3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 443
Latin harflerinin kabulü (1928)‘den sonra da kullanılan iĢaretin kurallarına
ilk olarak 1941 tarihli Ġmlâ Kılavuzu‘nda rastlanır. Ġmlâ Kılavuzu‘nun
ikinci baskısında parantez veya ayraç iĢareti olarak adlandırılan yay‘ın,
cümle içinde geçen bir sözün cümleye bağlı olmayan açıklamasını veya
baĢka dildeki karĢılığını içerdiği söylenmiĢtir. Örnek gibi kullanılan ve dikkat
çekmesi istenen kelimelerin de yay içine alınabileceği; madde sıralamasında
sayı veya harflerin arkasına kapalı yayın getirileceği belirtilir. 315
Kılavuzlarda iĢarete parantez adından baĢka ayraç adının verildiği de
görülmektedir. 316 Ayraç kelimesi ayır- fiilinden türetilmiĢ alet ismidir. BaĢta
kulağa da hoĢ gelen bu kelime karıĢmaya sebep olabilecek bir anlamdadır.
Noktalama iĢaretlerinden virgül, noktalı virgül, kesme, yay, köĢeli yay, taksim
iĢaretleri ayırma iĢini yaparak karıĢmayı önlemek üzere kullanıldıkları
için bu adın kapsamı geniĢtir. Adı geçen bütün iĢaretlere ayraç denilebilir.
Bu yüzden bu çalıĢmada parantez iĢareti için yay adı, köĢeli parantez için de
köĢeli yay adı tercih edilmiĢtir. ĠĢaretler de Ģekilleri itibariyle yayı andırmaktadır.
sinden olarak (bir böcek yuvası) ser-levhasıyla resim ve tarifi münderic böceğin vücûdu
cenûbî Fransa ve Ġspanya‘nın Ģimâline… (Ma‗ârif , 13 Muharrem 1311 - 15 Temmuz
1309, (1893), Yıl: 3 Cilt 5, No: 105, s. 3)
315
Ġmlâ Kılavuzu, Ġstanbul 1941, TDK, ―parantez veya ayraç‖ s. XXXIX, ―parantez iĢareti‖
s. XLIV.
316
AYDIN-MEYDAN, Türkçe Ġmlâ Kılavuzu, ayraç s. 23; ÇOTUKSÖKEN, Türkçe Yazım Kılavuzu,
ayraç, yay ayraç s. 40; DEMĠRAY, Temel Yazım Sözlüğü ―Ġmla Kılavuzu‖, parantez
(ayraç) s. 44; Eğitim Yayınları Yazım Kılavuzu, ayraç s. 34; GÖNÜLAL, Noktalama, ―parantez‖
s. 105-107; HENGĠRMEN, Yazım Kılavuzu Noktalama ĠĢaretleri, ayraç (parantez),
s. 68; Ġmlâ Kılavuzu, TDK, 2 1941, parantez s. XLIV; Ġmlâ Kılavuzu, TDK, 7 1962,
parantez s. XXVII; ÖZÖN, Nijat: Büyük Dil Kılavuzu, ayraç s. 63 ( [ ] ) ; ÖZÖN, Türkçe
Ġmla Kılavuzu, parantez s. XXXV; SANDER, Bütün Okullar Ġçin Yeni Ġmlâ Kılavuzu,
―parentez‖ s. 2377; TULUM, Yeni Ġmla Kılavuzu, Ġstanbul 1986, YARDIMCI
ĠġARETLER parantez s. 53; Yeni Yazım Kılavuzu, TDK, 8 1975, ayraç s. 37; KALFA,
Noktalama ĠĢaretlerinin Türkçenin Öğretimindeki… s, 338; Yazım Kılavuzu, Dil Derneği,
ayraç s. 80-82.