3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 279
cümleleri, içinde soru eki veya soru kelimeleri bulunan ve karĢıdakinden
bilgi isteyen sorulardır. Bu tip sorular, soru eki veya soru kelimesi içermese
de soru tonlaması ile oluĢturulmuĢ söz Ģeklinde veya eksik cümle Ģeklinde
olabilir. 216
Türkçede soru yoluyla cümleye ĢaĢma, çıkıĢma, rica, beğenme gibi
birbirinden değiĢik anlam özellikleri katılabilir. 217 Soru cümleleri bir duyguyu,
bir hayali veya bir düĢünceyi daha etkili anlatmak için kullanılabilir. 218
Soru cümleleri karĢıdakine ağır gelebilecek ifadeleri yumuĢatmak için kullanılabilir.
219
Ġster bilgi isteyen gerçek soru cümlesi olsun, isterse baĢka anlamlar
aktarmak için baĢvurulan soru cümlesi olsun bu cümlelerin sonlarına soru
iĢareti konur.
3.6.1.1 Soru işaretinin tarihi
Soru iĢareti, öbür noktalama iĢaretleri gibi, antik çağdan beri değiĢik
Ģekillerde kullanılmaktadır. ĠĢaretin batı noktalamasında en eski Ģekillerini (
) tespit eden PARKES‘e göre yazılı kaynaklarda yaygın olarak
geçer; cevap bekleyen (interrogatio) soruların sonunu göstermek üzere kullanılır.
1581 tarihli bir basmadan verdiği örnekle percontatio adı verilen ve
cevap beklemeyen soru cümlelerinin sonuna ters soru iĢareti ( , ) konduğunu
göstermiĢtir. Bu soru iĢaretinin retorik amaçlı kullanıldığını ve bilgi
araĢtırmaya dönük olmayan, cevap istemeyen soruların sonunda konduğunu
yu soranlar, cümlenin bütün öğelerini bir çırpıda soranlar olarak ayırır. Sözde soru
cümlelerini cevap beklemeyen, söze bir çalım kazandıran cümleler olarak tanımlar.
Sözde soru cümlelerini cevabı bilmez görünme, hayret bildirme, inkar bildirme, kuvvetlendirme,
cevabı içinde olan sorular, rica bildirme, obartma (abartma) anlamı kazandırma,
soru Ģekilli ulaçla kurulanlar (Okumaya baĢladı mı baĢladı herkes susardı), kar-
ĢılaĢtırma yapanlar, sitem anlatanlar, soru Ģekilli edatla kurulanlar (Değil mi ortada
bir sîne çarpıyor, yılmaz! - Mehmet Akif), kalıp-söz olanlar, vasıtasız anlatımlı olanlar
(gelecek mi, gelmiyecek mi bilmiyorum. ), vasıtalı anlatımlı olanlar (O, bana kim olduğumu
sordu), geniĢ bir hükmü dar hüküm haline getirenler (Atatürk'ü hangimiz sevmeyiz?
(Hepimiz severiz. ) olarak tasnif etmiĢ ve örnekler vermiĢtir. Soru cümlelerini deği-
Ģik türleri için bk. Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1949, sözlüğün genel ağ adresi:
http://tdkterim. gov. tr/bts/?kategori=verilst&kelime=soru&ayn=tam;
216 Hikmet DĠZDAROĞLU, Tümce Bilgisi, s. 297.
217 Hikmet DĠZDAROĞLU, Tümce Bilgisi, s. 295.
218 Hikmet DĠZDAROĞLU, Tümce Bilgisi, s. 305.
219 Ġsmet GÖNÜLAL, Noktalama, s. 52.