3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

342 / Faysal Okan ATASOY
3.7.3 TEKLĠFLER
Ünlem, birine seslenmek, birini çağırmak anlamına gelen ünle- fiilinden
türetilmiĢtir. Ünlem iĢaretinin eklendiği cümlede, belirtilen iĢin bağırma
çağırma yoluyla yapıldığı anlaĢılır. Ünlem, sözü bitirme iĢaretidir. Noktadan
farklı olarak eklendiği heceye, söze, cümleye değiĢik anlamlar katar, sözün
tonlamasını değiĢtirir.
Yangın var. Yangın.
Yangın var! Yangın!
Yukarıdaki cümleler söylendikleri yer ve söylenme sebepleri bakımından
birbirinden farklıdır. Sonu nokta ile biten cümleler ile yangının olabilecek
bir olay olduğu bildirilmektedir. Sözün söylendiği sırada yangın
olayı gerçekleĢmemektedir. Sonu ünlem ile biten cümleler ise sözün söylendiği
anda bir yangın olayının gerçekleĢmekte olduğunu bildirir. Ünlem iĢareti
ile yangın olayına dikkat çekilmekte, bu sözler belki uzatılarak ama kesinlikle
bağırmak yoluyla söylenmektedir.
Ünlem, söze çeĢitli duyguları, durumları yükleyen iĢarettir. Bu duygular
sevinç, üzüntü, kızgınlık, alay, acıma, korkma gibi türlü çeĢit duygu olabilir.
Ġnsanların duydukları bir söz veya karĢılaĢtıkları bir olay sebebiyle
içinde bulundukları durumda söyledikleri sözlere de değiĢik anlamlar yüklemeye
yarar: hayıflanma, tehdit, çıkıĢma, bağırıp çağırma, abartma gibi.
―Amma da yaptınız, hanım!‖ dedi. ―Bu iĢi babandan nasıl saklayabiliriz?
Bugünkü günde ailenin reisidir, meseleyi halletmek bizden ziyade ona
düĢer.‖
(Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU, Kiralık Konak, s. 101)
Bu örnekteki ilk cümle bir ünlem iĢareti ile bitirilmiĢtir. Asıl cümle
dedi kelimesi ile bitmektedir. Ünlem iĢareti cümleyi bitirme kesme iĢi görür.
Yine de asıl iĢi sözü bitirmekten çok söze duygu değeri yüklemektir.
3.7.3.1 Seslenme
Ünlem iĢaretinin birinci kullanılıĢ amacı seslenmeyi göstermektir.
Birbirine seslenen kiĢilerin konuĢmalarını gösterirken ünlem iĢaretinden
yararlanılır.