3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 65
ġĠNASĠ [1826-1871] ile baĢlayan batı tarzı noktalama iĢaretlerinin kullanılması
serüveni 68 ġEMSEDDĠN SAMĠ [1850-1904]‘nin Usûl-i Tenkıt ve Tertib
adlı eseri ile Türkçede yaygınlaĢma sürecine girmiĢ, bu eser ile noktalama
kurallarına çekidüzen verilmeye çalıĢılmıĢtır.
(Minhu=ondan) diye adlandırılan hâmiĢ (dipnot) ve hâĢiyeler (ek açıklamalar) ait olduğu
yerden birer yıldız iĢaretiyle ( * ), eğer açıklama birden fazla ise rakamlarla sayfanın
dibine çekilen çizginin altına konulmuĢtur.
Kitabın gerek açıklamalarında ve gerek örneklerinde ibareler birer nokta ile ve fıkralar
Ģu iĢaret ( ، ) ile ayrılmıĢtır.
Muntahab‘ın önsözünde bu iĢarete ―sekte‖ (=durma) ismi verilmiĢ, bunun noktalısına ( ؛
) menkûta (=noktalı) denilmiĢtir.
Adı geçen sekte iĢareti kendinden sonra geleni ayırmak üzere bazı benzeyen özneler
önüne ve bağlanan cümleler arasında konulmuĢtur.
Benzerlik bağlamında ―nahv‖ (=benzer) veya ―gibi‖ sözünü karĢılayan birbiri üstüne Ģu
( : ) iki nota konulmuĢtur. Buna da Muntahab‘da ―noktateyn‖ (=iki nokta) adı verilmiĢtir.
Anılan iki nokta aktarma yapılan yerlerde söylenen sözün önüne konmuĢtur.
Bir sözün bir söze yargı bakımından veya anlam bakımından eĢit olduğunu göstermek
üzere Ģu ( = ) iki çizgi konulmuĢtur ki bu iĢaretten sonra gelen, önünde yer alanla eĢit
demektir. Arapça ile onun çevirisi arasında ise ―ya‗nî‖ (=demektir) yerine geçer.
Soru anlamı taĢıyan cümlelerde Ģu ( ؟ ) iĢaret bulundurulmuĢtur. ġu ( ! ) iĢaretin bir
tanesi ünlemi gösterirken, Ģöyle iki tanesi ( !! ) ĢaĢkınlık göstermek üzere kullanılmıĢtır.
Bunun gibi iĢaretlere Arapça cümleler için pek çok ihtiyaç vardır. Arapça‘nın yazılmasında
ve Arapça yazı basılmasında iĢaretler göz ardı edilmemelidir.
Ünlem edatlarının kullanılmadığı yerlerde, ünlem anlamının belirlenmesi ve ünlem edatı
hemze ( ٲ )‘nin bulunduğu yerde bu hemzenin soru anlamı veren hemzeden ayrılması bu
iĢaretlerle birdenbire oluĢarak okuyucuyu kafa karıĢıklığından kurtarır.
Bir sözü anlatırken araya bir ya da birkaç cümle girerek söyleyen ile söylenenin arası
uzadığında ĢaĢıp kalan zihinleri Ģu ( : ) iki nokta anlatılmak istenene ne güzel yaklaĢtırır
ve ulaĢtırır.
Bakınız (mâ) lafzı edatlar bölümünde geçtiği üzere yasaklama, soru sorma, bağlama,
Ģart koĢma, zaman mastarı ve zaman anlamı taĢımayan mastar gibi beĢ altı çeĢittir. Her
birinin kendine göre anlamı vardır, oysa yazımı hepsinde de birdir. ġimdi, bir cümlede
(mâ)yı gören kimse onun hangi anlamının anlatıldığını nasıl bilebilsin. Cümleden ipuçları
yoluyla anlamak oldukça ustalık ister.
68 ―ġĠNASĠ, ġair Evlenmesi‘nde noktalama iĢaretlerinden yalnızca üçünü, bunların ne
mânâ ifâde ettiğini de izah ederek kullanmıĢtır. Sahne direktifleri, kendi ta‘rifine göre,
―hâli ta‘rif eden ifadeler parantez ( ) iĢareti içine alınmıĢtır; tire – iĢareti söz baĢına delâlet
eder; nokta · sözün nihayetine alâmet olur‖ izahatını veren müellif, nokta iĢaretini
icab eden cümlelerin sonunda değil, Ģahıslara ait konuĢmaların sonunda kullanmıĢtır. ‖
Fevziye Aptullah TANSEL, ġĠNASĠ, ġair Evlenmesi, s. 23 Ek. ―Lugatler, Ġzahlar ve Nüsha
Farkları‖.