
için, son gayreti ile uğraşarak görüşüne, doğruya en yakın zannına
göre amel etmesi, kendine ve ona uyanlara vâcib olur. Ya’nî,
âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler, böyle yapmağı emr etmekdedir.
Müctehid, bir işin nasıl yapılacağını anlamağa çalışırken yanılırsa,
günâh olmaz. Sevâb olur. Uğraşmasının sevâbını kazanır.
Çünki, insana gücü, kuvveti yetdiği kadar çalışması emr olundu.
Müctehid yanılırsa, çalışması için bir sevâb verilir. Doğruyu bulursa,
on sevâb verilir. Eshâb-ı kirâmın hepsi “radıyallahü teâlâ anhüm
ecma’în” büyük âlim, ya’nî müctehid idiler. Bunlardan sonra
gelenler arasında, ilk zemânlar ictihâd yapabilecek büyük âlim
çok idi. Bunların her birine nice kimseler uyardı. Zemânla, bunların
çoğu unutularak, Ehl-i sünnet içinde, yalnız bu dört mezheb
kaldı. Sonraları, olur olmaz kimseler çıkıp da, müctehidim diyerek,
bozuk fırkalar çıkarmamaları için, Ehl-i sünnet, bu dört mezhebden
başka mezhebe uymadı. Bu dört mezhebden herbirine,
Ehl-i sünnetden milyonlarla kimse uydu. Dört mezhebin i’tikâdı
bir olduğundan, birbirine yanlış demez, bid’at sâhibi, sapık bilmezler.
Doğru yol, bu dört mezhebdedir deyip, her biri kendi
mezhebinin doğru olmak ihtimâli dahâ çokdur bilir. İctihâd ile anlaşılan
işlerde, islâmiyyetin açık emri bulunmadığı için, bir adamın
mezhebi yanlış olup da, diğer üç mezhebden birisinin doğru olmak
ihtimâli var ise de, herkes (Benim mezhebim doğrudur, yanlış
olmak ihtimâli de vardır ve diğer üç mezheb yanlışdır, doğru olmak
ihtimâli de vardır) demelidir. Böylece, harac, sıkıntı olmadıkca,
bir işi bir mezhebe göre, başka bir işi de başka mezhebe göre
yaparak, dört mezhebi karışdırmak câiz olmaz. Bir kimse, dört
mezhebden hangisini taklîd ediyor ise, ya’nî hangi mezhebi seçmiş
ise, o mezhebdeki bilgileri öğrenmesi, harac, sıkıntı olmadıkca,
her işinde o mezhebe uyması lâzımdır.
[Ancak, bir işin yapılmasında harac (güçlük) bulunursa, ya’nî
kendi mezhebine göre yapmasına imkân olmıyan bir işi, başka
mezhebe uyarak yapmak câiz olur. Fekat, ikinci mezhebin o işe
bağlı olan şartlarını, ya’nî farzlarını ve müfsidlerini gözetmesi de
lâzımdır. Hanefî mezhebi âlimlerinin, böyle işlerde, mâlikî mezhebini
taklîd etmeğe fetvâ verdikleri, ibni Âbidînin (Nikâh-ı ric’î)
kısmında yazılıdır.]
Âlimlerin çoğu, Hanefî mezhebinin dahâ doğru olduğunu söylemişlerdir.
Bunun için, İslâm memleketlerinin çoğunda, Hanefî
mezhebi yerleşmişdir. Türkistân ile Hindistânın ve Anadolunun
– 18 –