3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 231
tamamlayıcı açıklama getirdiğini; karĢıt iki düĢüncenin unsurlarını birbirinden
ayırmak için kullanıldığını da tespit etmiĢtir. 192 Matbaacılıkta bu iĢaretin
yerini double-punctus (iki nokta üst üste) iĢareti almıĢtır. 16‘ncı yüzyılda
punctus elevatus adlı iĢaret noktalı virgül yerine kullanılmaya baĢlanmıĢ ve
bugünkü noktalı virgüle dönüĢmüĢtür. 193 Hümanist kâtiplerce birkaç kelimelik
yan cümleden sonraki duraklamayı göstermek için de kullanılmıĢtır. 194
Ġki nokta üst üste iĢareti Ġngilizcede ―kol, dal; kol ve bacak gibi vücuda
eklemle bağlı organ; ağacın ana dalı‖ anlamlarına gelen Grekçe colon
kelimesi ile adlandırılmıĢtır. 195 Colon kelimesi bir cümleye katılan yan cümle
yerine de kullanılmaktadır. PARKES, iĢarete bu adın verilmesini cümle
ortasında uzun duraklamaları veya anlamın ayırılması gereken yeri göstermek
için kullanılmasına bağlamaktadır. 196
Osmanlıcada iĢarete Ģâriha 197 (=açıklayan) adı verilmiĢtir. Yazım kılavuzlarında
iki nokta adıyla ve aĢağı yukarı aynı kurallarla yer almıĢtır. 198
3.4.1.2 İki nokta üst üste işaretinin anlama etkisi
Ġki nokta üst üste iĢareti kendinden sonra bir açıklamanın geldiğini
bildirir. Bu açıklama bir cümle halinde olabildiği gibi, benzer Ģeylerin sayıldığı
bir diziden veya tek bir kelimeden de oluĢabilir. Açıklama cümlesi yerine
bir veya birkaç örnek de sıralanabilir.
192 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 69.
193 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 53.
194 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 304, s. 307.
195 Colon (iki nokta üst üste) cümlenin üyesi, noktalama iĢareti (:), XVI. - L. Côlon veya L.
Colon - Gr. Kólon ‗kol, dal; kol ve bacak gibi vücuda eklemle bağlı organ/ağacın ana
dalı‘, ‗yan cümle‘. (The Oxford Dictionary of English Etymology, s. 191)
196 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 302
197 ġEMSEDDĠN SAMĠ için bk. s. 28; Tahir Ken‗an, Kavâid-i Lisân-ı Türkî, s. 43; ―iki nokta‖
Ahmet Cevat EMRE, Türkçe Sarf ve Nahiv… s. 18; ―noktateyn‖ MEHMED ZĠHNĠ,
Muktadab, s. 2-3.
198 AYDIN-MEYDAN, Türkçe Ġmlâ Kılavuzu, iki nokta s. 19; ÇOTUKSÖKEN, Türkçe Yazım
Kılavuzu, iki nokta s. 35; DEMĠRAY, Temel Yazım Sözlüğü ―Ġmla Kılavuzu‖, iki nokta s.
39; Eğitim Yayınları Yazım Kılavuzu, iki nokta s. 29; GÖNÜLAL, Noktalama, ―iki nokta‖
s. 15-25; HENGĠRMEN, Yazım Kılavuzu Noktalama ĠĢaretleri, iki nokta, s. 59; Ġmlâ Kılavuzu,
TDK, 2 1941, iki nokta s. XLI; Ġmlâ Kılavuzu, TDK, 7 1962, iki nokta s. XXV;
KARATAġ, Türk Dilinde Ġmlâ ve Noktalama, iki nokta, s. 28; ÖZÖN, Türkçe Ġmla Kılavuzu,
iki nokta s. XXXI; SANDER, Bütün Okullar Ġçin Yeni Ġmlâ Kılavuzu, ―iki nokta‖ s.
236; TULUM, Yeni Ġmla Kılavuzu, Ġstanbul 1986, iki nokta s. 45; Yeni Yazım Kılavuzu,
TDK, 8 1975, iki nokta, s. 34; Yazım Kılavuzu, Dil Derneği, s. 69-71.