AramızdanAyrılanlar

Sayfa 467
yapımına başlanmasını önerdi.Doğrudan doğruya kendi insiyatifi ile ortaya attığı bu öneriyi
Amerikan tarafı önce kabul etmedi. Böyle bir ek programın, anlaşmanın uygulanmasını
geciktireceğini öne sürerek reddettiler. Fakat Mayatepek, Tanyel’in önerisinin sağlam bir
gerekçesi olduğunu gördü ve onu destekledi. Bu durumda iki ülkenin dışişleri görevlileri
anlaşamadılar.
Birkaç görüşme yapıldı. Sonunda Tanyel, toplantıdaki Amerikalı bilimcileri ikna etmeyi
başardı. Onların desteğiyle, 40 kadar Türk üniversite öğretim üyesinin iki yıllık sürelerle
ABD’nin ileri araştırma merkezlerinde çalışmasını sağlayacak parasal bir desteğin anlaşmaya
konulmasını Amerikan temsilcileri kabul ettiler. Bu ek projeyi de Dışişleri Bakanlığı yürütecekti.
Tanyel’in Amerikalılar karşısında tek başına direnmesi hem istediği programın anlaşmaya
girmesini sağlamış hem de ona Mayatepek’in büyük güvenini kazandırmıştı. Anlaşmanın
imzasıyla birlikte araştırma programı yürürlüğe girdi. Henüz bir atom enerjisi komisyonu
kurulmuş olmadığı için anlaşmayı uygulama görevi NATO Dairesi’ne verildi ve Besim Tanyel
programa katılacak bilimcileri belirleyecek tek seçici oldu.
Tanyel, bu olağandışı yetkisini, kişisel beklentilerini ve duygularını bir yana bırakarak tam
bir yansızlıkla (tarafsızlıkla) kullandı. Her daldan, araştırma yetenekleri bilinen öğretim
üyelerini seçti ve izlence (program) büyük bir başarılı ile uygulandı. Seçilen kişiler programa
canla başla katıldılar. ABD’de kaldıkları sürede Türk bilimcilerin adlarını dünyaya duyuran
önemli araştırmalar yaptılar. Örneğin Feza Gürsey, Brookhaven Ulusal Araştırma Merkezi’nde
ki çalışmalarıyla dünyanın önde gelen fizikçileri arasına girdi. Nükleer reaktör kuramı (teorisi)
sağlık fiziği, bölünebilir elementlerin kimyası, nükleer tıp, izotopların bilimde ve sanayideki
uygulamaları gibi, atom enerjisiyle doğrudan doğruya ilgili birçok konunun uzmanları bu
programla oluştu. Yalnız Besim Tanyel’in kendisi yararlanamadı. Programın takvimi içinde,
onun araştırma yapmak için ABD’ye gitme zamanı gelince fakültesi gerekli izni vermedi. İki yıllık
araştırma programına katılıp dönenlerin yardımıyla İstanbul’da Çekmece Nükleer Araştırma
Merkezi’nin kurulmasına girişildi ve orada yıllarca yararlı araştırmalar yapıldı. Yazık ki sonradan
bu alana gereken ilgi gösterilmedi ve çalışmalar, dünyadaki gelişmeleri izleyecek hızla
ilerleyemedi. Bu ayrı bir öyküdür.
Eisenhower’ın barış için atom projesi, Türkiye’ye bir nükleer araştırma reaktörünü şöyle
yada böyle getirecekti. Ama Besim Tanyel’in eline geçen fırsatı iyi değerlendirerek başlattığı
araştırma programı, ABD’nin önerisini aşan boyutlarda Türk bilim yaşamını canlandırdı.
Aramızdan Ayrılanlar
Türk Fizik Derneği