Hakikat Kitabevi Yayinlari - Faideli Bilgiler - Ahmed Cevdet Pasa - Huseyin Hilmi Isik

hidlerin yasak etdiği her şeyi, onlara yüklemeğe kalkışmak kadar
çirkin ve iğrenç bir iftirâ olamaz. Müctehidlerin dîni genişletdiklerini
söylemek, çok câhilce ve ahmakça bir sözdür. Buna gülmekden
başka cevâb verilmez. Din genişlemez. Hâdiseler çoğalır. Zemânla
zuhûr eden ve gelişen hâdiselere islâmiyyeti tatbîk etmek,
islâmiyyete büyük hizmet ve çok kıymetli ibâdetdir. Bu da müceddid
imâmlara nasîb olmuş ve olmakdadır.
Müceddidlerin mutlak müctehid olmaları lâzım değildir. Dört
mezheb imâmları, taklîdi men’ etdiler. Bu muhakkakdır. Fekat
onlar, talebeleri arasında yetişen, ictihâd derecesine yükselen
âlimlerin birbirlerini taklîd etmelerini, men’etdiler. Hiçbir müctehidin,
başka müctehidi taklîd etmesi câiz değildir dediler. Kıyâmete
kadar bu hükm cârîdir. Fekat kendilerini müctehid sanan câhiller
ve dinde reformcular, bu hükmün dışındadır. Fare, rü’yâda
kendisini arslan görüp, kedinin karşısına çıkarsa, aldandığını anlar.
Ammâ bu aldanması hayâtına mal olur.
27 — Yedinci konuşmada, dinde reformcu diyor ki, (Dîni bu
hâle, ya’nî nazarî felsefe hâline getiren, sonra gelen islâm âlimleridir.
Bir takım ta’rîf ve tahdîdler sokdular. Kısmlara ayırdılar.
Hattâ, fıkh âlimi olmak için, yirmi sene okumak lâzımdır diyen oldu.
Hâlbuki, dînin bütün kollarının hükmlerinin vad’ edilmesi bu
kadar sürmüşdü. Fıkhın vad’ı ise iki sene bile sürmemişdi. Şimdi
de müslimânların, dört halîfe zemânındaki müslimânlar gibi olmasını
istiyorum. Bunun için üzerinde ittifâk meydâna gelen ibâdetleri
yapmak her müslimânın vazîfesidir. İhtilâflı şeyleri yapmak,
farz denilmiş olsalar bile, lâzım değildir. Böyle işleri, delîlini
inceliyerek veyâ kendi hâline uygun gördüğü için, bir kavli tercîh
ederse, bununla amel eder. Bunları kendisi gibi yapmıyanları kötülemez.
Bir câmi’de, bir nemâz vaktinde, çeşidli mezheb imâmları
arkasında nemâz kılmak uygun değildir. Kısacası, Eshâbın yapdıklarını
yapmalı, yapmadıklarını terk etmelidir. İhtilâflı mes’eleleri
yapmakda muhayyer olmalıdır. Onların söylemedikleri şeyler
üzerinde kıyâs yapmamalıdır. İhtilâflı işlerde, herkes kendisince,
sahîh olan hadîsler üzerinde amel eder) diyor.
Dîne ta’rîfler, tasnîfler, sınırlar koyarak, felsefe hâline getirmek
suçu ile, islâm âlimlerine çatmakdadır. Hâlbuki, Ehl-i sünnet
âlimlerinin “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” felsefe ile hiç
alâkaları yokdur. Çünki onlar, felsefecilerden çok yüksekdirler.
Şu kadar var ki, Emevîler zemânında, üç kıt’aya yayılan müslimânlar,
çeşidli kâfirlerle karşılaşdılar. Hâricî, mu’tezile gibi bo-
– 119 –