Allah Yolunda Cihadın Gayesi

ALLAH YOLUNDA 

CİHADIN 

GAYESİ 

Tarık Ebu Abdullah

- İÇİNDEKİLER - 

Gaye Nedir? 08 

Cihadın Gayesi 09 

Dinin İki Direği: 

İlim ve Cihad 20 

İlim 26 

Cihad fi sebilillah 32 

Cihad fi Sebilillah’ın Birinci Gayesi: 

Tevhidin İkamesi, Şirk ve Şirk Ehlinin İzalesi 34 

Cihad fi Sebilillah’ın İkinci Gayesi: 

İslam Birliğinin İkamesi ve Muhafazası 38 

İki Gayenin Tahakkukunu Sağlayacak Vesile: 

İslam Devleti 60 

1. Devletin Tarifi ve Rükünleri 66 

2. Devlet Nasıl Meşru Olur? 69 

Ehlu’l-halli ve’l-akd’ın imama beyat etmesi 69 

Ehlu’l-halli ve’l-akd kimdir? 69 

İmam olacak şahıs hangi şartlara haiz olmalı? 70 

Bey’at, Ehlu’l-halli ve’l-akd’tan kaçıyla sahih olur? 72 

Hazır imamın halefini ahdetmesi veya Ehlu’l-halli ve’l-akda 

belirlediği adaylardan birisini tayin etmelerini ahdetmesi 73 

İmamın güç kullanarak galip gelmesi 73 

3. Devletin Taaddüdü Caiz midir? 76 

4. Müslümanların Devletle İlişkisi Nedir? 78 

İmamın birinci hakkı: İtaat 79 

İmamın ikinci hakkı: Nusret 80 

HATİME 82

04 

“Birincisi –bunu defalarca söyledik– şunu herkes iyi bilmelidir: Biz 

Allah’ın kelimesi en yüce olsun diye savaşıyoruz. Bu ise ancak hâkimiyet 

ve egemenlik ile mümkündür. Bunun için, işgalcilere ve uşaklarına 

karşı attığımız ilk kurşundan beri hepimizin hedefi Irak’ta 

İslam Devleti’ni inşa etmek olmuştur… Bu, bizden ayrılmayan bir 

arzuydu… İslam Devleti için bütün gücümüzü verdik, tam bir ciddiyet 

ile çalıştık, mallarımızı infak ettik ve çokça kanımızı döktük.” 

 

Şeyh Ebu Hamza el-Muhacir (rahimehullah)

05 

Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e, ehli beytine ve ashabına 

salât ve selam olsun. Sonra… 

… Bundan üç sene evvel “Allah Yolunda Cihadın İki Ana Hedefi” 

başlığı altında kısa bir yazı yazmıştım. Bu yazıyı aslında bir dergide 

yayınlamak üzere kaleme almıştım. Bunun için kısa ve öz yazmaya 

özen göstermiştim; ama yine de fazla uzun olduğu için müstakil bir 

risale olarak basılıp dağıtılması daha münasip görüldü. Nitekim de 

böyle yapıldı. Üç sene sonra bu risale tekrar elime geçti ve Müslümanlar 

için bazı faydalar ihtiva ettiğini gördüğüm gibi bazı hususlarda 

da ilavelere muhtaç olduğunu gördüm. Bunun için Allah Celle ve 

A’ la’ya sığınarak ve O’ndan yardım ve tevfik niyaz ederek risaleyi tekrar 

gözden geçirmeyi ve bazı ilavelerle süslemeyi arzuladım. Hakka 

isabet ettiysem Allah’ın fazlı ve tevfîkîdir. Hatalar ise, hepsi nefsimden 

ve şeytandandır. 

Allah bize yeter… O ne güzel bir dosttur. 

Tarık Ebu Abdullah 

27 Şaban 1434 / 2013

07 

TAKDİM 

Hamd alemlerin müdebbiri ve hakimi olan Allah’a, salat ve selam 

mücahidlerin komutanı, rahmet ve savaş peygamberi olan Resulullah’a, 

ehli beytine, ashabı kiramına ve kıyamete kadar onun yolunu 

takip eden bütün müminlere olsun. 

Yanımda değeri büyük olan Ebu Abdullah hocamın, hacmi küçük 

ama faydası büyük olan “Cihadın Gayesi” adlı risalesi elime geçti. 

Okudum ve istifade ettim. Çünkü bu risale İslamın zirvesi olan cihad 

ibadetini şu an yapmakta ve yapmaya azmetmiş aday kardeşlerimize 

çok önemli bilgiler sunmaktadır. Bu risaleyi okumanızı, malumatlarını 

hayatınıza yansıtmanızı ve çevrenizdeki Müslümanlara okutmanızı 

tavsiye ederim. 

Rabbim bu risaleyi Müslümanlara faydalı kılsın. Yazarına ve basımında 

emeği geçen kardeşlerime ecirlerini fazlasıyla versin ve onu 

cari bir sadaka kılsın... 

Ebu Sümeyye

08 


GayeNedir? 

El-Curcani rahimehullah “Gaye bir şeyin varlığına neden olandır” der. 1 

Ez-Zebidi rahimehullah “Gaye bir şeyin müntehasıdır” der. 2 Yani bir şeyin 

nihayet bulduğu yer veya hâldir. 

Arap râyeye (sancağa) da gaye demiştir; çünkü sancak, onu kaldıranın 

amaçlarını gösterir. 

Ve gaye garazdır. Yani failin fiili işlemesini sağlayan sebeptir. Muhakkak 

ki fiili kast eden her failin bir gayesi vardır. Kasıt ve ihtiyar ile 

işlenilmiş fiilin gayeden yoksun olması muhâldir. 

Zira ihtiyarî hareketlerin ilk dayanağı, nefsin onu kabulü veya 

reddi yönünde tasavvur etmesidir. Nefiste oluşan surete göre isteği, 

ya makbulün celbi veya merdudun def ’i yönünde olur. İnsanın bedensel 

gücü, isteği doğrultusunda harekete geçer ve merğup neticeye 

ulaşır. Ulaştığı hareketinin müntehası onu harekete geçiren kuvvetin 

gayesidir. 

1 Mucemu’t-Tarifat/sayfa 135. (Daru’l-Fazile baskısı) 

2 Tacu’l-arus, غيي maddesi. (Daru’l-Hidaye baskısı)

ف ً 

Allah Yolunda Cihadın Gayesi 09 

Cihadın Gayesi 

Tüm Nebilerin ortak davası, yalnız Allah Subhanehu ve Teâlâ’ya kulluk 

etmek, şirki inkâr ve terk etmek ve şirk ehlinden beri olmak olmuştur. 

Bu Allah Azze ve Celle’nin Rasûllerini ve Nebilerini gönderdiği tevhid 

dinidir. Tevhid İslam’ın aslıdır, kopması mümkün olmayan sapasağlam 

kulptur, dosdoğru yoldur… Kendilerine nimet verilenlerin 

yoludur ve tüm Nebilerin ortak risalesidir. Allah Subhanehu ve Teâlâ şöyle 

buyuruyor: 

أَ‏ نَ‏ فَاع ْ بُ‏ د ُ ونِ‏ 

َّ 

َ َ إِل 

إِل 

َ 

ُ ل 

وَ‏ مَ‏ ا أَرْ‏ سَ‏ ل َ ‏ْنا مِ‏ نْ‏ ق 

َّ 

‏َبْ‏ لِك َ مِ‏ نْ‏ رَ‏ سُ‏ ولٍ‏ إِل 

‏َّه 

‏َن 

نُوحِ‏ ي إِل ‏َيْ‏ هِ‏ أ 

“Senden önce hiçbir Rasûl göndermedik ki, ona şöyle vahyetmiş olmayalım: 

“Gerçek şu ki Benden başka ilâh yoktur. Onun için Bana ibadet edin.” 3 

Ve şöyle buyuruyor: 

ِ ي ِ ك أُمَّ‏ ةٍ‏ رَ‏ سُ‏ ول 

َّ َ وَ‏ اجْ‏ تَ‏ نِ‏ بُ‏ وا الطَّاغُ‏ وتَ‏ 

أَنِ‏ اع ْ بُ‏ د ُ وا الل 

ّ ُ 

ْ بَ‏ عَ‏ َ ا 

وَ‏ لَق َ د 

“Andolsun ki Biz her ümmete “Allah’a ibadet edin ve tağuttan sakının” 

diye bir Rasûl gönderdik.” 4 

Ve Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem İmam Ahmed rahimehullah’ın Ebu Hureyre 

radıyallahu anhu yoluyla tahric ettiği hadiste şöyle buyuruyor: 

‏ْن 

ث 

ال أ نبياء إخوة من عالت أهما‏ ت م ش‏ ت ودي‏ ن م واحد 

“Nebiler; dinleri bir, farklı analardan olan kardeştirler.” 5 

Yani kendilerine verilen şeriatlarda farklılıklar olmuşsa da hepsinin 

dini birdir. Hadiste geçen “farklı analardan olan kardeştirler” 

3 El-Enbiya, 25 

4 En-Nahl, 36 

5 Musnedu-Ahmed, 10263. hadis. (Muessesetu-Kurtuba baskısı, Şuayb el-Arnavuti’nin 

tahkikiyle)

إ 

ف 

نَ‏ 

ي 

ْ 

ي 

10 


in manası budur. Hepsinin ortak dini tevhiddir; ancak getirdikleri 

şeriatlar farklıdır. 6 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah hadisle alakalı şöyle der: “Şeriatlar 

farklı olsa da din birdir… Şeriki olmayan Allah’a ibadet etmek.” 7 

Rasûllerin hepsi sadece Allah Celle ve A’la’ya kulluk etmeye ve O’ndan 

başka her şeye kulluğu inkâr ve terk etmeye çağırmışlardır. Bu, 

onların ortak dinidir. Allah Azze ve Celle’nin Rasûllerine tebliğini emrettiği 

ve Allah indinde başkasının kabul görmediği İslam Dini işte 

budur. 

Allah Subhanehu ve Teâlâ şöyle buyuruyor: 

ْ خَاسِ‏ ِ 

ْ آ ال خِ‏ رَ‏ ةِ‏ مِ‏ نَ‏ ال 

ِ ي 

‏َل ‏َنْ‏ ْ يُق بَ‏ َ ل مِ‏ ن ُ وَ‏ ه ُ وَ‏ 

ِ سْ‏ َ ال مِ‏ دِ‏ ً ينا ف 

ْ ه 

َ غْ‏ َ ال 

ِ 

وَ‏ مَ‏ نْ‏ يَبْتَ‏ غ 

“Kim İslam’dan başka bir din ararsa, ondan asla kabul edilmeyecek ve o 

ahirette de zarar edenlerden olacaktır.” 8 

İbn-u Ebi’l-İzz el-Hanefi rahimehullah meşhur Tahavi şerhinde şöyle 

der: “Kim İslam’dan başka bir din ararsa, ondan asla kabul olunmaz” 

ayeti her zaman için umumdur. Lakin şeriatlar farklıdır. Allah-u 

Teâlâ’nın dediği gibi, “Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir 

yol tayin ettik.” İslam Dini, Allah Subhanehu ve Teâlâ’nın kullarına Rasûlleri 

yoluyla teşrî kıldığıdır. Bu dinin aslı da fer’i de Rasûllerden rivayet 

alınmıştır.” 9 

Bunun için Rasûllerin ilki ve babaları sayılan Nuh aleyhissalatu vesselam’ın 

insanları çağırdığı ancak İslam idi. 

6 Bak Fethu’l-Bari, İbn-u Hacer, cüz 6/sayfa 489. (Daru’l-Marife baskısı, h.1379) 

7 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Enam 164. ayetin tefsiri. (Daru Tayyibe li’n-neşri ve’t-tevzi, ikinci 

baskı h.1420) 

8 Âl-i İmran, 85 

9 Şerhu’l-akidetu’t-Tahaviyye/sayfa 518. (El-Mektebu’l-İslami, dördüncü baskı, h.1391)

َ 

ي 

ب 

َّ 

ي 

ّ 

ن ي 

ب ب 


Allah Azze ve Celle şöyle buyuruyor: 

ي ُ هُ‏ 

ُ ْ مِ‏ نْ‏ إِل ٍ غَ‏ ْ 

‏َك 

َّ َ مَ‏ ا ل 

َ قَوْ‏ مِ‏ ْ اع بُ‏ ُ دوا الل 

َ َ ال 

‏َرْ‏ سَ‏ 

ل َ ‏ْنا ن 

َ 

‏ُوحً‏ ا إِل 

‏َق 

لَق َ ْ د أ قَوْ‏ مِ‏ هِ‏ ف 

“Andolsun ki Nuh’u kavmine gönderdik de dedi ki: “Ey kavmim! Allah’a 

kulluk edin, sizin O’ndan başka bir ilahınız yoktur.” 10 

Ve Nuh aleyhissalatu vesselam’ın şöyle dediğini buyuruyor: 

ْ ُ سْ‏ لِ‏ ِ ي نَ‏ 

وَ‏ أُمِ‏ رْ‏ ُ ت أ ْ ‏َن َ أ ُ ك َ ون مِ‏ نَ‏ ال 

“Ve ben müslümanlardan olmakla emrolundum.” 11 

Ve Rasûllerin ikinci babaları sayılan İbrahim aleyhissalatu vesselam’ın 

insanlara çağrısı ve oğullarına vasiyeti de ancak İslam idi. 

َ ا إِ‏ ي ُ بَ‏ نِ‏ يهِ‏ 

تَ‏ ُ تُ‏ نَّ‏ و‏ إِل وَ‏ أَنتُ‏ ْ مُ‏ سْ‏ لِ‏ ُ ونَ‏ 

ْ ‏َاهِ‏ 

ْ 

‏ِب 

َ ْ تُ‏ لِرَ‏ بّ‏ 

‏َال ‏َسْ‏ ل 

َ ُ رَ‏ بُّ‏ ه ‏َسْ‏ لِ‏ ْ ق 

‏َال 

إِذْ‏ ق 

وَ‏ يَعْ‏ ق ِ يَّ‏ إِنَّ‏ الل لَك 

ي نَ‏ ِ وَ‏ وَ‏ صَّ‏ 

‏ْعَ‏ الَ‏ 

َ نَ‏ فَال 

ِ ال 

ُ ُ ِ الد‏ 

َ أ 

َّ َ اصْ‏ ط فَ‏ َ 

َ ل ُ أ 

ُ وبُ‏ َ بَ‏ 

“Rabbi ona “İslam ol” emrini verince, o “Ben âlemlerin Rabbine teslim 

oldum.” dedi. Bu dini İbrahim, kendi oğullarına vasiyyet etti, Yakub da öyle 

yaptı: “Ey oğullarım! Muhakkak ki, bu dini size Allah seçti, başka dinlerden 

uzak durun, yalnızca müslüman olarak can verin!” dedi. 12 

Ve ondan sonra Yakub aleyhissalatu vesselam’da ancak İslam’ı vasiyet bırakmıştır. 

شُ‏ َ َ داءَ‏ إِذ 

‏َعْ‏ بُ‏ ُ د ونَ‏ مِ‏ نْ‏ 

ْ َ وْ‏ ُ ت ْ إِذ ق َ ‏َال لِبَ‏ نِ‏ يهِ‏ مَ‏ ا ت 

ْ حَ‏ ضَ‏ َ يَعْ‏ ُ ق وبَ‏ ال 

َ ً ا وَ‏ احِ‏ ً دا 

ْ َ َ اق إِل 

َ وَ‏ إِل َ ئِكَ‏ إِ‏ ي َ وَ‏ ْ َ إِساعِ‏ َ يل وَ‏ إِس 

َ ُ مُ‏ سْ‏ لِ‏ ُ ونَ‏ 

نَ‏ ْ نُ‏ ل 

10 El-A’raf, 59 

11 Yunus, 72 

12 El-Bakara, 131-132 

َ َ آ‏ ْ ‏َاهِ‏ 

وَ‏ 

َ َ ك 

ُ إِل 

أَمْ‏ ك ُ ْ نتُ‏ ْ 

‏َعْ‏ بُ‏ بَ‏ عْ‏ 

‏ُوا ن 

د دِ‏ ي قَال

َ 

ن 

ي 

ي 

ّ 

ّ 

ب 

12 


“Yoksa siz de olaya şahit mi oldunuz; Yakub’a ölüm hali gelip çattığı 

zaman, oğullarına “Benden sonra neye ibadet edeceksiniz?” dediği zaman, 

oğulları “Senin Allah’ına ve ataların İbrahim, İsmail ve İshak’ın Allah’ına, 

tek olan o Allah’a ibadet edeceğiz. Biz ancak O’na boyun eğen müslümanlarız” 

dediler.” 13 

Durum hep böyle olmuştur. İnsanların her zamanda tek bir ilahı 

olmuştur, tek bir dini, tek bir kitabı ve tek bir Rasûlü olmuştur. Her 

gönderilen kitap ve her gelen Rasûl hep aynı ezelî davette bulunmuştur: 

ي ُ هُ‏ 

ُ ْ مِ‏ نْ‏ إِل ٍ غَ‏ ْ 

‏َك 

َّ َ مَ‏ ا ل 

َ ي‏ قَوْ‏ مِ‏ ْ اع بُ‏ ُ دوا الل 

“Ey kavmim! Allah’a kulluk edin, sizin O’ndan başka bir ilahınız yoktur.” 14 

Ezelden beri Müslümanlar bu hakikat üzere bir araya gelmişlerdir 

ve tevhid birliğini, İslam ümmetini, İslam cemaatini oluşturmuşlardır. 

Ve bundan ötürü Allah Celle ve A’la, bütün Rasûllerine birlik, beraberliği 

ve cemaati emretmiştir ve ayrılığı, ihtilafı ve tefrikayı nehyetmiştir. 


‏َوْ‏ حَ‏ يْ‏ َ نا إِل 

‏َّذِ‏ ي أ 

ُ ْ مِ‏ نَ‏ الد ِ مَ‏ ا وَ‏ صَّ‏ بِ‏ هِ‏ نُوحً‏ ا وَ‏ ال 

‏َك 

َ عَ‏ ل 

سشَ‏ 

‏َقِ‏ يمُ‏ وا الد نَ‏ وَ‏ 

إِ‏ ي َ وَ‏ مُ‏ وسَ‏ وَ‏ عِ‏ يسَ‏ أَن 

َ وَ‏ صَّ‏ يْ‏ َ نا بِ‏ هِ‏ 

‏َيْ‏ ك وَ‏ مَ‏ ا 

‏ُوا فِ‏ يهِ‏ 

تَت َ ف َ رَّ‏ ق 

َ 

ْ أ ِ ل 

ِ 

ْ ‏َاهِ‏ 

“Allah, dinden Nuh’a tavsiye buyurduğu şeyi sizin için de bir şeriat yaptı 

ve sana vahyettiğimizi, İbrahim’e, Musa’ya ve İsa’ya tavsiye buyurduğumuzu 

da şeriat kıldı. Şöyle ki: Dini doğru tutun ve onda ayrılığa düşmeyin.” 15 

Ayetin tefsirinde Mücahid rahimehullah şöyle der: “Allah’ın dini, O’na 

itaat etmek ve tevhid hususunda birdir.” Ve Mukatil rahimehullah “Onda 

13 El-Bakara, 133 

14 El-A’raf, 59, 65, 73, 85 

15 Eş-Şura, 13


ihtilaf etmeyin; zira her Nebi kendisinden önceki Nebiyi doğrulayandır” 

demiştir. 16 

Şemsuddin Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah şöyle der: “Dinin 

dosdoğru tutulması, Allah’ı birlemek ve O’na itaat etmektir. Rasûllerine, 

kitaplarına, ahiret gününe ve kişinin yerine getirmesiyle ancak 

Müslüman olacağı diğer hususlara iman etmektir. Bu buyrukla Allah-u 

Teâlâ, en güzel halleriyle ümmetlerin maslahatlarını koruyan 

şer’i hükümleri kast etmiyor. Çünkü bunlar değişkendir. Allah-u 

Teâlâ başka bir yerde “Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol 

tayin ettik” diye buyurmaktadır.” Sonra şöyle devam ediyor: “Buna 

göre ayetin manası şudur: “Ey Muhammed, sana da Nuh’a da tek bir 

dini tavsiye ettik.” Bununla şeriatın hakkında farklılıklar göstermediği 

asılları kast ediyor. Bunlar tevhid, namaz, zekât, oruç, hac, salih 

amellerle takarrüb, Allah-u Teâlâ’ya yakınlaştıran kalbî ve bedenî 

işler, doğruluk, ahde vefa ve emaneti korumak, akrabalık bağlarını 

gözetmek, küfrün, haksız öldürmenin, zinanın, yaratılmışlara eziyet 

etmenin haram kılınması, hayvanlara gereksiz yere saldırıda bulunulmaması, 

bayağı işlerin yapılmaması, şeref, haysiyet ve mertliğe 

aykırı adiliklerin işlenmesinin yasak kılınması gibi hükümlerdir. Bütün 

bunlar tek bir din ve aynı millet olarak teşrî kılınmıştır. Rasûller 

şahısları itibariyle ayrı olsalar da onların dile getirdikleri şeriatlarda 

bu hususlarda ayrılık yoktur.” 17 

Nebiler aleyhimussalatu vesselam’ın arasında varid olan tevhid birliğinin, 

tabileri arasında da oluşması için tefrikanın nehyedilmesi tabii ki elzemdi. 

Bunun için Allah Subhanehu ve Teâlâ birçok nassda İslam ümmetine 

ayrılığı ve ihtilafı nehyetmiştir. Allah Azze ve Celle şöyle buyuruyor: 

َ عُ‏ وا السُّ‏ بُ‏ ل 

‏َّبِ‏ 

‏َّبِ‏ عُ‏ وهُ‏ وَ‏ ل تَت 

َ ا صِ‏ َ اطِ‏ ي مُ‏ سْ‏ َ ت قِ‏ ي‏ مً‏ ا فَات 

‏َت 

‏َّك 

ُ ْ بِ‏ هِ‏ ل ‏َعَ‏ ل 

ُ ْ وَ‏ صَّ‏ اك 

سَ‏ بِ‏ يلِ‏ ِ ذَ‏ لِك 

ُ ْ عَ‏ نْ‏ 

َ ف َ ف َ رَّ‏ ق َ بِ‏ ك 

ُ ْ ت َّ ُ ق ونَ‏ 

‏َت 

وَ‏ أَن َّ َ هذ 

16 En-Nuketu ve’l-uyun, eş-Şura 13. ayetin tefsiri. (Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye baskısı) 

17 El-Camiu li ahkami’l-Kur’an, eş-Şura 13. ayetin tefsiri. (Daru alemi’l-kutub baskısı, h.1423)

14 


“İşte benim doğru yolum budur; ona uyun. Sizi O’nun yolundan ayıracak 

başka yollara uymayın. Korunmanız için Allah size böyle tavsiye etmiştir.” 18 

Tercümanu’l-Kur’an İbn-u Abbas radıyallahu anhuma ayetin tefsirinde 

şöyle diyor: “Allah mü’minlere cemaati emrediyor ve onlardan ihtilafı 

ve tefrikayı nehyediyor. Öncekilerin helakinin da ancak dinde gösterdikleri 

husumet ve tartışmadan ötürü olduğunu haber veriyor.” 19 

Allah Subhanehu ve Teâlâ’nın rızasına giden yol muhakkak tek bir yoldur. 

Bu yol tüm Rasûllerine ve ümmetlerine emrettiği ve Müslümanların 

üzerinde cemaati oluşturdukları yoldur… Tevhid yoludur. 

İslam cemaatinden ayrılan ve başka yollara uyanların yolu değildir. 

İmam İbn-i Kayyim rahimehullah’ın dediği gibidir: “Allah’a ulaştıran yol 

birdir. Bu yol Allah’ın Rasûllerini gönderdiği ve kitaplarını indirdiği 

yoldur. Herkes ancak bu yol ile O’na ulaşabilir. İnsanlar bütün yollardan 

gelseler ve bütün kapıları çalsalar da… Yollar onlara kapalıdır… 

Kapılar onlara kitlidir… Sadece bir yol O’nunla beraberdir… Sadece 

bir yol O’na ulaştırır. Allahu Teâlâ şöyle buyurur: “İşte Bana ulaşan 

dosdoğru yol budur.” 20 ” 21 

Bu yol, tevhid üzere birlik, beraberlik yoludur, Allah Azze ve Celle’nin 

kendileri için hayır murad ettiği kişilere uzattığı ipidir... İslam’dır... 

Allah Subhanehu ve Teâlâ’nın dosdoğru yoludur. 

İmam Ahmed rahimehullah’ın tahric ettiği hadiste İbn-u Mes’ud 

radıyallahu anhu şöyle der: “Rasûlallah sallallahu aleyhi vesellem eliyle bir çizgi 

çizdi, sonra “Bu, Allah’ın dosdoğru yoludur” dedi. Ve sağına ve 

soluna da çizgiler çizdi ve sonra “Bu yolların üzerinde ancak ona 

çağıran bir şeytan vardır” dedi ve “Şüphesiz ki bu Benim dosdoğru 

yolumdur. O halde ona uyun. Başka yollara uymayın. Sonra sizi 

O’nun yolundan ayırırlar” ayetini okudu.” 22 

18 El-En’am, 153 

19 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Enam 153. ayetin tefsiri. (Daru Tayyibe li’n-neşri ve’t-tevzi, ikinci 


20 El-Hicr, 41 

21 Medericu’s-salikin, cüz 1/sayfa 21-22. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, birinci baskı) 

22 Musnedu Ahmed, 4437. hadis. (Muessesetu-Kurtuba baskısı, Şuayb el-Arnavuti’nin 

tahkikiyle)

َّ 

إ 

ْ 

ج 


İmam Müslim rahimehullah’ın İyaz bin Himar radıyallahu anhu yoluyla 

tahric ettiği hadisi kudsî de Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem Allah Azze ve 

Celle’den şöyle rivayet ediyor: 

ي ن إ‏ خلقت عبادي حنفاء لكهم ن وإم ت أتم ي ن الشياط‏ ت فاحتالم عن 

ن ديم 

“…Andolsun Ben kullarımı hanîfler olarak yarattım. Sonra şeytanlar onlara 

yaklaştı ve dinlerinden döndürdüler…” 23 

hanîf) (el النيف manasındadır. (hanefe) meyletti, döndü حنف 

de meyledendir, yani Allah Celle ve A’la’nın kendisini yarattığı gayeye 

doğru dönen, meyledendir. Pekâlâ, insanın yaratılış gayesi nedir? Bu 

sorunun cevabını ayet-i kerime veriyor: 

ِ ِ نَّ‏ وَ‏ ال نْسَ‏ إِل 

وَ‏ مَ‏ ا خ ْ ‏َق تُ‏ الْ‏ 

لِيَ‏ عْ‏ بُ‏ ُ د ونِ‏ 

“Ben cinleri de insanları da ancak Bana ibadet etsinler diye yarattım.” 24 

Şu halde insanın yaratılış gayesi sadece Allah Celle ve A’la’ya ibadet 

etmesidir. Pekâlâ, ibadet nedir? Bunun cevabı İbn-i Abbas radıyallahu 

anhuma’nın şu sözündedir: “Kur’an’da her ne zaman ibadetten bahsedilirse, 

kast olunan tevhiddir.” 25 

َ ل 

Şu halde, insan ve cinlerin yaratılış gayesi ancak, Allah Subhanehu ve 

Teâlâ’yı rububiyeti ve uluhiyetinde birlemektir. Tevhid budur. Sadece 

bunun için yaratılmışlardır. Toplu halde, hep beraber, حنفاء (hunefe-hanifler) 

olarak tevhidi ikame etmek için yaratılmışlardır ve bununla 

emrolunmuşlardır. 

23 Sahih-u Müslim, 2865. hadis. (Dar-u İhyai’t-turasil-arabi baskısı) 

24 Ez-Zariyat, 56 

25 Mealimu’t-tenzil, el-Bakara 21. ayetin tefsiri. (Daru İhyau’t-turasi’l-arabi, birinci baskı 

h.1420)

ي 

ّ 

ي 

16 


‏ُوا فِ‏ يهِ‏ 

تَت َ ف َ رَّ‏ ق 

َ 

‏َقِ‏ يمُ‏ وا الد ِ نَ‏ وَ‏ ل 

ْ أ 

“Dini dosdoğru tutun, onda ayrılığa düşmeyin” 26 

Şu halde hulasa olarak açık ve beyan ortaya çıkmış olan şu ki, 

Müslümanların tevhid üzere birleşmiş tek bir cemaat halinde olmaları 

dışında bir hâl üzere olmaları hem yaratılış gayesine muhaliftir 

hem de ilahi emre muhaliftir. 


أَن 

َ ُ مْ‏ 

‏َئِ‏ َ ك ل 

‏ُول 

ُ ُ الْبَ‏ ِ يّ‏ نَ‏ ُ ات وَ‏ أ 

ُ ‏َفوا مِ‏ نْ‏ بَ‏ عْ‏ دِ‏ مَ‏ ا جَ‏ اءَ‏ ه 

عَ‏ َ ذابٌ‏ َ ع ظِ‏ ي ٌ 

‏ُوا وَ‏ اخ ْ َ تل 

‏َّذِ‏ نَ‏ َ تَف رَّ‏ ق 

‏ُوا ك َ ل 

ُ ون 

َ 

وَ‏ ل 

“Siz, kendilerine apaçık deliller geldikten sonra parçalanıp ayrılığa 

düşenler gibi olmayın. İşte onlar için büyük bir azap vardır.” 27 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah ayetin tefsirinde şöyle der: “Bununla 

kast ettiği, bizden önce kendilerine kitap indirilen ümmetlerdir. 

Allah kendilerine hüccetleri ve apaçık delilleri ikame ettikten sonra 

onlar –Allah’ın murad ettiği kadar– kitaplarında ayrılığa ve ihtilafa 

düştüler. Bu halleri birkaç yoldan rivayet edilen hadiste şöyle beyan 

edilmektedir: “Şüphesiz Yahudiler yetmiş bir fırkaya ayrılmışlardır. 

Ve şüphesiz Hıristiyanlar yetmiş iki fırkaya ayrılmışlardır. Ve bu ümmet 

yetmiş üç fırkaya ayrılacaktır. Birisi hariç hepsi ateştedir.” Dediler 

ki: “Onlar kimlerdir, ey Allah’ın Rasûlü?” Buyurdu ki: “Benim ve 

ashabımın bulundukları üzeri olanlardır.” 28 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah’ın naklettiği bu hadisten ve bu manada 

varid olan diğer hadislerden kesinleşen şudur: Bu ümmette, önceki 

ümmetlerde olduğu gibi, ihtilaflar ve ayrılıklar olacaktır. Fakat 

bu ihtilafların ve ayrılıkların sebebi ilimsizlik olmayacaktır; bilakis 

تَك 

26 Eş-Şura, 13 


28 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Beyinne 6. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibetin li’n-neşri ve’t-tevzi, 

ikinci baskı h.1420)

ْ 

َّ 

ي 

َ 

إ 

ْ 

َّ 

ي 

ن 

ض 

ي ب 

ي 

ّ 


ilmin varlığından sonra menfaat anlaşmazlıkları ve kıskançlıklar 

olacaktır. Allah Subhanehu ve Teâlâ şöyle buyuruyor: 

مِ‏ نْ‏ بَ‏ عْ‏ دِ‏ 

َّ 

‏ْكِ‏ ت َ ابَ‏ إِل 

‏ُوا ال 

نَ‏ أُوت 

َ 

‏َف 

ِ سْ‏ ال مُ‏ وَ‏ مَ‏ ا اخ 

يْ‏ ‏ُمْ‏ وَ‏ مَ‏ نْ‏ يَكْ‏ ف َ تِ‏ ِ الل فَإِ‏ ن 

ْ يً‏ ا بَ‏ نَ‏ 

ْ َ تل الَّذِ‏ 

ِ آ 

ُ رْ‏ 

َ ِ الل ال 

ْ ُ بَ‏ غ 

إِنَّ‏ الد نَ‏ عِ‏ نْ‏ د 

‏ْعِ‏ ل 

مَ‏ ا جَ‏ اءَ‏ ه 

ِ يعُ‏ ِ ال سَ‏ ابِ‏ 

َّ َ سَ‏ 

َّ الل 

ِ 

ُ ُ ال 

“Şüphesiz Allah nezdinde din İslam’dır. Kendilerine kitap verilenler ancak 

kendilerine ilim geldikten sonra, aralarındaki kıskançlıktan dolayı ayrılığa 

düştüler. Kim Allah’ın ayetlerini inkâr derse, muhakkak Allah hesabı pek 

çabuk görendir.” 29 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah şöyle der: “Aralarında kıskançlık ve 

çekememezliğe düştüler. Birbirlerine hasetlerinden, kıskançlıklarından 

ve anlaşamazlıklarından dolayı hakta ihtilaf ettiler. Aralarında 

baş gösteren buğz, onları diğerin bütün söz ve fiillerine- hak da olsamuhalefet 

etmeye sevk etti.” Ve 

‏َف 

ُ ْ مِ‏ نَ‏ الطَّيّ‏ فَ‏ َ ا اخ 

‏ْن 

ِ ي إِسْ‏ َ ائِيل مُ‏ بَ‏ وَّ‏ َ َ أ صِ‏ ْ د قٍ‏ وَ‏ رَ‏ ز 

َ خْ‏ َ ت لِفُ‏ ونَ‏ 

‏ُوا فِ‏ يهِ‏ 

يْ‏ ‏ُمْ‏ يَوْ‏ مَ‏ الْقِ‏ يَ‏ امَ‏ ةِ‏ فِ‏ ي‏ مَ‏ ا ك 

ك ِ ي بَ‏ نَ‏ 

ْ َ تل ُ وا 

ِ بَ‏ اتِ‏ 

َ ن 

َ ق َ اه 

َ ْ يَق‏ 

ْ بَ‏ وَّ‏ 

أ نَ‏ ْ بَ‏ وَ‏ لَق َ د 

َّ رَ‏ بَّ‏ 

ْ ُ إِن 

‏ْعِ‏ ل 

ُ ُ ال 

حَ‏ تَّ‏ جَ‏ اءَ‏ ه 

“Andolsun ki Biz, İsrailoğullarını gerçekten çok güzel bir yere yerleştirdik. 

Onları hoş ve temiz şeylerle rızıklandırdık. Kendilerine ilim gelinceye kadar 

anlaşmazlığa düşmediler. Muhakkak ki Rabbin, anlaşmazlığa düştükleri 

şeyler hakkında kıyamet günü aralarında hüküm verecektir” 30 

Ayetin tefsirinde de şöyle der: ““Kendilerine ilim gelinceye kadar 

anlaşmazlığa düşmediler”: Yani, kendilerine ancak ilim geldikten 

sonra meselelerde ihtilaf etmişlerdir. Yani aslında onların ihtilaf edecekleri 

bir şey yoktu; zira Allah onlara her şeyi açıklamış ve anlaşmazlıkları 

kaldırmıştı.” 31 


30 Yunus, 93 

31 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Yunus 93. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibetin li’n-neşri ve’t-tevzi, ikinci 

baskı h.1420)

ي 

شّ‏ 

ي ي 

ّ 

ب 

18 


Kitap ehlinin ayrılığa düşmesi ancak kendilerine ilim verildikten 

sonra olmuştur. Onlar cehaletlerinden dolayı fırkalaşmamışlardır; 

bilakis ancak haklarında ilmin sabit olmasından sonra, nefis ve hevalarına 

uyarak ihtilaf etmişlerdir ve fırkalara bölünmüşlerdir. 

Bu ümmet de aynı kitap ehli gibi ancak kendisine gelen ilimden 

sonra, hevalarına uyarak; hasetlerinden, kıskançlıklarından ve anlaşamazlıklarından 

ötürü bölünmüştür. Hâlbuki bu ümmete verilen 

kitap, kıyamete kadar gelecek bütün insan ve cinlere hitap edecek 

son kitaptır. Önünden ve arkasından kendisine batılın ulaşamadığı 

masum, ilahi kitaptır. Ve Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem son Rasûl, kendi 

hevasından bir söz söylemeyen, kendisine verilen vahiyden başkası 

olmayan, eğer bazı sözleri uydurup O’na isnat etseydi “Biz onu 

elbette alıverirdik, sonra da kalbinin damarını elbette koparırdık, 

o zaman da sizden hiçbir kimse bunu ona yapmamıza engel olamazdı” 

sözleriyle ilahi tezkiye ile şereflendirilmiş, ümmetini gecesi 

gündüzü kadar aydın olan bir yol üzere bırakan, ümmetine rauf ve 

rahim olan imamların efendisidir. O sallallahu aleyhi vesellem, bu ümmeti 

ihtilaflar üzere bırakmadı… Kardeşleri gibi ihtilafları kaldırmak için 

gönderildiği halde… Bu nasıl olabilir? 

َّ ُ النَّ‏ بِ‏ يّ‏ ي نَ‏ مُ‏ بَ‏ نَ‏ وَ‏ مُ‏ نْ‏ ذِ‏ رِ‏ نَ‏ وَ‏ 

‏َبَ‏ عَ‏ ث 

أ ‏ُمَّ‏ ً ة وَ‏ احِ‏ د 

ِ ‏َق لِيَ‏ حْ‏ ك ْ نَ‏ النَّ‏ اسِ‏ فِ‏ ي‏ مَ‏ ا اخ ُ ‏َفوا فِ‏ يهِ‏ 

الْكِ‏ ت ِ لْ‏ 

أَ‏ نْ‏ زَل َ مَ‏ عَ‏ ُ مُ‏ 

ْ َ تل 

ِ ِ 

َ الل ِ 

ُ َ بَ‏ 

َ ً ة ف 

َ ابَ‏ 

َّ اسُ‏ 

ك َ ن َ الن 

“İnsanlar tek bir ümmetti. Allah da Nebileri müjdeleyici ve korkutucular 

olmak üzere gönderdi. Beraberlerinde insanların anlaşmazlığa düştükleri 

şeyler hakkında aralarında hükmetmek için de hak ile Kitabı indirdi.” 32 

Bu nasıl olabilir ki? Ve o sallallahu aleyhi vesellem, kendisine ihtilafların 

arz edilmesi ve kararına boyun eğilmesiyle emredilmiş olandır: 

32 El-Bakara, 213

ج 

ثُ‏ َ 

َّ 

ّ 

ّ شَ‏ 

ي 

ف 

ِ الل وَ‏ الرَّ‏ سُ‏ ولِ‏ 

َ 

ُّ وهُ‏ إِل 

ْ ءٍ‏ فَرُ‏ د 

ي 


ِ ي سشَ‏ ف 

ْ ت َ از ْ تُ‏ ْ 

“Eğer herhangi bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz, onu Allah ve 

Rasûlüne götürünüz.” 33 

Hayır! Allah Azze ve Celle’nin Rasûlü Muhammed sallallahu aleyhi vesellem’e 

indirdiği ve onun da bize bıraktığı din, tek bir yol üzere olan, ihtilaf 

ve tefrikalardan beri olan bir dindir. Aksine o, ihtilafa düşmüş olanlar 

arasında hükmetmek için gelen bir dindir: 

َ ُ دوا 

َّ ل ي ِ 

‏َن فَإِ‏ ن 

‏َع 

يْ‏ ‏ُمْ‏ 

ي مَ‏ ا جَ‏ س رَ‏ بَ‏ نَ‏ 

ْ يُؤ مِ‏ ن 

أَن ُ ‏ْف سِ‏ ِ مْ‏ حَ‏ رَ‏ جً‏ ا مِ‏ ‏َّا ق َ ‏َض يْ‏ َ ت وَ‏ ي ‏ُسَ‏ ِ ُ لوا تَسْ‏ ي لِ‏ مً‏ ا 

ف 

ِ ي 

ُ َ ِ ُ ك َ وك فِ‏ 

َ وَ‏ رَ‏ ُ َ ون حَ‏ تَّ‏ 

فَال 

َ 

ِ كَ‏ ل 

بّ‏ 

“Hayır, Rabbine andolsun ki, aralarında çıkan anlaşmazlıklarda seni 

hakem yapıp sonra da verdiğin hükümden dolayı içlerinde hiçbir sıkıntı 

duymadan, tam bir teslimiyetle teslim olmadıkça iman etmiş olmazlar.” 34 

Ebu İshak eş-Şatibi rahimehullah “Eğer herhangi bir hususta anlaşmazlığa 

düşerseniz onu Allah ve Rasûlüne götürünüz” ayetiyle alakalı 

şöyle der: “Eğer şeriat ihtilafa kabil olsaydı, ona arz olunmak- 

ي ء ta bir mana kalmazdı. Ve 

(fi şey’in) sözü şart siyakında ي سش 

nekre gelmiştir. Bu usulde umum siğalarındandır ve umumî olarak 

bütün tartışmaları içine alır. Bunun için ihtilafların şeriata götürülmesi(ndeki 

emir) ancak (şeriatın) bir olduğundandır. Dolayısıyla 

Hak ehli, fırkalar halinde olamaz.” Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: 

َ عُ‏ وا السُّ‏ بُ‏ ل 

‏َّبِ‏ 

‏َّبِ‏ عُ‏ وهُ‏ وَ‏ ل تَت 

َ ا صِ‏ َ اطِ‏ ي مُ‏ سْ‏ َ ت قِ‏ ي‏ مً‏ ا فَات 

‏َت 

‏َّك 

ُ ْ بِ‏ هِ‏ ل ‏َعَ‏ ل 

ُ ْ وَ‏ صَّ‏ اك 

سَ‏ بِ‏ يلِ‏ ِ ذَ‏ لِك 

ُ ْ عَ‏ نْ‏ 

َ ف َ ف َ رَّ‏ ق َ بِ‏ ك 

ُ ْ ت َّ ُ ق ونَ‏ 

‏َت 

وَ‏ أَن َّ َ هذ 

“İşte benim doğru yolum budur; ona uyun. Sizi O’nun yolundan ayıracak 

başka yollara uymayın. Korunmanız için Allah size böyle tavsiye etmiştir.” 35 

33 En-Nisa, 59 

34 En-Nisa, 65 

35 El-En’am, 153

20 


Bu bizim dediğimizi ispat eden bir nasstır. Zira tek yol muhtelif 

yolların hilafına ayrılıkları kabul etmez.” 36 

Ayrıca yukarıda zikri geçen fırka hadisinde Rasûlallah sallallahu aleyhi 

vesellem bu ümmetin yetmiş üç fırkaya bölüneceğini haber verdiğinde, 

bir fırka hariç, hepsinin cehenneme gideceklerini haber veriyor… 

Bir fırka hariç… Zira hak birdir… Tefrikaya kabil değildir. Ebu İshak 

eş-Şatibi rahimehullah’ın dediği gibi: “Aleyhissalatu vesselam “bir fırka hariç” 

diyerek hakkın bir olduğunu ve ihtilaf içermediğini belirlemiştir. 

Zira hak fırka fırka olmuş olsaydı “bir fırka hariç” demezdi.” 37 

* * * 

36 El-İtisam, cüz 2/sayfa 755-756. (Daru İbnu Affan, birinci baskı h.1412) 

37 El-İtisam, cüz 2/sayfa 755. (Daru İbnu Affan, birinci baskı h.1412)

Dinin İki Direği: 

İlim ve Cihad

22 


Din, hakkı ilan etmeye ve yeryüzüne egemen kılmaya gelmiştir. 

Hakkın bir kaderi ve bir de şer’i yönü vardır. İkisini de Allah 

Celle ve A’la sadece Kendisi için ispat etmiştir ve Kendisinden gayrisi 

için nefyetmiştir: “İyi biliniz ki yaratma ve emir sadece O’nundur.” 38 Şer’i 

emir ile yaratılış arasında bir ihtilaf veya tenakuz asla söz konusu 

değildir. Bilakis şer’i emir daima yaratılışa uygun, fıtratı destekleyici 

ve terbiye edici olarak gelmiştir. Bunun için, İslam Dini fıtrat dinidir, 

denilmiştir. Şu var ki Allah Subhanehu ve Teâlâ kaderî hakikatleri kulların 

ihtiyarına açmamıştır. Kaderî hakikatler kul kabul etse de etmese 

de vaki olacaktır. Bu manada kaderî hakkın kullar üzerinde egemenliğini 

ikame etmeye ihtiyaç yoktur. Lakin şer’i emri ikrar veya 

terk etmeyi Allah Azze ve Celle kulların ihtiyarına açmıştır: “De ki: O hak 

Rabbimizdendir. Artık dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin” 39 ve “Sizi O 

yarattı. Kiminiz kâfirdir ve kiminiz de mü’min.” 40 Kâfirlerin şer’i emri 

hak olarak inkâr etmeleri elbette şer’i emri hakikatinde etkilemez ve 

hak olduğunu ispata muhtaç kılmaz; lakin kabulü ve uygulanması 

kulların ihtiyarına bırakıldığı için, hak olduğu ve bundan dolayı tek 

egemen olmaya tek hak sahibi olduğunu ilan ve ispat etmeye ihtiyaç 

vardır. Nitekim hak ehliyle inkâr ehli arasındaki mücadele daima 

şer’i hakkın ispatında olmuştur, kaderî hakkın değil. Çünkü kaderî 

hakkın hak oluşu ve mutlak egemen oluşu inkârı muhal bir gerçektir. 

38 El-A’raf, 54 

39 El-Kehf , 29 

40 Et-Teğabun, 2


Eskiden beri insanlığın tartıştığı yaratılış gerçeği değil, yaratıcının 

varlığı, vahdaniyeti ve mutlak hâkimiyetidir. Aslında şer’i hakkın 

ispatına da ihtiyaç yoktur. Çünkü yaratılışın hak olduğunu ikrar 

etmek zorunlu olarak yaratanın varlığını ve vahdaniyetini ve dolayısıyla 

emirlerine boyun eğme hususunda ifrat edilişini de iktiza 

eder. Bunun için Allah Subhanehu ve Teâlâ birçok ayette ulûhiyetine, yani 

tek hak mabud olmasına rububiyetiyle, yani tek hak yaratıcı olmasıyla 

delil getirir. Allah Azze ve Celle şöyle buyuruyor: “Ey insanlar! Sizi 

ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize ibadet edin ki takvalı olasınız. O ki 

yeri sizin için bir döşek, göğü de bir bina yaptı. Gökten su indirdi, onunla 

size rızık olarak çeşitli ürünler çıkardı. Öyleyse siz de, bile bile Allah’a eşler 

koşmayın.” 41 Ve şöyle buyuruyor: “Andolsun ki onlara “Gökleri ve yeri 

kim yarattı?” diye sorsan, elbette “Allah” diyecekler. “Allah’a hamd olsun” de. 

Fakat onların çoğu bilmezler. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah’ındır. 

Gerçekten Allah, hiçbir şeye muhtaç değildir, daima övülmeye lâyıktır. Eğer 

yeryüzündeki ağaçlar hep kalem olsa, deniz de arkasından yedi deniz daha 

kendisine destek olduğu halde mürekkep olsa, yine de Allah’ın kelimeleri 

yazmakla tükenmez. Şüphesiz ki Allah çok güçlüdür, hüküm ve hikmet 

sahibidir. Sizin yaratılmanız da tekrar diriltilmeniz de ancak bir tek nefsin 

yaratılması ve tekrar diriltilmesi gibidir. Gerçekten Allah, her şeyi işitir 

ve görür. Görmedin mi ki, Allah geceyi gündüze sokuyor, gündüzü geceye 

sokuyor. Güneş ile ayı da emrine boyun eğdirmiştir. Her biri belirli bir süreye 

kadar akıp gidiyor. Şüphesiz ki Allah, yaptıklarınızdan haberdardır. Bu da 

şundandır ki, Allah hakkın ta kendisidir. O’ndan başka ibadet ettikleri ise 

mutlaka batıldır. Şüphesiz ki Allah, çok yücedir, çok büyüktür. Görmedin mi 

ki Allah, ayetlerinden bir kısmını size göstersin diye gemiler, Allah’ın nimetiyle 

denizde akıp gidiyor. Şüphesiz bunda çok sabredenler ve çok şükredenler 

için nice ibretler vardır. Onları kara bulutlar gibi bir dalga sardığı zaman, 

dini yalnız kendisine has kılarak Allah’a yalvarırlar. Onları kurtarıp karaya 

çıkardığı zaman ise içlerinden doğru giden de bulunur. Bizim ayetlerimizi, 

öyle nankör gaddarlardan başkası inkâr etmez. Ey insanlar! Rabbinizden 

sakının ve bir günden korkun ki, baba çocuğuna hiçbir fayda veremez. Çocuk 

da babasına hiçbir şeyle fayda sağlayacak değildir. Şüphesiz Allah’ın vaadi 

gerçektir. O halde dünya hayatı sizi aldatmasın, sakın o çok aldatıcı şeytan 

41 El-Bakara, 21-22

ب 

ب 

ب 

24 


sizi Allah’ın affına güvendirerek aldatmasın.” 42 Ve şöyle buyuruyor: “Andolsun 

ki onlara “Gökleri ve yeri yaratan, güneşi ve ayı buyruğu altında 

tutan kimdir?” diye sorsan “Allah” derler. O halde nasıl (haktan) çevrilip 

döndürülüyorlar? Allah, kullarından dilediğine rızkı bol bol verir, dilediğine 

de kısar. Şüphesiz Allah, her şeyi hakkıyla bilendir. Andolsun ki onlara “Gökten 

su indirip, onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıran kimdir?” 

diye sorsan, mutlaka “Allah “ derler. De ki: (Öyleyse) hamd de Allah’a mahsustur. 

Fakat çokları akıllarını kullanmazlar. Bu dünya hayatı sadece bir 

oyun ve oyalanmadan ibarettir. Ahiret yurduna gelince, işte asıl hayat odur. 

Keşke bilmiş olsalardı. Baksana, gemiye bindikleri zaman, dini yalnız O’na 

has kılarak Allah’a yalvarırlar. Fakat onları salimen karaya çıkarınca, bir 

bakarsın ki, (Allah’a) ortak koşmaktadırlar. Kendilerine verdiklerimize nankörlük 

etsinler ve sefa sürsünler bakalım! Ama yakında bilecekler. Çevrelerinde 

insanlar kapılıp götürülürken, Bizim (Mekke’yi) güven içinde kutsi 

bir yer yaptığımızı görmediler mi? Hâlâ batıla inanıp Allah’ın nimetine 

nankörlük mü ediyorlar? Allah’a karşı yalan uyduran yahut kendisine hak 

gelmişken onu yalan sayandan daha zalim kimdir? Cehennemde kâfirlere 

yer mi yok?” 43 

Yine de Allah Subhanehu ve Teâlâ, kullarına engin rahmetinden ve ihsanından 

hakkı beyan eden dini ve dini beyan eden kitaplar ve Rasûller 

göndermiştir. Elbette kitapların ve Rasûllerin gönderilişindeki gaye 

sadece hakkı beyan etmek değildir; bilakis herkesin -iman edenin de, 

inkâr edenin de- üzerine tek ve mutlak egemen kılmaktır. Bu ise iki 

tür güce dayanır: Birincisi; ilmi güce ve ikincisi; maddi güce. İlkine 

gelince o marifettir, ikincisi ise cihattır. 


ي زَ‏ انَ‏ لِيَ‏ ق ومَ‏ النَّ‏ اسُ‏ ُ 

‏َن ‏ْبَ‏ ِ يّ‏ نَ‏ اتِ‏ وَ‏ أنْ‏ زَلْنَ‏ ا مَ‏ عَ‏ ُ مُ‏ الْكِ‏ تَ‏ ابَ‏ وَ‏ الْ‏ 

‏َرْ‏ سَ‏ ل َ ‏ْنا رُ‏ سُ‏ ل 

لَق 

َّ ُ مَ‏ نْ‏ 

َ َ الل 

ٌ يد وَ‏ مَ‏ َ نافِ‏ عُ‏ َّ لِلناسِ‏ وَ‏ لِيَ‏ عْ‏ ل 

ْ َ أْسٌ‏ َ ش دِ‏ 

‏ِب‏ لْقِ‏ سْ‏ طِ‏ وَ‏ أنْ‏ َ زَلْنا ال ‏َدِ‏ يد 

يَنْ‏ صُ‏ ُ هُ‏ وَ‏ رُ‏ سُ‏ ل 

ِ 

‏َوِ‏ يٌّ‏ َ ع زِ‏ ي زٌ‏ 

َّ َ ق 

َّ إِن الل 

َ يْ‏ بِ‏ 

َ 

َ فِ‏ يهِ‏ 

َ ُ ِ ‏لْغ 

َ ا ِ ‏ل 

َ 

َ ْ د أ 

42 Lokman 25-33 

43 El-Ankebut, 61-68


“Andolsun Biz Rasûllerimizi açık delillerle gönderdik ve insanların adaleti 

yerine getirmeleri için beraberlerinde Kitabı ve mizanı indirdik. Biz demiri 

de indirdik ki onda büyük bir kuvvet ve insanlar için faydalar vardır. Bu, 

Allah’a ve Rasûllerine gaybda yardım edenleri belirlemesi içindir. Muhakkak 

Allah Kavidir, Azizdir.” 44 

Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah şöyle der: “İnsanların adaleti 

yerine getirmeleri için”, yani Rasûllerimizi gönderdik ve onlarla 

beraber kitabı ve bu savaş eşyalarını indirdik ki, insanlara hak ile 

muamele edilsin.” 45 

Allame Şeyh es-Sadi rahimehullah şöyle diyor: “İnsanların adaleti 

yerine getirmeleri için beraberlerinde kitabı ve mizanı indirdik.” 

Kitap cins bir isim olup, Allah’ın insanları hidayete iletmek ve dinlerinde 

ve dünyalarında kendilerine faydalı olacak hususları göstermek 

için indirmiş olduğu diğer kitapları da kapsar. “Mizan” ise söz 

ve davranışlarda adalettir. Nebilerin getirdikleri dinin tümü emirlerde, 

nehiylerde, muamelatta, suçlarda, cezalarda, kısasta, hadlerde, 

miraslarda ve bunun dışındaki diğer bütün hususlarda tamamıyla 

adalettir. İşte bundan dolayı “İnsanların adaleti yerine getirmeleri 

için” buyrulmuştur. Allah’ın dinini yerine getirerek, sayıp tespiti imkânsız 

olan bütün maslahatları yerine getirmek üzere kitabı ve mizanı 

indirmiştir. İşte bu bütün Nebilerin, şeriatın temel kaidesi üzerinde 

ittifak ettiklerine delildir. Bu ise adaleti uygulamaktır. Zamana ve 

duruma göre adalet şekilleri arasında farklılıklar olsa da bu böyledir. 

“Biz demiri de indirdik ki onda büyük bir kuvvet vardır.” Silah, zırh 

ve buna benzer çeşitli savaş aletleri “kuvvet”e örnektir. “İnsanlar için 

faydalar”. Demirin çeşitli sanayi ve mesleklerde, kap-kacaklarda, tarım 

aletlerinde birtakım faydaları görülmektedir. Hatta demire gerek 

duyulmayan pek az şey vardır. “Bu, Allah’a ve Rasûllerine gaypta 

yardım edenleri belli etmesi içindir.” Yani Allah-u Teâlâ indirmiş 

olduğu kitap ve demir sebebi ile imtihan pazarını kursun, böylelikle 

gayb halinde dinine ve Rasûllerine kimin yardım edeceği ortaya çıksın. 

Gayb halinden kasıt, imanın fayda vermeyeceği şehadet halinden 

44 El-Hadid, 25 

45 El-Camiu li ahkami’l-Kur’an, el-Hadid 25. ayetin tefsiri. (Dar-u alemi’l-kutub baskısı, h.1423)

26 


(sekeratu’l-mevt ve sonrasında vaki olan gerçeklere şahit olmadan) 

önce kesin iman etmektir. Çünkü o durumda yapılan iman zaruridir. 

“Muhakkak Allah Kavidir, Azizdir.” Hiçbir şey O’nu aciz bırakamaz. 

Hiçbir şey O’ndan kaçıp kurtulamaz. Güçlü aletlerin yapılmasını 

sağlayan demiri indirmesi, O’nun gücünün ve izzetinin bir tecellisidir. 

Kullarından intikam almaya kadir olması da O’nun gücünün 

ve izzetinin bir tecellisidir. Ama O dostlarını düşmanlarıyla sınar. Ta 

ki gaybta kimin yardım edeceğini ortaya çıkarsın. Allah-u Teâlâ’nın 

burada kitabı ve demiri bir arada zikretmesinin sebebi, bu iki yolla 

dinine yardım ettiği ve kelimesini yücelttiğinden dolayıdır. O, dinini 

kesin delil ve belgeleri ihtiva eden kitap ile ve Allah’ın izniyle zafere 

kavuşturan kılıçla yüceltir. Her ikisinin gereği gibi ayakta durmaları 

adalet iledir. İşte bunlar Allah-u Teâlâ’nın hikmetine, kemaline, Nebileri 

vasıtasıyla göndermiş olduğu şeriatının kemaline delildir.” 46 

Birincisi: İlim. 

İlim marifettir. Marifet bir şeyin hakikatini, özünü ve tafsilatını 

bilmektir. Bir eşyayı tanımak ve tanımlayabilmek kişiyi o eşyanın 

üzerinde hâkim kılar. İşte Âdemoğulların üstünlüğü de buradadır. 

Allah Subhanehu ve Teâlâ Âdem aleyhissalatu vesselam’a eşyanın isimlerini öğretmiştir, 

ona eşyayı isimlendirme melekesini vermiştir. Allah Subhanehu 

ve Teâlâ şöyle buyuruyor: “Ve Âdem’e isimlerin hepsini öğretti, sonra onları 

meleklere gösterip “Haydi davanızda sadıksanız bana şunları isimleriyle 

haber verin” dedi. Dediler ki: “Yücesin sen (ya Rab!). Bizim, Senin bize 

öğrettiğinden başka bir bilgimiz yoktur. Şüphesiz Sen bilensin, hakîmsin”. 

(Allah): “Ey Âdem, bunlara onları isimleriyle haber ver” dedi. Bu emir üzerine 

Âdem onlara isimleriyle onları haber verince, (Allah) “Ben size, Ben 

göklerin ve yerin gayblarını bilirim, sizin açıkladığınızı da, içinizde gizlediğinizi 

de bilirim” dememiş miydim?” dedi.” 47 

Bir şeyi isimlendirmek o eşyanın hakikatini bilmeyi gerektirir. 

Bunun için “İsim, şeyin hakikatine delalet eden lafızdır” denilir. 

Böylece insan, etrafındaki yaratılışı tanıdığı kadar isimlendirmiştir 

46 Teysiru’l-Kerimu’r-Rahman, el-Hadid 25. ayetin tefsiri. (Muessessetu’r-Risale, birinci baskı 

h.1421) 

47 El-Bakara, 31-33

إ 

ف 

ف 

َّ 

َّ 

ْ 


ve hâkim olup istihdam etmiştir. Lakin her ilim eşyanın hakikatine 

isabet etmez, onu göstermez. Çünkü eşyanın isimlendirilmesi -yani 

kelam- mantıksal bir olgudur ve tasavvura tabidir. Bunun için insan 

şeyin tesmiyesinde hakikatine isabet edebilir de, etmeye bilir de veya 

kısmen isabet edebilir. Binaenaleyh hakkı beyan edecek olan ilim 

hakikati tanımaya elverişli bir ilim olmalıdır. Bunun için hak ile aynı 

kaynaktan gelmelidir. Semadan nazil olmuş olan bir ilim olmalıdır. 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’e semadan vahyedilen ilim gibi. Hakkı 

gösteren ve hakka hidayet eden ilim ancak budur. Allah Subhanehu ve 

Teâlâ şöyle buyuruyor: 

َ 

َ تابُ‏ وَ‏ ل 

‏ْكِ‏ 

ا كُ‏ ن ْ ‏َد رِ‏ ي مَ‏ ا ال 

َ اءُ‏ مِ‏ نْ‏ عِ‏ بَ‏ ادِ‏ نَ‏ وَ‏ إِنَّك تَ‏ َ ‏ْدِ‏ ي 

ْ أَرْ‏ ضِ‏ 

ِ ي السَّ‏ مَ‏ اوَ‏ اتِ‏ وَ‏ مَ‏ ا ِ ي ال 

َ ل 

‏َمْ‏ نَ‏ مَ‏ ْ َ ت ت 

َ نْ‏ أ رِ‏ 

‏َوْ‏ حَ‏ يْ‏ َ نا إِل ‏َيْ‏ ك رُ‏ وحً‏ ا مِ‏ 

وَ‏ كَ‏ َ ذ َ لِك أ 

‏َكِ‏ نْ‏ جَ‏ عَ‏ ل َ ‏ْناهُ‏ ن ‏ُورً‏ ا نَ‏ ْ دِ‏ ي بِ‏ هِ‏ مَ‏ نْ‏ نَش 

ال ي َ انُ‏ وَ‏ ل 

َ ُ مَ‏ ا 

ِ 

صِ‏ َ اطٍ‏ مُ‏ سْ‏ تَ‏ قِ‏ ي ٍ صِ‏ َ اطِ‏ ِ الل الَّذِ‏ ي ل 

ْ أُمُ‏ ورُ‏ 

الل ِ تَصِ‏ ي ُ ال 

َ 

إِل 

َ 

أَل 

َ 

إِل 

“İşte Biz böylece sana da emrimizden bir ruh vahyettik. Yoksa sen kitap 

nedir, iman nedir bilmiyordun. Fakat Biz onu bir nur kıldık. Onunla kullarımızdan 

dilediğimizi hidayet ederiz. Şüphesiz ki sen de insanları doğru 

bir yola götürüyorsun. Göklerde ve yerde bulunanların sahibi olan Allah’ın 

yoluna götürüyorsun. İyi bilin ki bütün işler sonunda yalnız Allah’a dönecektir.” 

48 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah ayet-i kerimenin tefsirinde şöyle der: 

““İşte Biz, böylece sana da emrimizden bir ruh”, yani Kur’an’ı “vahyettik. 

Yoksa sen kitap nedir, iman nedir bilmiyordun”, yani sana 

Kur’an’da tafsilatıyla vazedildiği gibi bilmiyordun. “Fakat Biz onu”, 

yani Kur’an’ı “bir nur kıldık. Onunla kullarımızdan dilediğimizi 

hidayet ederiz. Şüphesiz ki sen de insanları doğru bir yola” yaratılışa 

uygun hak yola “götürüyorsun.” Sonra bu yolu şöyle açıklıyor: 

48 Eş-Şura, 52-53

َّ 

28 


“Göklerde ve yerde bulunanların sahibi olan Allah’ın yoluna”, yani 

Allah’ın emrettiği şeriata “götürüyorsun.”” 49 

Ve Allame Şeyh Abdurrahman bin Nasir es-Sadi rahimehullah şöyle 

diyor: ““İşte Biz böylece sana da emrimizden bir ruh vahyettik.” Bu 

Ruh Kur’an-ı Kerim’dir. Onu ruh ile isimlendirmiştir; çünkü ceset 

ruh ile hayat kazanır. Bunun gibi, kalpler ve ruhlar ve din ve dünya 

maslahatları Kur’an ile hayat bulur. Çünkü onda büyük hayır ve her 

şeyi kuşatan bir ilim vardır… “Biz onu bir nur kıldık. Onunla kullarımızdan 

dilediğimizi hidayet ederiz” o onlara küfrün, bid’atın 

ve helak edici hevanın karanlıklarında ışık olur, onunla hakikatleri 

bilirler ve dosdoğru yola hidayet olunurlar.” 50 

Ve Allah Celle ve A’la şöyle buyuruyor: 

ُ 

‏َض ْ ل 

َ ُ وَ‏ ك َ ن َ ف 

‏َك ُ نْ‏ ت ‏َعْ‏ ل 

َ ْ ت 

َّ َ ك َ مَ‏ ا ل 

ْ َ ة َ ل 

ِ ك 

َّ ُ عَ‏ لَيْ‏ كَ‏ الْكِ‏ تَ‏ ابَ‏ وَ‏ الْ‏ 

وَ‏ نْ‏ أَ‏ زَل َ الل 

ِ الل عَ‏ ل 

َ وَ‏ ع 

‏َيْ‏ َ ك َ ع ظِ‏ ي‏ مً‏ ا 

“Allah, sana kitabı ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediğin şeyleri öğretmiştir. 

Allah’ın sana olan lütfü büyüktür.” 51 

İmam Ebu Cafer et-Taberi rahimehullah şöyle der: ““Kitap” o her şeyi 

beyan eden, hidayet eden ve öğüt verici olan Kur’an’dır. “ve hikmeti”, 

yani sana kitap ile beraber hikmeti de indirmiştir. Hikmet ise kitapta 

helallerden, haramlardan, emirlerden, nehiylerden, müjdelerden ve 

tehditlerden mücmel olanları açıklayandır.” 52 

Katade rahimehullah “Hikmet sünnettir” demiştir. İmam Malik rahimehullah 

“Hikmet, dinde marifet ve fıkıh sahibi olmak ve ona uymaktır” 

49 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, eş-Şura 52-53. ayetlerin tefsiri. (Daru Tayyibetin li’n-neşri ve’t-tevzi, 

ikinci baskı h.1420) 

50 Teysiru’l-Kerimu’r-Rahman, eş-Şura 52-53. ayetlerin (Muessessetu’r-Risale, birinci baskı 

h.1421) 

51 En-Nisa, 113 

52 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, en-Nisa 113. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci baskı 

h.1420)

إ 

ْ 

ت 


der. Ve İbn-u Zeyd rahimehullah şöyle der: “Hikmet, sadece onunla sallallahu 

aleyhi vesellemle bilinmesi mümkün olan dindir. Onu onlara öğretir.” 

Bu nakilleri serdettikten sonra İmam Ebu Cafer rahimehullah şöyle der: 

“Doğrusu hikmet, Allah’ın hükümlerine ilişkin ilimdir. Bu ilim ise 

sadece Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in beyan etmesiyle idrak edilir.” 53 

Binaen aleyh hak sadece Rasûlullah sallallahu aleyhi veselleme vahyedilmiş, 

semadan nazil olmuş olan ilme münhasırdır. Bu ilmin asılları 

Kur’an, Sünnet ve Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in ashabıdır. Bütün 

diğer ilimlerin ancak bu üç asıla mutabık olduğu kadarıyla haktan 

bir nasibi vardır. Allah Subhanehu ve Teâlâ şöyle buyuruyor: 

ُ ُ ال ِ سْ‏ ال َ مَ‏ 

‏َك 

ِ ي وَ‏ رَ‏ ضِ‏ يتُ‏ ل 

ُ ْ نِعْ‏ مَ‏ 

ُ َ عل ‏َيْ‏ ك 

َ 

ُ ْ وَ‏ أ 

ُ ْ دِ‏ َ ينك 

ْ َ ل ُ ل 

‏ْت أ الْيَ‏ وْ‏ مَ‏ َ ك 

‏َك 

تْ‏ َ مْ‏ ت 

دِ‏ ينً‏ ا 

“Bugün dininizi kemale erdirdim, size nimetimi tamamladım. Size din 

olarak İslam’ı beğenip seçtim.” 54 

Allah Subhanehu ve Teâlâ dini ve hükümlerini tamamlamıştır. Bu ümmeti 

Rasûlü’ne sallallahu aleyhi vesellem vahyettiği Kur’an ve Sünnetten gayri 

bir hidayete muhtaç bırakmamıştır. İnsanların dünya ve ahiret kazançları 

için ihtiyaç duydukları her şey için bir ilim beyan etmiştir. 

Bu ümmet hiçbir şeyde Kur’an ve Sünnet dışında bir ilimden hidayet 

olunmaya muhtaç değildir. Bunun için İbn-i Mesud radıyallahu anhu, 

“Bu Kur’an’da bize bütün ilim ve her şey beyan edilmiştir” demiştir. 

İmam İbn-i Kesir rahimehullah İbn-i Mesud radıyallahu anhu’nun bu sözünü 

naklettikten sonra şöyle der: “Kur’an geçmiş ve gelecek bütün faydalı 

ilme, bütün helal ve haramlara ve insanların din ve dünya işlerinde, 

beraber yaşamalarında ve düşmanlıklarında ihtiyaç duydukları her 

şeye şamildir.” 55 

53 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, el-Bakara 129. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci 


54 El-Maide 3 

55 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, en-Nahl 89. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibetin li’n-neşri ve’t-tevzi, 

ikinci baskı h.1420)

30 


Bunun için Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem Ömer radıyallahu anhu’nun 

kitap ehlinden ele geçirdiği bir Tevrat nüshasından okumasına sert 

tepki vermiştir. 

Cabir radıyallahu anhu’nun haber verdiğine göre, “Ömer bin Hattab 

radıyallahu anhu Rasûlullah’a bir Tevrat nüshası getirdi ve “Ya Rasûlallah, 

bu bir Tevrat nüshasıdır” dedi. Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem bir şey 

söylemedi. Sonra (Ömer radıyallahu anhu Tevrattan) okumaya başladı. 

Bu esnada Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in yüzü(nün rengi) değişmeye 

başladı. Bunun üzerine Ebu Bekir radıyallahu anhu “Evlât acısı gö renler 

seni kaybedesice! Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in yüzünü 

hiç görmüyor musun?” dedi. Ömer radıyallahu anhu Rasûlullah sallallahu 

aleyhi ve sellem’in yüzüne baktı ve hemen şöyle dedi: “Allah’ın gazabından, 

O’nun Rasûlü’nün gazabından Allah’a sığınırım. Rab olarak 

Allah’a, din olarak İslam’a, Nebi olarak Muhammed’e razı olduk.” 

Bunun üzerine Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: 

“Muhammed’in canı elinde olan (Allah’a) yemin olsun ki, şayet Musa sizin 

için ortaya çıksaydı ve siz de beni terk ederek ona uysaydınız, doğru yoldan 

sapmış olurdunuz. Şayet o sağ olsa ve peygamberliğime kavuşsaydı, ancak 

bana tabi olurdu!” 56 

İmam eş-Şafii rahimehullah şöyle der: “Din ehlinden birisinin başına 

bir şey geldiğinde muhakkak Allah’ın kitabında ona yol gösterecek 

bir delil vardır. Allah Azze ve Celle şöyle buyuruyor: “Elif, Lâm, Râ. Bu 

Kur’an öyle büyük bir kitaptır ki, insanları Rablerinin izni ile karanlıklardan 

aydınlığa, her şeye galip ve hamda lâyık olan Allah’ın 

yoluna çıkarman için onu sana indirdik.” Ve şöyle buyuruyor: “Bu 

kitabı da, her şeyi açıklayan ve Müslümanlara doğruyu gösteren 

bir rehber, bir rahmet kaynağı ve bir müjdeleyici olarak indirdik.” 

Ve şöyle buyuruyor: “Sana da Kur’an’ı indirdik ki, insanlara vahyedileni 

açıklayasın. Belki onlar da düşünürler.” Ve şöyle buyuruyor: 

“İşte Biz böylece sana da emrimizden bir ruh vahyettik. Yoksa sen 

kitap nedir, iman nedir bilmiyordun. Fakat Biz onu bir nur kıldık. 

56 Hadisi bu lafızla ed-Darimi Sunen’inde tahric etmiştir (435. hadis). Aynı hadisi değişik 

lafızlara İmam Ahmed Musned’inde (15195. hadis), el-Beyhaki Şuabu’l-İman’da (174. hadis), 

İbn-u Ebi Şeybe Musannef ’inde (26949. hadis) ve İbn-u Ebi Âsim Sunne’sinde (50. hadis) 

tahric etmişlerdir.


Onunla kullarımızdan dilediğimize hidayet ederiz. Şüphesiz ki sen 

de insanları doğru bir yola götürüyorsun.” 57 

Ve İmam İbnu’l-Kayyim rahimehullah şöyle diyor: “Kulların; ilimde, 

bilimde ve dost ve düşmanlıkta durumlarını düzeltecek amellerde 

ihtiyaç duyacakları her şey Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in sünneti 

olan umumî risaletinde mevcuttur. Ondan başkasına kesinlikle ihtiyaç 

yoktur. Muhtaç olduğumuz sadece onun getirdiğini bize ulaştıran 

birisidir. Kimin kalbinde bu husus istikrar bulmamışsa onun 

Rasûle imanı sağlam değildir. Bilakis mükelleflere yönelik umumî 

risalet ile gönderilmiş olunmasına iman etmek nasıl vacip ise bu 

hususta da umumî risalet ile gönderilmiş olunmasına iman etmek 

vaciptir. 

Ve nasıl ki insanlardan bir kişi dahi onun risaletinden çıkamazsa, 

hak da onun getirdiği ilim ve amelden çıkmaz. Bunun için onun getirmiş 

olduğu ümmet için kâfidir, onun getirdiğinden başkasına ümmetin 

ihtiyacı yoktur. Ancak onu (risaleti) tanımak ve fehmetmekte 

nasibi az olanların onun getirdiğinden başkasına ihtiyaç duyarlar. 

Nasipsizlikleri ne kadar ise o kadar da başkasına ihtiyaç duyarlar. 

Yoksa Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem semada kanatlarını çırpan her kuş 

hakkında bile ümmetine ilim vermeden vefat etmemiştir. Ümmetine 

helâ adabına, cima adabına, uyku, uyanıklık, oturma, yeme, içme, 

binme ve inme adabına kadar her şeyi öğretmiştir. Arşı, kürsüyü, 

melekleri, cenneti, cehennemi, kıyamet gününü ve o gün olacakları 

sanki gözle görünecek kadar tarif etmiştir. Rableri ve mabudları olanı 

onlara eksiksiz bir şekilde tarif etmiştir… Sözün özü, Rasûlullah 

sallallahu aleyhi vesellem bu ümmete dünya ve ahiretin bütün hayrı ile gelmiştir. 

Allah onları (ümmeti) ondan sallallahu aleyhi vesellem’den başka hiç 

kimseye muhtaç bırakmamıştır. Ümmetin ondan başkasına ihtiyacı 

olmadığından Allah nübüvvet müessesini onunla hatmetmiştir ve 

ondan sonra kimseyi Rasûl yapmamıştır. Bu durumda onun sahip 

olduğu tamamlanmış ise, kâmil olan şeriatın haricinden gelen bir 

siyasete muhtaç olduğu nasıl düşünülebilir. Veya haricinden gelen 

hakikate veya kıyasa veya makule muhtaç olduğu nasıl düşünebilir. 

57 Er-Risale/sayfa 46-47. (Daru’l-Kutubi’l-arabi baskısı h.1425)

32 


Kim bunu düşünürse o, insanların Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’den 

sonra başka bir Rasûle muhtaç olduklarını düşünen kişi gibidir.” 58 

Önemli bir husus: 

Ehli sünnet ve’l-cemaat fırkasının en önemli menheci esaslarından 

birisi ilmin amelden önce gelmesidir. Çünkü ameli teşkil eden 

irade ve kudrettir. İrade ise ilim ve istekten müteşekkildir. Kişi sahih 

ilme sahip ise ve amele istekli ve muktedir ise muhakkak sahih amel 

vaki olacaktır. Lakin ilmi ifsada uğrarsa kişi fasit olanı, yani hakka 

muhalif olanı irade eder ve kudret ile beraber fasit amel sadır olur. 

Dolayısıyla hakka münasip amel (yani sahih amel) semadan nazil 

olmuş ilimden neşet eden ameldir. Lakin hakka muhalif amel (yani 

masiyet) zandan ve hevadan neşet eden ameldir. 

Bu, istisnasız bütün ameller için geçerlidir. İster dinin aslî meseleleri 

olsun, ister dinin fer’i meseleleri olsun; amelin sahih, yani hakka 

mutabık ve bunun için ilahi emre muvafık olması için sahih ilme, 

yani sahabenin fehimiyle Kur’an ve Sünnete mesnet olması gerekir. 

Bu, elbette ve özellikle de dinin ikinci direği olan “cihad fi sebilillah” 

ameli için geçerlidir. Cihadın, gayesini dolduran, hakkı kaim kılan, 

ilahi emri infaz ve himaye eden bir amel olması da ancak sahih ilme 

dayanır. Lakin cihadın ilmen ifsadı amelen ifsadına ve zorunlu olarak 

yeryüzünün de ifsadına ve zulmün hâkim olmasına sebep olur. 

Binaen aleyh her amel umumen ve cihad fi sebilillah, hususen sahabenin 

fehimiyle Kur’an ve Sünnete dayanan sahih ilme mesnet olması 

lazımdır ve hedefi açık ve tavizsiz, hâkimiyeti sadece Allah Azze ve 

Celle için kabul eden İslam şeriatı olması lazımdır. 

İkincisi: Cihad fi sebilillah. 

Allah Celle ve A’la ilim gibi cihadı da dini yeryüzüne hâkim kılmak 

için, tevhidin ikamesi ve tevhid üzere cemaatin muhafazası için emretmiştir: 


58 Bedeiu’l-fevaid, cüz 3/sayfa 171-172. (El-Mektebetu’l-asriyye baskısı h.1424)

َّ 

ي ِ 

ّ 


ُ ون َ فِ‏ ت ْ َ نة نُ‏ للِ‏ ٌ وَ‏ يَك ُ َ ون ِ الد‏ 

َ 

ُ ْ حَ‏ تَّ‏ ل 

‏ُوه 

قَاتِل 

تَك 

“Fitne kalkıncaya ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın.” 59 

Allah Subhanehu ve Teâlâ şirk kalkıncaya kadar, Allah’tan başka ibadet 

edilen ve itaat edilen tağutlar, putlar ve yalancı ilahlar yok oluncaya 

kadar ve yeryüzünde yalnız Allah Azze ve Celle’ye ibadet ve itaat edilinceye 

kadar savaşı emretmiştir. 

İbn-u Abbas, Katade, Mücahid, es-Suddi, er-Rabi, İbn-u Zeyd, 

Ebu’l-Aliyye, el-Hasan, Mukatil ve Zeyd bin Elsem ayetteki fitneyi 

şirk olarak açıklamışlardır. İbn-u Abbas radıyallahu anhuma “Din yalnız 

Allah’ın oluncaya kadar” yani “Tevhid yalnız Allah’a halis kılınıncaya 

kadar”, er-Rabi ve Katade “Yalnız Allah’a ibadet edilinceye 

kadar”, Muhammed bin İshak “Tevhidin şirk olmaksızın yalnız 

Allah’a halis kılınıp, putların atılıp terk edilinceye kadar” ile açıklamışlardır. 

60 

Ez-Zuhri de, Urve bin Zubeyr ve başkalarının “fitne kalkıncaya 

kadar” yani “Bir Müslüman dininde fitneye maruz kalmayıncaya 

kadar” olarak mana verdiklerini nakletmiştir. 61 

Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah şöyle der: “Allah-u Teâlâ’nın 

“Onlarla savaşın” buyruğunu nasih bir buyruk olarak görenlere göre 

bu ayet, her yerde her müşriğe karşı savaşma emrini içermektedir. 

Bu ayetin nasih olmadığını kabul edenlere göre ise mana, Allah-u 

Teâlâ’nın haklarında “Sizinle savaşanlara… savaşın” diye buyurduğu 

kimselerle savaşın, demektir. Lakin bu iki görüşten birincisi, 

yani kâfirlerin savaşa başlamaları şartı olmaksızın mutlak savaşma 

emri daha üstün olan görüştür. Bunun delili Allah-u Teâlâ’nın “Din 

yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın” buyruğudur. Ve 

59 El-Bakara 193 

60 Bak Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, el-Bakara 193. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci 

baskı h.1420) ve Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Enfâl 38. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibetin li’nneşri 

ve’t-tevzi, ikinci baskı h.1420) 

61 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Enfal 38. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibetin li’n-neşri ve’t-tevzi, ikinci 

baskı h.1420)

34 


aleyhisselam da şöyle buyurmaktadır: “Ben insanlarla La ilahe illallah 

değinceye kadar savaşmakla emrolundum.” İşte bu ayet ve 

hadis savaşma sebebinin küfür olduğunu ortaya koymaktadır. Zira 

Allah-u Teâlâ bu ayette “Fitne kalkıncaya kadar” diye buyurmaktadır. 

Burada fitne küfür demektir. Bu halde savaşın nihai hedefi 

küfrün kalmamasıdır. Bu açıkça anlaşılan bir husustur. İbn-u Abbas, 

Katade, er-Rabi, es-Suddi ve başkaları şöyle derler: “Bu ayette fitne, 

şirk ve ona bağlı olarak (müşriklerin) mü’minlere verdikleri eziyettir”. 

62 

Ebu Abdullah Muhammed eş-Şevkani rahimehullah şöyle der: ““Fitne 

kalkıncaya kadar onlarla savaşın” buyruğu sona kadar, yani fitne 

kalmayıncaya kadar ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar müşriklerle 

savaşma emrini içeriyor. Dinin yalnız Allah’ın olması da İslam’a 

girmek ve ondan başka tüm dinlerden çıkmak ile olur. Bunun için 

İslam’a girmiş ve şirki tamamıyla terk etmiş olana karşı savaşmak helal 

değildir.” 63 

İşte Allah Subhanehu ve Teâlâ cihadı bunun için emretmiştir… İnsanları 

ve cinleri yaratmış olduğu aynı gaye için… Tevhidin ikamesi için. 

Tevhidin ikamesi de ulûhiyeti yalnız Allah Celle ve A’la için ispat etmek 

ve O’ndan başkası için inkâr etmek olunca, Allah’tan başka ibadet 

edilen ve itaat edilen tağutların, batıl dinlerinin ve kanunlarının 

inkârı ve destekçilerinden ve taraftarlarından beri olmak ve onlara 

düşman olmak Tevhidin tahakkuk etmesi için şart olmuştur. 

İşte bu beri olmanın doruk noktası, Rahman’ın dostlarıyla, şeytanın 

dostları arasında en belirgin ayırıcı unsur ve müslümanın Allah 

Celle ve A’la’ya teslimiyetinin en ulvî ispatı cihad fi sebilillah’tır. 

* * * 

62 El-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an, el-Bakara 193. ayetin tefsiri. (Dar-u alemi’l-kutub baskısı, h.1423) 

63 Fethu’l-Kadir, el-Bakara 190. ayetin tefsiri. (Daru’l-Vefa, ikinci baskı h.1418)

Cihad fi Sebilillah’ın Birinci Gayesi: 

Tevhidin İkamesi, Şirk ve Şirk Ehlinin İzalesi

36 


Allah yolunda cihad, Kelime-i Tevhid La ilahe illallah’ı yüceltmek 

için, kulluğu Allah Azze ve Celle’ye halis kılmak için, insanları kullara 

kulluktan çıkarıp kulların Rabbi olan Allah Subhanehu ve Teâlâ’ya kulluğa 

götürmek için, İslam’dan başka bir dinin kalmaması için, Allah’tan 

başka kulluk edilen ve itaat edilen putların yıkılıp köklerinin kurutulması 

için emredilmiştir… İşte insanlar ve cinler bunun için yaratılmışlardır. 

Bunun için İmam Ebu’l-Abbas İbn-i Teymiyye rahimehullah şöyle 

der: “Allah Subhanehu şöyle buyurmuştur: “Fitne kalkıncaya ve din 

yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın.” Bu böyledir; çünkü 

mahlûkat bunun için yaratılmıştır. Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: 

“Ben cinleri de insanları da ancak Bana ibadet etsinler diye yarattım.” 

Mahlûkatın yaratılmış olduğu gayenin tahakkuk etmesi için var 

olan her şey Allah katında övülmüştür ve sahibi için baki kalır. Salih 

ameller işte bunlardır.” 64 

Ve Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: 

بعثت ي ن ب‏ يدي الساعة ب ‏لسيف ت ح‏ يعبد هللا وحده ل سش 

يك ل 

“Şeriki olmaksızın sadece Allah’a ibadet edilmesi için, kıyamet saatinden 

önce ben kılıç ile gönderildim.” 65 

64 El-Emru bi’l-ma’rufi ve’n-nehyu ani’l-munker/sayfa 47-48. (Vezeratu’ş-şuuni’l-islamiyye, elmemlektu’l-arabiyyetu’s-suudiyye, 

birinci baskı h.1418) 

65 Musnedu Ahmed, 5115. hadis. (Muessesetu-Kurtuba baskısı, Şuayb el-Arnavuti’nin tahkikiyle)


İşte bu gaye için “Şeriki olmaksızın sadece Allah’a ibadet edilmesi 

için” tüm Rasûller ve Nebiler gelmiştir… Bunun için yedi sema ve 

yedi arz yaratılmıştır… Bunun için cennet ve cehennem hazırlatılmıştır… 

İşte bunun için kılıçlar kınlarından çekilmiştir… “Ki Allah 

Kendisine ve Rasûllerine gaybda kimin yardım edeceğini ortaya 

çıkarsın.” 

* * *

Cihad fi Sebilillah’ın İkinci Gayesi: 

İslam Birliğinin İkamesi ve Muhafazası

40 


Yukarıda geçtiği gibi Allah Subhanehu ve Teâlâ Müslümanlara yeryüzünde 

fesat ve fitne kalmayıncaya ve din Allah Azze ve Celle’ye has kılınıncaya 

kadar savaşmayı emretmiştir. Bunun için ise muhakkak güç 

ve kuvvete ihtiyaç vardır. Hakiki ve müessir güç ve kuvveti sağlayan 

ise ancak birlik ve beraberliktir. Şu halde küfre karşı savaşmak için 

İslam cemaatini oluşturmak savaş emri gibi vaciptir. Zira bir vacibin 

gerçekleşmesi için gerekli olan, aynı derecede vaciptir. 

Bunun için Kur’an’da savaş emri ekseriyetle cem sığasında gelmiştir. 

Bu ayetlerden sadece bazıları şunlardır: “Sizinle savaşanlarla 

sizde savaşın”, “Onları nerede bulursanız öldürün”, “Fitne kalkıncaya 

ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın”, “Siz 

de onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve bağlanıp beslenen 

atlar hazırlayın”, Ey Nebi, mü’minleri savaşa teşvik et”, “Ağırlıklı 

ve ağırlıksız olarak savaşa çıkın ve Allah yolunda mallarınız, canlarınızla 

cihad edin”, “Ey iman edenler! Kâfirlerle size yakın olanlarla 

savaşın”. 

Birlik beraberliğin zıddı olan tefrika ve ihtilaf ise bölünmeye ve 

dolayısıyla gücün gitmesine sebep olur. Bunun için Allah Azze ve Celle 

mü’minlere ve özellikle mücahidlere ihtilafı nehyetmiştir. Allah Subhanehu 

ve Teâlâ şöyle buyuruyor:

ي 

نَ‏ 

ب ي 


ُ ْ تُفْ‏ لِحُ‏ ونَ‏ 

‏َّك 

‏َاث ُ ‏ْبُتوا وَ‏ اذ ُ رُ‏ وا الل ي ً ا لَعَ‏ ل 

‏َقِ‏ تُ‏ ْ ي‏ فِ‏ ئَ‏ ة 

ي‏ يُّ‏ َ ا الَّذِ‏ نَ‏ آمَ‏ نُ‏ وا َ إِذا ل 

‏َذ ي ُ ك ُ وا إِنَّ‏ الل 

‏ُوا وَ‏ ت 

‏َت 

َّ َ وَ‏ رَ‏ سُ‏ ول تَن ُ ‏َعوا ف 

وَ‏ أَطِ‏ يعُ‏ وا الل 

مَ‏ عَ‏ الصَّ‏ ا‏ 

َ َّ 

َّ َ َ ك ثِ‏ 

ً ف ْ ك 

ُ ْ وَ‏ اصْ‏ ِ ب‏ 

َ ْ ف َ شل ْ َ ه بَ‏ رِ‏ 

ِ ِ 

َ از 

َ 

َ ُ وَ‏ ل 

َ أَ‏ 

“Ey iman edenler! Bir topluluk ile karşılaşırsanız sebat edin, Allah’ı 

çokça zikredin ki felah bulasınız. Allah ve Rasûlü’ne itaat edin. Birbirinizle 

çekişmeyin. Sonra korkuya kapılırsınız ve gücünüz gider. Bir de sabredin. 

Şüphesiz Allah sabredenlerle beraberdir.” 66 

Ayetin tefsirinde Ebu Bekr İbnu’l-Arabi rahimehullah şöyle der: “Allah 

ve Rasûlü’ne itaat edin.” Bu tavsiye kendisiyle nusretin var olduğu 

aslın ta kendisidir… Hak bununla belli olur… Kalp bununla 

selamete erer ve bedenin amelleri bununla istikamet bulur. Bunun 

için kişi bütün amellerinde emirlere ve yasaklara itaat etme durumundadır. 

Zira Müslümanlar sayılarıyla değil, amelleriyle savaşırlar 

ve askeri imkânlarıyla değil, inançlarıyla savaşırlar. Böylece Allah 

Müslüman topluluklara nice fetihler ihsan etmiştir ve kılıçların süsleri 

ancak galibiyet ardından galibiyetler olmuştur.” Ve sonra şöyle 

devam ediyor: “Kalpler bir şey üzere birleşirse varlığı kararlı olur ve 

işler yolunda gider. Lakin kalbin beraberliği koparsa eğer, idrakte 

acizleşir ve duygular kabul etmekte körelir. Birlik, nefis için huzur ve 

sükûnettir. Kalp için kuvvettir. Fakat ihtilaf onu zayıflatır, duyguları 

çoğaltır ve böylece istenilenden geride kalır ve hedef kaçar. Bu hal 

O’nun şu kavlidir: “Birbirinizle çekişmeyin. Sonra korkuya kapılırsınız 

ve gücünüz gider.”” 67 

İmam İbn-i Cerir et-Taberi rahimehullah da şöyle der: ““Birbirinizle 

çekişmeyin. Sonra korkuya kapılırsınız ve gücünüz gider.” İhtilaf 

etmeyin, sonra ayrılığa düşersiniz ve kalpleriniz birbirinizden ayrılır, 

zayıf düşer; korkaklaşırsınız ve gücünüz gider, cesaretiniz kırılır ve 

aranız açılır.” 68 

66 El-Enfâl 45-46 

67 Ahkâmu’l-Kur’an , İbnu’l-Arabi, el-Enfâl’indeki meseleler bölümü. (El-Mektebetu’ş-şamile) 

68 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, el-Enfâl 46. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci baskı 

h.1420)

ف 

42 


Evet, ihtilaflar ve tartışmalar kalplerin ayrılmasına sebep olur. 

Kalpler ayrılınca bedenler de ayrılacaktır; çünkü bedende zuhur 

eden, kalbin taşıdığından başkası değildir. Ve Allah Azze ve Celle’nin şu 

kavli tahakkuk eder: 

ْ أَرْ‏ ضِ‏ وَ‏ ف ‏َسَ‏ ٌ اد َ ك بِ‏ ي ٌ 

ِ ي ال 

ْ تَف عَ‏ ل ‏ُوهُ‏ ت ُ ‏َك نْ‏ فِ‏ ت ْ َ ن ٌ ة 

َّ 

إِل 

“Eğer siz bunu yapmazsanız yeryüzünde bir fitne ve fesad olur.” 69 

İmam İbn-i Cerir rahimehullah ayette geçen “bunu yapmazsanız” 

kavli hakkında şöyle der: “Size emrettiğim, dinde yardımlaşmayı ve 

destek vermeyi yapmazsanız yeryüzünde fitne olacaktır.” 70 

Yani Müslümanların kalpleri birbirinden koparsa ve dolayısıyla 

sevgi, dostluk ve İslam cemaatinin vahdeti bozulursa yeryüzünde 

fitne olacaktır. Müslümanlar fırka fırka olduklarından dolayı, devlet 

ve güç sahibi olmamalarından daha büyük bir fitne var mıdır? Hâlbuki 

cihad fitneyi yeryüzünden kaldırmak için emredilmiştir. Ebu 

Bekir et-Tartuşi el-Maliki rahimehullah ne de doğru söylemiştir: “Zaferin 

başı birliktir ve hezimetin başı ayrılıktır.” 71 İhtilaflar ve çekişmeler 

kalplerin ayrılmasına ve dolayısıyla Müslümanlar arasında sevginin 

ve merhametin kalkmasına sebep olur. Fakat insanları bir araya 

getiren, onları bir bütün yapan, birbirlerine kenetleyen sevgidir. Bu 

özellikle mücahidler için geçerlidir. Zira cihad fi sebilillah, velâ ve 

berânın… Allah için sevmenin ve Allah için buğz etmenin zirvesinden 

başka nedir? Bir mücahid en değerli varlığını… canını Allah 

Azze ve Celle için satmamış mıdır? Allah Azze ve Celle’yi kendi canından çok 

sevmese bunu yapabilir mi? O’na canı pahasına kavuşmayı arzulamasa 

bunu yapabilir mi? Bu sorunun cevabı muhakkak, hayır olmalı. 

O zaman Allah Celle ve A’la’yı sevenler ve O’nun sevgisini arzulayanlar 

Allah’ın şu sözüne kulak versinler: 

69 El-Enfâl 73 

70 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, el-Enfâl 73. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci baskı 

h.1420) 

71 Siracu’l-muluk/sayfa 151. (El-Mektebetu’ş-şamile)

ي 

ف 

َّ 

‏َت 

ج 

ب 

ب 

ب 

ت ‏َت 

ف 

ب 

َ 

َّ 

َّ 

إ ِ 

ي 

ْ 

َ نَّ‏ ُ أَ‏ مْ‏ بُ‏ نْيَ‏ انٌ‏ مَ‏ رْ‏ صُ‏ وصٌ‏ 

ِ ي سَ‏ بِ‏ يلِ‏ ِ صَ‏ فًّ‏ ا ك 

‏ُون َ 


ُ بُّ‏ الَّذِ‏ نَ‏ يُق َ اتِل 

َّ َ ي ِ 

إِنَّ‏ الل 

“Gerçek şu ki, Allah Kendi yolunda birbirlerine kenetlenmiş bina gibi saf 

bağlayarak savaşanları sever.” 72 

İmam İbn-i Cerir rahimehullah der ki: “Allah-u Teâlâ “Eğer Allah’a en 

sevimli amellerin neler olduğunu bilseydik ölünceye kadar o amelleri 

işlerdik” diyenlere şöyle diyor: “Gerçek şu ki” ey kavim “Allah 

Kendi yolunda savaşanları sever” onlar O’nun davet ettiği, yolunda 

ve dininde “saf bağlayarak”, yani saflarda yerlerini alarak, Allah’ın 

düşmanlarına karşı savaşırlar. Ve “sanki onlar birbirilerine kenetlenmiş 

bir bina gibidirler”, yani onlar Allah yolunda saflara dizilmiş 

halde savaşırlar ve bu halleriyle taşları sıkı bir şekilde sıraya koyulmuş 

ve böylece daha sağlam ve daha mükemmel olmuş bir sete benzerler 

ki, hiçbir şey onu geçemez.” 73 

Bunun için Allah Subhanehu ve Teâlâ rızasına nail olan ordusunu bu 

özellikleriyle tanıtıyor: 

َ َّ َ وَ‏ رَ‏ سُ‏ ول 

‏َوْ‏ مً‏ ا ْ يُؤ مِ‏ ن ِ وَ‏ الْيَ‏ وْ‏ مِ‏ ْ آ ال خِ‏ رِ‏ يُوَ‏ ُّ ادون مَ‏ نْ‏ حَ‏ اد 

‏ُو‏ 

‏َئِ‏ ك ِ ي قُل 

‏ُول 

‏ُوا َ آ‏ ءَ‏ ه ‏َوْ‏ أ ‏َبْ‏ َ ناءَ‏ ه ‏َوْ‏ ْ إِخ وَ‏ نَ‏ ُ ا‏ مْ‏ أَوْ‏ ع تَ‏ ُ مْ‏ أ 

ك 

ٍ مِ‏ ن ُ وَ‏ ْ يُد خِ‏ ل ‏ُهُ‏ مْ‏ جَ‏ ن جْ‏ رِ‏ ي مِ‏ نْ‏ ِ ‏َا ال 

‏َيَّد 

ال ي َ انَ‏ وَ‏ أ 

‏َئِ‏ َ ك حِ‏ ْ ز بُ‏ الل إِنَّ‏ حِ‏ ْ ز بَ‏ 

‏ُول 

خ نَ‏ فِ‏ ي‏ ‏َا رَ‏ ض ص نْ‏ ‏ُمْ‏ وَ‏ رَ‏ ضُ‏ وا ع 

َ ُ وَ‏ لَوْ‏ 

ِ ِ مُ‏ 

ْ أَ‏ نْ‏ َ ارُ‏ 

َّ الل 

َ َ ك َ ت بَ‏ 

تَ‏ ْ 

ِ أَل 

َ شِ‏ ي َ 

َّ اتٍ‏ 

َ ْ ن ُ ه أ 

ْ ُ فْ‏ لِحُ‏ ونَ‏ 

ُ ُ ال 

الل ِ ه 

ُ َ ون ِ ‏لل 

ُ ْ أ 

ُ ْ أ 

ُ ْ ُ ‏وح ْ ه 

َ ه 

َّ ُ َ ع‏ 

َ الل 

ِ ي 

َ 

ِ ُ د ق ل 

َ ن 

ِ 

َ الِدِ‏ 

“Allah’a ve ahiret gününe inan hiçbir kavmin, Allah ve Rasûlü’ne karşı 

çıkana sevgi beslediklerini göremezsin. İster bunlar babaları veya oğulları 

veya kardeşleri veya soydaşları olsalar bile. İşte bunlar (Allah’ın) kalplerine 

imanı yazmış olduğu ve kendilerini katından bir ruh ile desteklemiş olduğu 

kimselerdir. Hem de onları orada ebediyen kalıcılar olmak üzere altından 

72 Es-Saff 4 

73 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, es-Saff 4. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci baskı 

h.1420)

44 


ırmaklar akan cennetlere sokacaktır. Allah da onlardan razı olmuştur. Onlar 

da O’ndan hoşnut olmuşlardır. İşte bunlar Allah’ın hizbidir. Haberiniz olsun, 

muhakkak ki Allah’ın hizbi felah bulanların ta kendisidir.” 74 

Böyle birbirlerine kenetlenmiş bir İslam birliğini bozmak ve geçmek 

mümkün olmaz… Böyle bir İslam birliği karşısında hiçbir fesad 

duramaz… Böyle bir İslam birliğini ilerlemekten hiçbir küfür ordusu 

engelleyemez! 75 

Ümmetin vahdeti İslam’ın zaferi için elzem olduğundan ötürü, 

ümmetin birliğini bozan her şeye karşı cihad etmek meşru kılınmıştır… 

Ümmetin birliğini bozan müslüman bile olsa. Evet, müslümanın 

canını korumak muhakkak ki dinin en ulvi gayelerindendir. 

Lakin İslam birliğinin bozulması yeryüzünde dinin bozulmasına sebep 

olur. Dinin korunması ise canın korunmasına mukaddemdir. Şu 

halde daha büyük zararı def etmek için ve İslam toplumunun maslahatını 

korumak için birliği bozan müslüman da olsa, öldürülmesi 

mubah kılınmıştır. Zira toplumun maslahatını korumak ferdin maslahatını 

korumaktan evvel gelir. 

Mesela buna, meşru halife varken kendisini halife ilan edeni ve 

tabilerini veya İslam topluluğunu ifsad edenleri veya meşru halifeye 

karşı kıyam eden bağileri veya yol kesenleri örnek verebiliriz. Bunların 

her birinde muhakkak tafsilat vardır 76 . Bunları halledecek yer de 

74 El-Mucadele 22 

75 Lakin sevgi; insaf ve merhametten yoksun, hususi ve zannî maslahatların muhafazası ve 

müdafaası için kurulmuş suni birlikler, örümceğin ördüğü ağdan başkasını ev edinmiş 

değiller. “Hâlbuki evlerin en çürüğü şüphesiz örümcek evidir. Keşke bilselerdi.” 

76 Verilen misaller İslam’dan çıkaracak, dinin aslını nakzedecek bir masiyet irtikâp etmemişlerse 

doğrudur. Lakin dinin aslını nakzedecek masiyetleri varsa savaş riddet ehline karşı savaş 

olur. Bu durumda cihadın gayesi küfrün izale edilmesi ve kelimetullahın en yüce kılınması 

olur. Ama makbul bir tevil ile veya dünyalık bir gaye için şer’î idareye karşı çıkan, imama 

itaatten elini çeken, bunun için toplanan ve devlet idaresine karşı koyabilecek bir güç 

oluşturan fırkaya karşı savaş, bağilere karşı savaş olur. Bu durumda savaşın gayesi sebep 

oldukları fitneyi engellemek ve itaatten çıkmış fırkayı tekrar itaat altına sokmak olur. İslam 

toplumunun güvenliğini bozan, yol kesen ve halkın canına, ırzına ve malına haksız yere 

el uzatan haramilere karşı savaşın gayesi ise Müslümanlardan eziyetlerini def etmek için 

olur. Aynı zamanda mürted, zimmî veya aslî kâfirler iseler cihadın gayesi, küfrün izalesi 

ve kelimetullahın en yüce kılınması için olur. Son olarak da bazı fertler, az veya çok, şer’î 

nasslarda terkin haramlığı veya amelin haramlığı sabit olan bazı fiilleri –kendilerine helal


burası değildir; fakat burada bizim için önemli olan, bunların kanlarını 

mubah kılan küfürleri değil, ıslah olmadıkları halde, fitne ve 

fesada sebep olmaları ve İslam birliğini bozmalarıdır. Ulema bunlara 

karşı savaşı cihad fi sebilillah’tan addetmiştir. 77 

Hâlbuki burada savaşın gayesi hiç şüphe yok ki şirkin izalesi değildir; 

lakin şirke karşı savaşan ve tevhidi ve şeriatı ikame eden İslam 

cemaatinin korunmasıdır. Burada savaşın gayesi yok etmek değil, bilakis 

tekrar itaate girmelerini sağlamak ve böylece İslam toplumunda 

tekrar yerlerini almalarını sağlamaktır. 

Aynı sebebe binaen fasık da olsa, zalim de olsa, müslüman emire 

karşı kıyama geçmek caiz olmaz; çünkü birliğin bozulmasıyla daha 

büyük bir zarar meydana gelecektir. Bu durum, emirin fıskı veya zulmü 

kendisiyle sınırlı ise böyledir. Küfür derecesine ulaşmamış bid’at 

sahibi, uyuşturucu kullanan veya İslam ordusunun akıttığı kanıyla 

hak ettiği ganimetleri kendi menfaati için çalan facir emir gibi. Böylesinin 

zararı İslam toplumuna ve cihada değilse, aldığı kararlar ve 

verdiği emirler tebaasının maslahatına zarar vermiyorsa, yapılması 

gereken hikmet ile ve uygun bir üslûp ile iyiliği emretmek ve kötülüğü 

nehyetmek, nasihat etmek, kötülüklerini reddetmek ve ona terk 

etmek ve Allah ve Rasûlü’ne itaat üzere sabretmektir. Bu Ehl’i-sünnet 

ve’l-Cemaat’in asıllarından sayılmıştır: Salih veya facir olsun, her 

kabul etmemekle ve başkalarına da zarar vermemekle beraber- işlediklerinde savaş, Allah’ın 

haklarını korumak ve münkeri inkâr etme babından meşru olur. Mesela namazı terk etmek, 

Ramazan’da oruç tutmamak, içki içmek, faizle alış veriş yapmak veya şer’an emredilmiş 

şekilde örtünmemek gibi. 

77 Dinde savaşın meşru kılındığı her durumun cihad fi sebilillah olup olmadığı ulema arasında 

ihtilaflıdır. Bu ihtilafın sebebi cihad fi sebilillah’ın tarifine dayanıyor. Bazıları cihadı “kâfirlere 

karşı ve kelimetullahın en yüce olması için savaşmak” olarak tarif ederler. Bu tarife göre 

müslümanlara karşı meşru kılınmış savaşlar cihad ıstılahına girmez; çünkü cihad kâfire karşı 

emredilmiştir. Lakin bazı âlimler bağilere karşı savaşı da cihaddan saymışlardır ve cihad 

fi sebilillah’ı “kâfirlere ve bağilere karşı savaşmakta cuhd etmektir” olarak tarif etmişlerdir. 

Bağiler ise Müslümandır. Buna göre Müslümanlara karşı meşru olan savaş halleri de cihad 

fi sebilillah ıstılahına dâhildir. Bu görüşü destekleyen nakli deliller çoktur. Ayrıca cihad 

fi sebilillah’ın gayesi de bu görüşe delildir. Çünkü tarif, bir şeyin hakikatini sınırlayandır. 

Bir şeyin hakikati de muhakkak gayesine uygundur. Nitekim cihad fi sebilillah’ın gayesi 

tecrid edildiğinde, gayenin şer’î ahkâmı hâkim kılmak olduğu belli oluyor (bu ileride 

açıklanacaktır). Şer’î ahkâmın hâkim kılınması ise dinde savaşın meşru kılındığı –ister kâfire 

karşı ister Müslümana karşı- bütün hallerin ortak niteliğidir.

46 


meşru emire ma’rufta itaat etmek, ona karşı çıkmamak ve onunla 

beraber cihad etmek. 78 

İmam Ebu’l-Abbas İbn-i Teymiyye rahimehullah Moğollara karşı savaşla 

ilgili verdiği fetvasında facir emir ile beraber savaşın hükmünü 

şöyle belirtir: “Onlarla (Moğollarla), (şer’an) istenildiği gibi olan bir 

emir savaşacak olursa… Bu Allah’ın rızasına vesile olur, kelimesinin 

yücelmesi, dininin uygulanması ve Rasûlü’ne itaat olur. Ama aralarında 

liderlik için savaşan veya bazı işlerde müslümanlara haksızlık 

etmek gibi fücur işleyen ve niyeti bozuk olanlar varsa ve bu kişilerle 

birlikte Moğollarla savaşı terk etmenin dine zararı, savaşmaktan daha 

büyük ise, iki zarardan hafif olan tercih edilir ve bu kişilerin yanında 

düşmana karşı savaşılması gerekir. Zira bu, İslam’ın gözetilmesi 

gereken esaslarındandır. Bunun için salih veya facir olan bir emirin 

yanında savaşa katılmak Ehl’i-sünnet ve’l-Cemaat’in asıllarındandır. 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in bildirdiği gibi, şüphesiz Allah-u Teâlâ 

bu dini facir adamla ve (hidayetten) nasipsiz topluluklarla da destekler. 

Çünkü sadece facir yöneticilerle veya çoğu facir olan askerlerle 

beraber savaşmaktan başka seçenek olmazsa, ancak şu iki durumdan 

birisi söz konusudur: Ya onlarla beraber savaşa çıkılmayacak. Bu din 

ve dünya için zararı onlardan daha büyük olan düşmanın ülkeyi işgal 

etmesine sebep olur. Ya da facir emirle beraber savaşa gidilir ve 

iki kötüden daha kötüsü önlenmiş olur ve tümü olmasa da, İslam 

ahkâmının çoğu bu şekilde ikame edilmiş olur. Böyle bir durumda 

ve benzeri bütün durumlarda vacip olan budur. Nitekim raşid halifelerden 

sonra yapılan savaşların çoğu ancak bu sıfatta vaki olmuştur.” 

Ve aynı yerde rahimehullah şöyle devam eder: “Eğer kişi emir sahipleri 

kıyamet gününe kadar devam ettirecekleri cihad hususunda 

78 Facir imama itaat emri ve kıyam nehyi ile alakalı tafsilat inşallah aşağıda gelecektir. Aslında 

facir imama itaat mevzusuyla facir imam ile beraber cihad etme mevzularını birbirinden 

ayırmak daha doğru olur. Çünkü ikincisindeki genişlik ilkinden daha büyüktür. Aşağıda 

geleceği gibi, günah ve kötülük sahibi imama karşı silahlı kıyamın cevazı ehli sünnet 

içerisinde tartışılmıştır. Mutlak cevaz verenler, mutlak nehyedenler ve kayıtlı cevaz verenler 

olmuştur. Lakin facir imamla beraber cihad etme mevzusuna gelince, bir türünde ihtilaflar 

söz konusudur. O da baği bir fırkanın facir imama karşı kıyama geçmiş olması halidir. Ama 

dinden irtidat etmiş bir fırkaya karşı veya aslî kâfirlere karşı facir imamla beraber cihad etme 

mevzusu ehli sünnet arasında icma ile vaciptir.


Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in emrini ve işledikleri zulümlerinde 

zalimlere destek vermenin yasaklanmasını kavradıysa, o zaman kişi 

şunu anlamış olur: Katıksız İslam vasat yolun ta kendisidir… Bu da 

cihad edilmeyi hak edene karşı cihad etmenin ta kendisidir… Sorulanların 

durumunda olduğu gibi. Böylelerine karşı İslam’ı daha iyi 

olan her emir ve her taifeyle beraber cihad edilir. Zira böylelerine 

karşı cihad edilmesi elzemdir ve başka bir şekilde cihad etmek de 

mümkün değildir. Böyle bir durumda birlikte savaştığı taifenin masiyetlerine 

katılmaktan ictinap eder ve Allah-u Teâlâ’ya itaat olan 

şeylerde onlara itaat eder, Allah-u Teâlâ’ya isyan olan şeylerde ise onlara 

itaat etmez. Zira Allah-u Teâlâ’ya isyan olan şeylerde kula itaat 

yoktur. Geçmişte ve günümüzde bu ümmetin salihlerinin izledikleri 

yol bu olmuştur. Her mükellefin üzerine vacip olan da budur. Bu yol, 

cehaletlerinden gelen fasit bir takva taşıyan Haruriler 79 ile salih olmasalar 

dahi mutlak manada yöneticilerin hepsine itaati vacip gören 

Mürcie ve benzerlerinin yolu arasında vasat olan yoldur.” 80 

Ve Ebu Muhammed Abdullah İbn-i Kudame rahimehullah şöyle der: 

“Salih veya facir olsun, herkesle beraber savaşa çıkılır. Yani bütün 

imamlar ile beraber savaşa çıkılır. Ebu Abdullah’a (yani İmam Ahmed 

rahimehullah’a) “Ben savaşıp da Abbasoğullarının ganimetlerini 

artırmam” diyen kişi hakkında görüşü sorulunca şöyle der: “Subhanallah, 

bunlar kötü insanlardır. Cihaddan geri kalan ve alıkoyan 

cahil kişilerdir. Onlara “Herkes sizin gibi savaşmayacak olursa, o 

zaman kim savaşacak? Savaşmazsa, İslam yok olmaz mı? Bu durumda 

Rumlar (kâfirler) neler yapar?” diye sormak lazım. Ebu Davud 

senediyle Ebu Hureyre radıyallahu anhu’dan şöyle rivayet etti: Rasûlullah 

sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurdu: “İyi veya kötü olsun, her imam ile 

beraber cihad etmeniz vaciptir.” Ve yine senediyle Enes radıyallahu anhu’dan 

şöyle rivayet etti: “Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurdu: 

“Üç şey imanın aslındandır: Allah’tan başka ilah yoktur diyen kişiye 

saldırmamak. Günahları sebebi ile onu tekfir etmeyiz, bir ameli 

sebebiyle onu İslam’dan çıkarmayız; beni Allah gönderdikten beri, 

ümmetin son ferdi Deccal’a karşı savaşıncaya kadar cihadın devam 

79 Yani hariciler 

80 Mecmuatu’l-fetava, cüz 28/sayfa 276-277. (Daru’l-Vefa, birinci baskı h.1418)

48 


etmesi ve kadere iman etmek.” Ayrıca fücur sahibi ile beraber cihad 

etmemek, cihadın kesilmesine, kâfirlerin Müslümanlara hâkim olup 

onları yok etmesine ve küfür sözünün üstün olmasına sebep olur. 

Bunda ise büyük bir fesat vardır. Allah-u Teâlâ şöyle buyurur: “Allah, 

insanların bir kısmını diğer bir kısmı ile savmasaydı, yeryüzü muhakkak 

fesada uğrardı.”” 81 

Fakat Müslüman emirin zulmü ve fıskı İslam halkının ifsadına ve 

dolayısıyla toplumun bozulup, ihtilafların baş göstermesine ve halk 

için din, can ve mal emniyetinin kalkmasına sebep olursa veya küfre 

karşı cihad etmeyi iptal eder ve kâfirlerle Müslümanların genel maslahatına 

zarar verecek antlaşmalar yapar ise, o zaman bazı âlimler 

itaati terk etmeyi ve kıyam etmeyi caiz görmüşlerdir. 

Veya bir emir beceriksizliğinden dolayı mücahidlerin gereksiz 

tehlikeye atılmasına sebep olursa veya mücahidlere ihanet ettiği, yüz 

üstü bıraktığı, gizlice düşman ile mücahidlerin aleyhine antlaşmalar 

yaptığı malûm olursa, işte o zaman böylesi ile beraber cihad etmek 

82 83 

doğru olmaz. 

81 El-Muğni, cüz 10/sayfa 365. (Daru’l-Fikr, birinci baskı h.1405) 

82 El-Muğni, cüz 10/sayfa 366. (Daru’l-Fikr, birinci baskı h.1405) 

83 İslam’da yönetime karşı silahlı kıyamın hangi durumlarda caiz olduğu hususu, çok konuşulan, 

çok karıştırılan ve çokça telbis yapılan mühim muasır mevzulardandır. Evvela şunu açık ifade 

etmek lazım ki, hali hazırda İslam toprakları üzerinde mevcut tüm idareler, irtikâp ettikleri 

çeşitli küfürler sebebiyle İslam dışı ve kıyamın vacip olduğu yönetimlerdir. Özellikle bazı 

devlet yanlısı İslamist ve telefi çevreler bu hususta çok toz toprak kaldırarak Müslümanların 

sahih nazarını bozmak istiyorlar. Bu çabaların üzerine su dökmek için ve bahsin bütünlüğünü 

sağlamak için bu mevzunun biraz daha açılması doğru olacaktır. 

İtaatin vacip ve kıyamın caiz olmadığı emirin nebevi tarifi. 

- İmam Müslim rahimehullah’ın Sahih’inde Yahya bin Husayn yoluyla tahric ettiği hadiste 

ninesi Ummu’l-Husayn şöyle diyor: “Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’în veda haccında 

şöyle hutbe okuduğunu işittim: “Üzerinize emir tayin edilen köle de olsa Allah’ın kitabıyla 

sizi yönetiyorsa onu işitin ve ona itaat edin.” (4864. hadis) 

Ve İmam et-Taberani rahimehullah Mucemu’l-Kebir’inde aynı hadisi şu lafızla tahric 

etmiştir: “İşitin ve itaat edin! Üzerinize emir olarak tayin edilen sizi Allah’ın kitabıyla 

yöneten bir köle de olsa.”(20892. hadis) 

Ve İmam Ahmed rahimehullah Müsned’inde hadisi şu lafızla tahric ediyor: “Ey insanlar 

Allah’tan korkun ve işitin ve itaat edin! Üzerinize emir olarak tayin edilen Habeşi ve 

muceddeun olan bir köle de olsa. Aranızda Allah Azze ve Celle’nin kitabını kaim kıldığı 

sürece onu (işitin ve itaat edin)!” (16700. hadis)


-İmam et-Taberani Mucemu’l-Kebir’inde Ukbe bin Amir radıyallahu anhu yoluyla tahric 

ettiği hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: “Sizin için en hayırlı 

ve en şerli yöneticilerinizi haber vereyim mi? Dediler ki: “Tabii ki evet, ey Allah’ın Rasûlü”. 

Dedi ki: “Sizin için en hayırlıları sizin onu sevdiğiniz ve onun da sizi sevdiğidir; sizin 

onun için Allah’a dua ettiğiniz ve onun da sizin için Allah’a dua ettiğidir. Sizin için 

en şerli olanlar ise sizin ona buğz ettiğiniz ve onun da sizi buğz ettiğidir; ona beddua 

ettiğiniz ve onun da size beddua ettiğidir.” Dediler ki: “Bunlara karşı savaşmayacak mıyız, 

ey Allah’ın Rasûlü?” Dedi ki: “Hayır! Oruç tuttukları ve namaz kıldıkları sürece onları 

bırakın!”(14225. hadis) 

-İmam Buhari rahimehullah’ın Sahih’inde Ubade bin Samit radiyallahu anhu yoluyla tahric 

ettiği hadiste şöyle diyor: “Nebi sallallahu aleyhi vesellem bizi çağırdı ve biz de kendisine 

bey’at ettik. Biz den aldığı sözde şunlar vardı: İyi günümüzde ve kötü günümüzde, zorlukta ve 

kolaylıkta işitip itaat etmek üzere beyat ettik. Ve emirlerimize itaat etmek ve onlara karşı gelmemek 

üzere bey'at ettik. Ancak emirin açık bir küfrünü görürseniz, onun küfrü hakkında 

yanınızda Al lah'ın kitabından bir burhan olması hâli müstesnadır." (6532. hadis) 

Ve İmam İbn-u Hibban rahimehullah’ın rivayet ettiği yolda Rasûlullah sallallahu aleyhi 

vesellem şöyle buyuruyor: ““Ey Ubade!” Dedi ki: “Buyur. Emrine amadeyim.” Buyurdu ki: 

“Kolaylıkta, zorlukta, kötü günlerinde ve başkaları sana tercih edildiğinde, malını yeseler 

de ve sırtını dövseler de, sen yine de işitip ve itaat et. Ancak Allah’a karşı bevah (umumen 

yayılmış) masiyet olma hali müstesnadır.” (4566. hadis) 

Ve İmam Ahmed rahimehullah’ın rivayetinde şöyle buyuruyor: “Sana bevah (açık ve 

yaygın hale gelmiş) bir günah emretmedikleri sürece… işit ve itaat et!” (22786. hadis) 

-İmam Müslim rahimehullah’ın Sahih’inde İbn-u Ömer radıyallahu anhuma yoluyla tahric 

ettiği hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: “Müslüman kişiye düşen, 

hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeylerde işitip itaat etmesidir. Bir masiyet ile emrolunması 

hali müstesna. Muhakkak ki masiyet ile emrolunduğunda işitmek de yoktur, itaat etmek 

de yoktur.” (4869. hadis) 

Nasslarda görüldüğü gibi, emire itaat emri ve kıyam nehyi mutlak değildir. Bilakis kayıtlarla 

takyit edilmiştir. Emire itaat emri mutlak gelen bütün nasslar, bu nasslarda varit olan 

kayıtlarla takyit edilmesi gerekir. Zira mutlak, mukayyede hamledilir. 

Bu kayıtları şöyle toparlayabiliriz: 

• İslam dairesinden çıkaracak söz, fiil veya itikat sahibi olmaması. (Ancak emirin açık 

bir küfrünü görürseniz) 

• Allah’ın kitabıyla yönetmesi. Yani Kur’an ve Sünnet ile hükmetmesi. (Allah’ın kitabıyla 

sizi yönetiyorsa) 

• Dini kaim kılması. Dinî şiarları muhafaza etmesi ve en üstün kılması. (Aranızda Allah 

Azze ve Celle’nin kitabını kaim kıldığı sürece) 

• Namaz, oruç ve benzeri ibadetlerde daimi olması. (Oruç tuttukları ve namaz kıldıkları 

sürece onları bırakın) 

• Masiyet emretmemesi. (Muhakkak ki masiyet ile emrolunduğunda işitmek de 

yoktur, itaat etmek de yoktur) 

• Masiyetin zahir olmasına imkân vermemesi. (Ancak Allah’a karşı bevah (umumen 

yayılmış) masiyet olma hali müstesnadır) (Sana bevah (açık ve yaygın hale gelmiş) 

bir günah emretmedikleri sürece) 

Bu kayıtlardan herhangi birini ihlal ettiği takdirde imama itaat emri düşer ve kıyam etmek 

caiz olur. Çünkü böyle davranarak imam, İslam’a iltizam etmekten çıkmıştır ve itaat ve nusret 

hakkı sakıt olmuştur.

50 


Yukarıda zikri geçen kayıtlardan sadece üçüncü, dördüncü ve beşinci kayıtta aşağıda gelen 

tafsilata ihtiyaç vardır: 

1. İmam, dinin aslını koruduğu sürece ve dinin şiarlarını gücü nispetinde muhafaza ettiği 

durumda bid’at sahibi olsa da itaatinden çıkılmaz. Ancak bid’atı açık şirk veya küfür 

mertebesindeyse kıyam vacip olur. Açık olmayıp tevile kabil ise kudret ve racih maslahat 

halinde kıyam caiz olur. Açık olmayıp tevile kabil ise ve tebaayı sahip olduğu bid’ata 

davet ediyor veya icbar ediyorsa kudret halinde kıyam vacip olur. 

2. İmamın büyük veya küçük günahlar işlemesi halinde, bunları helal görmediği ve sadece 

şahsında sınırlı olup, tebaaya geçmediği sürece ona itaat emri düşmez. Lakin helal 

görürse küfründen ötürü imamlığı düşer ve kıyam etmek vacip olur. Helal görmemekle 

beraber halkı belirli masiyetlere teşvik eder veya işlemeyi kolaylaştırır veya cezalandırmayı 

kaldırırsa kudret halinde kıyam etmek vacip olur. 

3. İmamın emrettiği masiyetler münferit kaldığı sürece ve kat’iyet ile haram kılınmış 

olanlardan olmadığı sürece ve dinin aslını bozmadığı sürece umumî itaat emri düşmez. 

Lakin kişinin hususen emredilmiş olan masiyete itaat etmesi caiz değildir. Bilakis inkâr 

etmesi vaciptir ve muktedir ise ıslah etmesi gerekir. 

4. İmamın zulüm etmesi halinde, zulmü sadece bazı muayyen şahıslara veya muayyen 

fırkalara yönelik ise ve tahammül edecek bir seviyede kalırsa, zulmünü inkâr ve kudret 

dâhilinde ıslah etmekle beraber, umumî itaatinden çıkmak caiz olmaz. Lakin zulmüne 

iştirak etmek de caiz olmaz. Bilakis kıtal dışında münasip yollarla zulmünü def etmek 

gerekir. Lakin zulmü haksız yere masum canların ve malların telef olmasını sağlıyorsa, 

zulmünü def etmek için gerekirse kıtal caiz olur. 

Mevzuda böyle bir tafsilata gidilmesi zaruridir. Çünkü nebevî nasslarda imama itaat emri 

de varittir, kıyam etme de varittir. Nasslar arasında ceme gitmek, hadis ehlinin menhecine 

göre mümkün olduğu kadar vaciptir. Zira cemi terk edip, nassların kimisini alıp kimisini terk 

etmek teşri kılınmış ahkâmın bazısının atıl kılınmasına sebep olur. Yukarıda imama itaat 

emri mutlak gelen hadisleri takyit eden rivayetler geçti. Bu rivayetleri daha da çok tefsir eden 

rivayetlerden bazıları da şunlardır: 

- İmam Müslim rahimehullah’ın Avf bin Malik el-Eşcai radiyallahu anhu’dan rivayet ettiği 

hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: “Dikkat edin! Bir kimseye 

biri vali olur da onu Allah'a masıyet olan bir şey yaparken görürse, yaptığı masiyeti 

kerih görsün! Ama itaatten çı kmasın!” (Sahih-u Müslim, 4911. hadis) 

- İmam Buhari rahimehullah’ın İbn-u Abbas radıyallahu anhuma’dan rivayet ettiği hadiste 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: “Kim emirinden hoşlanmadığı bir 

şey görürse sabretsin. Zira şüphe yok ki sultanın itaatinden bir karış çıkan cahiliye 

ölümü üzere ölmüştür.” (Sahihu’l-Buhari, 6530. hadis) 

- İmam Müslim rahimehullah’ın Huzeyfe bin Yemen radıyallahu anhuma’dan rivayet ettiği 

hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem ona şöyle buyuruyor: “Emire işit ve itaat et! 

Sırtını da dövse ve malını da alsa… işit ve itaat et!” (Sahih-u Müslim, 4891. hadis) 

Bu rivayetlerde imamın facir de olsa itaatinden çıkılmaması yönünde açık bir emir vardır. 

Bununla beraber İmam Müslim rahimehullah’ın İbn-u Mes’ud radıyallahu anhu’dan rivayet 

ettiği hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem facir imamlara karşı kıyamı iman ile nitelemiştir 

ve teşvik etmiştir: Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyuruyor: “Benden 

önceki ümmetlere gönderilen her bir Nebinin muhakkak ümmetinden havarileri ve sünnetine 

tâbi olan, emrine uyan ashabı olmuştur. Sonra onların ardından, yapmadıklarını 

söyleyen ve emrolunmadıkları şeyleri yapan birtakım kötü nesiller ortaya çıkmıştır. İşte 

kim bunlara karşı eliyle cihad ederse mü’mindir. Kim onlara karşı diliyle cihad ederse 

o da mü’mindir. Kim onlara karşı kalbiyle cihad ederse o da mü’mindir, Amma bunun


ötesinde imandan bir hardal danesi de yoktur.” (Sahih-u Müslim, 188. hadis) 

Bir de buna ilk çağlarda sahabenin ve tabiin imamlarından birçoğunun fâcir imamlara 

karşı kıyam ettikleri de eklenirse varit hadislerin yukarıda geçtiği tafsilat üzere cem edilmesi 

zorunlu oluyor. 

İmam Ebu Ömer İbn-u Abdi’l-Berr rahimehullah şöyle diyor: “”(Yönetmeye) ehil olanlara 

karşı gelmemek üzere bey’at ettik” sözün manasında ihtilaf edilmiştir. Bazıları şöyle demiştir: 

Ehil olanlar adalet, doğruluk, fazilet ve din ve bu değerleri ikame edebilecek güce sahip olanlardır. 

İşte bunlara karşı gelmek caiz değildir; çünkü (yönetmeye) ehil kişilerdir. Ama kötülük, 

fısk ve zulüm sahibi olanlar buna ehil değildirler. Buna Allah Azze ve Celle’nin şu kavlini 

delil getirmişlerdir: “Rabbi ona “Ben seni insanlara imam yapacağım” buyurdu. İbrahim 

“zürriyetimden de yap” dedi. Rabbi ona “Zalimler benim ahdime nail olamaz!" buyurdu.” 

(el-Bakara, 124). Selef-i Salih’ten bir taife ve onlara bu hususta tabi olan bazı fazilet sahibi 

kişiler, kariler ve Medine ve Irak ehli bazı âlimler bu görüşe varmışlardır. Ve buna binaen 

İbn-u Zubeyr ve Hüseyin, Yezid’e karşı kıyam etmişlerdir ve Irak’ın en hayırlıları ve âlimleri 

Haccac’a karşı kıyam etmişlerdir ve bunun için Medine ehli Ümeyye oğullarını çıkarıp onlara 

karşı kıyam etmiştir ve Harra vakası olmuştur.” (El-İstizkar, 5. cüz/16. sayfa. Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 

birinci baskı h.1421) 

Ve Ebu Muhammed İbn-u Hazm rahimehullah hak ehlinin kıyama muktedir olduğu 

takdirde ve galip gelmeyi de zannediyorsa facir ve zalim idareye karşı ayaklanmasını ma’rufu 

emretme ve münkeri nehyetme hükmüne dâhil ederek vacip görüyor ve şöyle diyor: “Bu 

Ali bin Ebi Talip radıyallahu anhu ve onunla beraber olan bütün sahabenin görüşüdür ve 

mü’minlerin annesi Aişe radiyallahu anha ve Zubeyr, Talha radıyallahu anhum ve onlarla 

beraber olan bütün sahabenin görüşüdür ve Muaviye, Amr, Numan bin Beşir ve onlarla beraber 

olan bütün sahabenin radıyallahu anhum ecmain görüşüdür. Ve bu Abdullah bin Zubeyr, 

Muhammed, Hasan bin Ali, muhacir ve ensardan diğer sahabenin ve Harra günü kıyam 

edenlerin radıyallahu anhum cemian görüşüdür. Ve bu, Enes bin Malik radıyallahu anhu gibi, 

fasık Haccac’a ve dostlarına karşı kıyam edenlerin görüşüdür. Ve bu, tabiinden fazilet sahibi 

olanların görüşüdür: Abdurrahman bin Ebi Leyla, Said bin Cubeyr, İbn-u’l-Buhteri et-Tai, 

Ata es-Sulemi el-Ezdi, Hasan el-Basri, Malik bin Dinar, Muslim bin Beşşar, Ebi’l-Havra, eş-Şabi, 

Abdullah bin Ğalip, Ukbe bin Abdilğaffar, Ukbe bin Suhban, Mahan, Muttarif bin Muğire 

bin Şube, Hanzala bin Abdillah, Talk bin Habib, Muttarif bin Abdillah, Nadr bin Enes, Ata 

bin es-Seib, İbrahim bin Yezid et-Teymi gibilerinin ve başkalarının görüşüdür. Ve onlardan 

sonra tebe-i tabiin ve sonrakilerden Abdullah bin Abdilaziz bin Abdillah bin Ömer, Abdullah 

bin Ömer, Muhammed bin Aclan ve Muhammed bin Abdillah bin Hasan ile beraber kıyam 

edenlerin ve Haşim bin Bişr ve İbrahim bin Abdillah ile beraber olanların görüşüdür. Ve fakihlerden 

Ebu Hanife, Hasan bin Hayyiy, Şerik, Malik, eş-Şafii, Davud ve ashabının sözleri de 

buna delalet etmektedir. Eskilerden ve yenilerden saydıklarımızın hepsi bunu ya fetvalarında 

söz ile ifade etmişlerdir veya münker gördüklerine bilfiil kılıçlarını çekip inkâr ederek ifade 

etmişlerdir.” (El-Fisalu fi’l-milel, 4. cüz/132. sayfa. Mektebetu’l-Hanci baskısı) 

Hatta Hafız İbn-u Hacer rahimehullah Haricileri, yani imama karşı kıyama geçenleri iki 

kısma ayırır ve ilk kısımda Harici fırkasını değerlendirir ve ikinci kısım olarak itikadî bir 

gayeyle değil idareyi kast edenler olarak değerlendirir ve şöyle der: “Bu kısım da yine iki 

kısma ayrılır: Bir kısım valilerin kötülüklerinden ve nebevî sünneti terk ettiklerinden ötürü 

din için öfkelenmiş ve idareye karşı çıkmış olanlardır. Bunlar Hak ehli olanlardır. Huseyn 

bin Ali, Harre’de Medine ehli ve Haccac’a karşı savaşa çıkan kurra bunlardandır. Diğer kısım 

ise, bir şüphenin varlığı veya yokluğu ile olsun, sadece idare için karşı çıkanlardır. İşte bunlar 

bağilerdir.” (Fethu’l-Bari, 12. cüz/286. sayfa. Daru’l-Marife baskısı h.1379)

52 


Pekâlâ, facir emire karşı kıyam sünnette var ise ve sahabe ve tabiin ve onlara güzellikte 

tabi olanlar da bunu yapmışlar ise, o zaman bazı âlimlerin bunun hilafına ehli sünnete nispet 

ettikleri kıyam nehyini nasıl değerlendirmek lazım, diye sorulabilir. Hatta bazı âlimler bu 

hususta varit olan nehyi icma olarak veya ehli sünnetin asıllarından biri olarak aktarırlar. Bu 

soruya iki cevap vermek mümkündür: 

Birinci cevap: Adil olmayan günah ve kötülük sahibi imama karşı kıyam etmek ilkler 

arasında ihtilaflı bir meseleydi. Bunu destekleyenler de vardı, kabul etmeyenler de vardı. Zira 

savaş her zaman meşakkattir. Seleften bazıları bazı muayyen vakalarda savaşın Müslümanlar 

için bir maslahat olmadığını görerek kıyamı men edip sabrı emretmişlerdir. Mesela İbn-i 

Ömer radıyallahu anhuma’nın Yezid’e karşı kıyamı değil sabrı emrettiği gibi. Lakin bunu 

yaparken şeriatta sabit olan bir hükmü haber vermek için yapmamışlardır; bilakis vakıada 

içtihat etmişlerdir. Başkaları da din için öfkelenmişlerdir ve maslahatı savaşta görmüşlerdir. 

Abdullah bin Zubeyr ve Hüseyin bin Ali radıyallahu anhum gibi. Binaenaleyh, bu hususta 

iddia edilen icma veya cumhurun ittifakı ilk asırlardan sonra varit olmuştur ve bundan sonra 

ehli sünnetin asıllarından birisi olarak kabul edilmeye başlanılmıştır. Hatta facir emre karşı 

kıyamın cevazı mutlak olarak sadece Mutezile, Harici ve Zeydiyye fırkalarına nispet edilmeye 

başlanılmıştır. Hâlbuki günah ve kötülük sahibi imama karşı kıyamın cevazı ehli sünnetin 

menhecinde de vardır, tabii ki mutlak değil, ama mezkûr tafsilatıyla. 

Kadı İyad şöyle der: Ebu Bekir bin Mücahid bu hususta (kıyamın nehyedilmiş olma 

hususunda) icmanın var olduğunu iddia etmiştir. Lakin bazıları onun bu iddiasını Hüseyin’in, 

İbn-u Zubeyr’in ve Medine ehlinin Ümeyye oğullarına karşı kıyam etmelerini ve ilk çağda 

tabiinden büyük bir topluluğun İbnu’l-Eşas ile beraber Haccac’a karşı kıyam etmelerini delil 

göstererek reddetmişlerdir… Ve şöyle denildi: Bu ihtilaf ilkler arasında vardı; lakin daha 

sonra kıyamın caiz olmayışında icma hâsıl olmuştur. Allah-u Â’lem.” (Şerh-u Sahih-i Müslim, 

6. cüz/473. sayfa. Dar-u İbnu’l-Heysem, birinci baskı m.2003) 

İkinci cevap: Ulema itaati mutlak kabul etmedikleri gibi kıyam nehyini de mutlak kabul 

etmemişlerdir. Bilakis yukarıda zikri geçen tafsilata gitmişlerdir. Buna misaller şunlardır: 

- Ebu Zekeriyya En-Nevevi rahimehullah Müslim şerhinde Kadı İyad rahimehullah’ın şu 

sözlerini nakleder: “Kâfirden imam olmayacağı hususunda ulema icma etmiştir. Ayrıca imam 

olduktan sonra kâfir olursa da imamlığının düşmesi hususunda icma etmişlerdir. Aynısı, 

namazları ve namaza davet etmeyi terk ederse söz konusudur. Cumhur ulemaya göre bid’at 

sahibi olmasında da durum böyledir. Bazı Basralılar ise şöyle demişlerdir: Bid’at sahibinin 

imamlığı, tevil ettiğinden ötürü geçerlidir. Kadı İyad şöyle demiştir: Eğer imamda bir küfür 

veya bid’at vaki olursa veya şeriatı değiştirirse velayetten çıkar ve ona itaat emri düşer. Müslümanların 

gücü yetiyorsa ona karşı kıyam etmeleri ve imamlıktan alıp yerine adil bir imam 

getirmeleri vacip olur. Bunu yapmaya müslümanların arasından sadece bir grup muktedir 

ise, o halde onların üzerine kâfiri uzaklaştırmak vacip olur. Eğer imam bid’at sahibiyse kıyam 

etmek vacip olmaz, sadece ona karşı muktedir olacaklarını düşünüyorlarsa hali müstesna. 

Lakin bundan acizseler üzerlerine vacip olmaz. Bu durumda Müslüman dinini kurtarsın ve 

imamın egemen olduğu topraklardan başka yerlere hicret etsin.” (Şerh-u Sahih-i Müslim, 6. 

cüz/472,473. sayfalar. Dar-u İbnu’l-Heysem, birinci baskı m.2003) 

- Ebu’l-Abbas el-Kastaleni rahimehullah es-Sefakisi rahimehullah’ın şu sözlerini nakleder: 

“Küfre veya bid’ate davet etmesi durumunda halifeye karşı kıyam edilmesi hususunda (ulema) 

icma etmişlerdir.” (İrşadu’s-Sari, 10. cüz/217. sayfa. Matbaatu’l-Kubra el-Emiriyye, yedinci 


- Fasık imam hakkında ise en-Nevevi rahimehullah Kadı Iyad rahimehullah’tan şöyle 

nakleder: 

“Dedi ki: “Bir fasığın imam olarak tayın edilmesi geçersizdir. Halife olduktan sonra fasıklığı 

vaki olursa, bazıları fitne ve savaşa sebep olmayacaksa imamlıktan alınması vacip olur derler.


Ehli sünnet fakihlerin, muhaddislerin ve kelamcıların cumhuru ise şöyle der: İmamlıktan 

fısk, zulüm ve bazı hakları atıl kılması sebebiyle azledilmez. Bunun sebebiyle onu imamlıktan 

almak ve ona karşı kıyam etmek caiz olmaz. Bilakis bu hususta varit olan hadislere binaen 

onu uyarıp korkutmak vacip olur. Kadı İyad şöyle der: Ebu Bekir bin Mücahid bu hususta 

icmanın var olduğunu iddia etmiştir. Lakin bazıları onun bu iddiasını Hasan’ın, İbn-u 

Zubeyr’in ve Medine ehlinin Ümeyye oğullarına karşı kıyam etmelerini ve ilk çağda tabiinden 

büyük bir topluluğun İbnu’l-Eşas ile beraber Haccac’a karşı kıyam etmelerini delil göstererek 

reddetmişlerdir. Bu görüşün sahipleri karşı gelinmeyecek emir sahiplerini adil imamlar 

olarak açıklamışlardır. Cumhur ise Haccac’a karşı kıyamın sebebini onun mücerret fıskında 

değil, şeriatı değiştirmesinde ve küfrü izhar etmesinde görmüşlerdir. Kadı şöyle der: Ve şöyle 

denildi: Bu ihtilaf ilkler arasında vardı; lakin daha sonra kıyamın caiz olmayışında icma hâsıl 

olmuştur. Allah-u Â’lem.” (Şerh-u Sahih-i Müslim, 6. cüz/472,473. sayfalar. Dar-u İbnu’l-Heysem, 

birinci baskı m.2003) 

- Zeynudin el-Munavi rahimehullah “Muhakkak Allah bu dini facir kişiyle de güçlendirir” 

hadisini şerh ederken şöyle der: “İslam topraklarını himaye eden günahkâr bir imamın 

veya sultanın dinde tamamıyla faydasız olduğunu söylemek ve ona karşı çıkmaya ve imamlıktan 

alınmasına cevaz verilmesi düşünülemez. Çünkü Allah onunla dinini güçlendirmektedir. 

Kötülüğü ise kendi nefsinedir. Bunun için ona sabredip ve masiyet haricinde ona itaat etmek 

vaciptir… Facir ile kastedilen, eğer kişi hakikaten Müslüman ise fasık olandır. Veya kâfir ise 

münafık olandır.” (Feyzu’l-Kadir, 2. cüz/329. sayfa. Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye. Birinci baskı 

h.1415) 

- Muhammed Aliş rahimehullah Halil rahimehullah’ın “Bağiler imama muhalefet eden 

fırkadır” sözünü şerh ederken şöyle der: “Yani (imamın) Allah’a masiyeti olmamasıyla beraber 

itaatinden çıkmıştır…” İbn-u Arafe şöyle demiştir: “Bağilik, imamlığı sabit olana Allah’a 

masiyeti olmamasıyla beraber itaat etmekten imtina etmektir.” Ve “Adalet sahibinin onlarla 

savaşma hakkı vardır” sözünü şöyle şerh eder: “Yani adalet sahibi imam.” Sehnun şöyle 

demiştir: Eğer imam adalet sahibi değilse ve kıyam eden adalet sahibiyse, o zaman kıyam 

edenle beraber (adalet sahibi olmayan) imama karşı çıkmak Allah-u Teâlâ’nın dinini üstün 

kılmak için vacip olur. Ve eğer kıyam eden de imam gibi adalet sahibi değilse (ikisinden 

birine yardım etme hususunda) tevakkuf edebilirsin. Ancak canını veya malını kast ederse, o 

halde onları ondan müdafaa et… İbn-u Arafe şöyle demiştir: İmamın elinden gücünü almak 

için kıyam eden hakkında es-Sıkıliyyu şöyle demiştir: İsa, İbnu’l-Kasim’den İmam Malik’in 

radıyallahu anhum şöyle dediğini rivayet etmiştir: “(İmam) Ömer bin Abdilaziz gibiyse insanların 

onu müdafaa etmeleri ve onunla beraber savaşmaları vacip olur. Lakin değilse vacip 

olmaz. Onu ve ondan istenileni bırak. Allah, bir zalimden diğer bir zalimle intikam alır. Sonra 

da ikisinden intikam alır.” (Menhu’l-Celil, 4. cüz/456. sayfa. Mektebetu’n-Necah baskısı) 

- Hafız İbn-u Hacer rahimehullah şöyle der: “İbnu’t-Tin Davudî’nin şöyle dediğini nakletmiştir: 

Ulemanın kötülük sahibi emirler hakkında görüşleri şudur: Fitne çıkmadan ve zulüm 

olmadan imamlıktan alınmaları mümkünse vacip olur. Eğer mümkün değilse sabretmek 

vacip olur.” Ve zorla imam olmuş olan için İbn-u Hacer rahimehullah şöyle der: “Zorla üstün 

gelmiş olan sultana itaatin vacip oluşunda, onunla beraber cihad etmenin ve ona itaat etmenin 

ona karşı çıkmaktan daha hayırlı olduğu hususunda fukeha icma etmiştir. Nitekim böyle 

davranmakla kanın akması engellenmiş ve halkın huzuru korunmuş olur.” (Fethu’l-bari, 13. 

cüz/7,8. sayfalar. Daru’l-Marife baskısı h.1379) 

- Ebu Muhammed İbn-u Hazm rahimehullah şöyle der: “Kureyşten olan imama karşı 

daha hayırlı veya misli veya daha düşük (kureyşten birisi) kıyam ettiği takdirde daha evvel 

zikrettiklerimize binaen hepsine karşı (imamla beraber) savaşılır, (imamın) günah ve kötülük 

sahibi olması hali müstesna. Eğer (kureyşli imam) günah ve kötülük sahibi birisi ise ve kıyam 

eden (kureyşli) onun misli veya daha düşüğü ise, bu halde (imamla beraber) kıyam edene

54 


Bu hususu burada getirmemin sebebi şudur: Cihad ehli kardeşlerimizin 

bazıları saldırı cihadı ile savunma cihadı arasındaki farkı dikkate 

almayarak, savunma cihadında meşru olan genişliği, saldırı cihadının 

gayesiyle daraltıyorlar ve böylece imamların yukarıda geçen 

kötülemelerine muhatap oluyorlar. İslam Devleti’nin kaim olduğu, 

karşı savaşılır, zira kıyam eden daha çok münker sahibidir. Lakin kıyam eden daha adil ise, o 

zaman kıyam edenle beraber savaşmak vacip olur; çünkü bu durumda münker olan değiştirilmiş 

olur. Lakin kureyşten olmayan günah ve kötülük sahibi olanlardan hiç birisiyle beraber 

savaşmak helal değildir; çünkü hepsi münker sahibidir. Ancak biri diğerlerinden daha az günah 

ve kötülük sahibiyse, bu halde onunla beraber daha çok günah ve kötülük sahibi olanlara 

karşı savaşılır.” (El-Muhalla, 1536. sayfa. Beytu’l-Efkari’d-devliyye baskısı) 

BAHSİN HULASASI: 

Ulema itaatinden çıkılması caiz olmayan facir imam tabirini üç tür kişi için kullanmıştır: 

Bir: Fasıklığını gerektiren bazı günahları işleyen imam. 

İki: Tebasına zulmeden ve haklarını ihlal eden imam. 

Üç: Güç kullanarak zorla imam olan. 

Fakat açık bir şekilde İslam’dan çıkaran küfürlerden bir küfrü irtikâp edenleri veya İslam 

ahalisini ve topraklarını düşmanlardan muhafaza etmeyenleri veya ilahi hükümleri atıl kılanları, 

asla itaati vacip facir imam tabirine dâhil etmemişlerdir. Bunun dışında İslam’ının sabit 

olmasıyla beraber kötülüğü sadece kendi nefsine olmayıp umuma zarar verdiği takdirde ve 

tahammül sınırını aştığında kıyamın gerekliliğini tartışmışlardır. Bazıları bu durumda facir 

imamın bekası alınmasından daha zararlı olduğu takdirde ve kıyam edenler için galibiyet 

yüksek ihtimal olduğu takdirde kıyamı meşru görmüşlerdir. Hatta yukarıda geçtiği gibi İbn-u 

Hacer rahimehullah böyle davrananları Hak ehli olarak tabir etmiştir. 

İmam Ebu’l-Abbas İbn-i Teymiyye rahimehullah şöyle diyor: “Allah’ın kitabında ve 

Rasûlü’nün Sünnetinde sabit olan asıl şudur: Şeriattan ve sünnetten çıkanlara karşı savaş ile 

muayyen bir imamın itaatinden çıkanlara karşı savaş arasında fark vardır. İlkini Nebi sallallahu 

aleyhi vesellem emretmiştir, lakin ikincisini emreden nass yoktur.” (Mecmuatu’l-fetava, 4. 

cüz/276. sayfa. Daru’l-Vefa, birinci baskı h.1418) 

Bir tenbih: 

Özellikle şu zamanda Türkiye, Filistin veya Mısır gibi bazı ülkelerde bulunan islamist 

yönetimlerin İslam’ı ve onlarla muamelatın cevazı ve mahiyeti tartışılmaktadır. Bu bahse 

başlarken de söylediğim gibi bizim bu yönetimlerin kâfir ve tağut oluşunda zerre kadar 

şüphemiz yoktur. Lakin, bu konuda şüphesi olup bu islamist yönetimleri oylarıyla destekleyenlere 

veya şüphesi olmayıp küfürlerini ikrar eden lakin bunda bir maslahatı iddia edenlere 

veya bazı nizami gerekçelerle bu islamist yönetimleri oylarıyla destekleyenlere şunu söylemek 

isterim: Bu yönetimlerin İslam’ını tartışmaya açıp bu batılı bazı nassları tahrif ederek ispat 

etmeye çalışsanız da bu islamist yönetimlerin ilahi ahkâmı en azından atıl kılan facir yönetimler 

olduğunu inkâr edemezsiniz. Bu ise onların itaatinden çıkıp, onlara karşı kıyam edip 

onları yönetimden alıp yerine ilahi ahkâm ile yönetenleri getirmek için yeterli bir sebeptir. 

Hâlbuki bu islamist yönetimler ilahi ahkâmı atıl kılmak değil tebdil etmiştir. Bu ise icma ile 

küfürdür. Binaen aleyh bu islamist yönetimlere -sizin iddianıza göre Müslüman olsalar bileoy 

kullanarak destek vermek kati surette haramdır. Bilakis her müslümanın üzerine vacip 

olan Allah’tan korkmak ve bu yönetimlere herhangi bir şekilde destek mahiyeti içeren fiil ve 

sözlerden içtinap edip Allah ve Rasûlü’nün şeriatıyla hükmeden bir yönetimi ikame etmek 

için çalışmaktır.


sınırlarının mahfuz olduğu yerlerde kıtalın gayesi saldırgan kâfiri 

def etmek değil, Tevhidin İslam diyarının sınır boylarının arkalarına 

götürmek olduğunda, gaye insanları ve yeryüzünü şirkten temizleme 

olduğunda, cihad farzı ayn değil farzı kifaye oluğunda, elbette cihad 

gayesinin katıksız ehl’i-sünnet ve’l-cemaat olması aranmalıdır. Lakin 

kâfir düşman, askerlerini evimizin kapısından bir emir mesafesinde 

yığmışsa; saldırıp, dinimizi, canımızı ve ırzımızı kast ediyorsa bid’at 

ehli olsalar da düşmana karşı cihad sancağını taşıyan yalnız onlar 

olduğu için, beraber düşmanı def etmek Ehl’i-sünnet ve’l-cemaat 

menhecinin ta kendisidir. Zira İslam Dini’nin yeryüzünde muhafızları 

Ehl’i-sünnet ve’l-cemaattir. İslam Dini’ni korumak ancak bid’at 

ehli emir 84 ve tebaalarıyla veya facir emir ve tebaalarıyla mümkünse, 

bu halde bu yapılmalı, aksi takdirde eli kanlı kâfirler güçlenecek, İslam’ın 

hükümleri tümüyle atıl kılınacak ve en azından mücahidleri 

barındıracak kadar bir İslam’a sahip olan beldeler de kâfirlerin eline 

geçecek ve dolayısıyla küfre karşı evrensel cihad cephesi zarar görecek, 

belki bazı bölgelerde sona bile erecek. 85 

Evet, meselede asıl olan, kıble ehline mensup, fakat heva ve bid’at 

ehli olan fırka ve taifelerle yardımlaşmamaktır. 

84 Bahsettiğim bid’at ehli, kıbleye mensup Müslüman fırkalardır. Bid’atları büyük şirk veya küfür 

olanları kast etmiyorum. 

85 Mürted veya aslî kâfirlere karşı savaşan büyük cemaatin bid’at veya günahlara bulaşmış olduğu 

durumlarda hak ehline düşen, küfre karşı vahdeti koruyup ve Allah’a masiyet olan şeyler 

dışında itaatten çıkmamaktır. Ama aynı zamanda bu bid’at taifesi içinde hakkı ikame etmek 

de hak ehlinin üzerine vaciptir. “Ümmetimden bir taife hakkı kaim kılmakta daim olacaktır” 

hadisindeki taife için Ali bin Medini rahimehullah “Onlar hadis ashabıdır” demiştir ve 

İmam Ahmed rahimehullah “Bu taife hadis ehlinden başka kimler olabilir bilmem” demiştir. 

Bunun için ulema bu hususta varit olan nasslara bakarak cemaat kavramını iki ana manada 

değerlendirmişlerdir: Birincisi, meşru imamın etrafında toplanan topluluk ve ikincisi, hak 

üzere olan ve hakkı her daim kaim kılan topluluk. Bu iki cemaat, bazen aynı toplulukta 

birleşmiş olabilir; mesela Raşit halifeler döneminde olduğu gibi. Ve bazen birbirinden ayrı 

olur; Mesela meşru imamın bid’ate veya masiyete bulaşmış olması gibi. Bu durumda, birinci 

manada cemaate hak ehli demek elbette mümkün değildir. Zira haktan sapmış, bid’at veya 

masiyet irtikap etmiştir. Lakin facir imamın itaat ve nusret hakkını ıskat edecek sebep 

de bulunmadığı sürece ikinci manadaki cemaat, yani Hak ehli icma ile birinci manadaki 

cemaatin dâhilinde yer alması gerekir ve kıyam dışı münasip yollarla cemaatte hakkın zahir 

olması için cuhd etmesi gerekir. Özellikle büyük cemaat mürtedlere veya aslî kâfirlere karşı 

savaşmaktaysa, Hak ehlinin icmasıyla cemaate dâhil olmalı ve cemaat dâhilinde hakkı ikame 

etmekle beraber Allah’a masiyet dışı şeylerde itaat ve nusretten geri durmaması gerekir.

ي 

ي 

ف 

ي 

ب 

56 


Allah Subhanehu ve Teâlâ buyuruyor ki: 

وَ‏ دُّ‏ وا مَ‏ ا 

ً 

ُ ْ َ خ بَ‏ ال 

‏َك 

ُ ْ َ أ ْ كَ‏ ُ قَد 

أْلُون 

َ 

َ 

ُ ْ ل 

ُ ونِك 

ي‏ يُّ‏ َ ا الَّذِ‏ نَ‏ آمَ‏ نُ‏ 

عَ‏ نِ‏ تُّ‏ ْ ْ قَد بَ‏ َ د تِ‏ ال 

َ 

وا ل 

‏ْبَ‏ غ 

‏َان ً ‏َة مِ‏ نْ‏ د 

َّ تَت خِ‏ ُ ذوا بِ‏ ط 

تُ‏ خْ‏ ِ ي صُ‏ ُ د ورُ‏ ه 

‏َف ‏ْوَ‏ اهِ‏ هِ‏ مْ‏ وَ‏ مَ‏ ا 

َ اءُ‏ مِ‏ نْ‏ أ 

ال َ تِ‏ إِنْ‏ ك تُ‏ ْ تَعْ‏ قِ‏ لُونَ‏ 

ُ ُ 

‏َك 

ْ بَ‏ َّ يَّنا ل 

ُ ْ ن‏ 

ْ آ 

ْ ض 

َ أَ‏ 

“Ey iman edenler, kendinizden başkasını sırdaş edinmeyin. Onlar halinizi 

bozmaktan hiç geri kalmazlar. Size sıkıntı verecek şeyleri arzu ederler. Onların 

kinleri ağızlarından taşıp çıkmıştır. Göğüslerinde gizledikleri ise daha 

büyüktür. Şayet düşünürseniz, işte size ayetlerimizi açıkladık.” 86 

Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah şöyle der: “Allah-u Teâlâ bu 

ayette mü’minlere; kâfirlerden, Yahudilerden ve heva ehli olanlardan 

içli dışlı kimseler, yakın kimseler edinmeyi, görüşlerini almayı 

ve işlerini kendilerine havale etmeyi yasaklamıştır. Şöyle denilmiştir: 

“Senin izlediğin yola ve dinine muhalif olan hiçbir kimse ile karşılıklı 

konuşmaman gerekir.” Şair der ki: “Sen kişiye dair sorma. Onun arkadaşını 

sor. Çünkü her bir arkadaş, beraber olduğu kimseye uyar.” 

Ebu Davud Sünen’inde Ebu Hureyre’den Nebi sallallahu aleyhi vesellem’in 

şöyle buyurduğunu rivayet eder: “Kişi, arkadaşının dini üzeredir. O 

bakımdan, sizden herhangi bir kimse kiminle arkadaşlık ettiğine 

bir baksın.” 

Ve İbn-u Mes’ud’un da şöyle dediğini nakleder: “Siz, insanları 

kardeş edindikleri kimselerle değerlendirin.” Daha sonra Allah-u 

Teâlâ, yakın ilişki kurmayı neden ve hangi husustan dolayı yasakladığını 

şöyle açıklamaktadır: “Onlar halinizi bozmaktan hiç geri 

kalmazlar.” Yani onlar sizin halinizin bozulması için ellerinden gelen 

her şeyi yaparlar. Bu da şu demektir: Onlar zahiren sizinle savaşmıyor 

olsalar dahi size hileler, tuzaklar kurmakta, sizi aldatmak 

uğrunda ellerinden gelen hiçbir gayreti esirgemezler. Ebu Umame 

Rasûlallah sallallahu aleyhi vesellem’in Allah-u Teâlâ’nın “Ey iman edenler, 

86 Âl-i İmran 118


kendinizden başkasını sırdaş edinmeyin. Onlar halinizi bozmaktan 

hiç geri kalmazlar” buyruğu hakkında, “Onlar Haricilerdir” 

dediğini rivayet etmiştir. 87 .” 88 

Müfessirlerin çoğu ayette geçen sırdaşı; müşrikler, münafıklar ve 

kitap ehli olarak açıklamışlardır. Lakin ayetin kastettiklerini sadece 

bunlarla sınırlamanın bir dayanağı yoktur. Dolayısıyla Allame Şihabuddin 

el-Alusi rahimehullah ayetle alakalı şöyle der: “Nüzul sebebi özel 

olsa da hüküm geneldir. Muhakkak ki muhalifi veli edinmekte fitne 

ve fesada olasılık vardır. Bunun için sırdaşın, haricilerle tefsir edildiği 

olmuştur.” 89 

Hal bu iken, mağrip diyarı Ehli sünnet âlimleri hicri üçüncü 

asırda Ebu Yezid el-Harici’nin kaldırdığı cihad sancağı altında kâfir 

Ubeydi Devleti’ne karşı cihad etmekte hemfikir olmuşlardır. Kadı 

İyaz rahimehullah Ehli sünnet ulemasının o zamanki icmasını şöyle anlatıyor: 

“Ebu Abdullah Muhammed el-Maliki’nin hikâye ettiğine göre, 

beraberinde (Beni Ubeyde karşı savaşa) çıkanlar şunlardı: Ebu’l-Fazl 

el-Memsi, Rabi bin Süleyman el-Kettan, Ebu’l-Arab bin Temim, Ebu 

İshak es-Sibai, Ebu Abdulmelik bin Mirvan bin Mansur ez-Zahid, 

Ebu Hafs Ömer bin Muhammed el-Ğassel, Abdullah bin Muhammed 

eş-Şakiki, İbrahim bin Muhammed el-Aşşau ve başkaları. Körlüğü 

nedeniyle Ebu Meysera hariç, meşhur fakihlerden hiç kimse 

geride kalmadı. O da silahını çekmiş, savaşa çıkmak üzere şeyhlerle 

beraber insanların arasında Kiravan’da yürüyordu.” 90 

Evet, Hariciler müslümanlar için fitnesi hakikaten çok büyük olan 

şerli bir bid’at taifesidir. Zira müslümanları tekfir etmeyi ve akabinde 

canlarını ve mallarını kendilerine helal görmeyi din edinmişlerdir. 

87 Suyuti Durru’l-Mensur’da, bu hadisi İbn-u Ebi Hatim ve Tabarani ceyyid senetle tahric 

ettiklerini söyler. 

88 El-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an, Âl-i İmran 119. ayetin tefsiri. (Dar-u Alemi’l-kutub baskısı, 

h.1423) 

89 Ruhu’l-Meani fi tefsiri’l-Kur’ani’l-Azim ve’s-sebi’l-meseni, Al’i-İmran 118. ayetin tefsiri. (Daru 

İhyau’t-turasi’l-arabi baskısı) 

90 Tertibu’l-Medarik ve Takribu’l-Mesalik, cüz 2/sayfa 30. (Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye, birinci baskı 

1418)

58 


Fakat mağrip diyarında zamanın Ehli sünnet uleması kâfir Ubeydiler’e 

karşı savaşı terk etmenin zararı, Haricilerle beraber savaşmaktan 

çok daha büyük olacağını gördükleri için, bid’at ehli de olsa Ebu 

Yezid el-Harici’nin sancağı altında, İslam ve İslam halkı için çok daha 

şerli olan İsmaili Ubeydiler’e karşı cihad etmek için toplanmışlardı. 

Aralarında en meşhurlardan birisi olan Ebu İshak es-Sibai rahimehullah 

Ebu Yezid’in adamlarına işaret ederek şöyle derdi: “Bunlar kıble 

ehlindendir. Onlar ise ( Ubeydiler ) kıble ehlinden değiller. Onlar 

Allah’ın düşmanlarıdır. Allah bizi Ebu’l-Yezid ile onlara karşı muzaffer 

kılarsa onun itaatine girmeyiz. Allah ona, adil bir imamı musallat 

edip onu bizim aramızdan alacaktır. 91 ” 92 

Ve Muhammed bin Ahmed es-Serahsi rahimehullah da şöyle der: 

“Adalet ehlinden birisi bir harici taife ile beraber başka bir harici taifeye 

karşı savaşamaz. Böyle bir savaşta ancak haricilerin konumu 

güçlenecek. Zira müslümanlardan baği bir taifeyle savaşmak, tekrar 

Allah’ın emri altına girmeleri için mubah kılınmıştır. Bu durumda 

ise bu amaç gerçekleşmiyor; çünkü sadece haricilerin konumu güçleniyor. 

Adalet ehli müslümanların haricilerle beraber harbî müşriklere 

karşı savaşmalarında ise bir beis yoktur. Çünkü bu durumda küfür 

fitnesini defetmek için ve İslam’ı üstün kılmak için savaşıyorlar. 

Bu ise emredilmiş olan bir savaştır ve bu Allah-u Teâlâ’nın kelimesini 

yüceltmektir. Daha önce geçenin aksine. O ( ilk ) durumda savaş, hak 

yoldan sapmış olanı üstün kılmak içindir. Bu ( ikinci ) durumda ise 

savaş, esas yolu (hak dini) ispat etmek içindir.” 93 

Cihad hakkında konuştuğumuz zaman cihadın bu iki kısmını 

doğru değerlendirmek elzemdir. Zira içinde bulunduğumuz zamanda 

cihad, umumen savunma cihadıdır. Küfür her yerde müslümanları 

91 Bid’atların dereceleri farklıdır. Her bid’at sapıklıktır ve inkârı zaruridir, fakat kimisi daha 

büyüktür ve kimisi daha küçüktür. Her bir bid’at taifesiyle muamele sahip oldukları bid’ate, 

şiddetine ve bid’atte ısrarlarına göre olur. Bunun için her bir bid’at taifesini burada örnek 

verilen haricilere benzetmemek, her bir taifeyi kendi hallerine göre değerlendirmek lazım. 

92 Tertibu’l-Medarik ve Takribu’l-Mesalik, cüz 2/sayfa 30. (Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye, birinci baskı 

1418) 

93 Şerhu’s-siyeri’l-kebir, cüz 4/sayfa 251-252. (Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye baskısı)


muhasara etmiş olmasına rağmen cihad sancağını yükselten müslüman 

taifelerin sayısı oldukça azdır. Bu durumda gerekli olan tevhid 

üzere sebat etmek, tevhidden zerre kadar taviz vermemek ve menhec 

ve usûlde bid’at ehlinden 94 olsalar da sancak sahipleriyle birliği 

aramak, İslam vahdetini oluşturmak, hikmet ile tevhid ve sünnetin 

ikamesi ve şirk ve bid’atlerin izalesi için savaşmaktır. 95 

* * * 

94 Bahsettiğim bid’at ehli, kıbleye mensup Müslüman fırkalardır. Bid’atları büyük şirk veya küfür 

olanları kast etmiyorum. 

95 Bu cümle 73, 74, 75, 80, 82 ve 88 nolu dipnotlarda verilen ayrıntılar doğrultusunda 

anlaşılmalı.

İki Gayenin Tahakkukunu 

Sağlayacak Vesile: 

İslam Devleti

62 


İslam Devleti’nin ikamesi ümmetin en önemli vazifelerindendir. 

Ehemmiyetine rağmen bu konuyu tehir etmemin sebebi zatında 

maksut değil, maksuda vesile olduğundandır. Zatında maksut 

olan insanların topyekûn İslam şeriatına boyun eğmeleri ve Müslümanların 

topluca Allah Azze ve Celle’yi kulluklarında ifrat etmeleridir: 

“Hep birlikte Allah’ın ipine sımsıkı sarılın. Parçalanıp ayrılmayın.” 

Ebu’l-Aliye rahimehullah, Allah’ın ipi, ihlâs ve tevhittir, demiştir ve Katade 

ve es-Suddi rahimehumallah, Allah’ın kitabıdır, demişlerdir ve 

İbn-u Mes’ud radıyallahu anhu, cemaattir, demiştir. 96 Lakin bunun tahakkuku 

için güçlü, toparlayıcı ve koruyucu bir idare elzemdir. Zira bir 

topluluğun idaresi iktidar sahibi bir kişide toplanmazsa, topluluğun 

fertleri arasında anlaşmazlıklar ve bölünmeler kaçınılmazdır. Muhtelif 

ferdî maslahatları ve toplumun maslahatlarını kendi aralarında 

ve Allah Azze ve Celle’nin emriyle uyum içinde korumak için nihai söz 

sahibi bir idare zaruridir. Bu zaruretten ötürü sahabe radıyallahu anhum 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in vefatında tedfin işleriyle oyalanarak 

ümmeti başsız bırakmamak için hemen toplumun imamını belirlemekte 

acele etmişlerdir. Sahabe radıyallahu anhum her ne kadar şahıs hakkında 

ihtilaf etmişlerse de bir imamın acilen tayin edilmesi gerektiğinde 

ihtilaf etmemişlerdir ve nihayet İmam Ebu Bekir es-Sıddık 

radıyallahu anhu’nun imamlığında ittifak etmişlerdir. Bu daha sonra da 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in ayak izlerinden çıkmayan beş Raşid 

halifenin sünneti olmuştur. Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in vefatından 

sonra üç asır (30 sene) hüküm süren nebevî hilafette en önemli 

96 Bak Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, Âl-i-İmran 103. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, 

birinci baskı h.1420)


husus, nebevî siyasetin korunması ve imamlığın belirlenmesi olmuştur. 

Bu, onların miras aldıkları nebevî siyasetin lüzumuydu. Zira 

Abdullah bin Amr radıyallahu anhu Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in şöyle 

buyurduğunu söyler: “Yeryüzünün herhangi bir yerinde bulunan üç kişiye, 

başlarına bir emir tayin etmeden bulunmaları helal değildir.” 97 Hadis 

üç ve daha fazla Müslümanın bir arada bulunduklarında aralarından 

bir emir tayin etmelerin vacip olduğuna açık bir delildir. Başka 

hadislerde Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem üç kişi ve fazlasının sefere 

çıktıklarında aralarından bir emir tayin etmelerini emrediyor. 98 Bu, 

ikiden fazla Müslümanın bir ameli işlemek üzere bir araya geldiklerinde 

aralarından bir emir tayin etmelerinin vacip olduğuna delildir. 

Sefer emirliği seferdeki ortak maslahatın korunması ve ihtilafların 

engellenmesi için emredilmişse, daha büyük maslahat taşıyan ve 

daha çok ve güçlü ihtilaflara- ve ihtilafların neticesinde daha büyük 

fesatlara- sebep olan yönetim, iyiliği emretmek, kötülüğü nehyetmek 

ve cihad fi sebilillah gibi ameller için emirliğin emredilmiş olması 

çok daha kesindir. 

Bunun için İslam uleması, imamın acilen akdedilmesini icma ile 

farzı kifayettir, demişlerdir. Ebu’l-Hasan el-Maverdi rahimehullah şöyle 

der: “İmamı akdetmek icma ile vaciptir.” 99 Ve Muhammed eş-Şirbini 

el-Hatib rahimehullah şöyle der: “İmametin (İmamu’l-Azam’ın) akdedilmesi 

farzı kifayettir. Nitekim ümmet için dini ikame eden, sünneti 

muzaffer kılan, mazlumun hakkını zalimden alan, herkes için tüm 

hakları hikmet ile koruyan bir imamın varlığı zorunludur.” 100 

Ve Ebu Abdullah İbnu’l-Ezrak el-Ğırnati rahimehullah şöyle der: “Bu 

şer’î vacibin, yani imamı naspetmenin vacipliğinin hakikati, dini ve 

din ile dünya siyasetini korumada Şari’yi temsil etmesine döner. Bu 

97 Musnedu-Ahmed, 6647. hadis. (Muessesetu-Kurtuba baskısı, Şuayb el-Arnavuti’nin 

tahkikiyle) 

98 Sünen-u Ebi Davud’ta Ebu Hureyre’den (2242. hadis), Sünenu’l Beyhaki’de Ebu Said el- 

Hudri’den (10131. hadis) Sahih-u İbn-i Huzeyme ve Mustedreku’l Hâkim’de Ömer’den (2541. 

ve 1623. hadisler), 

99 El-Ahkâmu’s-Sultaniyye/sayfa 29. (Dar-u’kutubi’l-arabi, ikinci baskı h.1415) 

100 Muğni’l-muhtaç, cüz 4/sayfa 229. (Daru’l-Fikr baskısı)

64 


niyabeti itibariyle hilafet ve imamlık olarak isimlendirilmiştir. Zira 

mahlûkatın varlığında maksut olan dindir, yalnız dünya değil.” 101 

İmam İbn-i Teymiyye rahimehullah şöyle der: “İslam’daki tüm vilayetlerin 

(yönetim unsurlarının) gayesi, dinin tamamıyla Allah’ın olması 

ve kelimetullahın en yüce olmasıdır. Zira Allah Subhanehu ve Teâlâ yaratılışı 

sadece bunun için yaratmıştır ve kitapları ve Rasûlleri bununla 

göndermiştir ve Rasûl ve mü’minler bunun için cihad etmişlerdir.” 102 

Evet… İnsanların hakikati, yani yaratılış gayesi, Allah Celle ve 

Â’la’ya ibadet etmeleridir. Dolayısıyla raiyyenin maslahatlarını korumakla 

mükellef olan imamın en büyük görevi de hakikatlerine 

uygun maslahatlarını korumaktır. Bu da raiyyenin dininin korunmasıdır. 

Ve buna dâhil olmak üzere, Allah Azze ve Celle’nin emirlerini 

Rasûllullah sallallahu aleyhi vesellem’in sünnetine uygun icra ederek dünya 

siyasetlerini korumaktır. 

Ümmetin, din ve dünya işlerini şer’î devlet olmadan yürütmesi 

imkânsızdır. Nebevî siyaset ve Raşit halifelerin sünneti buna delildir. 

Müslümanların tefrikalar ve ihtilaflardan arınmaların tek yolu 

budur. Bunun için imamın naspedilmesinde ve vilayetlerin (valiliklerin) 

kurulmasında ulema icma etmiştir. Bu hususta sadece harici 

fırkalarından Necdetler ve mutezileden Ebu Bekr el-Asam ve el-Ğuta 

muhalefet etmiştir. Böylelerinin muhalefeti ise ulemanın icmasına 

zarar vermez. 

“Pekâlâ, risalenin konusu olan cihadın gayeleri bağlamında bil 

husus İslam Devleti cihadın gayesi olduğunu nereden çıkardın?” denilse, 

derim ki: 

Cihad fi sebilillah’ın umumen ve kıtalın hususen 103 tevhidin ikamesi 

ve şirkin izalesi için teşrî edildiği daha önce geçmişti. Lakin 

101 Bedeiu’silk fi tabaii’l-mulk, cüz 1/sayfa 71. (Vizaratu’l-İlam, İrak, birinci baskı) 

102 Mecmuatu’l-fetava, cüz 28/sayfa 38. (Daru’l-Vefa, birinci baskı h.1418) 

103 Umumen cihad fi sebilillah kavramı dil, mal ve can ile dinin ikamesi için cuhd etmenin 

üç türüne de şamildir. İmam Ahmed, Ebu Davud, en-Nesei ve başkaları Enes bin Malik 

radıyallahu anhu’dan naklederek tahric ettikleri sahih hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi ve-


kıtal yoluyla ikamesi emrolunan tevhidi ve izalesi emrolunan şirki 

daha kesin tahdit etmek ve daha açık tarif etmek mümkün değil midir 

acaba? Bu sorunun cevabı: Evet, mümkündür. Allah Subhanehu ve 

Teâlâ’nın “Fitne kalkıncaya ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla 

savaşın” buyruğunda fitneden kastın ulemanın ittifakıyla şirk 

olduğu yukarıda geçmişti. Şu halde ayetin zahirinden anlaşılan her 

türlü şirkin yokluğuna kadar savaşmakla emrolunmuş olmamızdır. 

Lakin İslam hukukuna bakıldığında zimmet ehli de imamın korumakla 

yükümlü olduğu raiyyedendir. İslam Devleti’nin idaresi altında 

yaşayan zimmînin de Müslüman gibi canı ve malı haramdır ve 

şeriatın koruması altındadır. Bununla beraber sahip olduğu dinini 

zimmet akdine muhalefet etmeme şartıyla hür yaşayabilmektedir. 

Yani bir Hıristiyan veya bir Yahudi şirk olan dinini İslam Devleti’nin 

himayesi altında icra edebilmektedir. Şu halde mezkûr ayetteki şirk 

mutlaktır, dersek zimmîlerin canları da kast edilmesi gerekirdi. Çünkü 

zimmîler de şirk ehlidir. Lakin zimmîlerin can ve mallarını haksız 

kast etmek birçok nassla haram kılınmıştır. O halde zimmî müşriklere 

can ve mal emniyetini kazandırmış olan nedir? ... El cevap: İbadetlerinde 

Allah Celle ve Â’la’ya ortak koşanlar olsalar da hâkimiyette 

–velev ki cebren de olsa– Allah Subhanehu ve Teâlâ’yı ifrat etmeleri, yani 

tevhidin ve şer-î ahkâmının hâkimiyetine boyun eğmeleridir. Başka 

bir deyimle, tevhidin ve şeriatın mutlak hâkimiyetini ve şirkin ve 

ehlinin mutlak zilletini akdeden zimmet anlaşmasını kabul etmeleri 

ve boyun eğmeleridir. Lakin zimmet akdine muhalefet durumunda 

asli haline, yani harbi oluşuna geri dönerler. Şu halde mezkûr ayette 

savaşın gayesini hâkimiyette tevhidin ikamesi ve hâkimiyette şirkin 

izalesiyle tarif etmek doğru olur. 

Bunun için şunu açık söylemek lazım: Kıtal ile mahsus manasıyla 

cihad fi sebilillah’ın hedefi, yalnız kâfirlerin kanını akıtmak değil 

-bu her ne kadar kendi zatında büyük bir maslahat olsa da- ve saf, 

tamamıyla her türlü şirkten arınmış bir dünya ve katıksız hadis ehli 

bir devlet -her ne kadar bu iki hal muhakkak ki umumî cihadın hedefleri 

olsa da- değildir; lakin Allah Azze ve Celle ve Rasûlü sallallahu aleyhi 

sellem “Müşriklere karşı mallarınızla, canlarınızla ve dillerinizle cihad edin!” demiştir. Lakin, 

hususen cihada can ile cihad ederek, yani kıtal yoluyla dini ikame etmek manası ıtlak edilir.

66 


vesellem’in tek söz sahibi oldukları bir arzdır. Yani teşriin ve tenfizin 

mesnedi yalnız Kur’an ve Sünnet olduğu, emirler ve nehiyler yalnız 

Kur’an ve Sünnetten okunduğu… Müslümanların hâkim oldukları 

bir arzdır. Dolayısıyla cihadın hedefi, hâkimiyet ve hâkimiyetin teşekkül 

ettiği İslam Devleti olmak zorundadır. İslam Devleti’ni kast 

etmeyen, şeriat dışında başka idare biçimlerinin kabulüne de açık 

olan cihad hareketleri istikametten sapmış, meşruiyeti olmayan dalalet 

fırkalarıdır. 

Bu noktada şer’î devletten ve devletle alakalı bazı mevzulardan 

bahsetmek gerekecektir. Her ne kadar İslam Devleti zatında risalenin 

tek konusu olmasa da özellikle zamanımızdaki ehemmiyeti açısından 

en azından bazı meselelere ihtisar ile değinmek istiyorum. Bu 

meseleler şunlardır: 

1. Devletin tarifi ve rükünleri nedir? 

2. Devlet ne ile meşruiyetini kazanır? 

3. Devletin taaddüdü caiz midir? 

4. Müslümanların devletle ilişkisi nedir? 

1. Devletin Tarifi ve Rükünleri: 

Lügatte devlet ( دول ة ) deele ( دال ) nin mastarıdır ve bir halin 

dönmesi, intikal etmesi ve elden ele geçmesi manalarına gelir. Özellikle 

devlet lafzı, harpte zaferin bir gruptan bir gruba intikal etmesi, 

muzaffer olması manasında kullanılmıştır. Galip gelene ve üstün 

olana da bundan ötürü “devlet sahibi” denilmiştir ve böylece devlet 

üstünlük ve galibiyettir, denilmiştir. 

Buradan intikal ederek ıstılahî manada devletin de en esasi belirtisi, 

güç ve yönetmeye temkin sahibi olmak olmuştur. Devletin gücünü 

ve siyadetini (egemenliğini) imam ve ona tebaiyet ile valilikler 

temsil ettiği için İslam’ın ilk çağlarında siyasi nizam hilafet, emirlik, 

imamlık veya sultanlık gibi siyasi nizamı devlet sahibinin zatıyla 

teşhis eden isimlerle tabir edilirdi. Çünkü devletin hakikati devlet

َّ 

ّ 

ي 

ف 

ب 

َّ 

ّ 

ي 

ْ 

ي 

ي 

ف 

ي 

ن 

ي 

ي 

شْ‏ 

ب 

ف 

ن َ 

َ 


sahibinin siyadete temkinidir, yani güç ve şevkete sahip olmasıdır. 

Bu temkini ya Müslümanların ileri gelenlerinin desteğini alarak elde 

etmiştir veya zorla elde etmiştir. Her haliyle şeriatin icrasına, topluluğun 

bütünlüğünü ve maslahatlarını korumaya ve düşmanları def 

etmeye temkin sahibi olmalıdır. İlklerin ifadesiyle emirliğin veya 

sonrakilerin tabiriyle devletin tanımında aranan en esasi sıfat da budur: 

Temkin. Buna şu ayetler delildir: 

ْ َ عْ‏ رُ‏ وفِ‏ 

‏َق ‏َامُ‏ وا الصَّ‏ ال َ وَ‏ آت ‏َوُ‏ ا الز َّ َ كة ِ ل َ وَ‏ أ ‏َمَ‏ رُ‏ وا 

ْ أَرْ‏ ضِ‏ أ 

ِ ي ال 

نَ‏ َ وْ‏ ا عَ‏ نِ‏ ال 

َ ة 

ْ ُ ْ ن َ ك رِ‏ 

وَ‏ 

ْ ُ 

الَّذِ‏ نَ‏ إِنْ‏ مَ‏ ك َّ َّ ناه 

“Onlar ki, eğer kendilerine yeryüzünde temkin verirsek (iktidar mevkiine 

getirirsek) namazı kılarlar, zekâtı verirler, iyiliği emrederler ve kötülüğü yasaklarlar.” 

104 

Bu ayet-i kerimede, yeryüzünde dinin aslına ve teferruatına 

ilişkin tüm hükümlerin infazı için güç ve otoritenin, yani 

temkinin şart olduğuna açık işaret vardır. Bunun için âlimlerden 

bazıları, “onlar” Raşit halifelerden Ebu Bekir, Ömer, Osman 

ve Ali’dir, demişlerdir. Çünkü الذ‏ “onlar” bir önceki ayete 

‏ُوا رَ‏ بُّ‏ َ نا الل 

“Rab- “Onlar الَّذِ‏ نَ‏ ْ أُخ رِجُ‏ وا مِ‏ نْ‏ دِ‏ َ رِ‏ هِ‏ ْ بِ‏ ِ غَ‏ حَ‏ ق ٍ إِل أَن ْ ُ يَقول 

bimiz Allah’tır” demelerinden başka bir sebep olmaksızın haksız 

yere yurtlarından çıkarıldılar”, yani muhacirlere dönüyor, demişlerdir. 

Muhacirlerin arasından da halife olmuş olan sadece dört tane 

vardır; bunlar da Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali radıyallahu anhum’durlar. 

َ َ ا 

ِ لَ‏ 

َ الصَّ‏ الِ‏ َ ْ خ َ لِف‏ 

نَ‏ آمَ‏ نُ‏ وا مِ‏ ن ِ لُوا 

نَ‏ مِ‏ نْ‏ قَبْ‏ لِهِ‏ مْ‏ وَ‏ لَيُ‏ مَ‏ كّ‏ نَ‏ نَّ‏ ل 

ِ ِ مْ‏ أَمْ‏ ً نا يَعْ‏ بُ‏ د ِ ي ل يُ‏ 

‏ْف 

‏َئِ‏ ك 

‏ُول 

فَأ 

ُ ْ وَ‏ ع 

ْ ك 

وَ‏ عَ‏ د 

‏َف 

اسْ‏ تَ‏ خ 

َ ُ مْ‏ دِ‏ ي‏ 

َ اتِ‏ لَيَسْ‏ ت 

نَ‏ ‏ُمُ‏ الَّذِ‏ ي ارْ‏ ت ضَ‏ َ 

ِ ي ش 

ِ كُ‏ ون 

َ اسِ‏ ق 

ْ أَرْ‏ ضِ‏ ك 

نَّ‏ ‏ُمْ‏ ِ ي ال 

‏َيُ‏ بَ‏ د نَّ‏ ‏ُمْ‏ 

َ ُ مْ‏ وَ‏ ل 

ل 

َ ً يْئا وَ‏ مَ‏ نْ‏ َ ك َ ف رَ‏ بَ‏ عْ‏ َ د ذَ‏ لِكَ‏ 

َ 

ُ ونَ‏ 

ِ 

َ 

ُ ون 

ُ ُ ال 

َ ه 

‏َّذِ‏ 

َّ ُ ال 

َ الل 

الَّذِ‏ 

َ وْ‏ 

ْ ل 

مِ‏ نْ‏ بَ‏ عْ‏ دِ‏ خ 

104 El-Hac 41

68 


“Sizden iman edip salih ameller işleyenlere Allah şöyle va’d buyurdu: 

Kasem olsun ki onlardan evvelkileri istihlaf ettiği (hâkim kıldığı) gibi kendilerini 

de yeryüzünde muhakkak istihlaf edecek (hâkim kılacak) ve elbette 

onlara kendileri için razı olduğu dinleri için temkin (icra kudreti) verecek 

ve elbette onları korkularının arkasından güvene erdirecek. Hakkımda hiç 

bir şeyi şerik koşmayarak hep Bana ibadet edecekler. Kim de bundan sonra 

küfranda bulunursa artık onlar hep fasıklardır.” 105 

Allah Subhanehu ve Teâlâ bu ayet-i kerimede yeryüzünde istihlafı (egemen 

olmayı) tanımlarken İslam Dini’ni icra edebilmek için temkin 

ile tanımlamıştır. Kendilerinde ve çevrelerinde tevhidi ikame ederek, 

şirki izale ederek ve İslam şiarlarını zahir kılarak güvene kavuşacaklarını 

va’d buyurmuştur. Lakin bunun için arza galip ve egemen olmak 

(istihlaf) elzemdir. 

Binaen aleyh devletin tanımında en esasi unsur, güç ve egemenliktir. 

Bunun için İslam uleması Dar’ın tarifinde ve aldığı hükümde daima 

egemen olan galibiyete bakmışlardır. Es-Serahsi rahimehullah şöyle 

der: “Ebu Yusuf ve Muhammed’den rahimehumallah şöyle gelmiştir: 

Şirk hükümlerini izhar ederlerse Darlar’ı Daru’l-harp olmuştur. 

Çünkü bir yerin bize veya onlara nispet edilmesi o yerde mevcut güce 

ve galibiyete göredir. Bunun için her ne yerde şirk hükümleri zahir 

ise orada güç müşriklerin elindedir ve Darlar’ı da Daru’l-harp’tır. Ve 

her ne yerde İslam hükümleri zahir olursa orada güç Müslümanların 

elindedir.” 106 

Ve Ebu Muhammed İbn-i Hazm rahimehullah şöyle der: “Dar ancak 

onda galip ve hâkim (egemen) olana ve ona sahip olana nispet edilir.” 

107 

105 En-Nur 55 

106 El-Mebsut, 10. cüz/sayfa 93. (Daru’l-Fikr, birinci baskı h.1421) 

107 El-Muhalla, sayfa 2107. (Beytu’l-efkari’d-devliyye baskısı)


Görüldüğü gibi bir beldede devleti oluşturan, o belde ve ahalisine 

egemen olandır. Beldenin nispeti doğrudan devletedir; lakin 

halkın değil. Çünkü devletin egemenliği için halkın rızası ve ihtiyarı 

zorunlu değildir. Bilakis ikinci maddede görüleceği gibi devletin 

inşası halkın iradesine muhalif veya muvafık veya kısmen muvafık 

gerçekleşebilir. Devletin inşasında en önemli husus, siyadeti infaz 

edebilecek şevkete sahip olmasıdır. 

Binaen aleyh ulema İslam Devleti için üç rükün belirlemiştir: 

1. Raiyye: Müslümanlardan ve zimmîlerden tekevvün eden halk. 

2. Dar: Raiyyenin daimi surette ikamet ettiği muayyen bölge. 

3. Siyadet (egemenlik): Nizamın masdarı Kur’an ve Sünnet, devletin 

zatında müşahhas olduğu imam ve naspettiği vilayetler. 

2. Devlet Nasıl Meşru Olur: 

Devletin meşruiyeti Ehli sünnet ulemasının ittifakıyla üç yoldan 

biriyle hâsıl olur: 

Birinci yol: 

Ehlu’l-halli ve’l-akd’ın imama beyat etmesi. 

Bu maddede üç mesele var: 

Birinci mesele: Ehlu’l-halli ve’l-akd kimdir? 

Bu grup insanlar ulema arasında hepsi aynı grubu tabir eden değişik 

lafızlar ile isimlendirilmişlerdir. Bazıları İhtiyar ehli, bazıları 

İçtihad ehli, bazıları da Görüş ve Tedbir ehli olarak tabir etmişlerdir; 

lakin ekser ulema bu kişilere Ehlu’l-halli ve’l-akd demişlerdir. 

Kullanılan isimler değişik olsa da hepsi hakikatlerinde aynı olan 

kişileri tarif etmişlerdir: Ehlu’l-halli ve’l-akd, insanların genel hacet 

ve maslahatlarında müracaat ettikleri âlimler ve topluluğun önder 

kişileridir. Yani bir topluluğun genel hacet ve maslahatlarında 

görüşlerine başvurdukları, istişare ettikleri ve tevcihler sordukları

70 


kişilerdir. Dolayısıyla Ehlu’l-halli ve’l-akd’i belirleyen muayyen bir 

mevki değil, topluluğun fertlerinin teveccühüdür. İşte bundan ötürü 

Ehlu’l-halli ve’l-akdın bey’at etmesiyle imamın imamlığı gerçekleşir 

ve halkın, fertlerine seçilen imama bey’at etmeleri vacip olur. Çünkü 

Ehlu’l-halli ve’l-akd, halkın dinî ve dünyevî işlerini tevelli ettikleri 

hakiki önderleridirler. Bu kişilerin desteği ve itaatiyle imam halka 

egemen olur. 

Ehlu’l-halli ve’l-akdden olacak kişilerde aranan şartlar: 

Ebu’l-Hasan el-Maverdi rahimehullah Ehlu’l-halli ve’l-akd için aranan 

muteber üç şartı şöyle sayar 108 : 

1. Adalet sahibi, yani dinen müstakim olması. 

2. İmamlığın muteber şartlarına icabet edeni ve imamlığa müstahak 

olanı görebilecek ilim sahibi olması. 

3. İmamlığa en iyi olanı seçmesini sağlayacak görüş ve hikmet 

sahibi olması. 

İkinci mesele: İmam olacak şahıs 

hangi şartlara haiz olmalı? 

Ulema Müslümanların işlerine bakacak olan genel Emire ilişkin 

bazı şartlar tayin etmişlerdir. Bunların bazılarında ittifak etmişlerdir 

ve bazılarında da ihtilaf etmişlerdir: 109 

Bir: Müslüman olması. 

İki: Mükellef olması. 

Üç: Erkek olması. 

108 Bak El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, sayfa 31. (Daru’l-Kitabi’l-arabi, ikinci baskı h.1415) 

109 Bak El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, el-Maverdi, sayfa 31-32. (Daru’l-Kitabi’l-arabi, ikinci baskı 

h.1415) ve El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Ebu Yala, sayfa 20. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye baskısı 

h.1421)


Dört: Hür olması. 

Beş: Adalet sahibi olması. Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah 

şöyle der: “İmamlığın bir fasık için akdedilmesinin caiz olmayışında 

ümmette ihtilaf yoktur.” 110 

Altı: Müçtehid olması. Ebu İshak eş-Şatibi rahimehullah şöyle der: 

“İmamutu’l-Kubra, ancak şer-î ilimlerde içtihad ve fetva mertebesine 

nail olmuş olan için gerçekleşeceği hususunda ulema ittifakı nakletmişlerdir”. 

111 

Yedi: Kifayet sahibi olması. Yani raiyyenin dinî ve dünyevî maslahatlarını 

tedbir edebilmesi için siyaset ve görüş sahibi olması, düşmana 

karşı cesaretli, had cezalarının infazında tavizsiz ve mazlumun 

hakkını sormakta korkusuz olması ve imamlığını doğru icra etmekte 

mani olacak körlük, sağırlık veya dilsizlik gibi bedensel kusur sahibi 

olmaması. 

Sekiz: Kureyşli olması. Bu şart nassla sabittir. Mesela İmam Ahmed 

rahimehullah’ın Enes radıyallahu anhu yoluyla tahric ettiği mütevatir hadiste 

Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem “İmamlar Kureyştendir” buyuruyor. 

Ve Ehli sünnetin icmasıyla sabittir. Ebu Zekeriya en-Nevevi 

rahimehullah şöyle der: “Hadisler hilafetin Kureyşe mahsus olduğuna 

açık delildir. Kureyş haricinde akdedilmesi caiz değildir. Bu hususta 

sahabe, tabiin ve onlardan sonrakiler arasında icma vardır.” 112 Bu 

mevzuda muhalefet sadece Haricilerden, Mutezilenin ekserinden ve 

bazı mürcielerden gelmiştir. 

110 El-Camiu li ahkâmi’l-Kur’an, el-Bakara 30. ayetin tefsiri. (Dar-u Âlemi’l-kutub baskısı, 

h.1423) 

111 El-İtisam, 3. cüz/sayfa 42. (Mektebetu’t-Tevhid baskısı) 

112 El-Minhacu Şerh-u Sahih-i Müslim, 12. cüz/sayfa 200. (Dar-u İhyai’t-turasi’l-arabi, ikinci 

baskı h.1392)

72 


Üçüncü mesele: Bey’at, Ehlu’l-halli ve’lakd’tan 

kaçıyla sahih olur? 

Bu mevzuda bazı meseleler var: 

Birincisi: İmamlık adayı olanın imamlığının sahih olması için 

Ehlu’l-halli ve’l-akdin bey’at etmesi kâfidir, topyekûn halkın değil. 

Bu bey’ata ulema bey’atu’l-inikat demiştir. Bu bey’atla imamlık adayı 

sahih ve meşru imam olmuştur. Ve bundan ötürü halkın her ferdine, 

imama bey’at etmesi vacip olur. Bu bey’ata da ulema bey’atu’l-âmme 

demiştir. Dolayısıyla halkın bey’atı (bey’atu’l-âmme) Ehlu’l-halli 

ve’l-akdin bey’atına (bey’atu’l-inikat) tabidir. 113 

İkincisi: Bey’atu’l-inikat için Ehlu’l-halli ve’l-akdın kaçı gerekir 

mevzusunda ulema arasında ihtilaf vardır. Ehlu’l-halli ve’l-akdin icmasını 

şart koşanlardan, sadece aralarından birisinin bey’at etmesini 

kâfi görene kadar tüm görüşler mevcuttur. Kadı Ebu Ya’la ve İmam 

İbn-i Teymiyye rahimehumallah’ın tercihlerine göre Ehlu’l-halli 

ve’l-akdin cumhurunun bey’at etmesi gerekir. Lakin racih olan –Allah-u 

Â’lem- güç ve temkinin hâsıl olacağı kadar sayıda birilerinin 

bey’at etmesinin kâfi olmasıdır. Bu vaziyete göre bir kişi de olabilir, 

azınlık da olabilir veya cumhur da olabilir. Önemli olan bey’at 

edenlerin sayısıyla temkin ve şevketin hâsıl olmasıdır. İmam İbn-i 

Teymiyye rahimehullah şöyle der: “Bazıları imamlığın tek kişinin bey’at 

etmesiyle gerçekleşeceğini söylerler. Bu, sünnet imamların sözlerinden 

değildir. Bilakis onlara göre imamlık, şevket ehlinin onaylamasıyla 

gerçekleşir. Şevket ehli, imamlık adayı kişiyi imamlığı hususunda 

onaylamadan evvel imam olamaz. Zira onların itaate girmeleriyle 

imamlığın gayesi hâsıl olur. Çünkü muhakkak ki imamlığın gayesi 

ancak kudret ve hâkimiyet ile hâsıl olur. Bunun için kişiye, kendisiyle 

kudret ve hâkimiyetin hâsıl olduğu bir bey’at ile bey’at edilirse imam 

olur.” 114 Genelde şevket, cumhurun itaati ve desteği ile hâsıl olur. Bu 

doğrudur; lakin imamlığın geçerliliği için cumhurun bey’atının şart 

113 Bak el-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Ebu Ya’la, sayfa 24. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye baskısı h.1421) ve 

el-Vecizu fi fıkhı’l-hilafe, sayfa 51-52. (Daru’l-ilami’l-duveli baskısı) 

114 Minhacu’s-sunneti’n-nebeviyye, cüz 1/sayfa 527. (Yayın evi yok, birinci baskı h.1406)


olduğunu gösteren bir delil yoktur. Ayrıca şevketin, azınlıkta hatta 

tek kişide olduğu bazı beldelerde hem geçmişte hem de hazırda daima 

görülmüştür. 

İkinci yol: 

Hazır imamın halefini ahdetmesi veya 

Ehlu’l-halli ve’l-akda belirlediği adaylardan 

birisini tayin etmelerini ahdetmesi. 

Bu yol ile imamlığın naspedilmesi Ehli sünnet ulemasının ittifakıyla 

kabul edilmiştir. Ebu’l-Hasan el-Maverdi rahimehullah şöyle der: 

“İmamlığın öncekinin ahdetmesiyle geçerliliğine gelince, bunun 

cevazı yönünde icma var olmuştur ve ittifak ile sahihtir.” 115 Hatta 

Ebu Muhammed İbn-u Hazm rahimehullah’a göre bu yol imamı belirleme 

yolları içinde en iyi olanıdır. Nitekim bu ümmetin en hayırlıları 

da bu yolu tercih etmişlerdir. Ebu Bekir es-Sıddık radıyallahu anhu halefi 

olarak Ömer el-Faruk radıyallahu anhu’yu ahdetmiştir ve Ömer radıyallahu 

anhu belirlediği altı kişinin arasından birini seçmelerini ahdetmiştir. 

Hatta insanlığın en hayırlısı sallallahu aleyhi vesellem bu yolu izlemiştir ve 

kendisinden sonra ümmetin başına halifesi İmam Ebu Bekir es-Sıddık 

radıyallahu anhu’yu tayin etmiştir. 

Elbette halef olarak tayin edilen kişinin imamlık şartlarına haiz 

olması şarttır. Ayrıca racih görüşe göre Hal ve akd ehlinin de onayı 

ve bey’atına muhtaçtır. 116 

Üçüncü yol: 

İmamın güç kullanarak galip gelmesi. 

Ehli sünnet uleması silah gücüyle üstün gelen ve şeriatı icra ederek 

siyasi istikrarı sağlayan imamın imamlığını sahih ve kendisine itaati 

vacip görmüştür. İmam eş-Şafii rahimehullah şöyle der: “Her kim kılıçla 

hilafeti ele geçirir, halife olarak adlandırılır ve insanlar da altında 

115 El-Ahkamu’s-sultaniyye, el-Maverdi, sayfa 39. (Daru’l-Kitabi’l-arabi, ikinci baskı h.1415) 

116 Bak Minhacu’s-sunneti’n-nebeviyye, cüz 1/sayfa 532-533. (Yayın evi yok, birinci baskı 

h.1406)

74 


toplanırsa o halifedir.” 117 Ve İmam Ahmed rahimehullah şöyle der: “Kim 

kılıçla galip gelerek halife olursa ve Emiru’l-mü’minin ismini alırsa 

Allah’a ve ahiret gününe iman etmiş hiç kimseye onu imam kabul 

etmeyerek gecelemesi helal değildir. İster iyi ister kötü olsun.” 118 Ve 

Hafız İbn-u Hacer el-Askalani rahimehullah şöyle der: “Zorla üstün gelmiş 

olan sultana itaatin vacip oluşunda, onunla beraber cihad etmenin 

ve ona itaat etmenin ona karşı çıkmaktan daha hayırlı olduğu 

hususunda fukeha icma etmiştir. Nitekim böyle davranmakla kanın 

akması engellenmiş ve halkın huzuru korunmuş olur.” 119 

Muhakkak bu yol imamlığın belirlenmesinde asıl olan yol değildir. 

Ancak ilk iki yol ile imamın tayini mümkün değilse ve bir lider 

silah zoruyla şeriatın infazı, halkın maslahatlarını koruyabilmek ve 

onlardan zararları def edebilmek için siyasi ve askerî kudreti ve temkini 

oluşturursa zaruretten kabul edilir. Zira imamlığın maksudu 

olan temkin hakkında hâsıl olmuştur. Bu, özellikle fitne zamanları 

ve ümmetin imamdan yoksun olduğu zamanlar için geçerlidir. Misal, 

imamın vefatı veya herhangi bir sebepten ötürü imamlıktan ayrılması 

akabinde imamlık iddiasında bulunan taraflar arasında fitne 

çıktığında fitneyi söndürebilecek, toplumun birliğini sağlayacak ve 

dini ikame edecek biri, taraflara galip gelir ve imamlığını ilan ederse 

muhakkak sahih olur ve herkesin itaati vacip olur. Ebu Zekeriya 

en-Nevevi rahimehullah şöyle der: “İmam ölür ve imamlık şartlarını karşılayan 

birisi istihlaf edilmeden (yani imamın halefi olarak ahdedilmemesi) 

ve bey’at verilmeden (yani Ehlu’l-halli ve’l-akdden bey’at 

almadan) imamlığa kalkışır ve insanları gücü ve ordusuyla itaate 

zorlarsa Müslümanların bütünlüğünün sağlanması için hilafeti geçerli 

olur.” 120 Veyahut zamanımızda olduğu gibi imamın aslen olmadığı 

ve Ehlu’l-halli ve’l-akdi teşkil eden âlim ve emirler ihtilaflar içinde 

olduğu ve bir imamda bir türlü ittifak edemedikleri bir vakada, 

ümmetin dinî ve dünyevî maslahatlarını korumak, Tevhidi ve şeriatı 

kaim kılmak için imamlığa ehil birisi ortaya çıkar ve Müslümanlara 

117 El-Vecizu fi fıkhı’l-hilafe, sayfa 60. (Daru’l-ilami’l-duveli baskısı) 

118 El-Ahkamu’s-sultaniyye, Ebu Yala, sayfa 23. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye baskısı h.1421) 

119 Fethu’l-Bari, cüz 7/sayfa 13. (Daru’l-Marife baskısı h.1379) 

120 Ravzatu’t-talibin, cüz 7/sayfa 266. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye baskısı)


zorla üstün gelirse 121 elbette imamlığı sahih olur ve herkesin itaati 

vacip olur. Hatta böyle bir vakada imamlık şartlarına haiz ve kudret 

ve temkin ehli olan birisine zorla da olsa imamlığı tevelli etmesi 

vacip olur. Zira Müslümanların en önemli maslahatları ümmetin 

vahdetine ve şevketine bağlıdır. Ümmetin maslahatlarını kudret ile 

beraber tehir etmek ise elbette caiz değildir. Buna bir de bütün İslam 

beldelerinin kâfirler ve mürted uşakları tarafından işgal altında olduğunu 

eklediğimizde, Müslümanları zilletten çıkarmak ve din ve 

din ehlini aziz kılmak için cihad eden, dinde istikametini ispat etmiş 

ve ümmetin önderleri tarafından tezkiye edilmiş imamlığa ehil olan 

birisi zorla da olsa siyadetini ilan ederse elbette müslümanın icabeti 

kesin ve itaati tam olması gerekir. 

Hulasa olarak, zorla imamlığa gelen için ulemanın, o kişinin 

imamlığının sıhhati için iki şart aradığını söylemek mümkündür: 

Birincisi: İmamlık şartlarına haiz olması. 

İkincisi: Fitnenin engellenmesi, Müslümanların vahdetini sağlamak 

veya dinin ikamesi gibi bir maslahatın varlığı. 

Ebu Hamid el-Ğazzali rahimehullah şöyle der: “Hilafete kalkışan kişide 

ilim ve takva yönünden kusur bulunursa ve azledilmesi halinde 

karşı koyulmayacak bir fitnenin çıkmasından korkulursa onun 

imametinin geçerliliğine hükmederiz. Zira böyle bir durumda, ya 

imam değişimi sebebiyle bir fitne kızıştırırız ve zikrettiğimiz şartların 

eksikliği sebebiyle Müslümanları meydana gelecekten daha büyük 

bir zarara sokmuş oluruz. Nitekim şartları ispat etmenin gayesi 

maslahatın korunmasıdır. Binaenaleyh, fazilet uğruna asıl maslahat 

yıkılmaz. Bu, bir saray inşa etmek için şehri yıkmaya benzer. Veyahut 

da ülkenin halifesiz olduğuna ve hükümlerin geçersiz olduğuna 

hükmederiz ki bu muhaldir. 

121 Zorla üstün gelmekten kast edilen, Müslümanlara zulmederek ve haksız yere imam olmak 

değildir. Zorla üstün gelmekten kast edilen, beldenin Ehlu’l-halli ve’l-akdi teşkil eden 

âlimlerinin ve emirlerinin ihtiyarı olmadan veya onlarla istişare edilmeden imamlığın ilan 

edilmesidir. İmamlığın akdedilmesinde asıl ihtiyar ehlinin ihtiyarı olduğundan, onların 

görüşüne sunulmadan imamın akdedilmesi zorla olmuş oluyor.

76 


Hâlbuki biz bağilerin kendi ülkelerinde verdikleri hükümlerin 

buna ihtiyaçlarından ötürü geçerliliğine hükmediyoruz. Şu halde 

zaruret ve ihtiyaç vaki olduğunda nasıl olur da imametin sıhhatine 

hükmetmeyiz?” 122 

Evet! Değiştirildiği takdirde muhtemel fitnenin engellenmesi için 

aranan şartlara haiz olmayan imamın imamlığı dahi geçerli olursa, 

imamın aslen bulunmadığı ve Müslümanların paramparça oldukları 

ve kâfirlerin işgali altında oldukları bir zamanda şartlara haiz olan ve 

Müslümanları birleştiren ve kâfirlere karşı cihad eden ve şeriatı en 

üstün kılan imamın imamlığı daha evlasıyla sahih olur. Bu durumda 

şeriatın ikamesini gaye edinmiş ve bunun için hareket eden her 

Müslümanın tek cevabı, imamın itaatine girmek ve onu desteklemek 

olabilir. 

3. Devletin Taaddüdü Caiz midir: 

Yani aynı zamanda birden fazla devletin bulunması caiz midir? 

Bu konuda sünnette sabit olan ve asıl olan imamlığın tek olmasıdır. 

Ebu’l-Hasan el-Maverdi rahimehullah şöyle der: “İki beldede iki ayrı 

imam için imamlık akdedilirse ikisinin de imamlığı geçersiz olur; 

çünkü aynı zamanda ümmetin iki imamı olması caiz değildir.” 123 

Ancak aynı zamanda imamların birden fazla olmasını zorunlu kılan 

sebepler varsa bazı âlimler imamların taaddüdüne cevaz vermişlerdir. 

Ebu Abdullah İbnu’l-Ezrak rahimehullah şöyle der: “İmamın 

tek olması şartı imkânlar buna müsaade etmezse zorunlu değildir. 

El-Ubey’in İbn-u Arafe’den naklettiğine göre o “Eğer imamın bulunduğu 

yer, verdiği hükümlerin bazı uzak bölgelerde uygulanmayacağı 

kadar uzaklıktaysa o zaman bu uzak bölgelerde başka bir imamı naspetmek 

caiz olur” dermiş.” 124 Ve Ebu Abdullah el-Mazeri rahimehullah 

şöyle der: “Aynı asırda iki imamın akdedilmesi caiz değildir. Lakin 

müteahhir usulcülerden bazıları müslümanların diyarı genişlediğinde 

ve bölgeler arası mesafe imamdan gelen haber ve emirlerin bazı 

122 İhya-u Ulumi’d-Din, cüz 1/sayfa 115. (Daru’l-Marife baskısı) 

123 El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, el-Maverdi, sayfa 37. (Daru’l-Kitabi’l-arabi, ikinci baskı h.1415) 

124 Bedeiu’silk fi tabaii’l-mulk, cüz 1/sayfa 76-77. (Vizaratu’l-İlam, İrak, birinci baskı)


bölgelere ulaşamayacak kadar uzaklıkta olduğunda ve bundan ötürü 

işlerini yürütecek bir imama ihtiyaç duyduklarında bunun caiz olduğuna 

işaret etmişlerdir.” 125 Ve Ebu Abdullah el-Kurtubi rahimehullah 

şöyle der: “...Bu (aynı zamanda) iki imamın naspedilmesinin yasak 

olduğuna delildir. Çünkü böyle bir durum nifaka, ihtilaflara, bölünmelere, 

fitnelere ve nimetlerin zail olmasına sebep olur. Lakin bölgeler, 

mesela Endülüs ve Horasan bölgeleri gibi birbirinden uzak ve 

ayrılmış bir vaziyetteyse o zaman caiz olur.” 126 Ve İmam İbn-i Kesir 

rahimehullah şöyle der: “İmamu’l-Harameyn, Üstaz Ebu İshak’tan bölgelerin 

birbirinden uzak ve aralarındaki mesafe büyük olduğunda 

iki ve fazla imamın nasbeldilmesinin caiz olduğunu nakleder; lakin 

kendisi bu konuda tereddütlüdür. Ben derim ki bu, Irak’ta Beni 

Abbas halifelerinin, Mısır’da Fatimiler’in ve Mağrip’te Emeviler’in 

olmasına benziyor.” 127 Ve Muhammed bin Ali eş-Şevkani rahimehullah 

“Hadaiku’l-Ezhar” sahibinin “İki imamın olması sahih değildir” 

sözünü şöyle şerh ediyor: “Ama İslam’ın yayılması ve hâkim olduğu 

alanın genişlemesi ve bölgelerin arasındaki mesafelerin büyümesinden 

sonra her bir bölgede bir imamın veya sultanın egemen olduğu 

ve her birinin emrettiği ve nehyettiğinin diğer bölgelerde uygulanmadığı 

malum bir şeydir. Bunun için imamların ve sultanların taaddüdünde 

bir beis yoktur. Her bir bölge halkının bey’at ettiği ve 

emir ve nehiyleri uygulanan imamına itaat etmesi vaciptir. Şayet 

bir bölgede imamlığı sabit olmuş ve halkı kendisine bey’at etmiş bir 

imama karşı çıkan olursa tevbe etmediği halde hükmü öldürülmesi 

olur. Bölgelerin birbirlerinden uzaklığı sebebiyle bir bölgenin halkının 

diğer bölgenin imamına itaat etmesi ve vilayetinin altına girmesi 

vacip olmaz. Çünkü uzaklık sebebiyle imamın haberi ulaşmayabilir 

veya kimin diri kimin ölü olduğu bilinmeyebilir. Böyle bir durumda 

bölge halkını itaat ile yükümlü kabul etmek icabete güç yetirilemeyen 

bir şeyle yükümlü tutmak olur. Bu, kulların ve beldelerin 

125 El-Mulimu bi fevaidi Müslim, cüz 3/sayfa 54-55. (Daru't-Tunisiyye li'n-neşr, ikinci baskı 

m.1988) 

126 El-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an, el-Bakara, 30. ayetin tefsiri. (Dar-u Alemi’l-kutub baskısı, 

h.1423) 

127 Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, el-Bakara 30. ayetin tefsiri. (Dar-u Tayyibe li’n-neşri ve’t-tevzi, ikinci 

baskı h.1420)

78 


haline vakıf olan herkes için malum olan bir şeydir. Nitekim Çin ve 

Hindistan ahalisi bırak itaat etmeyi Mağrip’te vilayetin kimin elinde 

olduğunu bile bilmiyor. Aynısı aksi için de geçerli. Ve Maveraunnehr 

ahalisi Yemen’de kimin söz sahibi olduğunu bilmiyor. Aksi için de 

aynısı geçerli. Bunun için bunu iyi anla; zira bu, şer’î kaidelere uygun 

ve delillerin gösterdiğine mutabık olandır. Bunun hilafına söylenenlere 

kulak verme... İslam’ın ilk dönemlerindeki İslam vilayetleriyle 

zamanımızdaki olanlar arasındaki fark gündüzden daha aydınlıktır. 

Kim bunu inkâr ederse hüccetle konuşulmayı hak etmeyen şaşırmış 

birisidir; çünkü hüccetle konuşsan da anlamaz.” 128 

Velhâsıl Ehli sünnet uleması aslen birden fazla imamın varlığını 

caiz görmemişlerdir; lakin ihtiyacın bunu icabet ettirdiği hallerde 

de bunu caiz görmüşlerdir. Özellikle de İslam bölgeleri arasındaki 

mesafe uzaklığını buna sebep göstermişlerdir. Çünkü imam ve tebaa 

arasındaki iletişim sorunundan haberler ve emirler hiç ulaşmayacak 

veya bozuk ulaşacak ve bundan ötürü imamlığın yokluğunun sebep 

olduğu gibi ihtilaflar, bölünmeler ve fitneler hâkim olacak. Zamanımızda 

iletişim problemi sadece mesafeden değil de, özellikle İslam 

Devletleri’nin arasındaki düşman kâfir beldelerin varlığından 

kaynaklandığı dikkate alınırsa, zamanımızda devletlerin taaddüdü 

evlasıyla caiz olduğu anlaşılacaktır. Ancak şunu unutmamak lazım: 

Asıl olan imamlığın vahdetidir; taaddüt sadece zarurettir, zaruret de 

sadece zorunlu olduğu miktarda mubah kılar. 

4. Müslümanların Devletle İlişkisi Nedir: 

Kadı Ebu Ya’la rahimehullah şöyle diyor: “Eğer imam ümmetin haklarını 

yerine getirirse kendisi için ümmetin üzerinde iki hak vacip 

olur: Onun tarafından onun imamlığını bozacak bir şey bulunmadığı 

sürece ümmetin ona itaat etmesi ve yardım edip desteklemesi.” 129 

128 Es-Seylu'l-Cerar, cüz 4/sayfa 512. (Daru'l-kutubi'l-ilmiyye, birinci baskı) 

129 El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Ebu Ya’la, sayfa 28. (Daru’l-kutubi’l-ilmiyye baskısı h.1421)

َ ف 


İmamın birinci hakkı: İtaat. 

İmama itaat etmek İslam birliğinin varlığı ve bekası için en 

önemli sebeplerdendir. Bunun için emir sahibine itaat etmek birçok 

nassla emredilmiştir. Bu nasslardan sadece iki tanesi Allah Azze 

ve Celle’nin “Ey iman edenler, Allah’a itaat edin ve Rasûle itaat edin 

ve sizden olan emir sahiplerine de” 130 kavlidir ve Salim bin Abdillah 

bin Ömer radıyallahu anhum’un babasından, onun da Rasûlullah sallallahu 

aleyhi vesellem’den naklettiği hadistir: “Benim, Allah’ın sizlere gönderdiği 

elçisi olduğumu bilmez misiniz? Dediler ki: “Pekâlâ evet, senin 

Allah’ın Rasûlü olduğuna şahitlik ederiz. O sallallahu aleyhi vesellem şöyle 

buyurdu: “Bana itaat edenin Allah’a itaat etmiş olduğunu ve bana 

itaatin O’na itaatten olduğunu bilmez misiniz?” Dediler ki: “Evet, 

sana itaat edenin Allah’a itaat etmiş olduğuna ve Allah’a itaatin sana 

itaat etmenin olduğuna şahitlik ederiz.” O sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurdu: 

“O halde bana itaat etmeniz muhakkak Allah’a itaattendir. 

Emir sahiplerinize itaat etmeniz bana itaat etmenizdir. Emir sahiplerinize 

itaat edin. Onlar oturarak namaz kılarlarsa siz de oturarak 

namaz kılın.” 131 

Ve nakledildiğine göre Ömer radıyallahu anhu şöyle demiştir: “Cemaatsiz 

İslam olmaz... Ve emirsiz cemaat olmaz... Ve itaatsiz de emirlik 

olmaz”. 

Lakin bu itaat emri elbette mutlak değildir, bilakis sadece 

-ma’ruftadır: 

Allah Subhanehu ve Teâlâ kadınların bey’atı ayetinde isyan nehyini 

mutlak değil ma’ruf olanda emre isyan etmek ile takyit etmiştir. 

َ وَ‏ ل “Ma’ruf olanda sana karşı gelmezlerse” 

132 . Zira masiyette itaat yoktur. Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle 

يَعْ‏ صِ‏ ينَ‏ ك 

ِ ي مَ‏ عْ‏ رُ‏ وفٍ‏ 

130 En-Nisa, 59 

131 Müsned-u Ahmed, 5679. hadis, Sahih-u İbn-i Hibban, 2109. hadis, Müsnedüu Ebi Ya’la, 5450. 

hadis. El-Heysemi ve es-Suyuti “ricali sikadır” derler. Şuayb el-Arnavuti “isnadı sahih, ricali 

sikadır” der. 

132 el-Mumtehine 12

80 


buyurmuştur: “Masiyet ile emrolunmadıkça müslümana hoşlandığı 

ve hoşlanmadığı şeylerde işitip itaat etmek vaciptir. Fakat masiyet 

ile emredildiğinde işitmek de yoktur itaat de yoktur.” 133 

- ve ammenin maslahatına muhalif değilse: 

İmam İbn-i Cerir et-Taberi rahimehullah “Allah’a itaat edin ve Rasûlü’ne 

itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de” ayet-i kerimesindeki 

emir sahiplerden kast olunanın âlimler ve sultanlar olduğunu 

açıklarken şöyle der: “... Ve vacipliği hususunda hüccet kaim 

olmamış bir şeyde hiç kimseye itaat vacip değildir, Allah’ın kullarına 

halkın geneli için bir maslahatın bulunduğu bir şeyi halka emrettikleri 

durumda itaat etmeleri ile emrettiği imamlar müstesna. Böyle 

bir durumda (halkın geneli için bir maslahatın söz konusu olduğu 

emirlerde) ve Allah’a karşı masiyet olmayan her şeyde halkın itaat 

etmesi vaciptir.” 134 

İmamın ikinci hakkı: Nusret. 

Daha önce geçtiği gibi, imam dinin hamisidir ve meşruiyetini 

tevelli ettiği gayeden alır ki, o da bilumum Kur’an ve Sünneti ve bilhusus 

raiyyenin dinî ve dünyevî maslahatlarını korumaktır. İmamlık 

makamı bu ulvi gayeyi koruduğu sürece elbette raiyyeye vacip olan 

imama sadık kalmak, onu desteklemek, korumak, güçlendirmek ve 

egemenliğini artırmaktır. Onun itibarına zarar verecek, otoritesini 

zedeleyecek ve gücünü zayıflatacak sözlü veya fiilî girişimlerde bulunmak 

caiz değildir. Bu, yalnız imamlığı tevelli etmiş şahsa değil, 

Allah ve Rasûlü’ne ihanet etmek olur. Ebu Bekre radıyallahu anhu’nun rivayet 

ettiği hadiste Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem “Kim Allah’ın yeryüzündeki 

sultanına hürmet eder ve yüceltirse Allah da onu kıyamet 

günü yüceltir. Ve kim Allah’ın yeryüzündeki sultanını küçümser 

ve aşağılarsa Allah da onu kıyamet günü aşağılar.” 135 der. Zira İslam 

ve müslümanların gücü, temkini ve izzeti imamda muşahhastır. 

133 Sahihu'l-Buhari, 7144. hadis 

134 Camiu’l-beyani fi tevili’l-Kur’an, en-Nisa, 59. ayetin tefsiri. (Muessesetu’r-risale, birinci baskı 

h.1420) 

135 Müsned-u Ahmed, 20433. hadis. (Muessesetu-Kurtuba baskısı)


Bunun için Sehl bin Abdillah rahimehullah “İnsanlar sultanı ve âlimleri 

tazim ettikleri daim hayır üzere kalırlar. Bu ikisini tazim ederlerse 

Allah onların dünya ve ahiretlerini düzeltir” demiştir. 136 Ve İmam 

İbn-i Teymiyye rahimehullah “Bunun için “Sultan yeryüzünde Allah’ın 

gölgesidir” 137 sözü rivayet edilmiştir ve “Altmış sene günahkâr imamın 

altında yaşamak bir gece sultansız kalmaktan daha iyidir” denilmiştir. 

Bu sözlerin doğruluğu tecrübeyle sabittir. Bunun için Fudayl 

bin İyad ve Ahmed bin Hanbel ve seleften başkaları şöyle derlerdi: 

“Eğer icabeti kesin bir duamız olsaydı onunla sultan için dua ederdik…” 

der. 138 

Lakin idarenin gayesi Kur’an ve Sünneti arza hâkim kılmak değil 

de dünyevî bir saltanat kurmak ise idarenin asıl gayeden sapıklığına 

göre halkın itaati ve desteği değişir. Zamanımızda hortlamış laik, demokrat 

ve liberal islamistlerin 139 idaresine itaat etmek ve onları desteklemek 

asla caiz değildir. Bilakis bu tür tağuti idarelerin inkârı ve 

izalesi vaciptir. Ama asıl gayeyi terk etmemekle beraber fıskın veya 

zulmün de karıştığı idareler âmmenin maslahatına göre değerlendirilir. 

Genel maslahat söz konusu olan bir idarenin varlığı yönünde 

ağır gelirse, maslahatı koruyacak derecede ve miktarda itaat etmek 

ve desteklemek doğru olur; lakin fasık veya zalim idarenin mefsedeti 

ağır basarsa seleften birçoğu elini itaatten çekmiştir ve idareye karşı 

kıyam etmiştir. Bu daha önce de geçmişti. 

Bu bağlamda özellikle bir hususa değinmek istiyorum. O da 

şudur: Şeriatı tenfiz eden, Müslümanların bütünlüğünü ve dinî ve 

dünyevî maslahatlarını koruyan imamın varlığı o kadar önemlidir 

ki, ehli sünnet âlimleri zorla imamlığa geçenin imamlığını dahi geçerli 

kabul etmişlerdir ve ona itaat etmeyi ve onu desteklemeyi vacip 

görmüşlerdir. Zorla da olsa güç sahibi ve siyadete mütemekkin olan 

ve imamlığını ilan edene karşı gelmeyi caiz görmemişlerdir. Zira 

136 El-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an, en-Nisa, 59. ayetin tefsiri. (Dar-u Alemi’l-kutub baskısı, h.1423) 

137 “Sultanı olmayan bir beldeye uğradığında ona girme, zira sultan Allah’ın yeryüzünde gölgesi 

ve mızrağıdır.” El-Camiu’s-sağir. 857. hadis.(Daru’l-Fikr baskısı) 

138 Mecmuatu’l Fetava, cüz 28/sayfa 216. (Daru’l-Vefa, birinci baskı h.1418) 

139 Bunlara misal olarak Türkiye’de Ak parti, Gülen hareketini, Mısır’da İhvanu’l Müslimin 

hareketini, Tunis’de Nahza partisini, Filistin’de Hamas’ı verebiliriz.

82 


kıyamdan ötürü çıkacak olan fitnenin sebep olacağı mefsedet, zorla 

imam olmuş olanın siyadetini kabul edip boyun eğmekten çok daha 

büyük olacaktır. Zira zorla imamlığa gelmiş olsa da asıl gayeyi, yani 

Allah’ın emir ve nehiyleri ile hükmetmek ve Müslümanların tevhid 

ve şeriat için ve üzere beraberliğini korumayı sağlayacaktır. Yani dinde 

idarenin varlık sebebi olan ve meşruiyetini kazandıran asıl gaye 

yerine gelmiş olacak. Lakin kıyam halinde yönetim ve halk bir kaos 

ortamına girecek, istikrarsızlık hakim olacak, dine saldırmaya fırsat 

bekleyenler hareket alanı bulacaklar, haklar korunmayacak, zulüm 

artacak ve çok kan akacak. Bu ise ne dinin maslahatına ne de halkın 

maslahatına olmayacak. Şu halde mücerret olarak muhtemel olan bir 

fitneyi engellemek dahi zorla, yani beldenin ihtiyar ehline danışılmadan 

ve onlar tarafından tayin edilmeyen bir imamın imamlığını 

geçerli kılmak için yeterli bir sebep iken, aslen bir imamın bulunmadığı 

ve kâfirler tarafından işgal edilmiş bir İslam beldesinde 

ümmetin topyekûn iftihar ettiği bir cihadı eden, ümmetin Rabbani 

âlimlerin ve salih emirlerin ilmî ve dinî ehliyetini tezkiye ettikleri, 

senelerce dinî istikametini ispat etmiş ve başarıyla kendi beldesindeki 

müslümanlara Kur’an ve Sünnet ile imam olmuş, dinî ve dünyevî 

maslahatlarını korumuş, zalimlerden mazlumların hakkını almış ve 

şeriatın infazında taviz vermemiş birisi gelir de bir beldenin ihtiyar 

ehline danışmadan, yani onların bey’atını almadan, yani bu manada 

zorla imamlığını ilan ederse sünnet ehlinin böyle bir duruma evlasıyla 

sadece tek bir cevabı olabilir: İtaat etmek ve desteklemek. 

* * *

HATIME

84 


Bu mütevazı risalede cihadın bazı gayelerini gücüm nispetinde 

izah etmeye çalıştım. Muhakkak cihadın bu risalede zikri geçmeyen 

başka bazı gayeleri de vardır; lakin bahsettiğim üç gaye –Tevhidin 

umumen ve bil husus Hâkimiyet tevhidinin hâkim kılınması, 

ümmetin vahdetinin ikamesi ve himayesi ve İslam Devleti’nin 

ikamesi- kanaatimce tüm gayelerin analarıdır. Tüm diğer gayeler 

bu gayelere tabiidir ve teferruatıdır. Ancak daha önce geçtiği gibi 

bu gayelerin içinde sonuncusu –İslam Devleti– zatında değil, vasıta 

olarak gayedir. Zira insanın asıl varlık gayesi yalnız Allah Azze ve 

Celle’ye topluca kulluk etmeleri ve O’ndan gayrisi için kulluğu inkâr 

etmeleridir. Kullukların en azimlerinden biri olan cihadın da gayesi 

elbette budur. Lakin bununla beraber cihadın bil husus gayesi İslam 

şeriatını yeryüzüne hâkim kılmaktır. Bunun için temkin ve devlet 

zorunludur. Ayrıca ümmetin vahdetini sağlayabilmek için idarede 

vahdetin zorunluluğu da aklen ve naklen sabittir. Binaenaleyh İslam 

Devleti’nin ikamesi, zatında olmasa da vasıta olarak ana gayelerden 

birisi olmak zorundadır. 

Bu bağlamda risaleye iki önemli hususa değinerek son vermek 

istiyorum: 

Birinci husus: Müslümanlar umumen ve özellikle cihad ehli, İslam 

Devleti’nin ikamesi için manevî ve maddî bütün güçlerini, sabırlarını 

ve tahammüllerini hazır etmelidirler. Maddî ve manevî 

gücün hazır edilmesi vazıhtır. Sabır ve tahammülün hazır edilmesine 

gelince, bu da zorunludur; çünkü kaim olan İslam Devleti her 

birimizin rızasına uygun olmayabilir. Muhakkak müslümanlar farklı


görüşlere ve menheclere sahiptirler. Bunda her ne kadar ilahî rızanın 

olmadığını yakinen bilsek de vakıa böyledir. Muhakkak gaye Nebevî 

hilafetin ikamesi olmalı, bu cihette cuhd etmeli, lakin teşekkül eden 

devletin menheci hadis ehli olmadığı takdirde müslüman olup, İslam 

şeriatiyle hükmeder ve âmmenin maslahatını korursa dinin 

ve âmmenin maslahatını gözeterek ma’rufta itaatten ve nusretten 

çıkmama yönünde sabır ve tahammülü hazır etmek lazımdır. İdarî 

makamlardan sadır olan kusurlara sabretmek ve varsa masiyetlerini 

hikmet ile inkâr etmek ve nasihat etmek lazımdır. Aynısı bundan 

daha hafif bir durum olan, menhecî ihtilafların olmadığı fakat siyasi 

ihtilafların var olduğu haller için de geçerlidir. Gaye İslam şeriatının 

hâkim olmasıdır. Şayet meşru idare şer’î ahkâmın tenfizinde kusurlu 

davranıyorsa veya bizim izlediğimiz muamelat siyasetine göre kusurlu 

davranıyorsa, kusurların hallini kötülemek ve teberri etmekte 

değil, bilakis hakkı hak sahibine vermekte ve din kardeşine yakışır 

şekilde dost olup nasihat ve ıslah etmekte görmelidir. 

İkinci önemli hususa gelince, gayenin izafeti ya fiile olur veya 

mef ’ule olur. Bizim konumuzda bu şu demektir: 

1. Bilfiil cihad etmenin gayesi. 

2. Cihad etmekten hâsıl olanın gayesi. 

Birincisine; Allah Subhanehu ve Teâlâ’nın emrine itaat etmek, O’nun 

rızasını aramak, O’na yakın olmak, Rasûlü’nün sallallahu aleyhi vesellem 

ve bu ümmetin hidayet imamlarının sünnetine uymak, O’nun düşmanlarına 

karşı savaşmak, kanlarını akıtmak ve mallarını ganimet 

almak, O’nun yolunda şehit olmak, cihad ve şehadet için va’d edilmiş 

faziletlere ve mükâfatlara nail olmak gibi gayeleri misal verebiliriz. 

Bunların hepsi ferdin cihad eyleminde edindiği gayeler olabilir ve 

bu gayelere cihad eylemine girişmesiyle ulaşabilir. Muhakkak gayeye 

isabet etmesiyle kendisi için bir fayda hâsıl olacaktır. Lakin cihadın 

teşrî kılınmış olmasına neden olan müntehasına ne kadar ulaşmıştır? 

“Fitne kalkıncaya ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla

86 


savaşın” 140 buyruğuna ne kadar hizmet etmiştir? Maalesef cihad ehlinin 

ekserisi, cihadın zatında faydasıyla iktifa edip müntehasında 

faydayı ihmal etmektedir, yani gayesinin faydasını ihmal etmektedir. 

Cihadın mahsulü İslam Devleti’dir… Ve İslam Devleti’nin faydası, İslam 

şeriatının yeryüzünü adalet ile doldurması ve zalimler ve zulmü 

yok etmesidir. Bu faydanın tahakkuku için ise müslümanların söz 

sahibi olmaları, temkin ve devlet sahibi olmaları şarttır. Bunun için 

cihad ehli sadece ferdî faydayla yetinmeyip, gözlerini ve kalplerini 

devletin ikamesi için ihtiyaç duyulan amellere açmalıdırlar. Muhakkak 

cihaddan ilk derecede anlaşılan kıtaldir. Biz bunu tartışmıyoruz. 

Lakin İslam’ı zafere ve devlete götüren sadece kıtal değildir; bilakis 

kıtal ile beraber ilimdir ve maldır. İlmin ihmali, zulmü ve malın 

ihmali, zaafı getirir. İkisi de (zulüm ve zaaf) aslen kıtalın gayesine 

terstir. Bu halde kıtalın ne manası kaldı? Müntehasına ulaşmayan 

hareket batıldır. Çünkü neticesi, hâsılatı, faydası yoktur. Müntehasına 

ulaşmaktan engelleyen şer’î bir mani varsa müstesna. Lakin yoksa 

hareketin varlığı ve yokluğu eşittir. Bunun için bu ümmetin erleri 

kendilerini sadece savaş meydanlarında değil; medreselerde, ilim 

meclislerinde, tefekkür ve terakki halkalarında, davet gruplarında, 

ilam birimlerinde, modern bilim atölyelerinde, finans birimlerinde 

ve sağlık hizmetinde de ispat etmelidirler. 

Şunu unutmamalıyız: Bu savaş hak ve batıl arasında, İslam ve küfür 

arasında bir savaştır. Bu savaş dün başlamadı, yarın da bitmeyecek. 

Bu savaş, en büyük düşmanımız İblis aleyhillane’nin Rabbimiz 

ve her şeyin Rabbi, sahibimiz olan yüce Allah’a asi olduğu gün başladı 

ve Allah Celle ve Â’la’nın murad ettiği güne kadar devam edecektir. 

Zaferin vakti ne zaman gelecek… Kum saati ne zaman boşalacak? 

Bunu bilemeyiz… Ama boşalacak… Nihayetinde hak daima muzaffer 

olacak… Bizle veya bizsiz… Sen müntehasına yükselen kum tanelerinden 

birisi misin?... Sen buna bak! 

140 El-Bakara 193


“De ki: “Hiçbir zaman bize Allah’ın bizim için takdir ettiğinden başkası 

dokunmaz. O bizim Mevla’mızdır. Mü’minler yalnızca Allah’a tevekkül 

etsinler.” De ki: “Siz bizde iki güzelliğin (zafer veya şehitliğin) birinden 

başkasını mı gözetirsiniz? Biz ise size Allah’ın kendi katından veya bizim 

elimizle bir azap indirmesini gözetiyoruz. Haydi, siz gözetedurun, biz de 

sizinle beraber gözetmekteyiz.” 141 

Allah’a hamd olsun ve salât ve selam Allah’ın Rasûlü ve Halil’i 

Muhammed’e ve ehli beytine ve ashabına olsun. 

141 Et-Tevbe, 51-52

Allah Yolunda Cihadın Gayesi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?