AramızdanAyrılanlar

Sayfa 223
hidroelektrik enerjiden ucuza mal olacağı bir devirdeki Türkiye’de, yükselecek modern reaktör
santrallerine bakıyordu. Bu yeni merakı onu bir taraftan Etibank’ın atom enerjisi etüd
dairesinin başkanlığına getirdi. Diğer taraftan da Türkiye’deki atom devrinin adamlarını
şimdiden yetiştirmeğe azmeden bilim insanı, kısa zamanda kendi kendine öğrendiği reaktör
fiziğini Orta Doğu ve İstanbul Teknik üniversitelerinde okutmaya başladı.
Atom enerjisini Türkiye’ye getirmek için plân yapmak, çekirdek fiziği öğrenmek ve
öğretmek yeterli değildi. Bir de Türkiye’de bilfiil deneylerin yapılabileceği bir araştırma ve
eğitim reaktörüne ihtiyaç vardı. Hayatının dönemleri, birbirini kaçınılmaz bir mantık sırasıyla
takip ediyordu. Cavid Amerika’nın bu konudaki yardım teklifini memnuniyetle kabul ederek
reaktör tiplerini görmek ve incelemek amacıyla Amerika’ya gitti. Dönüşünde reaktörün planları
hazırdı. Cavid’in gayreti ve meslek arkadaşlarının yardımı sayesinde Çekmece Nükleer
Araştırma Merkezi dünyada bu program çerçevesinde kurulan ilk reaktör merkezi oldu. Bu
devrede Cavid’in şiarı: Türkiye’nin sanayileşmesine doğrudan faydası olacak uygulamalı
yöntemlere kuvvet vermek ve en kısa zamanda en çok olumlu iş çıkarmaktı.
Türkiye’nin sanayileşmek ve modernleşmek problemlerini çözmeye çalışan Cavid
yetişmiş eleman, teknik adam ve bilim insanı eksikliğini çok derinden duymuştu. Gene işin
temeline inmek kaygısıyla dikkatini yeni gelişen ülkelerdeki bilim problemleri ile ilgilenen
uluslararası kuruluşlara çevirdi. NATO bilim konseyinde Türkiye’nin delegesi idi.
O sıralarda Nobel Ödülü’ nü alan ünlü fizikçilerden İ. Rabi ile tanışmıştım. Türk
olduğumu öğrenen Rabi bana aynen şunları dedi: ‘NATO’da bir genç Türk bilim İnsanı var.
Erginsoy. Abartısız söyleyebilirim ki bu genç, şimdiye kadar rastladığım en yetenekli ve
ehliyetli bir bilim idarecisidir. Bilim konseyinde berrak mantığı, kuvvetli ve veciz konuşması,
tartışmaları derleyip toparlayarak özetlemek yeteneği, nihayet hızlı karar vermek ve
karışmağa yüz tutan konuşmaları bir sonuca bağlamak özelliği ile hepimizi şaşırttı.’ Biraz
durakladıktan sonra da ‘böyle bir adamdan Türkiye lâyıkıyla yararlanıyor, değil mi?’ diye
sordu. Cavid’in bu yeni cephesi beni şaşırtmadı. Sadece kendi kendime ‘anlaşılan Cavid şimdi
parlak bir bilim idarecisi olmak yolunda’ diye mırıldandım. Gerçekten bir iki seneye varmadı,
Cavid Erginsoy Viyana’da Birleşmiş Milletler’in uluslararası atom enerjisi kurumunda en ünlü
eksperlerden biri olmuştu. Başka herhangi bir adamı, bir bilim politikacılığı mesleği, şöhret ve
itibarı ile tatmin için yeterli idi. Fakat Cavid mutlu değildi. Mektuplarından yeni bir serüvene
atılmak arifesinde olduğunu anlıyordum. Nihayet bir gün beklediğim haber geldi. Cavid ‘tekrar
temel bilime ve araştırmaya dönmeğe karar verdim. Eski tartışmalarımızı hatırlayarak buna
memnun olacağını tahmin ediyorum’ diyor ve ekliyordu: ‘Otuzbeş yaşında, araştırmadan uzun
süre uzak kalmış bir adamın böyle bir deneyimde muvaffak olmak olasılığı az, bunu bilmiyor
değilim. Fakat kararım kesin, şansımı bir deneyeceğim’. Kendisine derhal cevap yazarak
sevincimi anlatmaya çalıştım ve ona olan güvenimi tekrarladım. Doktora mümeyyizi Mott’ un
kehaneti nihayet tutmuştu.”
Yine aynı konuşmasında Gürsey’in, Erginsoy’un Brookhaven serüvenini anlattığı
bölümü aktaralım: “1962 de Cavid Brookhaven Araştırma Merkezi’ne katı hal fiziğinde
araştırma yapmak için gittiğinde oradaki fizikçiler Cavid’i aralarına almışlardı ama doğrusu
Cavid’den on yaş küçük eksperlerle ciddi bir yarışa nasıl gireceği konusunda endişeliydiler.
Aramızdan Ayrılanlar
Türk Fizik Derneği