3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

3.9 KONUġMA ÇĠZGĠSĠ
3.9.1.1 Konuşma çizgisinin tarihi
Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 399
KonuĢma çizgisi bir inch uzunluğun altıda biri kadar 0,423 cm (= 42,3
mm)‘dır. ĠĢaret küçük m harfi uzunluğunda olduğu için Ġngilizcede em dash
diye adlandırılmıĢtır. Ġlk olarak 1455 yılında basıldığı tahmin edilen 42 satırlı
Ġncil‘de Johannes GUTENBERG [1398-1468] tarafından kullanıldığı ve dolayısıyla
da iĢaretin onun tarafından icat edildiği iddia edilmektedir. 278
PARKES, bazı yazmalarda aynı Ģekilli bir iĢaret olan virgula plana (=düz
değnek) adlı iĢaretin cümle içinde son durak yerini gösterdiğinden bahseder.
279 Ancak bu iĢaret ile konuĢma çizgisi arasında Ģekil benzerliği dıĢında
ilgi yoktur.
Türkçede Tanzimat döneminde kullanılmaya baĢlanan iĢarete Osmanlıcada
iĢarete fârika 280 (=ayıran) adı verilmiĢtir. ĠĢaret kılavuzlarda konuĢma
çizgisi, uzun çizgi, büyük çizgi, tire gibi adlarla ve birbirine benzer kurallarla
yer alır. 281 Nokta ve uzun çizgi birliği bazı kılavuzlarda noktalı çizgi baĢlı-
278 http://en. wikipedia. org/wiki/Hyphen (EriĢim günü: 21. 06. 2009, saat: 20: 05 )
279 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 307.
280 ġĠNASĠ‘nin ―hatt-ı ufkî‖ adlandırması için bk. Aylin KOÇ ―Noktalama iĢaretlerinin tarihçesi‖
Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve ġifreler, s. 285; ġEMSEDDĠN SAMĠ için bk. s.
28; Tahir Ken‗an, Kavâid-i Lisân-ı Türkî, s. 43; ―hat‖ Ahmet Cevat EMRE, Türkçe Sarf
ve Nahiv… s. 18; ―uzun çizgi‖ Süer EKER, ÇağdaĢ Türk Dili, s. 461;
281 AYDIN-MEYDAN, Türkçe Ġmlâ Kılavuzu, uzun çizgi s. 22; AYDIN-MEYDAN, Türkçe Ġmlâ
Kılavuzu, noktalı çizgi s. 22; ÇOTUKSÖKEN, Türkçe Yazım Kılavuzu, uzun çizgi s. 38;
DEMĠRAY, Temel Yazım Sözlüğü ―Ġmla Kılavuzu‖, uzun çizgi s. 42; Eğitim Yayınları Yazım
Kılavuzu, ―uzun çizgi‖ (kesri belirtilmemiĢ ya da bulunmayan (tam sayılı) ölçülerde,
kesir yerine) s. 33; GÖNÜLAL, Noktalama, ―tire‖(uzun çizgi) s. 99-104; HENGĠRMEN,
Yazım Kılavuzu Noktalama ĠĢaretleri, uzun çizgi, s. 70; Ġmlâ Kılavuzu, TDK 7 1962,
―uzun çizgi‖ (konuĢma çizg) s. XXVII; Ġmlâ Kılavuzu, TDK, 2 1941 ―büyük çizgi‖ (konuĢma
çizg) s. XLIII; ÖZÖN, Türkçe Ġmla Kılavuzu, ―uzun çizgi‖ (konuĢma çizg) s.
XXXIII; SANDER, Bütün Okullar Ġçin Yeni Ġmlâ Kılavuzu, ―çizgi‖(konuĢma çizgisi) s. 237;
TULUM, Yeni Ġmla Kılavuzu, Ġstanbul 1986, YARDIMCI ĠġARETLER çizgi (—) s. 50;
Yeni Yazım Kılavuzu, TDK, 8 1975, ―uzun çizgi‖ (konuĢma çizg) s. 36; Yazım Kılavuzu,
Dil Derneği, uzun çizgi s. 78.