3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

336 / Faysal Okan ATASOY
mutlaka ünlem iĢareti (!) konulur demiĢtir:―Vah vah (,) (!) çok yazık oldu
(!)‖ 259
DĠZDAROĞLU, ünlem cümlesinin öbür cümlelerden farklı olarak duyguları
açığa vurmaya dönük olduğunu, bu yüzden de etkili bir söyleyiĢe sahip
olduğunu söyler. Etkili anlatıĢa sahip olan bu cümleler tek kelimelik
olabileceği gibi tamamlanmıĢ bir cümle de olabilir. Eserde ünlem cümleleri
aktardıkları anlamlara göre ayrı ayrı ele alınmıĢtır. 260
3.7.1.2 Ünlem işaretinin anlama etkisi
Ünlem iĢaretini alan ses, hece, kelime veya söz, cümle hükmü kazanır.
Bu cümle metnin akıĢına göre ĢaĢma, sevinme, üzülme, kızma, alay etme,
yerme, küçümseme, korkma, acıma, çıkıĢma, hayıflanma, bıkma, bunalma,
abartma, yalvarma gibi değiĢik anlamlar yüklenebilir. Ünlem iĢareti cümlede
anlatılmak istenen duygunun doğru bir Ģekilde aktarılmasına yardım
eder, cümlenin anlamını pekiĢtirir.
DĠZDAROĞLU, ünlem cümlelerinin sevinç, mutluluk; özlem; üzüntü,
hayıflanma; usanç, öfke; baĢa kakma, ayıplama; yakınma, acınma; dua,
yakarıĢ, yardım isteme; ilenme; korkma, korkutma, meydan okuma; tiksinme,
beğenmezlik; yadsıma, reddetme; övme, övünme, güven; beğenme, hoĢlanma;
önemsemezlik, küçümseme, alay, yerme; aĢırılık; ĢaĢma, beklenmezlik;
piĢmanlık; uyarma, dikkati çekme; imkansızlık bildirme; yüreklendirme,
umut verme; isteklendirme, özendirme; onaylama, doğru bulma, hak verme;
paylama, azarlama; bilinmezlik; önemseme; önemsemezlik, umursamazlık
gibi anlamları ve duyguları ifade ettiğini örneklerle açıklar. Cümlede kullanılıĢına
göre daha çok anlam özelliği olduğunu da belirtir. 261
Ünlem cümleleri anlatılmak istenene duygu değeri katar. Sözün anlattığı
duygu kuvvetini güçlendirir. Daha önce değinilen bir araĢtırmada, ünlem
cümlelerindeki duygu yükünün söze geçiriliĢinde kelimelerin bu etkiyi
anlatmakta yetersiz kaldığını ve iĢaretlemeye ihtiyaç duyulduğunu küçük
yaĢtaki çocukların da fark ettiği tespit edilmiĢtir. Noktalamaya çocukların
259 Haydar EDĠSKUN, Yeni Türk Dilbilgisi, s. 377. DĠZDAROĞLU, ünlem cümlelerinin sonuna
genellikle ünlem iĢareti konduğunu belirtmiĢ ve sıraladığı örneklerden sadece bir tanesinde
soru iĢareti kullanmıĢtır. Buyruk cümlelerinin sonuna genellikle ünlem iĢareti konulur,
zorunluluk olmazsa baĢka iĢaretler de kullanılabilir, demiĢtir. DĠZDAROĞLU,
Tümcebilgisi, s. 353.
260 Hikmet DĠZDAROĞLU, Tümcebilgisi, s. 334.
261 Hikmet DĠZDAROĞLU, Tümcebilgisi, s. 341-352.