3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

334 / Faysal Okan ATASOY
Ünlem iĢareti sözü bitiren iĢaretlerdendir. ĠĢaret eklendiği anlatım birimini
cümle hükmüne sokar. Kendisinden sonra gelen söz yeni bir cümlenin
baĢıdır, bu yüzden büyük harfle baĢlatılır.
3.7.1.1 Ünlem işaretinin tarihi
PARKES, Latince punctus admirativus, punctus exclamativus kelimeleriyle
adlandırılan ünlem iĢaretinin icadını Iacopo Alpoleio DA URBISAGLIA
‘nın sahiplendiğini, iĢaretin ilk olarak 14‘üncü yüzyılın ikinci yarısına ait bir
yazmada 250 Ģekliyle görüldüğünü söylemektedir. 251 Bu yüzyıldan itibaren
iĢaretin kullanılmasını Coluccio SALUTATI [1331-1406] sağlamıĢtır.
Ünlem iĢaretinin Ġngiliz matbaasında 15‘inci yüzyılda kullanılmaya
baĢlandığı ve 17‘nci yüzyıl ortalarına kadar ―note of admiration (=beğenme,
hayranlık iĢareti)‖ olarak adlandırıldığı söylenmektedir. Bu yüzyıldan sonra
exclamation mark olarak adlandırılmıĢtır. ĠĢaretin Alman imlâsında bugünkü
Ģekliyle, ilk kez 1797‘de basılan Luther Ġncili‘nde görüldüğü tespit edilmiĢtir.
252 Ünlem iĢareti, 1970‘lere kadar daktilo tuĢlarında tek iĢaret olarak
yer almamıĢ, iĢaretin yazılabilmesi için nokta ve apostrof (kesme) iĢaretinden
yararlanılmıĢtır. 253
Osmanlıcada iĢarete taaccübiye 254 (=ĢaĢırma anlatan) adı verilmiĢtir.
Ġngilizcede exclamation 255 mark olarak adlandırılır.
Ġmlâ Kılavuzu (1941)‘nda iĢarete nidâ veya ünlem iĢareti denilmesi
uygun görülmüĢ ve iĢaretin seslenmelerden; ĢaĢırma, acınma, heyecan gibi
duyguları anlatan sözlerden sonra konabileceği belirtilmiĢtir. Yay içine alınan
ünlemin söylenen söze ĢaĢırma ve inanmama anlamı yüklediği belirtil-
250
Coluccio SALUTATĠ‘nin De nobilitate legum et medicine adlı eserinin Paris‘te yapılan
kopyasında. M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 49.
251
M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 306. ĠĢaretin yukarıda görülen ilk Ģeklinin geçtiği
metin için bk. M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 213.
252
http://en. wikipedia. org/wiki/Exclamation_mark
253
Lynne TRUSS, Eats, Shoots & Leaves, s. 135.
254
ġEMSEDDĠN SAMĠ için bk. Noktalama üzerine yapılmıĢ çalıĢmalar adlı baĢlık (s. 28); Tahir
Ken‗an, Kavâid-i Lisân-ı Türkî, s. 43 ―nokta-i nidâ‖ Ahmet Cevat EMRE, Türkçe Sarf ve
Nahiv… s. 18; ―Bu iĢaretin bir tanesi nidâya, iki tanesi ta‗accübe iĢaret eder‖ MEHMED
ZĠHNĠ, Muktadab, s. 2-3.
255
Exclaim ‗çığlık atmak, feryat etmek, haykırmak‘ [XVI. yy - F. exclamer veya L.
Exclamâre] The Oxford Dictionary of English Etymology, s. 334.