AramızdanAyrılanlar

Sayfa 466
zamanının geldiğini söyledi ve bu hedefe yönelik kapsamlı bir plan açıkladı. “Barış için atom”
adını verdiği bu projede, önce bütün ülkelere hizmet edecek, akıl ve teknik yardım verecek bir
uluslararası atom enerjisi ajansının kurulmasını öneriyor, sonra, isteyen ülkelerde bir nükleer
araştırma rektörü kurulması için gerekli bilgiyi ve zenginleştirilmiş uranyum yakıtını sağlamayı
ABD adına üstleniyordu.
Eisenhower’in önerisi büyük ilgi uyandırdı, bütün dünyada çok olumlu karşılandı.
Birleşmiş Milletler derhal harekete geçti. Viyana’da bir uluslar arası atom enerjisi ajansının
kurulmasına başlandı. ABD Kongresi’nde erekli görüşmeler tamamlandıktan sonra Amerikan
hükümetinin projeyi başka devletlere daha iyi anlatmak ve katılmalarını sağlamak için girişime
geçtiğini gördük. Bu sırada Türk hükümeti de projeye katılmaya karar verdi ve Dışişleri
Bakanlığı NATO Dairesi, ABD ile bu konuda yapılacak görüşmeleri yürütmek, gereğini yapmakla
görevlendirildi. NATO Dairesi’nin başkanı Büyükelçi Hüveyda Mayapek, böylece, bilmediği bir
konuda anlaşma hazırlamak göreviyle karşı karşıya kalmıştı. Kendisine bir yardımcı aradı ve en
yakınında Ankara Fen Fakültesi’nde nükleer fizik dersi vermekte olan Prof. Besim Tanyel’i,
bakanlığa danışman atadı.
Amerikalılarla yapılan ilk görüşmede. Eisenhower’ın önerilerini içeren bir anlaşma
taslağının hazır olduğunu gördüler. Amerikan tarafı propaganda yararını arttırmak için,
anlaşmanın gecikmeden imzalanmasını istiyordu. Bu aşamada Tanyel, getirilen taslakta önemli
bir eksiklik gördü ve bunun bilim yaşamımız için önemli bir fırsat yarattığını sezdi. ABD, başka
ülkeler gibi Türkiye’ye de, bu yeni alanda ilerlemek için bir yardım yapmak istiyor ve konuyu
bilen bir Amerikan firmasının, ücreti karşılığında Türkiye’de bir araştırma reaktörü kurmasını
sağlıyordu. Yalnız bu araştırma reaktörü kim, nasıl araştırma yapacaktı? Henüz Türkiye’de ki
bilim insanları, fizikçiler, kimyacılar, biyologlar, doktorlar nükleer teknikleri kullanarak
araştırma yapmasını bilmiyorlardı. Bu teknikleri ve yeni bilimsel yaklaşımları öğrenmenin kolay
bir şey olmadığını, çok zaman ve çaba istediğini, Besim Tanyel, kendi geçirdiği deneyimden
biliyordu. Doçentliği sırasında nükleer alanda çalışmak için Fen Fakültesi’nden izin alarak
ABD’nin ileri bir üniversitesinde bir yıldan fazla kalmış, yeni bir buluş getirebilecek bir
araştırmaya girişmiş, fakat izin süresi bitip geri çağrıldığı için, sonuca varacak vakti olmamıştı.
Tanyel, bir kez araştırma reaktörü kurulduktan sonra hükümetlerin konu ile ilgilerinin
azalacağını tahmin etti. Bu nedenle, gerekli araştırıcıların yetişmesini sağlayacak ayrı bir
programın anlaşmaya konulması ve ancak bu program tamamlandıktan sonra reaktörün
Aramızdan Ayrılanlar
Türk Fizik Derneği