3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

134 / Faysal Okan ATASOY
kullanmağa çalıĢmıĢlar, eserlerinde de tutarlı noktalama yapmıĢlardır. Noktalama
iĢaretlerinin dil bilgisi kitaplarında ayrıntısıyla iĢlendiği dönem, bu
dönem olmuĢtur. 151 Aynı dönemde yaĢamıĢ olan MUALLĠM NACĠ [1850-1893],
Istılâhât-ı Edebiyye adlı eserinde vav harfine karĢılık ―virgül‖ kullanılmasını
istemiĢ, bu iĢaretin de Arap harflerinin sağdan sola doğru dizilmesinden
dolayı Avrupalıların kullandığının tersine ―ters virgül‖ Ģeklinde yazılmasını
teklif etmiĢtir. Dönemin eserlerinde ters virgülün kullanıldığı görülür.
Virgül ilk zamanlar Fransızca okunuĢuyla değil, Osmanlı aydınının
pek çok kelimede yaptığı gibi, adı da o günkü Türkçeye çevrilerek girmiĢtir.
Tanzimat edebiyatı ve sonrasında kelime değiĢik adlarla anılmıĢtır.
MUALLĠM NACĠ [1850-1893], ġEMSEDDĠN SAMĠ [1850-1904]‘nin noktalamayı ele
alan eseri Usûl-i Tenkıt ve Tertib‘de virgül için ―fâsıla‖ kelimesini teklif
ettiğini, MEHMED ZĠHNĠ [1846-1913]‘nin al-Muntahab adlı eserinde ise bu iĢarete
―sekte‖ kelimesini uygun gördüğünü, kendisinin de ―fâsıla‖ kelimesini
tercih ettiğini yazmıĢtır. 152 Naci, söze ait olan akıcılık (selâset) ve anlama ait
olan açıklığın (vuzuh) virgülle sağlanabileceğini, bunların sözün dayandığı
iki önemli meziyet olduğunu ve kolayca okunamayacak, kolayca anlaĢılamayacak
sözün yazılmaması gerektiğini söyler. MUALLĠM NACĠ [1850-
1893]‘nin üzerinde durduğu bir nokta da ―ve‖ bağlacı yerine ―virgül‖ kullanılması
konusudur. Bağlaç yerine her zaman virgül kullanmanın mümkün
olmayacağını, virgül yerine de her zaman bağlacın kullanılmasının sakıncalı
olabileceğini örneklerle açıklamıĢtır. Burada üzerinde durduğu iki önemli
nokta yine ―selaset‖ (akıcılık) ve ―vuzuh‖ (açıklık)‘tur. Virgülün gereksiz
yere kullanılmasının, duraksamaya sebep olacağına, bunun da akıcılığı bozacağına
değinmiĢ, iĢaretlerin yerli yerinde kullanılmasını dilin inceliklerinden
saymıĢtır.
MEHMED ZĠHNĠ Efendi, virgül için ―sekte‖ kelimesini tercih ettiğini
söylemiĢtir: Al-Muktazab adlı eserinin ―sarf‖ bölümünde diğer iĢaretlerin
adlarına iliĢkin teklifleri görülür:
―Bunlardan ma‘dâ nidâ ve istifhâm ve nakl ve temsîl, tafsîl ve fasıl ve
tevkif alâmeti olmak üzere Ģu iĢârâtı istimâle dahi lüzum vardır; (! ? . : ،).
ġuna : noktateyn, ve Ģuna ( ) kulâmeteyn ve Ģuna « » nimnimeteyn demelidir
ki, önceki iki tırnak kesintisi ve ikincisi iki tırnak niĢanı demektir. ġuna da ,
151 Dönemin dilbilgisi kitaplarında görülen noktalama iĢareti kuralları için bk. Mahir
KALFA, Noktalama ĠĢaretlerinin Türkçenin Öğretimindeki Yeri ve Önemi, s. 38-43.
152 MUALLĠM NACĠ, Istılâhât-ı Edebiyye, s. 139.