Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

söylemediği bu sözü (Dürr-ül-muhtâr) sâhibi nasıl söyliyebilir ki,
kendi mezhebi, üç imâmın ictihâdlarından telfîk edilmişdir. Hanefîlerin
telfîki kabûl etmediklerinin doğru olmadığını ibni Hümâmdan
da anlıyoruz. Telfîk, ya’nî, birkaç mezhebi cem’ etmek
sûreti ile verilmiş fetvâlar da oldukça çokdur. Bunların en meşhûr
olanlarından birisi, “menkûl malını kendine vakf etmek”
olup, imâm-ı Ebû Yûsüf ile imâm-ı Muhammedin ictihâdlarını
telfîk ederek câiz görülmüşdür. İbni Âbidînin, bir mezheb içindeki
imâmların ictihâdlarını birleşdirmek telfîk olmaz demesi, aklı
başında olan bir kimsenin söyliyemiyeceği bir keyfî hükmdür.
Mukallid bile olsa, hiçbir kimse, birbirine aykırı iki görüşü aynı
zemânda kabûl etmez. Fıkh kitâblarını yazanların kendilerinden
söyliyemiyeceklerini, ben de kabûl ediyorum. Çünki, mukallid
olanın ilmi yokdur ki, kendinden söylesin. Onun yapacağı şey,
başkasının söylediğini nakl etmekdir. Nitekim bunu da allâme
Kâsımdan, o da (Tevfîkul-hükkâm)dan nakl etmişdir. Birisi,
mes’ele üzerinde ihtilâf edildiğini, çeşidli görüşlerin mevcûd olduğunu
bilmediğinden, “icmâ’ vardır” sözünü söyleyiveriyor. Diğerleri
de, bunu nakl ediyor. Hakkın her zemân ekseriyyet ile berâber
olacağını sanmak doğru değildir. Yûsüf sûresindeki bir
âyet-i kerîmede meâlen, (Sen ne kadar yürekden istersen iste, yine
de insanların çoğu inanmazlar) buyuruldu) diyor.
Dinde reformcu, bu yazısında hem cehâletini, hem de Ehl-i
sünnet düşmanlığını açıkça ortaya koyuyor. Hanefî mezhebi, üç
imâmın ictihâdlarından telfîk edilmişdir sözü, onun üsûl-i fıkhdan
hiç haberi olmadığını i’lân ediyor. Kısa görüşü ile, vesîka sanarak
ileri sürdüğü delîllerin, maksadla hiç alâkası yokdur. Kısaca deriz
ki, hanefî mezhebinin üsûl ve kavâ’idini, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfe
“rahmetullahi aleyh” kurmuşdur. İmâm-ı Ebû Yûsüf (vefâtı
182 [m. 798]), imâm-ı Muhammed (vefâtı 189 [m. 804]), İmâm-ı
a’zamın talebeleridir. Yüzlerle talebesi gibi, bunları da, senelerce
yetişdirmiş, ictihâd derecesine ulaşdırmışdır. Bu iki müctehid ve
arkadaşları, birçok müctehidler, hocalarından öğrendiklerini, yine
hocalarının bildirdiği üsûllerle ve kâidelerle ölçerek karşılarına
çıkan yeni hâdiselere farklı fetvâlar vermişlerdir. Hanefî mezhebinde
bu iki İmâmın fetvâları birleşdirilmemişdir ki, telfîk olsun.
Hanefî mezhebinde İmâm-ı a’zamın sözü ile amel olunur.
İmâm-ı a’zamın ictihâdı bulunmadığı mes’elelerde, imâm-ı Ebû
Yûsüfün ictihâdı ile amel olunur. Bu da bilinmiyorsa, imâm-ı Muhammedin
fetvâsı ile amel olunur. Bu sırayı ancak zarûrî hâllerde
değişdirmek veyâ ikisini birleşdirmek câiz olur. Meselâ, aldığı ki-
– 127 –