3 NOKTALAMA Ä Ä¡ARETLERÄ

Noktalama - sorunlar çözümler teklifler / 133
rılmaktadır. 144 On beĢ on altıncı yüzyıllarda matbaanın yaygınlaĢması ile
birlikte hem harfler hem de yazıda kullanılan diğer iĢaretler bugünkü Ģekillerini
almağa baĢlamıĢtır. 145
Önceleri, okuyucunun biraz duraklaması ve kısa süreli soluk alma yerini
göstermek üzere değiĢik iĢaretler kullanılmıĢtır. Bu ĠĢaretlerden biri de
―araverdirici değnek‖ diye çevirilebilecek olan virgula suspensiva adlı
iĢarettir. 146 12-13‘üncü yüzyıllarda kullanılan bu Ģekiller bugünkü eğik çizgiye
benzemektedir. Bunun dıĢında bugünkü virgülün kurallarını karĢılamak
üzere kullanılan iĢaretlerden biri punctus flexus adı verilen iĢarettir: .
ĠĢaret cümle ortasında küçük duraklamaları göstermek için kullanılmıĢtır. 147
Virgül genellikle anlamın parçalanmasını (sense of disjunction) veya yancümle
(comma)nin sonunda kısa süreli duraklamayı göstermek üzere
kullanılırmıĢtır. ĠĢarete, 14. yy Ġtalyan yazmalarında ve (basık, kısa yarı
dairemsi) Ģekliyle sık rastlanır, erken dönem basılı eserlerde de böyle görülür.
148 ĠĢaret zamanla bugünkü Ģeklini almıĢtır.
Kelimeye Osmanlı Türkçesinde fâsıla 149 (=ayırıcı) kelimesi uygun görülmüĢtür.
Türkçede virgül, batı tipi noktalama iĢaretlerinin ilk kullanıldığı
eserlerde henüz yoktur. ġĠNASĠ ġair Evlenmesi adlı eserinde virgülü kullanmamıĢtır.
Ahmet Mithat Efendi [1844-1912]‘nin Felatun Beyle Râkım Efendi
adlı romanında geçmez. Tanzimat döneminde yer yer ve, ki bağlaçlarından
önce ve sonra virgül kullanılmıĢtır, bunda Fransızcanın etkisinden söz edilmektedir.
Tanzimat döneminde virgüle hak ettiği yeri veren kiĢi ġEMSEDDĠN
SAMĠ [1850-1904] olmuĢtur. 150
Fransızcanın dil ve edebiyat üzerinde etkisini en çok gösterdiği dönem
olan Servet-i Fünun dönemi [1896-1901], noktalama iĢaretlerinin hem kurallarına
uygun yerli yerinde hem de yerli yersiz savurganca kullanıldığı dönem
olmuĢtur. Dönemin muteber yazar ve Ģairleri noktalamayı kurallarına uygun
144 Alberto MANGUEL, Okumanın Tarihi, s. 69; GLAISTER, virgülün bugünkü Ģekliyle Yunan
yazıtlarında 9. yüzyıldan beri kullanıldığı bilgisini verir. (GLAISTER, Encyclopedia of the
Book,s. 107)
145 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 50-61.
146 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 45.
147 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 306.
148 M. B. PARKES, Pause and Effect, s. 303.
149 ġEMSEDDĠN SAMĠ için bk. s. 28; Tahir Ken‗an, Kavâid-i Lisân-ı Türkî, s. 43. ―sekte‖
MEHMED ZĠHNĠ, Muktadab, s. 2-3.
150 Mahir KALFA, Noktalama ĠĢaretlerinin Türkçenin Öğretimindeki Yeri ve Önemi, s. 7-34.