HAZAR WORLD - SAYI 41 - NİSAN 2016

HASEN | HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR NİSAN 2016 SAYI 41 

MILLET-I 

SADIKANIN 

ASIRLIK 

İHANETI 

FİYAT- 5 TL

www.hazarworld.com 

ÖNSÖZ / EDITORIAL 

YÖNETİM 

İMTİYAZ SAHİBİ 

Hazar İletişim, Tanıtım ve 

Yayıncılık A.Ş. Adına 

Haldun YAVAŞ 

GENEL YAYIN YÖNETMENİ 

Gökhan ÇAY 

YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ (SORUMLU) 

Figen AYPEK AYVACI 

Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip 

Erdoğan’ın Danışmanı Yalçın Topçu, 

Ermenistan’ın Hocalı’da gerçekleştirdiği 

soykırımı dünyanın görmezden geldiğini 

belirterek Hocalı’yı Türkiye’nin soykırım 

olarak tanıması gerektiğini söyledi. 

Yakın bir tarihte gerçekleşen Hocalı’nın 

bir soykırım olduğu tüm delillerle ortada. 

Biz de bu söylemden hareketle hangi 

durumda soykırım denebileceğini, hangisinde 

ise denemeyeceğini kapak yazısına 

taşıdık. HASEN araştırmacılarından 

Seda Birol, bundan 101 yıl önce Osmanlı 

İmparatorluğu’nun toprak bütünlüğünü 

ve menfaatini korumak için gerçekleştirdiği 

tehcirin sözde soykırıma dönüştüğü 

iddiasını masaya yatırdı. 

Terörün tüm dünyada etkin bir silah olarak 

kullanılması endişe verici bir boyuta 

ulaştı. Bir an evvel ortak çıkarlara odaklanılması 

gerektiği kanaatini taşıyorum. 

Bu ortak çıkarlardan biri de Azerbaycan 

doğal gazını Avrupa’ya taşıyacak olan 

Güney Gaz Koridoru ve onun Türkiye’den 

geçen kısmı Trans Anadolu Doğal Gaz 

Boru Hattı (TANAP). Coğrafyamızın 

güvenliği, bu ortak projelerimizin korunmasından 

geçiyor. HASEN enerji 

uzmanlarından Dr. Emin Akhundzada, 

TANAP’ın Türkiye için artan önemini 

analiz etti. Burada elbette Azerbaycan 

sağladığı kaynak ve gelişen ekonomisiyle 

ön plana çıkıyor. Ayrıca, Azerbaycan Milli 

Meclis Ekonomik Politikası Komitesi 

Başkanı Ziyad Semedzade ile bir röportaj 

gerçekleştirdik ve Azerbaycan’ın ekonomisini 

ve yatırım projeksiyonlarını 

konuştuk. Bölgesel terörün yanı sıra tek- 

HALDUN YAVAŞ 

Hazar Strateji Enstitüsü 

Genel Sekreter 

nolojinin hızla gelişmesiyle siber terörün 

de tırmandığını gözlemliyoruz. HASEN 

araştırmacılarından Ayhan Gücüyener, 

kritik altyapılara yapılan siber saldırıları 

Ukrayna örneğini ele alarak inceledi. 

Neredeyse her sayıda Gürcistan ile ilgili bir 

analize yer vermeye çalışıyoruz. Gürcistan, 

Türkiye’nin önemli bir komşusu ve bölgenin 

güvenilir transit ülkesi konumunda. 

Bu sayımızda HASEN uzmanlarından Dr. 

Rüçhan Kaya, Gürcistan’ın doğu ve batı 

arasındaki sıkışmış politikasını irdeledi. 

Kaya, Gürcistan’ın NATO ve Rusya ile 

yürüttüğü siyasetin bölge açısından ne 

ifade ettiğini, Azerbaycan üzerinden Orta 

Asya’ya ve Çin’e açılma planları yapan 

Türkiye’yi de hesaba katarak yorumladı. 

Aktüel bölümünde ise Sayın Ziyad 

Semedzade’nin devlet sanatçısı kızı 

Aygül Semedzade ile kendi müziğini 

ve bestelerini konuştuk. Baba kızın 

birbirinden farklı konularda verdikleri 

röportajları keyifle okuyacağınızı umuyorum. 

Öte yandan HASEN’den bir ekip 

olarak 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde 

Hocavend’e gittik. İşgal altındaki Karabağ 

topraklarından göç eden kadınlar için 

başlattığımız halı dokuma ve dikiş dikme 

eğitim projesinin ilk meyvelerini verdiğini 

yerinde gördük. Göçmen problemine 

bir nebze de olsa ekonomik çözüm 

sağlayacak bir model ortaya koymanın 

gururunu yaşıyoruz. Bu proje vesilesiyle 

Türkiye’nin Suriyeli göçmenler 

konusundaki fedakârlığını ve Karabağ 

işgaliyle oluşan göç konusunu Birleşmiş 

Milletler’e de taşımayı başardık. 

Yeni sayımızda görüşmek dileğiyle. 

EDİTÖR 

Hande YAŞAR ÜNSAL 

HABER EDİTÖRLERİ 

Merve DAMCI 

Osman KURT 

Rufat AGHAYEV 

GRAFİK TASARIM 

Zeynep ÖZEL 

Murat BEŞİKTAŞ 

FOTOĞRAF EDİTÖRÜ 

Celil KIRNAPCI 

YAYIN KURULU 

Halil AKINCI 

Metin ATAÇ 

Hayati ÖZTÜRK 

Prof. Dr. Mesut Hakkı CAŞIN 

Doç. Dr. Bekir GÜNAY 

Doç. Dr. Fatih MACIT 

Dr. Emin AKHUNDZADA 

Dr. Rüçhan KAYA 

BASKI 

Bilnet Matbaacılık ve Ambalaj San. A.Ş. 

Dudulu Organize Sanayi Bölgesi 

1.Cadde No: 16 Esenkent – Ümraniye 

34476 İSTANBUL 

Tel: 444 44 03 

BASKI TARİHİ 

Nisan 2016 

Yayın Türü 

Yaygın Yerel Süreli 

Yayın Süresi - Dili 

Aylık - Türkçe 

ISSN: 2148-4759 

İLETİŞİM 

Maslak Meydan Sokak 

Veko Giz Plaza No:3 Kat: 4 

Daire 10 Sarıyer, İstanbul, TÜRKİYE 

Tel: +90 212 999 66 00 

Faks: +90 212 290 40 30 


info@hazarworld.com 

HAZAR WORLD 

1

IÇINDEKILER 

04 

HAZAR’A DAİR 

HASEN | HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR NİSAN 2016 SAYI 41 

FİYAT- 5 TL 

MİLLET-İ 

SADIKANIN 

ASIRLIK 

İHANETİ 

28 

MİLLETİ-İ SADIKA VE 

SÖZDE ERMENİ 

SOYKIRIMI HİKÂYESİ 

28 

Sözde Ermeni soykırımı bir 

hikâyeden öteye geçemiyor. 

Ancak 100 yılı aşkındır dünya 

kamuoyunu oyalamaya 

devam ediyor. 

04 

08 

04 

ŞİÖ DEVLET BAŞKANLARI 

ZİRVESİ’NİN HAZIRLIKLARI 

BAŞLADI 

08 

GÖRÜŞ 

08 

SURİYE MÜLTECİ KRİZİNDE 

AB İLE MUTABAKAT VE 

RUSYA’NIN ASKERİ 

ÇEKİLMESİNİN OLASI 

SONUÇLARI 

14 

MERCEK 

14 

TRANS HAZAR ÇOK 

MODLU GÜZERGÂHINA 

ÇOK TARAFLI KATKI 

18 

ANALİZ 

18 

18 

SİBER SALDIRILARDA 

BİR VAKA ANALİZİ: 

UKRAYNA ÖRNEĞİ 

2 

NİSAN 2016 SAYI 41


22 

RÖPORTAJ 

22 

ORD. PROF. 

ZIYAD SEMEDZADE: 

“YABANCI YATIRIMCILAR 

BİZİM PETROLE AŞIK OLDU” 

36 

ANALİZ 

36 

TANAP PROJESİ TÜRKİYE’YE 

HEM EKONOMİK HEM POLİTİK 

FAYDA SAĞLIYOR 

40 

İNFOGRAFİK 

54 

OBJEKTİF 

22 

34 

40 

SİBER GÜVENLİK 

VE BİLGİ PAYLAŞIMI 

42 

ANALİZ 

42 

BATI VE DOĞU ARASINDA 

GÜRCİSTAN SİYASETİ 

54 

56 

KÜLTÜR & SANAT 

Bölge ile ilgili konser, sergi ve 

tiyatro faaliyetlerini sizin için 

derledik. 

42 

46 

YAKIN PLAN 

46 

GAZPROM’UN GAZ KISINTISI 

SONRASINDA ARZ 

GÜVENLİĞİNİ 

YENİDEN DÜŞÜNMEK 

56 

50 

50 

50 

AYGÜN SEMEDZADE: 

BESTELERİMİ KENDİ 

ÇOCUĞUM GİBİ 

GÖRÜYORUM 

AKTÜEL 


3


ŞİÖ DEVLET BAŞKANLARI ZİRVESİ’NİN 

HAZIRLIKLARI BAŞLADI 

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Bölgesel Terörle Mücadele Yapısı İcra 

Komitesi Direktörü Yevgeniy Sisoyev ile Özbekistan İçişleri Bakanı 

Adhamcan Ahmadbayev, haziran ayında Özbekistan’ın başkenti 

Taşkent’te yapılacak Devlet Başkanları Zirvesi’nin güvenliğini görüşmek 

için bir araya geldi. ŞİÖ Bölgesel Terörle Mücadele Yapısı ile 

Özbekistan emniyet birimlerinin, zirveye hazırlık aşamasında ve zirve 

sırasında güvenliğin sağlanmasında ortak tedbirler alması konusunda 

fikir alışverişinde bulunulduğu görüşmede, Ahmadbayev, Özbekistan 

polisinin zirve için alacağı güvenlik önlemleri ve emniyet birimlerinin 

faaliyeti konusunda Sisoyev’e bilgi verdi. Rusya, Çin, Kazakistan, 

Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’ın üyesi olduğu ŞİÖ Devlet 

Başkanları Zirvesi, 23-24 Haziran’da Taşkent’te yapılacak. 

BM’DE NEVRUZ KUTLANDI 

Orta Asya ve Ortadoğu’da baharın gelişini simgeleyen Nevruz, 

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Merkezi’nde kutlandı. BM 

Genel Kurulu’nun 2010 yılında aldığı kararla kabul ettiği 

‘’Uluslararası Nevruz Günü’’ için BM’de 6. kez kutlama programı 

düzenlendi. Türkiye, Afganistan, Azerbaycan, Hindistan, 

İran, Irak, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, 

Türkmenistan ve Özbekistan’ın BM Daimi Temsilciliklerinin, 

BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi (ECOSOC) Salonu’nda 

düzenlediği kutlamada, barış ve kardeşlik mesajları verildi. 

Programda konuşan BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, 

Nevruz’un bir küresel kültür mirası olduğunu söyledi. Dünya 

üzerinde Nevruz’u kutlayan yüz milyonlarca kişiye katılmaktan 

mutluluk duyduğunu kaydeden Ban Ki-moon, “Bugünün 

sınır ve ayrılıklarından çok daha eski bir tarihe sahip olan 

Nevruz bu özelliğiyle engelleri yıkmakta ve güven bağları 

inşa etmektedir” dedi. Türkiye’nin BM Daimi Temsilcisi Halit 

Çevik de 2009 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından Nevruz’un İnsanlığın Somut 

Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne alınmasının kültürel anlamda çok önemli bir gelişme olduğunu anımsattı. 

KIRGIZİSTAN’DAN EKONOMİK KRİZE KARŞI 

EK EYLEM PLANI 

Kırgızistan hükümeti, Avrasya bölgesini etkisi altında tutan ve 

küresel ekonomik krizin etkilerini en aza indirmek için ek tedbirleri 

içeren eylem planını açıkladı. Kırgızistan Başbakanlık Basın 

Sözcüsü Nazira Ahmedova, Kırgızistan’da siyasi ve sosyal durumun 

istikrarlı olduğunu söyleyerek krizin etkilerini en aza indirmek 

için hükümetin ek eylem planını yürürlüğe koymak zorunda 

kaldığını belirtti. Ekonomik kriz ve sosyal güvenlik konularını 

kapsayan ek eylem planının 420 maddesinden 87’sini ekonomik 

krize karşı alınan önlemler dizisi oluşturuyor. Kırgızistan ekonomisi; 

Rusya, Kazakistan ve Belarus’un kurucusu olduğu bölgesel 

Avrasya Ekonomik Birliği’ne (AEB) üye ülkelerdeki ekonomik 

gerilemeye bağlı olarak etkileniyor. Kırgızistan ise makroekonomik 

istikrarı sağlamak, yatırım ve ihracatı artırmak, bölgesel 

kalkınma ve sosyal güvenliği korumak, geçim sıkıntısı çeken kesimlere yardımı artırmak hedefine odaklanmış bulunuyor. Öte 

yandan hükümet, 2016 yılı programında fiyat istikrarını, Rusya ve Kazakistan’dan ithalatta bu ülkelerin parasıyla ödemeyi, 

vatandaşa ABD doları ile verilen kredilerin millî para birimi Som’a çevrilmesini, enerji güvenliğini güçlendirmeyi, hidroelektrik 

santrali projeleri için yeni yatırımcılar bulmayı ve yeni istihdam alanları açılması gibi hayati konulara öncelik veriyor. 

4 NİSAN 2016 SAYI 41


AZERBAYCAN’DA SERBEST TİCARET BÖLGESİ KURULUYOR 

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, başkent Bakü yakınlarında, Hazar 

Denizi kıyısında bulunan Elet kasabasında serbest ticaret bölgesi oluşturulması 

için kararname imzaladı. Ekonominin devamlı gelişimi ve rekabete dayanıklılığın 

artırılması, Azerbaycan’ın lojistik ve ulaştırma merkezi olarak güçlendirilmesi, 

ülkede çok yönlü ulaştırma altyapısının kurulması için alındığı belirtilen 

karar gereği, Elet kasabasındaki Bakü Uluslararası Deniz Ticaret Limanı ve 

etrafındaki arazide serbest ticaret bölgesi oluşturulacak. Uluslararası danışman 

şirketlerin yardımıyla serbest ticaret bölgeleri hakkındaki yasalar yeniden düzenlenecek. 

Bölgenin altyapı, yönetim şekli ile burada yapılacak ticarete yönelik 

bilgiler, ilgili kurumlar tarafından 6 ay içerisinde derlenerek Cumhurbaşkanı 

Aliyev’e rapor edilecek. Aliyev, kararnamenin uygulanması için Bakanlar 

Kurulu, Maliye Bakanlığı, Ekoloji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Emlak 

Komitesi ile Bakü Valiliği’ne de talimat verdi. 

TÜRKİYE 

GÜRCİSTAN 

AZERBAYCAN 

İRAN 

Bakü 

Elet 

NATO’DAN TİFLİS’E RESMİ ZİYARET 

NATO Avrupa Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı 

Orgeneral Philip Breedlove, Rusya’nın uluslararası arenadaki 

mevcut kural ve sistemleri değiştirmeye ve özgür dünyayı bölmeye 

çalıştığını savundu. Orgeneral Breedlove, gerçekleştirdikleri 

toplantıda Gürcistan’ın NATO ile entegrasyonu süreci, 

Gürcistan’ın toprak bütünlüğü ve dünyada terörle mücadele 

gibi konuların ele alındığını söyledi. ABD’nin Gürcistan’ın 

toprak bütünlüğüne ve egemenliğine tam destek verdiğini 

belirten Breedlove, bugün heyetle 2008’deki Güney Osetya 

savaşının ardından bölgede faaliyet gösteren Rus askerlerinin 

belirlediği sözde sınırı ziyaret ettiklerini ve işgal çizgisi 

yakınlarında yaşayan Gürcistan vatandaşlarının ne kadar zor 

durumda olduklarını bizzat müşahede ettiklerini vurguladı. Terörle mücadeleye de değinen Breedlove, teröre karşı mücadelede 

başarılı olmak için dünyada tüm ortakların yakın işbirliğinin şart olduğunu dile getirdi. Breedlove, Mayıs 2016’da 

Gürcistan’da NATO ile Gürcü askerlerinin katılacağı “Lâyık Ortak 2016” askeri ortak tatbikatının düzenleneceğini bildirdi. 

Gürcistan Savunma Bakanı Tinatin Khidaşeli de “Artık gündelik hale gelen saldırganlık, Gürcistan toprak bütünlüğünün 

ihlal edilmesi ve sınırların adım adım taşınması girişimleri, bugün bulunduğumuz durumun en açık göstergesidir” dedi. 

TÜRKMENİSTAN VE PAKİSTAN TAPI İÇİN 

BİR ARAYA GELDİ 

Avrupa Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli 

Berdimuhamedov ve beraberindeki heyet, Pakistan’da 

Başbakan Navaz Şerif ve diğer üst düzey yetkililerle görüştü. 

Pakistan Başbakanı Şerif, Türkmenistan-Afganistan- 

Pakistan-Hindistan Doğal Gaz Boru Hattı (TAPI) projesinin 

en kısa sürede tamamlanması gerektiğini, böylece enerji 

zengini Türkmenistan ile bu konuda zayıf kalan Güney 

Asya’nın birbirine bağlanacağını söyledi. Şerif; Kazakistan, 

Türkmenistan ve İran arasında inşa edilecek bir tren yolunun 

da Türkmenistan ile Pakistan’ı birbirine bağlayacağını 

dile getirerek, birçok alanda daha fazla işbirliği yapılmasının önemine işaret etti. Pakistan limanlarının Türkmenistan’ın 

ithalat ve ihracat yapması için önemli bir şans olacağını anlatan Şerif, ülkeler arasında vize kolaylığı sağlanması gerektiğini 

bildirdi. TAPI projesinin temeli, 13 Aralık 2015’te, Türkmenistan’ın tarihi kenti Mari’de Türkmenistan Devlet Başkanı 

Berdimuhamedov’un ev sahipliğinde, Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani, Hindistan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hamid 

Ansari ve Pakistan Başbakanı Şerif’in katılımıyla atılmıştı. TAPI projesiyle Türkmenistan’ın en büyük doğal gaz yatağı 

Galkınış’tan Pakistan-Hindistan sınırındaki Fazilka yerleşim yerine Afganistan üzerinden doğal gaz sevk edilecek. 2019 yılında 

hizmete girmesi beklenen projeyle her yıl 33 milyar metreküp doğal gaz taşınması hedefleniyor. 

HAZAR WORLD 5


HASEN, DÜNYA KADINLAR GÜNÜ’NÜ 

HOCAVEND’DEKİ KADINLARLA KUTLADI 

Hazar Strateji Enstitüsü’nün (HASEN) Clinton Global Initiative (CGI) 

bünyesinde, yerinden edilmiş kadınlar için başlattığı sosyal sorumluluk projesi 

ilk meyvelerini verdi. 

Birleşmiş Milletler’in verilerine göre bugün dünyada 

19,5 milyon mülteci ve 38 milyon yerinden 

edilmiş kişi var. 5,1 milyon mülteci ile ilk sırada 

Filistinliler yer alırken hemen arkasından 3,88 milyonla 

Suriyeli, 2,59 milyonla Afgan mülteciler geliyor. Bu 

rakamlarla oluşan insanlık krizi ise giderek 

büyümeye devam ediyor. Yerinden edilmiş 

kişilerde durum daha da trajik bir hal alıyor 

ve rakamlar her geçen gün artıyor. 7,6 milyon 

Suriyeli, 6 milyon Kolombiyalı, 3,4 milyon 

Iraklı, 3,1 milyon Sudanlı bugün kendi evinde 

yaşayamıyor ve nüfusu sadece 9 buçuk milyon 

olan Azerbaycan’da yaklaşık 1 milyon yerinden 

edilmiş kişi topraklarına geri döneceği 

günü bekliyor. 

Devletin kendileri için inşa ettiği yaşam alanlarında 

barınan yerinden edilmiş kişilerin aynı 

zamanda çok hızlı bir şekilde sosyal hayata ve 

işgücüne katılmaları gerekiyor. HASEN bu 

amaçla Azerbaycan’ın Hocavend kasabasında 

kadınların işgücüne katılımına yönelik bir 

proje başlattı. Bundan 6 ay önce HASEN tarafından gerçekleşen 

“Yerinden Edilmiş Karabağlı Kadınların Ekonomiye 

Kazandırılması” projesi kapsamında, Azerbaycan’ın 

Ermenistan tarafından işgal olunması neticesinde toprak- 

larından edilmiş kadınlar halı dokuma ve terzilik eğitimi 

almaya başladılar. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde bölgeyi 

beraberindeki heyetle ziyaret eden HASEN Genel Sekreteri 

Haldun Yavaş, “Projemizin meyvelerini almaya başladığımızı 

görmek gerçekten de paha biçilemez bir mutluluk 

veriyor. Yerlerinden edilmiş bu kadınların 

halı dokuyarak bir meslek edinmeleri ve bu 

halıları satarak gelir elde etmeleri, dünyanın 

birçok yerinde zorunlu göçe maruz kalmış 

ve yerinden edinmiş kadınlar için de örnek 

olabilir” dedi. 

HASEN’in Clinton Global Initiative bünyesinde 

yürüttüğü bu program sayesinde 40 

kadın Azerbaycan’ın Hocavend kasabasında 

hazırlanan atölyede, dokudukları halıları ve 

dikişlerini satma imkânı da bulabilecekler. 

Projeden direkt olarak 40 kadın faydalanacak 

ama 120 dolaylı faydalanıcıyla birlikte toplamda 

800 kişi projeden yarar sağlayabilecek. 

Proje kapsamında eğitim alıp ilk ürünlerini 

ortaya koyan kadınlar ise aile bütçesine 

katkıda bulunacakları için mutlu olduklarını ifade ediyorlar. 

Öte yandan kadınların el emeği ürünlerinin online satış 

mekanizması kurularak dünya genelinde ticaretinin yapılabilmesi 

hedefleniyor. 



NİSAN 2016 

15 NİSAN 

12-13 NİSAN 

12 NİSAN 5. ULUSLARARASI ÇATIŞMA, 

DİJİTAL DÖNÜŞÜM 

VE ENDÜSTRİ 4.0 

12 NİSAN 2016 

İSTANBUL, TÜRKİYE 

Geleneksel üretim ve hizmet 

sistemleri, günümüzde dijital 

dönüşüm yaşayarak yeni bir yapıya 

bürünüyor. Özellikle elektronik, bilgi 

ve iletişim teknolojilerinde yaşanan 

gelişmeler bu dönüşümü daha da 

hızlandırdı. Akıllı robotlar, sensörler, 

3D yazıcılar, dronelar, gelişmiş veri 

depolama ve analiz sistemleri ve daha 

birçok teknoloji bu dönüşümde kilit 

rol oynuyor. İşte bu zirvede dijital 

dönüşüm tüm yönleri ile 

konuşulacak. 

TERÖRİZM VE TOPLUM 

KONFERANSI 

12-13 NİSAN 2016 

İSTANBUL, TÜRKİYE 

Bugüne dek 20 ülkeden 150’yi 

aşkın katılımcıyı ağırlayan 

konferansın 5’inci yılında devlet 

dışı aktörler ve bu aktörlerin 

çatışma süreçlerindeki rolleri 

irdelenecek. Akademisyenler ve 

sektörden uzmanlar, devlet dışı 

organizasyonların ortaya çıkışları, 

hareket alanları, medyada temsil 

edilme biçimleri ve toplum 

tarafından algılanmaları gibi 

konular üzerine çalışmalarını 

sunma fırsatı bulacak. 

4. TÜRKİYE’YE YATIRIM 

FIRSATLARI KONFERANSI 

15 NİSAN 2016 

LONDRA, İNGİLTERE 

Türk pazarındaki projelerinizi 

arttırmak, yeni müşteriler, yabancı 

yatırımcılar ile tanışmak, PPP, 

enerji piyasası, özel sermaye, 

girişim sermayesi ve gayrimenkul 

hakkında güncel bilgiler edinmek 

istiyorsanız bunların tümünü bu 

konferansta bulabilirsiniz. 

HAZAR TAKVİMİ 

NİSAN 2016 

AMBROSETTI EKONOMİ VE 

FİNANS SEMİNERİ 

8-9 Nisan 2016 

Cernobbio, İtalya 

ATYRAU KÜRESEL PETROL & GAZ 

KONFERANSI 


Atyrau, Kazakistan 

22. ULUSLARARASI ENERJI VE 

ÇEVRE FUARI VE KONFERANSI 


İstanbul, Türkiye 


7

GÖRÜŞ 

AB-TÜRKİYE-RUSYA 

SURİYE MÜLTECİ KRİZİNDE 

AB İLE MUTABAKAT VE 

RUSYA’NIN ASKERİ ÇEKİLMESİNİN 

OLASI SONUÇLARI 

PROF. DR. MESUT HAKKI CAŞIN 

HASEN DIŞ POLITIKA VE GÜVENLIK 

MERKEZI 

2011’de başlayan Suriye İç 

Savaşı beşinci yılına girmesine 

rağmen bölgesel istikrarsızlık 

15Mart 

nedeni olmaya devam ediyor. 

Güzel haber ise AB devlet ve hükümet 

başkanlarının Türkiye ile yapılacak 

mülteci anlaşmasının çerçevesi üzerinde 

anlaşmaları. Avrupa’ya mülteci akımının 

durdurulmasını öngören anlaşmaya 

göre, Türkiye üzerinden Yunanistan’a 

ulaşan göçmenler 4 Nisan’dan itibaren 

Türkiye’ye geri gönderilecek. Anlaşma 20 

Mart Pazar gününden önce Yunanistan’a 

geçen göçmenleri kapsamıyor. 1 Öte yan- 

dan bir diğer sürpriz gelişme, Rusya’nın 

Suriye’deki askeri gücünü kısmi olarak 

geri çekmesi. Rusya Devlet Başkanı 

Vladimir Putin, geri çekilme gerekçesi 

olarak, “Savunma Bakanlığı’nın ve ordunun” 

verilen görevleri genel olarak yerine 

getirdiğini, buna mukabil, Tartus’taki 

deniz üssü ile Hmeymim’deki askeri 

hava üssünün durumunun muhafaza 

edilmesi gerektiğini ileri sürdü. 2 Öte 

yandan Suriye’de yaşanan iç savaş tüm 

hızıyla sürerken, Türkiye sınır hattında 

Kuzey Irak benzeri yeni bir Kürt özerk 

bölgesi şekilleniyor. PYD’nin de içinde 

1 “Avrupa Birliği ile Türkiye Arasındaki ‘Göçmen’ Anlaşması 

İmzalandı”, Hürriyet, 18 Mart 2016, http://www. 

hurriyet.com.tr/avrupa-birligi-ile-turkiye-arasindaki-gocmen-anlasmasi-onaylandi-40071635. 

2 “Rusya Askerlerini Suriye’den Çekmeye başlıyor”, Habertürk, 

15 Mart 2016, 

http://www.haberturk.com/dunya/haber/1209753-rusyaaskerlerini-suriyeden-cekmeye-basliyor. 

8 



AB ile mülteci sorunu 

müzakerelerinde Ankara, Haziran 

2016’da Türk vatandaşları için 

vizelerin kaldırılması, AB 

üyelik müzakerelerinin 

hızlandırılması ve 2018’e kadar 

Türkiye’ye 3 milyar euro daha 

aktarılmasını 

öngörüyor. 

bulunduğu Rojava Genel Yönetimi Kurucu Meclisi, 

Rojava’yı Afrîn, Kobanî ve Cizîr olmak üzere 3 özerk 

bölgeye ayırdı. 3 Terör örgütü PKK’nın Suriye’deki uzantısı 

PYD, Suriye’nin kuzeyinde kontrolünde tuttuğu 

bölgelerde - Afrin, Kobani (Ayn el-Arab) ve Haseke 

- “kanton”larından yaklaşık 150 kişilik delegasyonun 

katılımıyla federasyon ilan ettiğini duyurdu. 4 Peki, bütün 

bu ani ve şaşırtıcı gelişmelerin diplomatik, insani, hukuki 

ve askeri nedenlerinin ardında hangi gerçekler saklı? 

Ortadoğu’ya barış ne zaman gelecek? Suriye’nin kuzeyinde 

PYD’nin özerklik hamlesi, Türkiye’nin güvenliğini 

nasıl etkileyebilir? 

3 “PYD özerklik ilan etti, PKK Türkiye’ye komşu oldu”, Cumhuriyet, 20 Mart 

2016, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/9101/PYD_ozerklik_ilan_ 

etti__PKK_Turkiye_ye_komsu_oldu.html. 

4 “PYD Suriye’de federasyon ilan etti”, Milliyet, 17 Mart 2016, http://www.milliyet.com.tr/pyd-suriye-nin-kuzeyinde/dunya/detay/2211341/default.htm 

GERİ ALMA ESASLARI VE UYGULAMADA BELİRSİZLİKLER 

Tarafların müzakere masasındaki taleplerine kısaca 

bakıldığında, Ankara, Haziran 2016’da Türk vatandaşları 

için vizelerin kaldırılması, AB üyelik müzakerelerinin 

hızlandırılması ve 2018’e kadar Türkiye’ye 3 milyar euro 

daha aktarılmasını öngörüyor. Yük paylaşımı konusundaki 

ekonomik yardım talebinde ise AB’den Türkiye’ye 

mali yardımın hacminin 6 milyar euroya ulaşması planlandı. 

Buna karşılık, son Paris saldırısı ile yükselen terör 

tehdidi ve AB kamuoyunun tepkilerini dikkate alarak, 

Brüksel tarafının, Türkiye’den sınırlardaki kontrol önlemlerini 

artırmasını ve mülteci akınını yavaşlatmasını 

talep ettiği biliniyor. 

Başlıca müzakere maddesi Türkiye üzerinden 

Yunanistan’dan geçerek AB’ye kural dışı giriş yapan sığınmacıların 

Türkiye’ye iade edilmesi olduğunu söyleyebiliriz. 

Böylece insan kaçakçılarının yardımıyla AB ülkelerine 

gitmenin cazip olmaktan çıkarılması hedefleniyor. 

Yunanistan’daki mülteci adayları iltica başvurusunda 

bulunabilecekler. Yunanistan, güvenli ülke Türkiye’den 

geldikleri gerekçesiyle başvuruları reddedebilecek. 

Almanya Başbakanı Angela Merkel, “Bu düzenlemenin 

hukuki bakımdan uygun olması ve bütün sığınmacılara 

bireysel başvuruda bulunma hakkını garanti etmesi 

gerektiğini” ifade etti. Merkel, bu görevin altından kalkabilmesi 

için Yunanistan’a yardımcı olacaklarını, mül- 


9


BULGARİSTAN 

MAKEDONYA 

Idomeni sınır kapısı 

Kavala 

ARNAVUTLUK Selanik 

YUNANİSTAN 

Atina 

İzmir 

İstanbul 

TÜRKİYE 

BM Mülteciler Yüksek 

Komiserliği’nin Avrupa Bürosu 

Direktörü Vincent Cochetel, AB ve 

Türkiye arasındaki mülteci 

anlaşmasının uluslararası hukuka 

uymadığını öne sürüyor. 

Göçmenlerin Yunanistan’a Yolculuğu 

2015 Toplamı 2016’da deniz yoluyla 

gidenler 

856,723 

Kaynak: UNHCR (6 Mart 2016 itibarıyla) 

132,177 

Bodrum 

Göçmen sayıları 

1,000 

10,000 

50,000 

100,000 

tecilerin korunması konusunda Türkiye’den de uluslararası 

standartlara bağlı kalmasının beklendiğini belirtti. 5 

İngiltere Başbakanı David Cameron, Türkiye ile AB arasında 

işbirliğinin güçlendirilmesi ve sığınmacı krizinin 

çözümü için yürütülen görüşmelerde varılan anlaşmaya 

ilişkin, “Bu krizde ilk kez, doğru ve eksiksiz bir şekilde 

uygulanması halinde fark yaratacak bir plana sahibiz” 

açıklamasında bulundu. 6 Ancak bu sürecin gözetiminde 

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin de 

aktif rol oynaması ilkesi ekleniyor. Ayrıca, anlaşmanın 

ortaya çıkarabileceği uluslararası hukuk ihlallerinin 

önüne geçilmesi için Ankara’dan gerekli yasal düzenlemeleri 

yapması da talep ediliyor. 7 

Müzakereler devam ederken, BM Mülteciler Yüksek 

Komiserliği’nin Avrupa Bürosu Direktörü Vincent 

Cochetel, anlaşmanın uluslararası hukuka uymadığını 

öne sürerek, “Yabancıların toplu sınır dışı edilmesi 

Avrupa İnsan Hakları Anlaşması’na aykırı. Bu sebeple 

bu doğrultuda yapılacak bir anlaşmayla bu kişilerin 

üçüncü bir ülkeye dönmesinin engellenmesi Avrupa 

kanunlarına da, uluslararası hukuka da aykırı” açıklamasında 

bulundu. 8 BM Genel Sekreter Sözcüsü Stephane 

Dujarric ise anlaşma sonrasında yaptığı açıklamasında, 

“Varılan anlaşmanın uluslararası hukuka uygun olmasını 

umut ettiklerini” söyledi. Dujarric açıklamasında 

5 “AB Ortak Pozisyon Belirledi”, Deutsche Welle, 18 Mart 2016, http://www. 

dw.com/tr/ab-ortak-pozisyon-belirledi/a-19126096. 

6 “İngiltere Başbakanı David Cameron’dan AB ve Türkiye Arasındaki Anlaşmaya 

İlişkin Açıklama”, NTV Haber, 18 Mart 2016, http://www.ntv.com.tr/ 

dunya/ingiltere-basbakani-camerondan-ab-ve-turkiye-arasindaki-anlasmayailiskinacikla,iCBHJm_HZkm-Diqo2Wdm0A. 

7 “AB mülteci zirvesi: Türkiye - AB anlaşmaya vardı”, BBC Türkçe, 18 Mart 

2016, http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/03/160318_ab_turkiye_anlasma_sonuc.. 

8 “BM’den AB-Türkiye anlaşmasına tepki”, EuroNews, 8 Mart 2016, http:// 

tr.euronews.com/2016/03/08/bm-den-ab-turkiye-anlasmasina-tepki/. 

“Öncelikle varılan anlaşmaya bakmamız lazım. Açıkçası 

varılan anlaşmanın tamamıyla uluslararası hukuka uygun 

ve özellikle uluslararası mülteci anlaşmasına uygun 

olmasını umut ediyoruz. Ayrıca bütün mültecilerin itibarına 

ve haklarına saygı duyulmasını bekliyoruz” ifadelerini 

kullandı. 9 

Buna mukabil, Başbakan Ahmet Davutoğlu, Türkiye ve 

AB’nin “ortak kaderi, zorlukları ve geleceği paylaştıklarına” 

dikkat çekti. Türkiye ve AB’nin entegrasyonunun 

derinleştirilmesi gerektiğini vurgulayan Davutoğlu, 

Suriye mülteci krizinin çözülmesi için kriz yönetiminin 

ötesinde “daha stratejik bir işbirliğine” ihtiyaçları olduğunu 

belirtti. 10 Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle Türk 

Sahil Güvenlik ekipleri ve NATO birlikleri Ege Denizi’nde 

güvenlik önlemlerini arttırdı. 

Mülteciler konusundaki kazanımlara rağmen vizeler 

konusunda belirsizliğin henüz ortadan kalkmadığını da 

söylemek lazım. Buna göre, Türkiye’nin açılmasını talep 

ettiği beş başlık, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin blokajı 

nedeniyle açılamadı. Anlaşma, Türkiye’nin vize muafiyeti 

hedefinin Haziran 2016 olduğunun teyidi niteliğinde 

olmasına rağmen, yalnızca Ankara’nın 72 kriteri eksiksiz 

yerine getirmesi ile şartların tamamlanması halinde 

mümkün olabilecek. Bu itibarla, AB Komisyonu’ndan 

teknik, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi’nden siyasi 

onay gerekmesi, “Haziran’da vize muafiyeti garanti” demek 

için henüz erken olduğunu gösteriyor. 11 

SURİYE’NİN TOPRAK BÜTÜNLÜĞÜ PARADOKSU 

Rusya’nın, Eylül 2015’te Suriye’ye gönderdiği askeri gücünü 

geri çekmesi farklı yorumlara neden oldu. Rusya 

Devlet Başkanı Vladimir Putin, ‘ordunun teröristlerle 

mücadele görevini geniş ölçüde yerine getirmiş olmasını’ 

çekilmeye gerekçe gösterdi. Kremlin’den yapılan açıklamalarda, 

Putin ve ABD Başkanı Barack Obama’nın 

konuyu görüştükleri belirtildi. Almanya Dışişleri Bakanı 

Frank-Walter Steinmeier, “Bu kararın, Cenevre’de barışçı 

siyasi geçiş dönemi görüşmelerinde yapıcı katkıda bulunması 

için Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad üzerinde 

9 “BM’den AB-Türkiye anlaşması ile ilgili ilk tepki”, Zaman, 18 Mart 2016, 

http://zamanamerika.com/haberler/dunya/bmden-ab-turkiye-anlasmasi-ileilgili-ilk-tepki/ 

10 “Davutoğlu: Tarihi Bir Gün, Önemli Bir Anlaşmaya Vardık”, NTV haber, 18 

Mart 2016, http://www.ntv.com.tr/dunya/davutoglutarihi-bir-gun-onemli-biranlasmaya-vardik,cVC-pA3wtkeWIcABCqOQuA?_ref=infinite. 

11 Güven Özalp: “Türkiye –AB Anlaşması Ne Anlama Geliyor?”, Hürriyet, 

20 Mart 2016, http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-ab-uzlasmasi-ne-anlamageliyor-5-soruda-anlasma-40072211. 



oluşan baskıyı arttıracağını” öne sürdü. 12 Öncelikle belirtmek 

gerekir ki, IŞİD teröristleriyle mücadele etmek 

için Suriye’ye asker gönderdiğini ileri süren Rusya, bu 

mücadeleden sonuç alamayacağını bir anlamda kabul 

etti. Buna mukabil, Ukrayna konusunda Kırım’ın işgalinin 

ikinci yılında, ABD ile eşit koşullarda müzakere 

zeminini yakaladı. 

Günde üç milyon dolara mal olan Suriye’deki operasyonlar, 

askeri maliyeti iyice artırdı. Petrol fiyatlarının 

düşmesiyle yaklaşık 250 milyar dolar zararda olan Rus 

ekonomisinin konumunu dikkate alan ABD Başkanı 

Obama, Suriye’nin, Rusya’nın kaynaklarını kurutacak 

bir bataklık olacağını söyleyerek “Suriye operasyonu 

masraflı iş” açıklamasında bulundu. Sovyet döneminde 

1979’da başlayan Afganistan işgali deneyimi Rusya’da 

hâlâ unutulamadı. 

Rusya, Sovyet döneminden beri Suriye’deki askeri varlığını 

operasyonel ve teknik anlamda daha da güçlendirdi. 

Bu bağlamda, zor durumdaki “müttefiki” Esad’ın 

siyasi ömrünü uzatmakla birlikte, Suriye’de barışçıl bir 

geçiş dönemi sonrasında Esad’ın görevdeki süresinin 

belirsizliğini koruyacağı söylenebilir. Bir diğer konu 

ise Rusya’nın PYD’ye askeri teçhizat ve siyasal destek 

vermesidir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 

Danışmanı Dmitri Peskov, Suriye’deki Rus askeri varlığı- 

12 “Rusya Suriye’den Çekilmeye Başladı”, Deutsche Welle, 15 Mart 2016, http://www. 

dw.com/tr/rusya-suriyeden-%C3%A7ekilmeye-ba%C5%9Flad%C4%B1/a-19116850. 

nın azaltılmasının müzakere sürecine fayda sağlayacağını 

ve koşulları eşitleyeceğini savundu. BM Suriye Özel 

Temsilcisi Staffan de Mistura ise Rusya’nın kararının 

Suriye görüşmelerine yeni bir enerji verebileceğini savundu. 

Mistura, Suriye muhalefeti ile rejim arasında 

büyük fikir ayrılıkları olduğunu, ancak Suriye’nin toprak 

bütünlüğünün korunması ve federal yönetimin reddedilmesi 

konularında uzlaşma sağlandığını belirtti. 13 

ABD’li senatör John McCain ise Obama’yı Suriye’de 

yaşanan katliamlara seyirci kalmakla eleştirirken 

Suriye’den çekilme kararı alan Rusya’nın enerjisini ve 

dikkatini başka yere çekeceğini, Ukrayna’da kanlı bir 

baharın daha yaklaşmakta olduğunu ileri sürdü. 14 

RUS ORDUSU’NUN SURİYE’YE ASKERİ DESTEĞİ 

Peki, Rusya Suriye’ye geri döner mi? Bir diğer soru ise 

BM Barış müzakereleri başarısız olursa, Rusya geri 

döner mi? Türkiye’nin PYD’nin özerklik ilanı karşısında 

askeri müdahalesi olabilir mi? Suriye’nin 400 binden 

fazla insanın hayatına mal olan kanlı iç savaş sonrasında 

toprak bütünlüğünü korumak hâlâ mümkün mü? 

ABD’nin Suriye’nin toprak bütünlüğüne destek ver- 

13 “Suriyeli Muhalifler ile Esad Rejimi Arasında Kısmi Uzlaşı”, NTV, http:// 

www.ntv.com.tr/dunya/suriyeli-muhalifler-ile-esad-rejimi-arasinda-kismiuzlasi,de39OST7cU2sSRI2mfWXCA 

14 “Rusya bakın neden Suriye’den geri çekilmiş!”, Internet Haber, 15 Mart 

2016, http://www.internethaber.com/rusya-bakin-neden-suriyeden-geri-cekilmis- 

1575066h.htm 


11


diği yönündeki açıklaması ortada. ABD Savunma 

Bakanlığı’nın, PKK’nın Suriye’deki kolu PYD’nin askeri 

kanadı YPG’ye artık silah ve mühimmat vermeyeceğini 

açıklamasının ardından, ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan 

da PYD’ye özerklik uyarısı geldi. ABD Dışişleri 

Bakanlığı Sözcüsü Toner, “Biz onların Suriye’de bir 

çeşit yarı özerklik geliştirmelerini istemiyoruz” açıklamasıyla 

Washington’un duruşuna açıklık getirdi. 15 

Toner, Suriye’nin bütünlüğünü koruyacak bir yönetimi 

desteklediklerini ifade ederek, “Bu durum, Cenevre’de 

bulunan ilgili tarafların birlikte tartışması ve karar 

vermesi gereken bir durum. Daha geniş anlamda da 

Suriye halkı tarafından kabul edilmelidir” açıklamasında 

bulundu. 16 Rusya lideri Putin, “Geldiğimiz noktada 

Suriye yönetimi ve Devlet Başkanı Beşar Esad’a mali 

ve istihbarat yardımı sağlamaya devam edeceğiz. Kalan 

kuvvetlerimize tehdit oluştuğunu hissettiğimiz an bu 

silahları çekinmeden kullanmaya hazırız. Suriye’deki 

durum tırmanışa geçer ve tekrar bizim askeri gücümüzle 

devreye girmemizi gerektirirse birkaç saat içinde 

önceki gücümüzle oraya geri dönme kabiliyetimizi koruduğumuz 

bilinmeli” açıklamasında bulundu. 17 İran 

Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, Suriye ve Irak’ın toprak 

bütünlüğünün garanti altına alınması gerektiğini öne 

sürdü. Türkiye ile olan ilişkilere çok önem verdiklerini 

belirten Zarif, “Bölgesel konularda ortak fikirlere sahibiz. 

Tehditlerin ve risklerin farkındayız. Aşırıcılık, 

mezhepçilik, bölgedeki çatışmalar, bunların hepsi bizim 

ortak olarak gördüğümüz tehlikelerdir. İşbirliği yaparak 

bu tehlikelere son vermek istiyoruz... Suriye ve 

Irak’ın toprak bütünlüğü garanti altına alınmalı... Biz 

bölgemizde huzur istiyoruz” dedi. 18 

Türkiye’nin endişelerini dile getiren Başbakan Ahmet 

Davutoğlu, “Suriye, maalesef öyle bir noktaya getirildi 

ki her türlü kirli oyunun oynanabileceği bir zemin oluştu. 

Bunlardan biri de Sykes-Picot’un 100. yılı, bizi hep 

böldü. Birileri yüzyıl sonra yeni bir Sykes-Picot yazma 

peşinde. Biz bunu yok etmeye çalışırken, birileri yazma 

peşinde. Biz Arap Baharı’ndan önce ekonomik hamlelerle 

bölgede Sykes-Picot’u ortadan kaldırmayı düşünüyorduk. 

Bizim hedeflerimiz birilerini rahatsız etti, Arap 

Baharı bunun için kullanıldı. Şimdi Suriye›yi üçe, dörde 

bölmek istiyorlar, Irak›ı böldüler. Yeni Sykes-Picot yazmaya 

çalışılıyor. Bunu gerçekleştirmek isteyenler var” 19 

değerlendirmesinde bulundu. 

Suriye krizi, beşinci yılında yeni bir evreye sürüklenirken 

bölge ülkelerini olduğu kadar AB ülkelerini, BM ve 

15 “ABD: PYD’nin Yarı Özerklik Geliştirmesini İstemiyoruz”, Aljazeera, 

http://www.aljazeera.com.tr/haber/abd-pydnin-yari-ozerklik-gelistirmesiniistemiyoruz. 

16 “PYD’nin özerklik açıklamalarına ABD’den yanıt geldi”, Yeni Dönem, 17 

Mart 2016, http://www.yenidonem.com.tr/haber/dunya/pydnin-ozerklikaciklamalarina-abdden-yanit-geldi/17068.html. 

17 “Putin: Gerekirse Birkaç Saat İçinde Suriye›ye Geri döneriz”, abc gazetesi, 

18 Mart 2016, http://www.abcgazetesi.com/putin-gerekirse-birkac-saaticinde-suriyeye-geri-doneriz-11039h.htm. 

18 “İran Dışişleri Bakanı: Suriye ve Irak›ın Toprak Bütünlüğü Garanti Altına 

Alınmalı”, Haberler, 19 Mart 2016, http://www.haberler.com/iran-disisleribakani-suriye-ve-irak-in-toprak-8276254-haberi/. 

19 “Yeni Sykes Picot’a Direniyoruz”, Hürriyet, 20 Mart 2016, http://www.hurriyet.com.tr/yeni-sykes-picotya-direniyoruz-40072207. 

Suriye’de devam eden vekalet 

savaşları yön ve taktik 

değiştirirken, BM ateşkes ve barışı 

sağlamakta yetersiz kalıyor. Türkiye 

ise en ağır külfeti yüklenmesine 

rağmen terör saldırıları, PKK-PYD 

işbirliğiyle farklı bir tabloyla 

karşı karşıya kaldı. 

NATO örgütlerini, bunun yanı sıra ABD ve Rusya arasındaki 

güç mücadelesini de etkiliyor. Milyonlarca Suriyeli 

yabancı topraklarda ülkelerini terk ederken bu tarihin 

en dramatik göçü sınırların kapatılmasıyla önlenmeye 

çalışılıyor. Türkiye, en ağır külfeti yüklenmesine rağmen 

sınırları dibindeki terör saldırıları, PKK-PYD işbirliğiyle 

farklı bir tabloyla karşı karşıya kaldı. Nitekim, iki terör 

örgütünün yanı sıra, IŞİD terör örgütünün Türkiye üzerindeki 

olumsuz baskıları, amansız bir şiddet sarmalıyla 

Ankara, İstanbul gibi mega kentlerde istikrasızlığa ve 

acılara sebep oluyor. Suriye’de devam eden vekalet savaşları 

yön ve taktik değiştirirken, BM ateşkes ve barışı 

sağlamakta yetersiz kalıyor. Suriye ve Irak’ın toprak 

bütünlüğünü daima savunan Türkiye, insani nedenlerle 

kabul ettiği mültecilerin sorunlarını hukukun öngördüğü 

kurallar içinde diyalog yoluyla dünya kamuoyu ve AB 

ülkeleriyle çözmeye gayret ediyor. 

Sonuç olarak, Ortadoğu’da huzur ve istikrarın sağlanmasında 

Türkiye’nin yalnız bırakılması, bölge ve dünya 

barışına çok büyük zararlar verebilir. Evet, Türkiye, 

NATO’nun önemli bir müttefiki olarak, Karadeniz, 

Kafkaslar, Orta Asya, Balkanlar ve Ortadoğu ile 

Akdeniz’de istikrarın önemli bir destekçisi. Türkiye, 

sınırları dibinde teröre destek verenlere yenilmeyecek 

iradeye sahip bağımsız ve egemen bir ülke. Umarım, 

uluslararası toplum Suriye’de oynanan tehlikeli vekalet 

savaşları oyunundan gerekli dersleri çıkararak, 1936’da 

İspanya İç Savaşı ve 1 Eylül 1939’da Polonya’nın işgaliyle 

neticelenen İkinci Dünya Savaşı’ndakine benzer 

bir tarihsel hataya düşmez. Bu vesileyle 1917’de Sovyet 

Devrimi ve müteakiben iç savaş ve emperyalist işgalin 

acılarını bugün de yaşayan Rusya’nın askerlerini geri 

çekmesi, barışa vesile olur. Bölgede gerginlik azalır, 

iki kadim medeniyetin temsilcisi ve iki egemen devlet 

olarak Rusya ve Türkiye arasındaki gereksiz gerginlik 

sona erer ve normalleşme süreci artık başlar... Aksi 

halde, Suriye İç Savaşı’nda tüm oyuncular kaybederken, 

etnik, dinsel çatışma, terör destekli şiddet dalgasının 

artçı sarsıntıları, Karadeniz ve Kafkaslar bölgesinde 

yeni fay kırıklarına sebebiyet verebilir. Son tahlilde 

barışa herkesin, her zaman ihtiyacı olacağı ve savaşın 

tüm halkları bir gün mülteci girdabına sürükleyeceği 

dersini hatırlatmak, bu kısa analizin anlamlı ve pragmatik 

mesajıdır. 


MERCEK 

TRANS HAZAR ÇOK MODLU GÜZERGÂHI 

TRANS HAZAR ÇOK MODLU 

GÜZERGÂHINA ÇOK TARAFLI KATKI 

Trans Hazar Çok Modlu Güzergâhı için bürokrasi, özel sektör temsilcileri ve 

akademisyenler bir araya gelerek fikir alışverişi yaptı. 

SERAY ÖZKAN 

HASEN HAZAR TRANSİT KORİDORU 

PLATFORMU 

Türk Konseyi 3. Ulaştırma Bakanları 

Toplantısı’ndan bir gün önce, 8 

Mart’ta Ulaştırma, Denizcilik ve 

Haberleşme Bakanlığı ile Türk 

Konseyi tarafından ortaklaşa bir çalıştay 

düzenlenerek Asya ve Avrupa arasındaki 

ulaştırma koridorları kapsamında Modern 

İpek Yolu güzergâhında kilit öneme sahip 

Hazar geçişlerinin son durum değerlendirmesi 

yapıldı. “Trans Hazar Çok Modlu 

Güzergâh Çalıştayı” başlığı altında Türk 

Konseyi üyesi Türkiye, Azerbaycan, 

Kazakistan ve Kırgızistan’dan sektör 

temsilcileri, bürokratlar ve sivil toplum 

örgütleri bir araya gelerek fikir paylaşımında 

bulundu. 4 ülkenin ulaştırma 

bakanları toplantısı öncesinde ülkelerin 

ulaştırma idarelerinin, bölgede faaliyet 

gösteren özek sektör temsilcilerinin 

ve akademisyenlerin bir araya gelerek 

bölgesel sorunları ele alması ve direkt 

olarak toplantı çıktısının bakanların 

dikkatine sunulması, sorunlara çözüm 

odaklı yaklaşılmasına ve hızlı yol 

alınmasına katkı sağlaması açısından 

yararlı bir çalıştay oldu. 

14 



Azerbaycan ve Kazakistan temsilcilerinin üst düzey katılım 

sağlaması, demiryolları, limanlar ve ülkelerin önemli 

taşıma şirketleri yetkililerinin çalıştayda tam kadro bulunması 

bölge ülkelerinin güzergâha verdiği önemi de 

gözler önüne seriyor. Tüm tarafların aynı masa etrafında 

sorunları dile getirmesi ve Hazar Transit Koridoru’nun en 

aktif şekilde işler hale gelmesi için çaba göstermesi tarafların 

işbirliğine açık olduklarını da gösteriyor. 

Bir yıl öncesiyle kıyaslandığında Hazar geçişlerinde önemli 

adımların atıldığı ve gerek altyapı gerekse uygulamalar 

bazında iyileştirilmelerin sağlandığı, özellikle son birkaç 

ay içerisinde Bakü-Aktau ve Bakü-Türkmenbaşı limanları 

arasındaki deniz taşımalarında fiyat iyileştirilmelerinin 

yapılmasıyla maliyetlerin aşağı çekildiği ve güzergâhın 

rekabet edebilirliğinin arttığı görülüyor. Kat edilen mesafe 

çalıştayda da taraflarca ele alındı ve kaydedilen gelişmeler 

olumlu karşılanmakla birlikte süregelen aksaklıklar sektör 

temsilcileri tarafından dile getirildi. 

Azerbaycan’da kurulan Transit Şurası, Hazar Transit 

Koridoru için önemli bir gelişme ve taşımalar sırasında 

yaşanan aksaklıkların hızlı bir şekilde çözüme ulaştırılmasını 

sağlamayı amaçlıyor. Azerbaycan tarafının gümrük 

prosedürlerini sadeleştirmeye ve hızlandırmaya, kayıt 

dışı giderleri azaltmaya yönelik olarak kurulan şuranın 

şimdiye kadar düzenli işlediği de çalıştay katılımcıları 

tarafından dile getirildi. 

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 

tarafından açıklanan ve Batı Avrupa ile Batı Çin arasında 

köprü olarak Kazakistan’ın ulaştırma altyapısını ve 

transit potansiyelini geliştirmeyi amaçlayan “Aydınlık 

Yol” stratejisi kapsamında altyapı projelerine 5,6 milyar 

dolar ayrılacağı belirtildi. Çin ve AB arasındaki ticaret 

hacminin 2020 yılına gelindiğinde 922 milyar dolara 

ulaşması beklenirken, Kazakistan tarafından yapılan 

hesaplamalara göre artan konteyner trafiğinden Hazar 

Transit Koridoru’nun alacağı payın ise 300 bin TEU 

olması öngörülüyor. 

Batı Avrupa ile Batı Çin arasında 

köprü olarak Kazakistan’ın 

ulaştırma altyapısını ve transit 

potansiyelini geliştirmeyi 

amaçlayan “Aydınlık Yol” stratejisi 

kapsamında altyapı projelerine 5,6 

milyar dolar ayrılacak. 

İLK KARGO TRENİ GÜRCİSTAN’A ULAŞTI 

DHL Global Forwarding tarafından hazırlanan ilk kargo 

treni Çin’in Lianyungang şehrinden çıkarak Kazakistan’ı 

kat edip Azerbaycan’a ulaştı ve buradan da Gürcistan’a 

geçti. Trendeki ürünlerin teslimat noktası olan Manisa’ya 

varması ise toplamda 6 günlük bir aksaklık yaşanmasına 

rağmen 18 gün sürdü. Çin-Kazakistan-Azerbaycan- 

Gürcistan-Türkiye hattında etkin şekilde ve kısa sürede 

taşımaların sağlanması, güzergâh boyunca taşınacak 

yükün artmasına, transitin bu hatta çekilmesine ve ikili 

taşıma imkânı yaratarak maliyetlerin de düşürülmesine 

katkı sağlayacak. Böylece denizyoluyla taşınan yüklerin 

değil daha ziyade havayoluyla taşınan yüklerin demiryoluyla 

Çin’den Avrupa’ya kadar ulaştırılması mümkün 

olacak. Bu güzergahtan taşıma yapılmasının mümkün 

olduğu DHL tarafından gönderilen ilk test yük treniyle 

ortaya kondu. 

İlk yük treni güzergâh üzerinde aşılması gereken engelleri 

de ortaya koydu. Böylelikle hattın daha etkin çalışabilmesi 

hususunda önemli bulgular elde edildi. Önemli bir süre 

kaybına neden olan gemi içerisinde gümrük işlemlerinin 


15

TRANS HAZAR ÇOK MODLU GÜZERGÂHI 

uygulanması ve bu nedenle gemideki yüklerin boşaltılıp 

yeni yük yüklenme süresinin uzaması gibi sorunların 

çözülmesi için Aktau Limanı’nda önceden bildirim sistemi 

uygulamasına başlandı. Böylelikle gemi limana gelmeden 

işlemlerin hazırlığı başlıyor ve bir aracın gümrük işlemleri 

2,5 saat içerisinde tamamlanabiliyor. 

Karayolu taşımacılığında ise geçiş kotaları nedeniyle yaşanan 

tıkanıklıklar özellikle Kazakistan’a yapılan taşımalarda 

önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Kotaların 

genişletilmesi veya kaldırılması karayolu taşımacılığını 

rahatlatacak ve şoförlerin vize sorununun çözülmesiyle 

de dolu dönüş imkânı yaratılarak araçların boş dönmeleri 

sebebiyle maliyetlerinin artmasının önüne geçilebilecek. 

Güzergâh üzerindeki sıkıntıların bir an evvel giderilmesi, 

üzerinde hemfikir olunan bir konu. Bir diğer önemli 

nokta ise alternatif hatların oluşturulması ve geliştirilmesi. 

Bakü-Tiflis-Kars (BTK) Demiryolu Hattı’nın 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından bu 

yılın aralık ayında açılacağı uzun süredir beklenen bir 

haberdi. BTK Demiryolu Hattı bölgedeki yük akışının bir 

kısmını karşılayabilecek ancak Türkiye’nin doğu pazarlarına 

açılan tek alternatifi olmaması gerekir. Önemli bir 

yük akışının bölgeye çekilmesi konusunda rol oynayacak 

BTK hattına ek olarak Türkiye-Nahçıvan-İran doğrultusunda 

inşa edilecek bir demiryolu hattıyla Azerbaycan ve 

İran üzerinden gelen yüklerin de Türkiye’ye ulaştırılması 

ve Türkiye’den bölgeye ticaret hacminin artması beklentiler 

arasında. Çalıştayda belirtilen konulardan biri de 

bu istikamette karayoluyla taşımaların bu yılın ilk yarısında 

başlayabileceği, demiryolu hattının ise Ulaştırma 

Önemli bir yük akışının bölgeye 

çekilmesi konusunda rol oynayacak 

BTK hattına ek olarak Türkiye- 

Nahçıvan-İran doğrultusunda inşa 

edilecek bir demiryolu hattıyla 

Azerbaycan ve İran üzerinden 

gelen yüklerin de Türkiye’ye 

ulaştırılması ve Türkiye’den 

bölgeye ticaret hacminin artması 

beklentiler arasında. 

Bakanlığı’nın gündemine alınacağıydı. 

İşbirliğinin arttırılması, sahada karşılaşılan sorunların 

karar verici mercilere direkt olarak aktarılabilmesi ve 

Trans Hazar Koordinasyon Komitesi başta olmak üzere 

bölge ülkeleri arasındaki koordinasyonun tam olarak sağlanabilmesi 

için bu tarz çalıştayların büyük öneme sahip. 

Bürokrasi, özel sektör temsilcilerinin ve akademisyenlerin 

bir araya gelerek ortaklaşa çalışması ve fikir alışverişinde 

bulunması sorunlara çok boyutlu çözümler getirilmesinde 

ve kazan-kazan ilkesi çerçevesinde hareket edilmesinde 

etkin rol oynuyor. 

16 


ANALİZ 

KRITIK ALTYAPILARDA SİBER GÜVENLIK 

SİBER SALDIRILARDA 

BİR VAKA ANALİZİ: 

UKRAYNA ÖRNEĞİ 

Kritik altyapılar da siber saldırıların hedefinde. Siber saldırılarla 

bir ülkenin elektriğini kesmek ve ülkeyi karanlığa gömmek 

mümkün. Geçtiğimiz aylarda Ukrayna’da gerçekleşen elektrik 

kesintisi bunun bir kanıtı. 

18 



AYHAN GÜCÜYENER 

HASEN DIŞ POLİTİKA VE GÜVENLİK 

MERKEZI 

İçinde bulunduğumuz “Nesnelerin 

İnterneti” döneminde, hayatımızı 

olağan seyrinde devam ettirmek için 

ihtiyaç duyduğumuz hemen hemen her 

sistem bir şekilde internetle temas ediyor 

ve diğer sistemlerle karşılıklı bağımlılık 

ilişkisi içerisinde işliyor. Juniper’in öngörülerine 

göre, önümüzdeki dönemde, 

internete bağlı nesnelerin sayısı rekor hızla 

artacak ve 2015’te internete bağlı cihaz 

sayısı 13,4 milyarken, 2020’de bu sayı yüzde 

285 artışla 38,5 milyara çıkacak. 

ÇÖKEN BIR İNANIŞ: KRITIK ALTYAPILAR 

İNTERNETTEN İZOLEDIR 

Artan internet kullanımı ve hızla gelişen 

yeni teknolojiler, kullanıcılara “hayat kurtarıcı” 

birçok çözüm sunuyor. Öte yandan, 

öngörülemeyen ve önüne geçilemeyen 

zafiyetler de siber uzayın bir gerçeği. Bu 

çerçevede, siber tehditlerin ve suçların 

hatırı sayılır derecede artması ise bu hızlı 

dönüşümün kaçınılmaz sonuçlarından biri. 

Finans sektörünü hedef alan siber saldırılar, 

veri ve kimlik hırsızlığı, siber dolandırıcılık 

ve şantaj artık görece sık rastladığımız 

gündemler. Bununla beraber, aslında 

hatırlanması gereken çok daha önemli bir 

konu var: Kritik altyapılar ve bu altyapılardaki 

faaliyetleri yönetmek için kullanılan 

Endüstriyel Kontrol Sistemleri’nin (EKS) 

siber güvenliği. Kritik sistemler dendiğinde 

akla ilk gelen hiç kuşkusuz ki elektrik üretim, 

iletim, dağıtım ağları; petrol, doğal gaz 

nakil hatları ve nükleer enerji tesisleri yani 

aslında ekonomi ve modern yaşamın devamı 

için vazgeçilmez olan tüm kritik “enerji” 

altyapıları. Üstelik karşılıklı bağımlılık 

ilişkisi içinde bulunan bu sistemlerden 

herhangi birinin zarar görmesi ya da oyun 

dışı kalması, domino etkisi yaratıp tüm 

sistemin iflas etmesine de sebep olabiliyor. 

Öte yandan, bu altyapıların haiz olduğu 

kritik önemse onları hiç şüphesiz, 

kötü niyetli kişi ya da gruplar için birer 

“yumuşak” ve “stratejik” hedef haline 

getiriyor. ABD’de, kritik altyapıların siber 

güvenliğinin sağlanmasında görev yapan 

Siber Olaylara Müdahale Ekibi (SOME) 

olan Endüstriyel Kontrol Sistemleri Siber 

Olaylara Müdahale Ekibi (ICS-CERT) 

yayınladığı rakamlarla durumun ciddiyetini 

ortaya koyuyor. Ekim 2014-Eylül 2015 

arasında tespit edilen ve raporlanan 295 

siber saldırının yüzde 33’ü kritik üretim 

tesislerini, yüzde 16’sı ise doğrudan enerji 

sektörünü hedef almış. Bu sektörleri, ulaştırma, 

su altyapıları ve sağlık alanları takip 

ediyor. Ayrıca saldırganların en çok etkin 

ve modası geçmeyen “oltalama saldırısı” 

tekniğini kullandığı raporlanmış. 

Söz konusu rakamlar ve açıklamalar göz 

önünde bulundurulduğunda, acaba sanıldığı 

gibi kritik altyapılarımızın internet 

ortamından gerçekten izole olduğu iddia 

edilebilir mi ya da söz konusu izolasyon onları 

siber saldırılardan bağışık mı kılıyor? 

Bu zamana kadar felaket senaryosu ya da 

komplo teorisi seviyesinde tartışıldığı gibi, 

siber silahları kullanarak bir ülkenin elektriğini 

kesmek mümkün mü? Siber silahlar 

ve saldırılar, kendi sınırlarını aşıp fiziksel 

tahribatlara da yol açabilir mi? 

Bu soruların cevaplarını bulmak aslında 

çok da zor değil. 1982’de, yani Soğuk 

Savaş’ın tüm hızıyla sürdüğü dönemde 

gerçekleşen Sibirya Boru Hattı patlaması, 

siber teknoloji kullanılarak gerçekleştirilen 

ve kritik altyapılara ilişkin bilinen ilk siber 

saldırı olarak literatüre girdi. Ardından, 

siber dünya için bir dönüm noktası olarak 

kabul edilen ve İran’ın nükleer santrallerini 

çalışamaz duruma getiren 2010 yılındaki 

meşhur Stuxnet saldırısında “gelişmiş” ve 

“hedef odaklı” siber silahların kritik enerji 

altyapılarında tahribat yaratabildiği görüldü. 

Öte yandan, hem hedef alınan aktörler 

hem de saldırıların gerçekleştiği tarihler ve 

dönemler satır arasında önemli bir mesaj 

daha veriyor: Siber silahlar artık jeopolitik 

mücadele ve uluslararası rekabetin bir aracı 

haline geliyor. Bir başka deyişle küresel güç 

mücadelesinde “siber uzay” olarak yeni bir 

cephe olarak görülüyor. Kritik altyapıların 

internetten izole olduğu iddiası ise bir mit 

olarak çoktan tarihe gömüldü. 

UKRAYNA’DAKI ELEKTRIK KESINTISI NASIL 

OKUNMALI? 

2015 yılının Aralık ayında, Ukrayna’da 

yaşanan elektrik kesintisi aslında uzun 

zamandır en azından “teorik” ölçüde tartışılan 

bir sorunun cevabını da vermiş oldu. 

Evet, siber saldırılarla bir ülkenin elektriğini 

kesmek ve ülkeyi karanlığa gömmek 

mümkün ve evet, siber saldırılar geri döndürülemeyecek 

ölçülerde fiziksel tahribatlar 

da yaratabiliyor. 

23 Aralık 2015’te Ukrayna’da yaklaşık 230 

bin kişinin en az altı saat boyunca elektriksiz 

kalmasına sebep olan kesintinin sebebinin 

koordine ve sistematik bir siber saldırı 

olduğu hem Ukraynalı yetkililerce hem de 

yabancı uzmanlarca doğrulandı. Ancak, 

siber dünyanın doğası gereği, saldırının 

kimden geldiğine ya da kaynağının kim 


19

KRITIK ALTYAPILARDA SIBER GÜVENLIK 

olduğuna dair kesin iddialarda bulunmak güç, aynı zamanda 

doğru değil. Bu çerçevede her ne kadar Ukraynalı 

yetkililer doğrudan bir aktörü işaret etse de uzmanlar 

“sorumlu”yu ararken ve kelimelerini seçerken oldukça 

dikkatli davranıyor. Yine de şu konuda fikir birliği mevcut: 

Hedefini bu denli iyi tanıyan ve uzun zamanlı planlama 

sonrasında gelen bir saldırının arkasında, bir ulus devlet 

ya da ulus devletin desteklediği bir hacker grubu olabilir. 

Ukrayna’daki hadisenin hem uluslararası ilişkiler ve jeopolitik 

hem de siber güvenlik dünyası açısından yorumlanabilecek 

birçok boyutu mevcut. Ancak konunun güncelliğinden 

ve araştırmaların devam etmesinden dolayı birçok 

detay tam olarak netleşmiş değil. Peki, Ukrayna’ya yapılan 

bu saldırıyı nasıl okumak lazım? Bu saldırı başka ülkelerde 

de yaşanabilir mi? Ukrayna’da yaşanan olaydan ne gibi 

dersler çıkarmak gerekir? Son olarak, belki de en önemlisi, 

kritik altyapıların siber güvenliğinin arttırılması sürecinde 

hangi tedbirleri almak gerekiyor; kimlere, hangi seviyede, 

hangi roller düşüyor? 

PLANLI VE HEDEF ODAKLI BIR SALDIRI 

Ukrayna’da yaşanan olay 23 Aralık günü, tam da çalışanların 

paydos etmesine yakın bir saat olan 15:30 sularında, 

ülkenin batısında bulunan Ivano-Frankivsk bölgesindeki 

bir elektrik dağıtım tesisinde başlıyor. Bir çalışanın yaşananlara 

dair söyledikleri ise ilgi çekici: “Paydos saatine 

yakın, masamdaki evrakları toparlıyordum, birden ekranımdaki 

(kontrol paneli) ibrede olağan dışı hareketlenmeler 

gördüm. Durumu kontrol altına alıp trafolardaki 

devre kesicileri kullanarak gücü kesmeye çalıştım. O anda 

bölgedeki binlerce insanın elektriksiz kaldığını biliyordum. 

Devre kesicileri aktive etmeye ve durumun daha 

da yayılmasını önlemeye çalıştım ancak sistemler benim 

komutlarıma cevap vermiyordu, üstelik makine birden 

oturumumu kapattı ve beni kontrol panelinin dışına attı. 

Oturumumu yeniden açmaya ve kontrol paneline yeniden 

erişim sağlamaya çalıştım ancak saldırganlar benden hızlı 

davranmış, şifrelerimi çoktan değiştirerek sisteme girmemi 

engellemişlerdi.” 

Saldırganlar kontrolü ele geçirdikten sonra yaklaşık 30 

trafoyu ardı ardına devre dışı bırakıyorlar. Öte yandan, hedeflerinde 

sadece bir tesis yok, eş zamanlı olarak iki dağıtım 

tesisine daha saldırıyorlar. Amaç, mümkün olduğunca 

çok trafoyu devre dışı bırakıp tam 230 bin insanı karanlığa 

gömmek. Üstelik bu noktada durmuyorlar, dağıtım tesislerinin 

ve çalışanlarının yedek güç santrallerini de devre 

dışı bırakıp, işletmeciler ve tesislerin elektriksiz kalmasına, 

böylece olaya müdahalesine de engel oluyorlar. 

Birçok siber güvenlik araştırmacısına göre, Ukrayna’da 

elektrik dağıtım tesislerini hedef alan bu saldırı tam anlamıyla 

“dâhiyane”. Siber güvenlikte ünlü isimlerden Robert 

Lee’ye göre ise kötücül yazılımın kendisinden çok olay örgüsünün 

kurgusu son derece başarılı. Bu saldırıyı gelişmiş 

ve farklı yapan şey ise saldırının planlama ve lojistik aşamaları. 

Belli ki saldırganlar kurbanlarını çok iyi tanıyorlar 

ve bu saldırıyı altı aydan fazla bir zamandır planlıyorlar. 

Ukraynalı yetkililerin açıklamalarına göre, sistemlere saldırılar 

Mart 2015’ten beri sürüyor ve saldırganlar ilk önce 

doğrudan operatörleri hedef almıyor; hedef odaklı oltalama 

saldırılarını kullanarak önce sistemden içeri sızıyorlar. 

Yani diğer vaka çalışmalarında da gözlemlenebileceği üzere, 

operasyonel teknolojiler tarafında sonuçlar yaratan bir 

saldırı, aslında bilgi teknolojilerindeki güvenlik duvarının 

aşılmasıyla başlıyor. 

Konuyla ilgili son derece önemli bulgular yayınlayan 

“Wired”a göre, Ukrayna aslında çok şanslı ve bu saldırıyı 

ucuz atlatıyor çünkü manuel de olsa sistemlerini hayata 

döndürebiliyor. Ancak benzer bir saldırı, tamamen otomatik 

sistemleri kullanan ABD’de yaşansaydı, sonuçlar belki 

de çok daha vahim olabilirdi. Yine de ABD’li araştırmacı- 



Ukrayna’da elektrik sistemine 

yapılan saldırı siber güvenlik 

dünyası açısından bir mihenk taşı. 

Saldırının teknik olarak tamamen 

uzaktan ve bilgisayar –ağ altyapısı 

kullanılarak yapılabilmiş olması 

diğer vakalara göre fark yaratıyor. 

lara göre, saldırının üzerinden üç aydan fazla zaman geçmesine 

karşın Ukrayna’da bazı kontrol sistemleri hâlâ tam 

anlamıyla faaliyete geçebilmiş değil. 

PwC Türkiye, Bilgi Güvenliği ve Siber Güvenlik Hizmetleri 

Lideri Burak Sadıç’a göre, Ukrayna›daki kesinti birçok 

açıdan önemli. Kesintiye yol açan siber saldırının tüm detayları 

titizlikle planlanmış ve saldırganlar hemen hemen 

hiçbir şeyi şansa bırakmamış. Sadıç, “Saldırganlar, kesinti 

öncesinde şirkete sızılıp, aylar süren bilgi toplama aşamalarından, 

kesinti sonrasında elektrik şirketinin telefonlarının 

devre dışı bırakılmasına kadar hiçbir ayrıntıyı atlamamış” 

diyor. Sadıç’a göre, “Elektrik şebekelerini devre dışı bırakan 

komutları verdikten sonra endüstriyel kontrol sistemlerinin 

çalışmaz hale getirilmesi de saldırganların ne kadar 

kapsamlı teknik bilgiye sahip olduklarının önemli bir göstergesiydi. 

Saldırı sonrasında, elektrik dağıtımının birkaç 

saat sonra tekrar başlayabilmesinin ise aslında çok ama çok 

basit bir sebebi vardı: Otomatik kontrol sistemleri devre 

dışı kaldığında elle kullanılabilecek eski nesil şalterler...” 

Sadıç bu saldırıdan çıkarılması gereken derslere özel bir 

vurgu yapıyor ve ekliyor “Otomatik sistemler her ne kadar 

hayatı çok kolaylaştırsa da kritik altyapılara yönelik siber 

saldırılar sonrasında çalışabilecek eski usul sistemlerin de 

bulundurulması hayati önem taşıyor. Ama siber saldırıların 

tesisleri fiziksel olarak da çalışmaz hale getirdiği olası 

kötü durum senaryolarını da düşünerek tüm kritik enerji 

altyapılarının güvenliği için sadece tesisler ya da şirketler 

değil tüm ülke genelinde bu alandaki siber güvenlik farkındalığı 

ve yatırımları arttırılmalı.” 

Hazar Strateji Enstitüsü, CIPALERT Platformu Siber 

Güvenlik Araştırmacısı Özkan Erdoğan’a göre ise 

Ukrayna’da yaşanan hadise siber güvenlik dünyası açısından 

bir mihenk taşı. Erdoğan’a göre, saldırının teknik 

olarak tamamen uzaktan ve bilgisayar –ağ altyapısı kullanılarak 

yapılabilmiş olması diğer vakalara göre fark yara- 

tıyor. Bu tip bir saldırının ilk örneği Ukrayna’da görülüyor. 

Erdoğan’a göre, “Ukrayna elektrik dağıtım tesislerine 

yapılan siber saldırı basit bir saldırı olmanın ötesinde, iyi 

kurgulanmış, hedefler ve sızma-tahrip teknikleri açısından 

da fiziksel sonuçlar üretebilmiş bir siber saldırı olarak 

tarih sahnesinde yerini almış görünüyor. Şimdiye kadar 

siber saldırıların kritik altyapılarda görüldüğü ve etkilerinin 

olduğu bilinmekle beraber, Ukrayna saldırısı ve fiziksel 

etkilerinin direkt olarak siber tehditler sonucu oluşması bu 

saldırıyı diğerlerine göre farklılaştırıyor.” 

IT-OT ARASINDAKI İŞBIRLIĞI OLDUKÇA KRITIK 

Geçtiğimiz 15 yılda yaşanan birçok gelişme, bilgi teknolojileri 

tarafındaki gelişmiş siber güvenlik kültürüne karşın 

özellikle Operasyonel Teknolojiler (OT) alanının siber 

tehditlere karşı aslında ne kadar kırılgan olduğunu ortaya 

koyuyor. Bunun sebebi ise uzun zamandır hayatımızda 

olan endüstriyel kontrol sistemlerinin güvenliği öne alarak 

değil, “çalışmayı sürdürme” prensibine odaklanarak inşa 

edilmiş olması. Bir başka deyişle “Çalışıyorsa, dokunma” 

ilkesinin mühendisler ve operasyonel alanda çalışan profesyoneller 

için baskın gelmesi. 

Oysaki 2003 yılında ABD’de Davis-Besse Nükleer 

Santrali’nin kontrol odasına sızılması, 2010’daki Stuxnet 

vakası, 2012’de Suudi Arabistan firması Saudi Aramco’yu 

hedef alan Shamoon saldırısı belki de sadece buz dağının 

görünen yüzü ya da saldırganların görmemizi istedikleri 

kadarı. Ancak Ukrayna saldırısı başta olmak üzere bu vakalardan 

çıkarılabilecek bir sonuç var: Enerji sektörü siber 

saldırganların hedefinde. Dahası, bilgi teknolojileri alanını 

hedefleyen bir siber saldırı belki yalnızca ekonomik kayba 

sebebiyet verebiliyorken operasyonel alanı, yani örneğin 

nükleer tesislerin faaliyetlerini, petrol ve doğal gaz boru 

hattı akışlarını etkileyebilecek bir siber saldırının sonucu 

ise ölümcül olabilir. Bu senaryolar akılda tutulduğunda, 

belki de atılması gereken ilk adım Bilgi Teknolojileri ve 

Operasyonel Teknolojiler alanında çalışan profesyoneller 

için “ortak bir siber güvenlik dili” inşası. Yani, enerji 

sektörü siber güvenlik alanındaki gelişmeleri yakından 

takip etmeli. Son olarak, öyle görünüyor ki endüstrinin 

her ayağını kapsayacak bütüncül bir risk yönetimi anlayışı 

ve birlikte çalışabilme kültürünün inşası aslında atılması 

gereken önemli adımlardan. 


21

RÖPORTAJ 

ORD. PROF. ZIYAD SEMEDZADE 



“ 

YABANCI 

YATIRIMCILAR 

BİZİM PETROLE 

AŞIK OLDU ” 

Milletvekili Ordinaryus Profesör Ziyad Semedzade yabancı 

yatırımın istikrarı sevdiğini ve yabancı yatırımcıların bu 

nedenle Azerbaycan petrolüne aşık olduğunu söylüyor. 

FIGEN AYPEK AYVACI 

Azerbaycan Cumhuriyeti İlimler 

Akademisi asil üyesi, iktisat bilimleri 

doktoru, Milletvekili Ordinaryus 

Profesör Ziyad Semedzade ile 

Azerbaycan Parlamentosu binasında görüştük. 

Zihnimizde Azerbaycan ekonomisi 

ve Türkiye ile ekonomik işbirliği üzerine 

birçok soru… Bu soruların cevabını alırken 

öğreniyoruz ki Semedzade 7 cilt ekonomi 

ansiklopedisi çıkarmış. Semedzade bu 

ansiklopedilerde toplam 40 bin sözcük 

ve terim olduğunu söylüyor. Semedzade 

ayrıca Çin üzerine referans olacak bir kitabı 

da onlarca kitabının arasına eklemiş. 

Anlıyoruz ki Azerbaycan’ın iktisadi olarak 

güçlenmesinde Semedzade gibi önemli 

bilim insanları ve beyin takımları var. Öte 

yandan Semedzade, Azerbaycan-Türkiye 

ilişkilerinin hızla geliştiğine dikkat çekiyor 

ve ekliyor: “Bu gelişmenin temelinde 

hiç şüphesiz her iki ülkenin ‘Bir millet iki 

devlet’ algısı, aynı dile, köke, kültüre sahip 

olması ve bizi birleştiren değerler duruyor.” 

Türk dünyasının ekonomik potansiyelini 

nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Dede Korkut Destanı’nın 1300’üncü yılına 

dayanmasının arifesinde Türk dünyasının 

potansiyeli, nüfusu, kaynakları ve elde 

ettiği sonuçlar üzerine “Türk Dünyasının 

Ekonomik Kalkınma Stratejisi Hakkında 

Düşünceler” konulu bir yazı yazdım. 

Bugün de Türk dünyasının dünya siyasetindeki 

rolünü her geçen gün daha da 

arttırdığını düşünüyorum. Bu sebeple de 

Türkiye’yle, Türk dünyasıyla hesaplaşmak 

zorunda kalan devletlerin sayısı her geçen 

gün artıyor. Bu çok ilginç ve şerefli bir 

misyon. Ancak Türk dünyası devletlerinin 

arasında, gelişim düzeylerinde farklılıklar 

mevcut. Bu farklılıkları ortadan kaldırmak 

için daha sıkı işbirliği yapmalıyız, ülkelerimiz 

arasında yatırım ilişkileri daha da güçlenmeli 

ki Türk dünyasının dünya GSYİH 

payı daha fazla olsun. Şu anda bu rakam 

çok da yüksek değil. Türkiye’nin GSYİH 

seviyesi diğer Türk devletlerinden daha 

fazla. Ancak biz o devletlerin GSYİH’sini 

de daha yukarılara çekmeliyiz. 

Azerbaycan ekonomisinin dünden bugüne 

yolculuğu ise bir başarı hikâyesi. 

Azerbaycan ekonomisinin dünü ve 

bugünü için ne dersiniz? 

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 

(SSCB) zamanında da Azerbaycan geli- 


23


Azerbaycan SSCB dağıldıktan 

sonra sosyal gerginliğin artmadığı 

çok nadir ülkelerden biri. 

şiyordu, ancak biz o dönemlerde bağımsız değildik. 

Ve bizim için bugün en büyük gelişme son 25 yılda 

bağımsız devlet olmamız. Allah’ın işine bakın ki, 

Azerbaycan 18 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etti. 

Ben o zaman Meclis Başkan Yardımcısıydım ve parlamentonun 

o tarihi toplantısına başkanlık ettim. Biz 

mutlaka bağımsız olmalıydık. Çünkü SSCB çökmüştü 

ve bizim için bir şans vardı. Azerbaycan halkı da bu 

şansı çok iyi kullandı. 

Peki siz ne yaptınız? 

O zamanlar her şey Moskova’dan idare ediliyordu, 

ancak buna rağmen biz bağımsız bir devlet yarattık, 

bağımsız bir devletin esaslarını yarattık ve onun da 

ekonomik sistemini yarattık. SSCB döneminde bir sistem 

ideolojisi vardı. Mülkiyet üzerinde sosyal sahiplik 

söz konusuydu. Yani mülkiyet herkesindi, ama senin 

değildi. Onun yerine biz özel mülkiyete yol açtık. SSCB 

döneminde özel mülkiyet yüzde 1 ise şimdi yüzde 80. 

Bakın biz 25 senede ne kadar uzun bir yol kat ettik. Biz 

o zamanlarda iş adamı kelimesini kullanmaya korkuyorduk. 

Yasaktı. Ama bugün devlet iş adamlarını 

Azerbaycan’ın strateji kaynağı gibi görüyor. Ben 1992 

senesinde Türkiye’deyken Vehbi Koç’la, Sabancı’yla, 

diğer Türk iş adamlarıyla görüştüğüm zaman anlamıştım 

ki, Azerbaycan ekonomisinin en kısa zamanda 

zorlukları aşması lazım. Çünkü bizim ekonomimiz 

SSCB’ye bağlıydı ve birlik parçalandıktan sonra ekonomik 

ilişkilerimiz de koptu. Bu ilişkileri yeniden 

kurmamız gerekiyordu. Bu nedenle Türkiye’yle işbirliğimiz 

ön plana geçti. Düşünün ki 70 sene boyunca 

Türkiye ile ilişkilerinde Azerbaycan’a yasaklar vardı. 

Ancak bağımsızlıkla birlikte Türkiye’yle işbirliğinin 

kurulması, Türkiye bilim adamlarının katılımlarıyla 

kanunların geliştirilmesi birçok sorunu hızlı bir şekilde 

çözmemize yardımcı oldu. Biz genç bir devlet olmamıza 

rağmen 25 senede büyük bir yol kat ettik. 

Ve hayatınıza petrol girdi... 

Ermenilerin topraklarımıza tecavüzü ciddi sorunlar yaratmıştı. 

Ülkemizde işsizlik vardı, sefalet vardı, yabancı ülkeler 

bize inanmıyordu, borç vermiyordu. Bunları gören önder 

Haydar Aliyev öncelikle bu durumdan çıkış yolunun 

petrolde olduğunu anlamıştı. Bir zamanlar Azerbaycan, 

SSCB petrolünün yüzde 70’ini karşılıyordu. Yeni kontratlar 

imzalandı, Azerbaycan’a yatırımlar artmaya başladı. 

Çünkü yatırımcılar da istikrar olan ülkelere yatırım yapar. 

Yabancı yatırımcılar tabiri caizse petrolümüze aşık olmuşlardı. 

Devletimiz de bu yatırımları çok güzel değerlendirebildi. 

İstikrar sağlandı, yeni iş yerleri açıldı ve petrol fonu 

yarattık. Borç alan ülkeden borç veren ülkeye döndük. 

IMF bize borç verdiğinde çoğu zaman oldukça ağır şartlar 

koyuyordu. Ancak biz zenginleştik ve borç alan ülkeden 

borç veren ülkeye çevrildik. 

Bağımsızlığa aynı anda kavuşulmasına rağmen Türk 

dünyası ülkelerinin ekonomileri aynı seviyede yükselmedi. 

Diğerlerine göre daha hızlı yükselebilen 

Azerbaycan’ın sırrı ne? 

Öncelikle her bir ülkenin kendi gelişim modeli olduğunu 

söylemeliyim. Azerbaycan da kendi gelişim modelini seçti. 

Azerbaycan her şeyden önce petrol sektörünü özelleştirmedi. 

Çünkü ilk başta bunu yapsaydı yabancı şirketler zenginleşecekti. 

Bunun için Haydar Aliyev petrol sektörünün 

özelleştirilmesine izin vermedi. Halen SOCAR, devletin 

ekonomik güçlerinden biri konumunda. Çünkü devlet 

kontrolünde. Köylerde de vaziyet çok kötüydü. Azerbaycan 

1 milyon ton pamuk üretiyordu, 2 milyon tona kadar üzüm 

üretiyordu, büyük hacimde meyve sebze üretiyordu ama 

satış pazarlarını kaybetmişti. Satış pazarlarını kaybettiğimiz 

zaman köylerde işsizlik arttı. Haydar Aliyev bu tarım 

üretim kooperatiflerinin (kolhoz) mülkiyetini insanlara 

verdi. Biz petrolden gelir elde ettiğimiz zaman da Haydar 

Aliyev petrol fonu yaratmayı ve o gelirleri gelecek için harcamayı 

teklif etti. Dünyada ekonomik kriz olduğu zaman 

petrol fonunun gelirleri bizi kurtardı. O zaman fonda 50 

milyar dolardan fazla vardı. 

Şu an petrol fonu ne kadar? 

Şimdi 10-15 milyar dolar azaldı, 35 milyar dolara yakın bir 

fon var. Onun harcanmasında ise ciddi bir kontrol sistemi 

var. Bu güçle Azerbaycan ekonomik gelişmeyi sağlayan 

bir dizi adımlar attı. İş adamlarına yeni imkanlar yarattık. 

Biz tüm dünyaya açık bir devlet olduğumuzu ilan ettik. 

Yeni kanunlar kabul ettik, eski kanunları geliştirdik. Ve bu 

kanunlar, yasalar dünya pazarına çıkmamız için yardımcı 

oldu. Azerbaycan SSCB dağıldıktan sonra sosyal gerginli- 



ğin artmadığı çok nadir ülkelerden biri. Örneğin 1999’da 

petrolün fiyatı 13 dolardı. Haydar Aliyev “Buna dayanacağız, 

sabredin” dedin bize. Azerbaycan’da petrolün fiyatı 

4 kat azaldı. Ancak, bunun Azerbaycan’a etkisi olmadı. 

Çünkü bunlar düşünülmüş siyasetin sonuçları. Petrol 

fiyatları düştüğünde bile Azerbaycan hükümeti hiçbir 

sosyal programda kısıntıya gitmedi. İnsanlar da gördü ki, 

dünyada petrol fiyatı düşse de Azerbaycan hükümeti maaşları 

artırdı. İş adamlarıyla ilgili de zorluklar vardı ama 

bunun da üstesinden geliniyor. Yabancı yatırımcılara artık 

kolaylıklar uygulanmaya başlandı. Ben parlamentoya 

inşaatla ilgili yeni bir kanun teklifi sundum: İnşa et, işlet, 

devret. Mesela yatırımcılar bürokratik engellere takılıyor. 

Biz şimdi girişimcilerin alması gereken izinleri azaltmaya 

çalışıyoruz. Önceleri 300, 400 izin gerekiyorsa şimdi 

biz onları azaltıyoruz. Azerbaycan’da en büyük problem 

demografik sorun: İstihdam, işsizlik. Bazı kurumlar işten 

çıkarmalar yapıyordu. Devlet bunun sebebini araştırdı ve 

o kurumlara nerede yanlış yaptıklarını anlattı. 

Anladığım kadarıyla petrol dışı sektörlere yöneliş 

söz konusu. Geçenlerde de Ekonomi Bakanı Şahin 

Mustafayev rekabet gücünün arttırılacağına yönelik 

bir açıklama yaptı. Bunun için ne gibi adımlar atılacak? 

10-15 yıl içinde petrol dışı sektörlere yaptığımız yatırımlar 

artacak. Büyük bir kimya kompleksi inşa ediyoruz. 

Gemi inşa tesisi kurduk. Dün bir gıda tesisindeydim. 

Bizim en önemli vazifelerimizden biri sanayiyi genişletmek. 

Bunun için tekno-parklar yapılıyor. Bu sanayi 

mahalleleri ve tekno-parkları 7 yıl için vergiden muaf 

ettik. Amacımız ise Azerbaycan’da petrol yokmuş 

gibi düşünüp yeni yatırımlara yelken açmak. Örneğin 

Azerbaycan ekonomisinin en büyük başarılarından 

biri ulaşım koridorudur. Ben 1993 senesinde Belçika 

Brüksel’de “Eski İpek Yolu”nun restorasyonuna imza 

attım. Bağımsızlığımızın ilk yıllarında Rusya bizi engellemek 

için kuzey tarafını kapatmıştı. Bu yüzden ulaşım 

koridorumuzun çok iyi bir strateji olduğunu görüyoruz. 

Bu ulaştırma stratejinizde Karadeniz üzerinden 

gitmek de var mı? 

Evet tabii ki. Bizim Türkiye ile yürüttüğümüz Bakü- 

Tiflis-Kars Demiryolu projesi yolunda gidiyor. IMF 

bu projenin yapılmasına itiraz ediyordu. Çünkü 

Ermenilerin de bu projede olmasını istiyorlardı. Ama 

Azerbaycan bunu yalnız yapacağını söyledi. Bunların 

ne kadar büyük projeler olduğunu görüyorsunuz. 

Astrahan’da Azerbaycan’ın lojistik merkezi açıldı. 

Doğudan gelen bütün yükler Azerbaycan’ın lojistik 

sisteminin yardımıyla bölünecek. Türkiye, Gürcistan, 

Azerbaycan yüklerin taşınmasında hiçbir tarife, fiyat 

meselesi olmaması yönünde görüşmeler yapıyorlar. 

Bu tarihi bir meseledir. Ve İran meselesine gelince 

ise orada bizim on binlerce kardeşimiz yaşıyor. 

Cumhurbaşkanımızın İran’a ziyareti, Azerbaycan’ın 

komşu ülkeleriyle dostluk ilişkileri kurduğunu gösteriyor. 

Bize Amerika’dan da, Avrupa’dan da yakın olan 

İran ve Türkiye’dir. 

Azerbaycan ekonomisinin en 

büyük başarılarından biri 

ulaşım koridorudur. 

Peki İran ile Azerbaycan arasındaki yol ne zaman 

tamamlanır? 

O yolun Astara bölgesinde yapılacak yaklaşık 8 kilometrelik 

bir kısmı kaldı. Bu konu Cumhurbaşkanı’nın ziyaretinde 

konuşuldu ve 2016 yılında yolun açılacağını düşünüyorum. 

Sovyetler Birliği döneminde İran ve Türkiye 

ile ilişkilerimizi kesmek istiyorlardı. Çünkü bu dostluğu 

istemeyenler var. İran da, Türkiye de büyük devletler. Ve 

bu devletlerle işbirliğini önemli buluyorum. 


25


Öte yandan Hazar Denizi’nin paylaşımı konusu var. 

Hazar Denizi’nin statüsü meselesinin çözümü ekonomiye 

nasıl yansır? 

Haydar Aliyev 1994’te Azeri, Çırak ve Güneşli yataklarının 

ortaklaşa işletilmesi hakkında bir anlaşma imzaladığı 

zaman Rusya’daki bazı insanlar Azerbaycan’a karşı 

kullanmak için bazı çirkin usuller arıyorlardı. Çoğu 

insanlar Azerbaycan’ın Hazar üzerinde bir hakkı olmadığını 

iddia ediyorlardı. Ancak bugün Kazakistan, İran, 

bütün bu ülkelerle sorunlar halloluyor. Bu konuda hiçbir 

problem olmayacak. Turgut Özal “İyi ki Türkiye’nin 

petrolü yok” demişti. Neden diye sorarsanız petrol bir 

devletin başına hep bela olur. Bizim de tarih boyunca başımızdan 

bela eksik olmadı. Bununla ilgili “Bakü Petrolü 

Zaferin Anahtarıdır” isminde Rusça bir kitap bastırdım. 

Ve zaferin 70’inci yılına ithaf ettim. Kitapta dünyanın 

siyasi alimlerinin Bakü petrolü hakkında neler dediğinden 

bahsettim. 

Şu an İran’ın da Azerbaycan’ın da petrol üzerinden 

rekabet ettiğini söyleyebiliriz. Bu rekabeti nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Rekabet olsa da devletler arasında anlaşmalar var. 

Azerbaycan’da sanayi parklarında üretilecek malların 

farklı olduğunu gördüğüm için bunun pek rekabet olacağını 

düşünmüyorum. Bizim ürettiğimiz sizde, sizin 

ürettiğiniz de bizde yok. Aslında böylece üretimi genişletmiş 

oluyoruz. 

Doğudan gelen bütün yükler 

Azerbaycan’ın lojistik 

sisteminin yardımıyla 

bölünecek. 

Türkiye dediğiniz gibi Azerbaycan’la önemli 

ticari işler yürütüyor. Türkiye çok önceden 

Azerbaycan’a yatırım yapmaya başladı, 

Azerbaycan da şimdi Türkiye’ye yatırım yapıyor. 

İki ülke arasında nasıl bir potansiyel görüyorsunuz? 

Ben iki devlet arasında gelişen yatırım iklimini çok 

önemsiyorum. Türk iş adamlarıyla toplantılar yapıyorum 

ve Azerbaycan’da onların aktifliğini artırmak için 

elimizden geleni yapıyoruz. Türk iş adamlarının tecrübesi 

çok büyük. Azerbaycanlıların da Türkiye’de iş 

kurmalarını destekliyorum. Bu her iki ülke için önemli. 

Son olarak Türkiye’de somut bir yeni yatırım planı 

var mı? 

Evet. Turizm ve tekstil sektörlerinden iş adamlarımız 

Türkiye’ye yatırım yapmaya başladılar. 

26 


ENERJI PIYASALARI BILGI NOTU 

ILE ENERJI PIYASALARINI 

YAKINDAN TAKIP EDIN! 

BÜLTENIMIZE 

ÜYELIK IÇIN 

enerji@hazar.org 

www.hazar.org

KAPAK 

ERMENİ MESELESİ 

MİLLETİ-İ SADIKA 

VE SÖZDE ERMENİ 

SOYKIRIMI HİKÂYESİ 

Sözde Ermeni soykırımı bir hikâyeden öteye geçemiyor. Ancak 100 yılı 

aşkındır dünya kamuoyunu oyalamaya devam ediyor. 

SEDA BİROL 

HASEN DIŞ POLİTİKA VE GÜVENLİK 

MERKEZİ 

28 



Öncelikle bir teşhiste bulunmamız gerekiyor. 

Tehcirin altında yatan nedenler neler? 

Osmanlı’yı bu tehcire iten sebepler neler? 

Tarihte yaşananları “neden” ve “nasıl” 

sorularıyla açıklamaya çalışırken olayları o günün 

koşullarına göre değerlendirmeliyiz. Unutulmamalıdır 

ki Ekim 1914’te fiilen Birinci Dünya Savaşı’na dahil 

olan Osmanlı’nın ölüm kalım mücadelesi verdiği 

sırada Ermeniler hem cephede hem de cephe gerisinde 

düşmanla işbirliği yapmaktan çekinmedi ve isyanı 

hem zihinlere işledi hem de tüm topraklara yaydı. 

Bu nedenle tehcir tüm yönleriyle araştırılırken 

alınan kararın zorunluluktan ileri geldiği akıldan 

çıkarılmamalı ve dönemin şartları iyi analiz edilmeli. 

1863 tarihli Ermeni Milleti Nizamnamesi ile millet 

olma bilincine kavuşmaya başlayan Ermeniler, 1877- 

78 Osmanlı-Rus harbinde ortaya çıkan zayıflıktan 

faydalanarak Ermeni meselesini gündeme taşıdılar. 

19. yüzyılın ilk yarısında milliyetçilik akımlarından 

etkilenen Sırplar ve Yunanlılar, Osmanlıya 

karşı ayaklandı ve bu ayaklanmaları Romenler, 

Karadağlılar ve Bulgarların ayaklanmaları takip 

etti. Bu süreçteki zayıflıktan faydalanmak isteyen 

Ermeniler de bağımsız bir devlet kurma hayaliyle 

ayaklandılar. Ancak Ermenilerin dezavantajı hiçbir 

bölge veya coğrafyada çoğunluk nüfusuna sahip 

olmamaları ve uzun süre bulunmamalarıydı. Bu 

nedenlerden ötürü Ermeniler isyanlarını terör 

eylemleri üzerine inşa etmeye başladılar. 1915’te 

yaşanan zorunlu tehcir sonrasında 1965’te Türkiye’ye 

karşı gerçekleşen toplu gösteri ve eylemlere kadar 

yaklaşık elli yıl süren bir sessizlik yaşandı. 27 Ocak 

1973’te ilk olarak Türkiye Los Angeles Başkonsolosu 

Mehmet Baydar ve yardımcısı Bahadır Demir’e 

yapılan suikast, Ermeni meselesini Türkiye’nin 

gündemine getirdi. 

1915 YILI NEDEN BU KADAR ÖNEMLI? 

1915 sembolik bir tarih. En önemli özelliği ise Mayıs 

1915’te Osmanlı İmparatorluğu’nun bir kanun 

çıkarması: Sevk ve İskan. Bu kanunla cephe ve cephe 

gerisindeki ikmal yollarında bulunan Ermeni nüfus, 

yarattıkları tehdit nedeniyle bulundukları yerlerden 

daha az zarar verebilecekleri, daha sakin yörelere 

tehcir edildi. 

Ermeni sorunu Osmanlı Devleti’nin iç sorunuymuş 

gibi gözükse de ilk ortaya çıktığı tarihten itibaren, 

birden fazla devlet bu sorunun içinde yer aldı. 

Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğu içinde yaşadıkları 

dönem boyunca millet sınıflandırılmasında geniş 

sosyal ve dini imtiyazlardan faydalandılar. Osmanlı 

topraklarında her türlü sosyal, ekonomik, dini, siyasi, 

idari ve kültürel özgürlüğe sahip olan Ermeniler, 

Osmanlı topraklarının hiçbir yerinde nüfus 

çoğunluğuna sahip olmadılar ve onları ayaklanmaya 

sevk edecek hiçbir muameleyle karşı karşıya 

kalmadılar. 


29


Osmanlı, diğer cemaatlere uyguladığı gibi Ermenilerin 

de Ermeniceyi ve Ermeni adlarını kullanmalarına 

izin verdi. Örneğin, Türk matbaası gelmeden 160 yıl 

önce Venedik’te matbaacılık eğitimi görmüş Sivaslı 

Apkar adındaki bir papazın 1567’de İstanbul’da bir 

Ermeni matbaası açmasına izin verildi. 1 Marsilya’da 

Fransa Kralı XIV. Louis tarafından kapatılan Ermeni 

matbaasına karşılık Osmanlı’da Ermeni basını gelişti. 2 

1910 yılına gelindiğinde İstanbul’da Ermenice 5 gazete 

ve 7 dergi yayın yapıyordu. 3 

1850’lerde Osmanlı’da Ermeni toplumu “millet-i sadıka” 

olarak, yani “sadık millet” olarak Osmanlı ile yan yana, 

iç içe ve hiçbir çatışmaya neden olmaksızın yaşadı. 

OSMANLI’YI GEÇICI TEHCIR KARARI ALMAYA İTEN 

SEBEPLER NELERDIR? 

Osmanlı’yı tehcire zorlayan sebepleri, 26 Mayıs 1915 

tarihinde Dahiliye Nazırı Talat Paşa’nın sadarete 

gönderdiği yazıdan ve 1915 Meclis-i Vükala toplantı 

tutanaklarından çıkarmamız mümkün: 4 

1. Sınır bölgelerine yakın yerlerde yaşayan 

Ermeniler, Türk askerinin hareket kabiliyetini 

ve sınırlarını korumasını güçleştirmektedir. 

2. Türk askerine yapılan yiyecek ve cephane 

sevkiyatına Ermeniler engel olmaktadır. 

1 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara, 1970, s.51. 

2 Kamuran Gürün, Ermeni Dosyası, Ankara, 1983, s.66. 

3 Y.G. Çark, Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler (1453-1953), İstanbul, 1953, 

s.248. 

4 Süleyman Beyoğlu, “Ermenilere Muhaceret Güvenliği”, Tarih ve Düşünce 

Dergisi, (Haziran 2001), sayı.6, ss.26-27. 

1850’lerde Osmanlı’da Ermeni 

toplumu “millet-i sadıka” olarak, 

yani “sadık millet” olarak 

Osmanlı ile yan yana, iç içe ve 

hiçbir çatışmaya neden 

olmaksızın yaşadı. 

3. Osmanlı Ermenileri, düşmanla işbirliği 

yapmaktadır. 

4. Bir kısım Ermeni, İtilaf Devletleri’nin safına 

katılmıştır. 

5. Ülke içinde masum ve sivil Müslüman halka 

saldırılarda bulunulmaktadır. 

6. Vilayet ve kasabalara saldırılarak halk 

katledilmekte ve yağmalama yapılmaktadır. 

7. Ermeniler, düşman deniz kuvvetlerine yardım 

etmektedirler. 

8. Stratejik öneme sahip olan yerler Ermeniler 

tarafından düşmana gösterilmektedir. 

Tüm bu konular sivil halka zarar verilmesine ve Birinci 

Dünya Savaşı sırasında Osmanlı askerinin zor duruma 

düşmesine neden oldu. Bu sebeplerden ötürü 27 Mayıs 



Genelkurmay Arşivi’nden Birinci Dünya Savaşı fotoğrafları 

1915’te Başkumandanlık isteğiyle Tehcir veya Zorunlu 

Göç Kanunu çıkarıldı. 

Bu uygulama bir devletin kendini koruması ve yasal 

savunması olarak değerlendirilmeli. Tehcir kanunu 

sadece Ermenilere yönelik çıkarılmış olarak gözükse 

de gerekli olan herkese uygulandı. Çıkarılan kanunda 

hiçbir ırk ve mezhebin adının geçmemesi, tüm 

vatandaşlar için geçerli olduğunu gösteriyordu. Kanun, 

1 Haziran 1915 tarihli Takvim-i Vekayi’de yayınlandı. 5 

Tehcir kararı değerlendirilirken, dönemin şartları ve 

çıkan ayaklanmalar, düşmanla işbirliği ve vatana ihanet 

yapıldığı hatırda tutulmalı. Belgelerden de anlaşılacağı 

gibi tehcir, cephelerin güvenliğini doğrudan tehdit 

edecek yerlerde uygulanmaya başladı. Unutulmamalı 

ki alınan tehcir kararı, Osmanlı topraklarında yaşayan 

1 milyon 300 bin Ermeni’den sadece 450 bini için 

uygulandı. Diğer taraftan Ermeniler yabancı bir ülkeye 

değil, yine Osmanlı toprağı olan Suriye, Kuzey Irak 

ve Lübnan’a yerleştirildiler. Tehcirin arkasındaki 

amaç, Osmanlı ordusunun hareket alanını güvence 

altına almak ve Müslümanlar ile Ermeniler arasındaki 

5 Takvim-i Vekayi, 19 Mayıs 1331. 

çatışmalara son vermekti. 

Devlet aleyhine çalışmayanlar, milletvekilleri ve aileleri, 

Katolikler, Protestanlar, asker, subay, sağlık personeli, 

amele taburlarında çalışanlar, din değiştirenler, 

Müslüman ailelerin yanında çalışanlar ve kendisinden 

şüphe duyulmayanlar, İstanbul, İzmir, Kütahya gibi 

şehirlerde yaşayanlar tehcir edilmedi. 

Titizlikle uygulanan tehcir bir yıl sürdü. Hükümet 15 

Mart 1916’da tehciri durdurdu. Birinci Dünya Savaşı’nın 

bitimiyle tehcir edilen Ermenilerden isteyenlerin 

bölgelerine dönmelerine izin verildi. Fakat geri 

dönmesine izin verilen Ermenilerin bir kısmı ne yazık ki 

Kurtuluş Savaşı sırasında Fransızlarla işbirliği yaptı ve 

bu Ermeniler Antep, Maraş ve Adana’da askeri birlikler 

oluşturarak Müslümanlara saldırmaya devam etti. 6 

Osmanlı hükümetinin olanların hiçbirini önceden 

planlamadığı, olayların sorumlusunun bunlara neden 

olan unsurlar ve bu unsurları kışkırtan dış güçlerin 

varlığının olduğu açıkça ortada. Ayrıca bu olanlardan 

tüm Ermeniler sorumlu tutulmadı, devletin ölüm 

6 Kemal Çelik, Milli Mücadelede Adana ve Havalisi (1918-1922), Ankara, 1999, 

ss.68-72. 


31


1070 yılından 1870 yılına kadar 800 yıl sorunsuz yaşayan Ermeniler neden Osmanlı 

Devleti’nin her yanında ayaklanmalar çıkarmıştır? 

• Ermeni anavatan iddiası 

• Ermeni nüfus çoğunluğu iddiası 

• Fransız devrimiyle yayılan milliyetçilik akımları ve bu yolla bağımsızlığına kavuşan 

Sırbistan, Bulgaristan ve Romanya’nın örnek kabul edilmesi, Ermeni kilisesi ve din 

adamlarının propagandası 

• Amerikan misyoner okullarının kışkırtmaları (Amerikan misyoner okullarının 

birçok Ermeni’nin Protestan olmasını sağlayarak, Ermeniler içinde mezhepsel 

bölünmeye de neden olduğu bilinmektedir.) 

• Osmanlı Devleti’nin dağılmaya yüz tutması ve Ermenilerin bundan faydalanmak 

istemesi 

kalım savaşı verdiği bir dönemde ayakta kalabilmek 

için bölücü ve güvenliği tehdit eden unsurlara karşı 

önlem alması zaruriydi. Türkler ve Ermeniler 800 

yıl boyunca birlikte yaşadılar. Eğer bir soykırım 

yapılmak istenseydi, Osmanlı, Birinci Dünya Savaşı’nın 

gerçekleştiği en zayıf zamanını tercih etmezdi. 

ERMENI ÇETELERI, ERMENI ISYANLARI BUGÜN NE ANLAM 

TAŞIYOR? 

Ermenilere göre geçmişte yaşanan isyanların 

bugünkü anlamı aslında sözde soykırımın dışa 

vurmasıdır. 1915 öncesinde de Ermeniler Batı basınında 

Osmanlılar karşısında çektikleri eziyeti, “mezalimi”, 

mağduriyetlerini aynen Bulgaristan, Sırbistan ve 

Yunanistan örneklerinde olduğu gibi iddia ediyorlardı. 

Ermeniler bunu 100 yılı aşkın süredir yapıyorlar. Fakat 

Türkiye bu iddialara son 30-35 yılda cevap vermek 

zorunda kaldı. Biraz da ASALA cinayetleriyle bu 

durumun ciddiyetini ve başını ağrıtabileceğini fark etti. 

1970 ve 1980’lerde Ermeni teröristler, 21 ülkenin 38 

kentinde, 39’u silahlı, 70’i bombalı, 1’i de işgal şeklinde 

olmak üzere toplam 110 terör olayı gerçekleştirdi. Bu 

saldırılarda Türkiye’nin 42 diplomatı ile 4 yabancı 

uyruklu kişi hayatını kaybederken, 15 Türk ve 66 

yabancı uyruklu kişi de yaralandı. 

Sözde Ermeni soykırımı nedeniyle Türkiye’yi suçlayan 

devletlerin tarih araştırmacıları yıllardır Osmanlı 

arşivlerinde araştırma yapıyorlar ve yayınladıkları 

çeşitli eserlerde Osmanlı arşivleri temel kaynak kabul 

ediliyor. Ancak konu Ermeni meselesi olduğu zaman 

yabancı araştırmacıların önem verdiği Osmanlı 

kaynakları güvenilir kabul edilmiyor. Sadece 1921-2001 

arasında 3 bin araştırmacı arşivleri inceledi. İddia 

edildiğinin aksine Osmanlı arşivleri inceleme yapmak 

isteyen herkese açıktır. 

Ermenistan tüm bu uzlaşmaz tavrına ek olarak 

Azerbaycan halkına yönelik, hafızalardan silinmeyecek 

Ermenistan’ın sözde soykırım 

iddiaları, toprak talepleri ve 

Karabağ meselesi ortada. Sözde 

soykırım savı, verilerden yoksun 

bir şekilde ideolojik bir yaklaşımla 

gündemde tutulmaya çalışılıyor. 

bir soykırım gerçekleştirdi. 26 Şubat 1992 tarihinde 

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dağlık Karabağ 

bölgesindeki Hocalı şehrine giren Ermenistan, 

Azerbaycan topraklarının yüzde 20’sini işgal etti. Bu 

işgal esnasında 106’sı kadın, 83’ü çocuk olmak üzere 

toplam 613 Azerbaycanlı hayatını kaybetti. İçlerinden 

8 aile ise bu katliamda tamamen yok olup gitti. O 

vahşetten kurtulanlar olayların acısını hâlâ taşıyor. 

100 yılı aşkın bir süredir Ermeniler direniş, bölünme, 

Büyük Ermenistan Projesi ve intikam gibi bahanelerle 

Türkiye ve Azerbaycan’a karşı terör saldırıları, 

savaşlar, işgaller, katliamlar, sabotaj ve suikastlar 

gerçekleştiriyor. 

Ermenistan’ın sözde soykırım iddiaları, toprak talepleri 

ve Karabağ meselesi ortada. Sözde soykırım savı, 

verilerden yoksun bir şekilde ideolojik bir yaklaşımla 

gündemde tutulmaya çalışılıyor. Sorunların diplomatik 

yollarla çözülmesi için çaba sarf eden Türkiye, ne yazık 

ki Ermenistan ile olan ilişkilerinde yeterli siyasi diyaloğu 

sağlayamamakla suçlanıyor. Yaşananların aksine 

Türkiye, Ermenistan’ın bağımsızlığını 16 Aralık 1991’de 

tanıdı; Karadeniz’de sınırı olmamasına rağmen, 1992’de 

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü’ne Ermenistan’ı 



DÜNYADA ERMENİ TERÖRÜ 

VATİKAN 

9 Haziran 1977 

Türk Büyükelçisi 

Taha Carım'a 

elçilik rezidansı önünde 

saldırı düzenlendi. 

SALDIRI ŞEKLİ 

Silahlı Saldırı 

SONUÇ 

Büyükelçi hayatını 

kaybetti. 

FRANKFURT 

27 Ağustos 1979 

THY bürolarına 

saldırı. 


Bombalama 

SONUÇ 

Bürolar tamamen 

yok oldu. 

SORUMLU 

JCAG 

Kaynak: Günaydın, 10 Haziran 1977 

Kaynak: www.mfa.gov.tr/data 

SANTA BARBARA 

CALİFORNİA 

27 Ocak 1973 

Türk Başkonsolos 

Mehmet Baydar ve 

Bahadır Demir'e 


MADRİD 


Türk Büyükelçi 

Zeki Kuneralp'ın 

makam aracına 

saldırı. 





SONUÇ 

Mehmet Baydar ve 

Bahadır Demir 

hayatını kaybetti. 

SONUÇ 

Necla Kuneralp 

(Büyükelçi'nin eşi), 

emekli büyükelçi 

Beşir Balcıoğlu ve aracın 

şoförü hayatını kaybetti. 

SORUMLU 

ABD vatandaşı 

Ermeni kökenli 

Gourgen Migirdiç Yanıkyan 

Kaynak: Milliyet, 29 Ocak 1973 

NEW YORK 

26 Ekim 1973 

Türk Enformasyon 

Ofisi saldırıya 

uğradı. 


Bombalı Saldırı 

SONUÇ 

Bombanın zamanında 

farkedilmesiyle 

felaket önlendi. 

SORUMLU 

Yanıkyan 

Komandoları 

PARİS 

4 Nisan 1973 

Türk Başkonsolosluğu 

ve THY ofisi 

bombalandı. 


Bombalama 

SONUÇ 

Her iki hedefte de 

ağır hasar 

tespit edildi. 

PARİS 

24 Ekim 1975 


İsmail Erez ve şoförü 

Talip Yener 

öldürüdü. 


Pusuya Düşürme 

SONUÇ 

Büyükelçi Erez ve 

şoförü hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

JCAG 

PARİS 

14 Mayıs 1977 

Türk turizm 

bürosuna 



Bombalama 

SONUÇ 

Ağır Hasar 

SORUMLU 

Yeni Ermeni 

Direniş Grubu 

70’Lİ YILLAR 

PARİS 

18 Kasım 1979 

THY, KLM ve 

Luftansa bürolarına 


SONUÇ 

Bürolar tamamen 

tahrip oldu ve 

2 Fransız polis 

yaralandı. 

SORUMLU 

ASALA 

PARİS 

8 Aralık 1979 

THY ofisleri, 

Türk Çalışma 

Ateşeliği, turizm 

bürolarına ve Türkiye 

OECD daimi 

temsilciliğine saldırı. 


Patlama 

SORUMLU 

JCAG 

PARİS 


Turizm ateşesi 

Yılmaz Çolpan'a 

saldırı. 


Suikast 

SONUÇ 

Yılmaz Çolpan 

hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

ASALA ve JCAG 

ZÜRİH 

28 Mayıs 1976 

Türk Konsolosluğu ve 

bir Türk bankasına 

(Garanti Bankası) 



Bombalama 

SONUÇ 

Her iki binada da 

ağır hasar 

oldu. 

SORUMLU 

JCAG 

İSVİÇRE 


Türk 

Başkonsolosluğu'na 

saldırı. 


Bombalama 

SONUÇ 

Binada ağır hasar 

meydana geldi. 

SORUMLU 

Yeni Ermeni 

Direniş Grubu 

SORUMLU 

Saldırıyı Ermeni 

Yargı ve İntikam 

örgütü üstlendi. 

Kaynak: Hürriyet, 3 Haziran 1978 

VİYANA 

22 Ekim 1975 


Danış Tunalıgil'e 

saldırı. 



SONUÇ 

Büyükelçi hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

JCAG ve ASALA 



Kaynak: The New York Times, 

25 Ekim 1975 




Kaynak: Tercüman, 23 Aralık 1979 

Kaynak: Cumhuriyet, 30 Mayıs 1976 



23 Ekim 1975 

CALİFORNİA 

4 Ekim 1977 

Osmanlı araştırmaları 

yapan 

Prof. Standford Shaw'ın 

evine saldırı 

düzenlendi. 


Kundaklama, 

tehdit ve saldırı 

SORUMLU 

'28 Ermeni Grubu' 


BEYRUT 

7 Şubat 1975 

Türk Enformasyon 

ve Turizm Ofisi'ne 

saldırı 

düzenlendi. 



SONUÇ 

Bomba zamanında 

tespit edilip etkisiz 

hale getirildi. 

SORUMLU 

Yanıkyan Grubu 


LÜBNAN 

20 Şubat 1975 


saldırı 

düzenlendi. 

SORUMLU 

Yanıkyan Grubu 

ve ASALA 


BEYRUT 

21 Şubat 1975 

THY Bürosuna 

saldırı 

düzenlendi. 


Bombalama 

SONUÇ 

Ofisle birlikte 

çevredeki bir lokanta 

zarar gördü. 

SORUMLU 

ASALA 

Kaynak: Cumhuriyet, 22 Şubat 1975 

BEYRUT 

20 Temmuz 1975 

Türkiye'nin Beyrut 

basın danışmanının 

aracına saldırı. 

SONUÇ 

Araç havaya 

uçuruldu. 

Kaynak: Cumhuriyet, 20 Temmuz 1975 

BEYRUT 

28 Ekim 1975 

Türk 

Büyükelçiliği'ne 

saldırı. 



SORUMLU 

ASALA 


BEYRUT 

16 Şubat 1976 

Elçilik katibi 

Oktar Cerit'e 

saldırı 

düzenlendi. 



SONUÇ 

Oktar Cerit 


SORUMLU 

ASALA 

Kaynak: Cumhuriyet, 17 Şubat 1976 

BEYRUT 

2 Mayıs 1977 

Askeri Ateşe 

Nahit Karakay 

ve İdari Ateşe 

İlhan Özbabacan'ın 

aracına saldırı. 



SONUÇ 

Her iki Ateşe de 

yara almadan kurtuldu 

ve araçlar 

tahrip oldu. 

SORUMLU 

ASALA 


İSVİÇRE 



saldırı. 

SORUMLU 

ASALA 


CENEVRE 


Başkonsolos 

Niyazi Adalı'ya 

saldırı. 


Bombalama 

SONUÇ 

2 İsviçreli yaralandı 

ve araç kullanılamaz 

hale geldi. 


80’Lİ YILLAR 

NEW YORK 


BM Türk 

Evi'ne saldırı. 

NEW YORK 

12 Ekim 1980 

BM Türk 

Evi'ne saldırı. 

LOS ANGELES 

3 Şubat 1981 

İsviçre 

Konsolosluğu'na 

saldırı girişimi. 

SAN FRANCISCO 


Türk Folklor 

ekibine tehdit. 

BEVERLY HILLS, LA 

20 Kasım 1981 

Türk 

Konsolosluğu'na 

saldırı. 

LOS ANGELES 

28 Ocak 1982 

Konsolos 

Kemal Arıkan'a 

saldırı. 

SOMERVILLE, BOSTON 

5 Mayıs 1982 

Fahri Konsolos 

Orhan Gündüz'e 

saldırı. 

İSVİÇRE 

6 Şubat 1980 

Büyükelçi 

Doğan Türkmen’e 

Bern’de saldırı. 

PARİS 

4 Mart 1981 

Çalışma Ataşesi 

Reşat Moralı 

ve Din İşleri Ataşesi 

Tecelli Arı'ya saldırı. 

CENEVRE 


Başkonsolosluk 

Sözleşmeli Sekreteri 

M. Savaş Yergüz'e 

saldırı. 

PARİS 


Orly Havalimanı 

THY Bürosuna 

saldırı. 



SONUÇ 

Hasar 

SORUMLU 

Bir grup 

Ermeni 



SONUÇ 

Yoldan geçen 

4 kişi yaralandı. 

SORUMLU 

JCAG 



Girişimi 

SONUÇ 

Bomba etkisiz 

hale getirildi. 


Tehdit 

SONUÇ 

Ekip programını 

iptal etti. 



SONUÇ 

Binada ağır hasar 

SORUMLU 

JCAG 


Suikast 

SONUÇ 

Arıkan 


SORUMLU 

Hamping 

Sasunyan 



Suikast 

SONUÇ 

Gündüz hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

JCAG 



Suikast 

SONUÇ 

Yaralanma 

SORUMLU 

JCAG 



SONUÇ 

Reşat Moralı ve 

Tecelli Arı 

hayatlarını 

kaybetti. 

SORUMLU 

ASALA 



SONUÇ 

Yergüz hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

ASALA 



SONUÇ 

4 Fransız, 2 Türk, 1 ABD, 

1 İsveçvatandaşı hayatını 

kaybetti ve 60 kişi yaralandı. 

SORUMLU 

Suriye Ermenisi 

Varadjian Garbidjian 




Kaynak: www.mfa.gov.tr/data Kaynak: www.mfa.gov.tr/data Kaynak: Tercuman, 29 Ocak 1982 


5 Mayıs 1982 

Kaynak: Milliyet, 7 Şubat 1980 





ANAHEIM, CALIFORNIA 

21 Ocak 1983 

Suudi Arabistan 

havayolları ofisine 

saldırı. 



SORUMLU 

ASALA 

LOS ANGELES 

29 Mart 1984 

LA Olimpiyatlarına 

katılacak 

Türk atletler 

tehdit edildi. 


Tehdit 

SORUMLU 

ASALA 

TORONTO 

13 Ocak 1982 

Türk 

Başkonsolosluk 

binasına saldırı. 



SONUÇ 

Binada 

ağır hasar 

SORUMLU 

ASALA 

OTTAWA 

8 Nisan 1982 

Büyükelçilik 

Ticari Ataşesi 

Kani Güngör'e 

saldırı. 



SONUÇ 

Ağır yaralanan 

Güngör felç oldu. 

SORUMLU 

ASALA 

OTTAWA 


Askeri Ataşe 

Attila Altıkat'a 

saldırı. 



Suikast 

SONUÇ 

Attila Altıkat 


SORUMLU 

JCAG 

OTTAWA 

12 Mart 1985 

3 silahlı kişi 

Türk Büyükelçiliği'ne 

zorla girdi. 



SONUÇ 

Kanadalı güvenlik 

görevlisi ölmüş ve 

Büyükelçi Coşkun Kırca 

yaralandı. 

SORUMLU 

ARA 

ATİNA 


İdari Ateşe 

Galip Özmen 

ve ailesine saldırı. 



SONUÇ 

Galip Özmen ve kızı 

Neslihan Özmen hayatlarını 

kaybetti, Özmen'in 

eşi ve oğlu ise yaralı 

olarak kurtuldu. 

SORUMLU 

ASALA 

BELGRAD 

9 Mart 1983 

Büyükelçi 

Galip Balkar'a 

saldırı. 



SONUÇ 

Balkar 11 Martta 

hayatını 

kaybetti. 

SORUMLU 

Kirkor Levonian 

ve Raffi Aleksandre 

Elbekian 

VİYANA 

19 Kasım 1984 

BM Sosyal Geliştirme 

ve İnsani Yardım Merkezi 

Yardımcı Direktörü 

Enver Ergun’a Saldırı 



SONUÇ 

Enver Ergun 


LİZBON 


İdari Ataşe 

Erkut Akbay 

ve eşine saldırı. 



SONUÇ 

Erkut Akbay 

ve Nadide Akbay 


SORUMLU 

JCAG 

LİZBON 


Lizbon Büyükelçiliği 

basıldı ve içeridekiler 

rehin alındı. 



SONUÇ 

Müsteşar 

Yurtsev Mıhçıoğlu'nun 

eşi Cahide Mıhçıoğlu 


SORUMLU 

Ermeni 

Devrimci Ordusu 




Kaynak: Hürriyet, 9 Nisan 1982 

Kaynak: Hürriyet, 28 Ağustos 1982 

Kaynak: Cumhuriyet, 13 Mart 1985 






Kaynak: Tercüman, 8 Haziran 1982 



33


kurucu üye olarak davet etti. 

Türkiye’nin barış ve istikrar çabalarına rağmen 

Ermenistan’ın ilk Devlet Başkanı Levon Ter-Petrosyan 

yönetimindeki hükümet, 23 Ağustos 1991’de kabul edilen 

Bağımsızlık Bildirgesi’nin 11. Maddesi’nde, uluslararası 

arenada sözde soykırımın tanınması için çaba sarf 

edeceklerini, yine aynı bildirgenin 13. Maddesi’nin 2. 

paragrafında ise Türkiye topraklarında yer alan Ağrı 

Dağı’nın devlet arması olarak kabul edilmesini ve 1921’de 

imzalanan Türkiye-Ermenistan sınırını düzenleyen Kars 

Anlaşması’nı, yani sınır anlaşmasını tanımadıklarını 

açıkça beyan etti. 

Türkiye birçok kez Ermenistan’ın yıkıcı tavırlarına 

karşın ilişkilerin normalleşmesi için girişimlerde 

bulundu. Ama karşı taraftan beklediği olumlu tavrı 

göremedi. Örneğin, Türkiye, 1995’te İstanbul-Erivan 

arasında uçak seferlerinin başlamasına, yani hava 

koridorunun açılmasına izin verdi. Fakat Türkiye’nin bu 

olumlu tavrına karşılık Ermenistan’ın adımları daha da 

sertleşti ve Türkiye’nin terörle mücadeleye yoğunlaştığı 

bir dönemde mevcut terör örgütüne destek verdi. 

BÜYÜK ERMENISTAN KURMA HAYALI İSYANLAR BAŞLATTI 

19. yüzyılda ortaya çıkmış hak ve hukuk 

düzenlemelerini kapsayan Osmanlı Millet Sistemi 

içerisinde her dinden ve her milletten insan hoşgörü 

ve huzur içinde Osmanlı topraklarında yaşadı. Bu 

nedenle Osmanlı içinde yer alan Rum, Ermeni gibi 

gayrimüslimler modern anlamda “azınlık” değil, sosyal 

yapının bir parçasıydı. 

Birinci Dünya Savaşı esnasında Kafkas cephesinde 

savaşan ve zor durumda olan Osmanlı’ya ihanet eden 

Ermeniler Ruslarla işbirliği yaparak Van, Erzurum ve 

Kars vilayetlerinin Rusların eline geçmesine yardımcı 

oldular. Böyle bir ortamda Osmanlı’nın tehcir kararı 

alması ve uygulaması oldukça doğaldı. Osmanlı 

üzerinde parçalama siyaseti yürüten dönemin güçleri 

Fransa, Almanya, İngiltere ve Rusya’nın kışkırtması 

ve Büyük Ermenistan kurma hayaliyle hareket eden 

Ermenistan; Kars, Van, İzmit, Erzurum, Bitlis ve birçok 

Osmanlı vilayetinde isyanlar başlattı. Bu isyanlar 

sırasında yüz binlerce Osmanlı vatandaşı katledildi. 

Osmanlı Devleti bir tedbir olarak cephe hattında ve 

yakınlarındaki Ermenilere mecburi iskân uyguladı. 

Ancak zorunlu tehcir kararı uygulamasında yetimler, 

kimsesizler, hastalar ve devlete bağlılığı bilinen 

Ermeniler tehcir dışında tutuldu. 

Tehcir düzenlemeleri sırasında kafile güzergâhları, 

toplanma yerlerinin önceden tespiti, naklin büyük 

ölçüde trenle yapılması, kafilelerin yemek temini ve 

güvenliklerinin sağlanması tarihte yapılan en sistemli 

yer değiştirmenin göstergeleridir. Ancak her türlü 

tedbire rağmen Rumeli’den Anadolu’ya göç eden 

Türklerin de yaşadığı gibi bulaşıcı hastalıklar nedeniyle 

yolculuk esnasında ölümler yaşandı. 

Eğer söylenildiği gibi Ermenilere karşı herhangi bir 

soykırım planlanmış olsaydı, savaşın sona ermesiyle 

isteyenlere geri dönüş hakkı, dönenlere yönelik hukuki 

Ermenilere karşı herhangi bir 

soykırım planlanmış olsaydı, 

savaşın sona ermesiyle isteyenlere 

geri dönüş hakkı, dönenlere 

yönelik hukuki düzenlemeler, din 

değiştirenlerin eski dinine 

dönebilme hakkı, yetim 

çocukların Ermeni komisyonuna 

teslim edilmesi, bazı vergilerden 

muaf tutulmaları ve mallarının 

iadesi söz konusu olmazdı. 

düzenlemeler, din değiştirenlerin eski dinine dönebilme 

hakkı, yetim çocukların Ermeni komisyonuna teslim 

edilmesi, bazı vergilerden muaf tutulmaları ve 

mallarının iadesi söz konusu olmazdı. Savaş sırasında 

devletin kendi güvenliği için tehciri uygulaması ve savaş 

sonunda Ermenilerin geri dönmelerine izin verilmesi 

soykırım iddialarının yalan ve iftiradan başka bir şey 

olmadığının en açık kanıtıdır. Kaldı ki, tehcir esnasında 

Amerikan konsolosları, birçok yabancı gazeteci ve 

misyon şefi tehciri izledi ve resimledi. İddia edilenlerin 

hiçbirine raporlarda ve resimlerde rastlanmadı. 

Ayrıca İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgali sırasında 

soykırımla suçlanan ve Malta’da yargılanan Osmanlı 

ileri gelenleri hakkındaki suçlamalar, mahkeme 

sonucunda yeterli delil olmaması nedeniyle geri alındı. 

Sonuç olarak Osmanlı’ya karşı soykırım suçlaması 

yapanların şu soruları cevaplamasını istemek yerinde 

olur: 

• Eğer iddia edildiği gibi 1,5 milyon insan 

öldürüldüyse bu insanların toplu mezarları 

nerededir? 

• Türklere ait birçok toplu mezar ortaya çıktı 

ve Van şehrinde yaşananlar da ortada. Peki, 

Ermenilere ait olan toplu mezarlar nerede 

bulunuyor? 

Konu aslında ne katliam ne de soykırım. Gerçekte olan 

meselenin çarpıtılmasından başka bir şey değildir. Tek 

istenen Türkiye’yi zor durumda bırakmak ve Ermeni 

diasporasının güçlenmesini sağlamaya çalışmaktır. 

Ermeniler tarafından gündemde tutulmaya çalışılan 

Adil Hafıza ya da Tarihsel Hafıza yalnızca karşı tarafa 

özel bir şey değildir. Unutulan; Mora’dan Kırım’a, 

Balkanlar’dan Kafkaslara kadar Müslüman halkın 

yaşadığı zulümdür. 


HAZAR COĞRAFYASINDA KÜLTÜREL ETKİLEŞİMİN İZLERİ 

Bin Melodi 

Bir Senfoni 

. 

16 BIN 

DOLAR 

TOPLAM ÖDÜL 

1 EYLÜL 2016 

SON BAŞVURU TARİHİ 

www.hazarkisafilm.com 

ONLINE BAŞVURU

ANALİZ 

TANAP PROJESİ 

TANAP projesi ile Türkiye hem enerji arz 

güvenliğini sağlamaya hem de ülke ekonomisine 

katkıda bulunmaya hazırlanıyor. 

DR. EMIN AKHUNDZADA 

HASEN GENEL SEKRETER YARDIMCISI 

Türkiye ve Azerbaycan’ın birlikte gerçekleştirdiği 

stratejik öneme sahip 

projelerden biri olan Trans Anadolu 

Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) 

projesi için Hükümetlerarası Anlaşma 26 

Haziran 2012 tarihinde İstanbul’da imzalandı. 

1 Boru hattının temel hedefi Türkiye 

ve Avrupa’nın enerji arz güvenliğine katkı 

sağlamak. İlk etapta 16 milyar metreküp 

kapasiteyle çalışmaya başlayacak boru 

hattı tam kapasiteye ulaştığında bu miktar 

31 milyar metreküpe çıkacak. 

TANAP projesinin Türkiye için ekonomik 

ve politik faydalarını sıralamadan önce 

Türkiye ekonomisine bakıldığında, doğal 

gaz talebinde son 10 yılda ciddi sıçrama 

yaşandığı görülebilir. Türkiye doğal gaz 

talebindeki artışa göre dünyada Çin’den 

1 BOTAS, Trans Anatolian Natural Gas Pipeline Project, 

http://botas-ahk.gov.tr/en/project/tanap-project.aspx 

(06.08.2015). 

sonra ikinci sırada bulunuyor. 2 Nitekim 

Türkiye’nin doğal gaz tüketimi 2004-2014 

arasında yüzde 120 artarak 22,1 milyar metreküpten 

48,6 milyar metreküpe yükseldi. 3 

Fakat doğal gaz üretiminde azalma sergileyen 

Türkiye 2011’de 759 milyon metreküp 

üretim gerçekleştirmişken, bu rakam 

2014’te 479 milyon metreküpe geriledi. 4 

Tüketimin artması ve üretimin düşmesiyle 

bağlantılı olarak Türkiye’nin doğal gazda 

ithalata olan bağımlılığı 2007-2014 arasında 

yüzde 97,5’ten yüzde 99,04’e yükseldi. 5 

Görüldüğü gibi Türkiye sürekli artan doğal 

gaz talebini karşılamak için ilave kaynaklara 

ihtiyaç duyuyor. Bu bağlamda, Türkiye 

2018’den itibaren TANAP’tan 6 milyar 

metreküp doğal gaz alarak artan doğal gaz 

2 Ahu Binici, “Türkiye Enerjide Talep Artışı Patlaması 

Yaşıyor”, Alternatif Enerji, 12.05.2013, http://www.alternatifenerji.com/turkiye-enerjide-talep-artisi-patlamasiyasiyor/ 

(07.08.2015). 

3 BP Statistical Review of World Energy 2015, s.23. 

4 EPDK, “Doğal gaz Piyasası 2014 yılı Sektör Raporu” s.1. 

5 BP Statistical Review of World Energy 2015, s.23. 

36 



ihtiyacını önemli ölçüde karşılayabilecek. Azerbaycan’ın 

Abşeron, Ümid, Babek, Alov, Dan Ulduzu, Zafar-Maşal, 

Nahçivan gibi diğer doğal gaz sahalarının üretime başlamasıyla 

bu rakam daha da artabilecek. 

Doğal gaz Türkiye’de en çok kullanılan enerji yakıtı. 

Türkiye’nin toplam enerji tüketiminin yüzde 35’i doğal gazdan, 

yüzde 29’u kömürden ve yüzde 27’si petrolden oluşuyor. 6 

Ülke genelinde doğal gaz ağırlıklı olarak elektrik üretiminde 

kullanılıyor. 2014’te doğal gaz tüketiminin yüzde 49’u elektrik 

üretiminde, yüzde 26’sı sanayide ve yüzde 19’u konutlarda 

kullanıldı. Tüketilen doğal gazın neredeyse tamamı ithal edildiğinden 

doğal gazın sürdürülebilir ve ekonomik fiyatlardan 

temin edilmesi ülkenin stratejik hedeflerinden biri haline geldi. 

Bu bağlamda TANAP projesi Türkiye için önem arz ediyor. 

UCUZ DOĞAL GAZ İLE PİYASADA REKABET ARTACAK 

Türkiye ihtiyacı olan doğal gazı boru hattı ve LNG şeklinde 

ithal ediyor. Rusya, İran ve Azerbaycan’dan boru hattı yoluyla; 

Cezayir ve Nijerya’dan ise LNG olarak doğal gaz ithalatı 

yapılıyor. Doğal gaz ithalatının yüzde 54,76’sı Rusya’dan, 

yüzde 18,13’ü İran’dan ve yüzde 12,33’ü Azerbaycan’dan 

6 BP Statistical Review of World Energy 2015, 3.41. 

yapılıyor. Her ne kadar Rusya ve İran’a aşırı bağımlılık söz 

konusu olsa da, her iki ülkeden yüksek fiyattan doğal gaz 

ithal ediliyor. En ucuz doğal gazın Azerbaycan’dan alındığı 

dikkate alınırsa, Azerbaycan’dan ilave doğal gazın gelmesiyle 

Türkiye diğer tedarikçilere karşı pazarlık gücünü artıracaktır. 

Ayrıca ucuz doğal gazın piyasaya dahil olmasıyla 

piyasada rekabet artacak, bu da ithalat fiyatlarına doğrudan 

yansıyacaktır. Hesaplamalara göre TANAP sayesinde 

Türkiye ilk olarak 1,5 ilâ 3 milyar dolar arasında tasarruf 

edecek. 7 Ayrıca, Türkiye Rusya’ya olan aşırı bağımlılığını 

azaltarak özellikle talebin yüksek olduğu kış aylarında arz 

sorununu en düşük seviyeye indirebilecek. 

Diğer taraftan, 1850 kilometre uzunluğunda olması tasarlanan 

TANAP 20 ilden ve 67 ilçeden geçerek Türkiye’nin 

doğusu ile batısını birbirine bağlayacak. Böylece boru hattı 

geçtiği il ve ilçelerin ekonomik gelişimine de katkı sağlayacak 

ve boru hattının inşası boyunca doğrudan ve dolaylı 

15.000 kişi istihdam edilecek. 8 Boru hattının yapımında 

7 Mubariz Hasanov, “Economic Benefits of the Southern Gas Corridor”, Hazar 

Strateji Enstitüsü, Ocak 2015, s.9. 

8 Milliyet, TANAP Projesi Türkiye’nin Jeopolitik Konumunu Güçlendirecektir, 

29.03.2015, http://blog.milliyet.com.tr/tanap-projesi--trans-anadolu-dogalgaz-boru-hatti--turkiye-nin-jeopolitik-konumu-guclendirecektir/ 

Blog/?BlogNo=494445 (07.08.2015) . 


37

TANAP PROJESİ 

TÜRKIYE’NIN DOĞAL GAZ ALIM KONTRATLARI 

Ülke 

Gaz Miktarı 

(Milyar 

Metreküp) 

Bitiş 

Tarihi 

Cezayir 4,4 2024 

Nijerya 1,3 2021 

İran 9,6 2026 

Rusya-Mavi Akım 16 2025 

Rusya-Batı Hattı 4 2021 

Azerbaycan (I. Faz) 6,6 2021 

Azerbaycan (II. Faz) 6 2033 

YILLARA GÖRE TÜRKIYE’NIN 

DOĞAL GAZ TÜKETIMI (MILYAR METREKÜP) 

35 

34 

33 

32 

31 

30 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Kaynak: BOTAŞ, http://www.botas.gov.tr/ Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2015 

Türkiye, Güney Gaz Koridoru 

Projesi 1000vasıtasıyla 

Azerbaycan 

gazının yanı sıra, Türkmenistan, 

800 

Kazakistan, İran, Irak ve Doğu 

Akdeniz gazını da Türkiye ve 

600 

Avrupa’ya taşıyabilecek. 

400 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

kullanılacak toplam 1,3 milyon ton çelik borunun yüzde 

80’i 6 yerli firma tarafından yapılacak. Bu kapsamda boru 

hattının Türkiye’de demir-çelik sektörünün gelişimine 

de önemli katkı sağlaması bekleniyor. Ayrıca boru hattı 

inşaatının önemli hissesi Tekfen, Yüksel ve Fernas gibi 

yerli firmalar tarafından yapılıyor. Boru hattının inşası 

süresince taşımacılık, hizmet, demir-çelik gibi birçok sektör 

doğrudan ve dolaylı fayda sağlayacağı için TANAP’ın 

Türkiye ekonomisine kümülatif katkısının 50 milyar doları 

bulacağı öngörülüyor. 9 Böylece projenin, 2029’a kadar 

Türkiye’nin GSYİH’sine 37 milyar dolar katkı sağlayacağı 

bekleniyor. 10 Türkiye’nin 2023 hedefleri doğrultusunda 

sadece enerji sektörüne yapmayı planladığı 120 milyar 

dolarlık 11 yatırımın yüzde 10’unu TANAP projesi karşılayabilecek. 

Diğer taraftan, Türkiye’nin gaz alım kontratlarının 

birçoğu 2020-2026 arasında son bulacak. Bu kapsamda 

Azerbaycan’dan alınacak ilave ve ucuz doğal gaz 

Türkiye’nin yeni yapacağı kontratlarda pazarlık gücünü 

artırmış olacak. 

Türkiye’nin en büyük hedeflerinden biri de uzun vadede 

9 SOCAR Türkiye Başkan Birinci Yardımcısı Samir Kerimli’nin Sunumu, 

“Türkiye’nin Enerji Merkezi Olması Yolunda TANAP Projesinin Rolü”, Hazar 

Strateji Enstitüsü, Şubat 2014, s.13. 

10 Mubariz Hasanov, “Some Remarks on Economic Benefits of TANAP for Turkey”, 

Caspian Report, 2014, s.125. 

11 T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, “Enerji Piyasaları Zirvesi”, Basın 

Bülteni, http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Bakanlik-Haberleri/Enerji-Piyasalari- 

Zirvesi (07.08.2015). 

enerji merkezine dönüşmek. Enerji merkezi olmanın en 

önemli gereksinimlerinden biri de ülkeye yeterli gaz arzının 

sağlanması. Bu kapsamda, dünyadaki toplam doğal 

gaz rezervlerinin yüzde 75’i doğusunda ve bu kaynakları 

en çok tüketen Avrupa Birliği ülkeleri ise batısında bulunan 

Türkiye, sahip olduğu jeostratejik konumu sebebiyle 

avantajlı. Fakat bu kaynakları doğudan batıya taşımak 

için Türkiye’nin boru hattı altyapısına ihtiyacı var. Şu an 

Türkiye, 2001’de hizmete sunulan Doğu Anadolu Doğal 

Gaz Ana İletim Hattı vasıtasıyla yıllık 6 milyar metreküp 

Azerbaycan’dan ve 10 milyar metreküp İran’dan olmak 

üzere toplam 16 milyar metreküp doğal gaz taşıyor. 

Mevcut hattın kapasitesi ilave yatırımlarla beraber 25 

milyar metreküpe kadar çıkarılabilir. Dolayısıyla Türkiye 

bu hattan ilave olarak sadece 9 milyar metreküp doğal 

gaz taşıyabilir ki, ileriki yıllarda bu miktar kendi ihtiyacını 

bile karşılamaya yetmeyecektir. Mevcut durumda 

Türkiye’nin bu hedefini gerçekleştirebilecek tek somut 

proje Güney Gaz Koridoru olarak görülüyor. Bu bağlamda 

Türkiye, Azerbaycan gazının yanı sıra, Türkmenistan, 

Kazakistan, İran, Irak ve Doğu Akdeniz gazını da Türkiye 

ve Avrupa’ya taşıyabilecek. Böylece Türkiye Güney Gaz 

Koridoru projesi vasıtasıyla uzun vadede 100 milyar metreküplük 

gaz ticareti yapma fırsatı yakalayacaktır. 12 

Ayrıca Türkiye’nin enerji merkezi olma hedefi de göz 

önünde bulundurulduğunda, ileride TANAP gibi birçok 

12 Hazar World, Güney Gaz Koridoru Avrupa’ya Rekabet Getirecek, Mart 

2014, s.11. 


32 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

31 

30 

2012 

2013 

2014 


YILLARA GÖRE TÜRKIYE’NIN 

DOĞAL GAZ ÜRETIMI (MILYON METREKÜP) 

TÜRKIYE’DE SEKTÖRLERE GÖRE 

DOĞAL GAZ TÜKETIMI, 2014 

1000 

800 

600 

400 

Sanayi 

Kamu 

Kurumları 

% 6 

% 26 

%19 

% 49 

Elektrik 

Üretimi 

Konut 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Kaynak: EPDK 

Kaynak: EPDK 

uluslararası boru hattı projesine ev sahipliği yapacak ülke, 

uluslararası standartlara göre tasarlanan TANAP projesi 

vasıtasıyla ciddi tecrübe ve “know-how” elde edecek. 

Diğer taraftan, enerji projelerinde katma değer oluşturabilmek 

için değer zincirinin her halkasında bulunulması 

gerekiyor. TANAP projesi öncesinde Türkiye, Kerkük- 

Yumurtalık, Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Mavi Akım gibi birçok 

boru hattı projesine ev sahipliği yaptı. Ancak bu projelerin 

hepsinde Türkiye sadece transit ülke konumu ile yetindi. 

Bu projelerden farklı olarak, Güney Gaz Koridoru projesinde 

Türkiye değer zincirinin hemen hemen her halkasında 

bulunuyor. Bilindiği gibi TPAO, Güney Gaz Koridoru’nun 

üretim ayağı olan Şah Deniz doğal gaz sahasında yüzde 

19’luk hisseyle BP’den sonra en çok hisseye sahip olan ikinci 

hissedar konumunda. Ayrıca, Güney Gaz Koridoru’nun 

taşıma ayağının ilk halkasını oluşturan Güney Kafkasya 

Boru Hattı’nda TPAO yüzde 19’luk hisseye sahip. Güney 

Gaz Koridoru’nun en önemli halkasını oluşturan TANAP 

projesinde ise BOTAŞ yüzde 30’luk paya sahip. Bu durum, 

Türkiye’nin hem bizzat doğal gaz üreteceği hem de ürettiği 

doğal gazı kendi boru hatları vasıtasıyla taşıyabileceği 

anlamına geliyor. Böylelikle ülke doğal gaz üretimi ve taşımacılığından 

ekonomik katkı sağlayabilecek. Bu kapsamda 

Türkiye sadece Şah Deniz sahasından 2044’e kadar 28 milyar 

dolarlık gelir elde edebilecek. 13 Bütün bunlara ek olarak, 

Türkiye’nin 2045’e kadar boru hattı işletmesinden 17 milyar 

dolarlık gelir sağlaması bekleniyor. 14 

Sonuç olarak, Türkiye Azerbaycan’la beraber stratejik 

önemi haiz projelerden biri olan TANAP projesini başarılı 

bir şekilde yürütüyor. TANAP projesi Türkiye’ye ekonomik 

olduğu kadar politik faydalar da sağlıyor. TANAP 

vasıtasıyla Türkiye hem enerji arz güvenliğine hem de ülke 

ekonomisine önemli katkı sağlayacak. Ayrıca, Türkiye AB 

ülkelerinin arz güvenliğine katkı sağlayarak AB nezdinde 

önemli konuma yükselecek. 

TÜRKIYE’NIN TOPLAM ENERJI TÜKETIMI 

% 

35 

Doğal gaz 

DOĞAL GAZ TÜKETIMININ DAĞILIMI (2014) 

% 

49 

Elektrik 

üretimi 

% 

29 

Kömür 

% 

26 

Sanayi 

kullanımı 

% 

27 

Petrol 

% 

19 

Konut 

kullanımı 

TÜRKIYE’NIN DOĞAL GAZ ITHALATI 

13 T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sanayide Enerji Verimliliği ve 

Yönetimi Toplantısı Gerçekleştirildi, http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Bakanlik- 

Haberleri/Sanayide-Enerji-Verimliligi-ve-Yonetimi-Toplantisi-Gerceklestirildi 

(07.08.2015). 

14 Hasanov, Some Remarks on Economic Benefits of TANAP for Turkey, Caspian 

Report, Spring 2014, s.125. 

% 

54,76 

Rusya’dan 

% 

18,13 

İran’dan 

% 

12,33 

Azerbaycan’dan 


39

İNFOGRAFİK 



VE BİLGİ PAYLAŞIMI 

Siber bilgi paylaşımı, siber güvenliği artıran önemli bir faktör. Siber bilgi 

paylaşımı ülkelerin kritik altyapılarının ya da kurumların korunmasını 

güçlendirirken siber tehditlere karşı da farkındalık oluşturuyor. Bu bilgilere 

ulaşmanın ise farklı yöntemleri var. Kimi kurumlar dış kaynaklardan elde 

ederken kimisi de kurum içi bilgilerden faydalanıyor. 

SİBER TEHDİT PAYLAŞIMI KURUMLAR 

İÇİN NEDEN ÖNEMLİDİR? 

Ponemon Enstitüsü tarafından 2014 yılında, 701 bilgi teknolojisi 

çalışanıyla yapılan ankette, kurumların siber tehdit bilgilerini 

paylaşmasının altında yatan nedenler araştırıldı. Anket 

sonuçlarına göre çalışanların verdikleri yanıtlar: 

%61 

Siber bilgi paylaşımı 

karşılaştığımız bir siber 

saldırıyı engelleyebilirdi 

%71 

Siber bilgi paylaşımı 

kurumumun güvenlik 

politikalarını güçlendiriyor 

%64 

Siber bilgi paylaşımı ülkenin 

kritik altyapı güvenliği 

politikalarını güçlendiriyor 

%54 

Siber bilgi paylaşımı siber 

tehditlere ilişkin farkındalık 

yaratıyor 



HEDEF ODAKLI SİBER SALDIRILAR (2014) 

Symantec’n yayınladığı 2015 İnternet Güvenliği Raporu’na göre madencilik endüstrisi yüzde 43’lük payı ile 2014’te siber saldırılara en 

çok hedef olan endüstri oldu. Raporun ele aldığı madencilik endüstrisi, enerji kaynaklarının, metallerin, minerallerin çıkarılması ile 

ilgilenen iş kolunu kapsıyor. 

%43 

%33 

%34 

%29 

Madencilik 

Üretim 

Toptan 

Satış 

Ulaştırma, 

Telekomünikasyon, 

Elektrik ve Doğal Gaz 

KURUMLAR SİBER TEHDİTLE İLGİLİ BİLGİLERE NASIL ERİŞİYOR? 

Ponemon Enstitüsü’nün 2015’te 693 bilgi güvenliği çalışanı ile yaptığı araştırma, 

kurumların siber tehditlere ilişkin bilgilere nasıl eriştiklerini ortaya koydu. 

Sonuçlara göre çalışanlar: 

%71 

Siber tehditlere ilişkin 

bilgilere kurum içinden 

aldıkları veriler ve analizler 

vasıtasıyla ulaşıyor 

%56 


verileri dış kaynaklardan 

elde ediyor 

%49 

Siber tehdit bilgilerine 

erişmek için ücret ödüyor 

Kaynaklar 

1. Ponemon Institute, ‘Exchanging Cyber Threat Intelligence: There Has to Be a Better Way’, Nisan 2014. 

2. Ponemon Institute, The Importance of Cyber Threat Intelligence to a Strong Security Posture, Mart 2015. 

3. Symantec, ISTR 20, Internet Security Threat Report, Nisan 2015. 

%29 


bilgileri kendileriyle aynı 

sektörde çalışan 

şirketlerden elde ediyor 


41

ANALİZ 

GÜRCİSTAN 

BATI VE DOĞU ARASINDA 

GÜRCİSTAN 

SİYASETİ 

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 

birlikte bağımsızlığını kazanan 

Gürcistan aynı zamanda batı ve 

doğu arasında gelgit yaşamaya 

devam ediyor, kendi kimliğini 

arıyor ve kendine Kafkaslarda 

bir rol biçmeye çalışıyor. 

DR. RÜÇHAN KAYA 

HASEN STRATEJI VE POLITIKA 

KOORDINATÖRÜ 



Hem enerji hem de diğer ticaret ürünleri için 

transit bir ülke olmak üzere çaba gösteren 

Gürcistan, özellikle 2000’li yılların başında Mihail 

Saakaşvili’nin göreve gelmesiyle birlikte bu yönde 

daha somut kazanımlar elde etmeye başladı. Böyle bir 

kimlik inşa edebilmek için bölgesindeki bütün ülkelerle 

işbirliği yapmak zorunda olan Gürcistan, son 15 senedir 

çok yönlü ve kademeli işbirliği siyaseti gütmeye ve 

Sovyet mirasıyla ülkenin egemenliğini karıştırmamaya 

çalışsa da zaman zaman bu mirasın negatif etkileriyle 

mücadele etmek zorunda kalıyor. 

Bu noktada ülke; Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, 

Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı ve Güney 

Gaz Koridoru gibi devasa projelerde transit ülke olarak 

rol alırken Çin’i Avrupa’ya Hazar Transit Koridoru üzerinden 

bir kez daha bağlayacak olan Bakü-Tiflis-Kars 

Demiryolu Hattı’nın da önemli halkalarından biri. Bu 

projelerin getirdiği prestijle birlikte Gürcistan altyapı 

yatırımlarını hızlandırırken aynı zamanda yasal mevzuat 

üzerinde de çalışmalarını devam ettiriyor. 

Gürcistan bir yandan 400 kilometrelik yeni bir otoyol inşaatını 

sürdürürken bir yandan tren yollarını modernize 

ediyor ve Bakü-Tiflis-Kars hattının Türkiye sınırında çok 

modlu bir terminal yapma çalışmalarına da devam ediyor. 

Bütün bu altyapı çalışmalarına ek olarak transport 

lojistik merkezleri kurmak isteyen Tiflis yönetimi 2016 

sonuna kadar ülke içerisindeki fizibilite çalışmalarını 

tamamlamak istiyor. 

Gürcistan’ın her alanda transit ülke olma çabalarına en 

büyük darbeyi 2008 yılındaki Rusya savaşı vurdu. Ülke 

sınırları dâhilinde Sovyetlerden miras kalan etnik bölünmüşlük 

konuları çözülemezken, Abhazya ve Güney 

Osetya meseleleri Gürcistan için artık dondurulmuş birer 

çatışmadan ibaret. Günümüzde ülkenin topraklarının 

yüzde 25’i işgal altında ve sadece Tiflis’in 25 kilometre 

kuzeyinde Rus askerlerini görmek mümkün. Bütün bunlara 

rağmen Gürcistan; enerji ve ulaştırma altyapılarına 

yaptığı yatırımlar, komşularıyla olan ticari ilişkilerini 

geliştirmeye dair çalışmalar ve özellikle Çin’in İpek Yolu 

projesi bünyesindeki aktiviteleriyle bölgede bir ticaret 

merkezi olma yönünde gayret göstermeye devam ediyor. 

GÜRCISTAN’IN ÇOK YÖNLÜ SIYASET VE EKONOMI ANLAYIŞI 

NATO’yla ilişkilerini geliştirmek için gayret gösteren 

Gürcistan aynı zamanda Rusya’yla ilişkilerinde normalleşmeye 

gitmeye çalışıyor. Her ne kadar iki ülke arasında 

işgal altındaki Güney Osetya ve Abhazya topraklarıyla 

alakalı pazarlıklar yürütülmüyor olsa da enerji, turizm, 

ulaştırma ve ikili ticaret alanlarında işbirliği girişimleri 

olduğunu söylemek mümkün. 

Ülke kış aylarında zirve yapan doğal gaz talebini karşılamakta 

sıkıntı çekiyor ve yeraltı gaz depolama tesisleri 

mevcut olmadığı için sabit bir şekilde gaz sağlayıcısı 

ülkelerden gaz almaya devam edebilmek istiyor. Bu noktada 

altyapıdaki eksiklikler ve mevcut gaz anlaşmalarının 

kış aylarındaki talebi karşılayamamasından dolayı 

Azerbaycan’la Gürcistan arasında yakın zamanda yeni 

bir doğal gaz alım anlaşması imzalandı. Bu anlaşmayla 

Gürcistan, Bakü-Tiflis-Ceyhan 

Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis- 

Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı ve 

TANAP projesi gibi devasa 

projelerde transit ülke olarak rol 

alırken Çin’i Avrupa’ya Hazar 

Transit Koridoru üzerinden bir kez 

daha bağlayacak olan Bakü-Tiflis- 

Kars Demiryolu Hattı’nın da önemli 

halkalarından biri. 

birlikte yıllık 500 milyon metreküp ekstra gaz alacak 

olan Gürcistan, aynı zamanda “al ya da öde” koşullarında 

kış aylarındaki tavan miktarı daha yukarı çekme 

konusunda da Azerbaycan’la anlaşmaya vardı. Böylece 

Azerbaycan geçmişte Gürcistan’ın gaz ihtiyacı yükseldiğinde 

devreye girip ülkenin ihtiyaçlarına cevap verdiği 

gibi 2016 yılı itibariyle de yeniden bu yönde adımlar 

atmış oldu. 

Ancak tam da bu anlaşma imzalanmadan önce 

Gürcistan Enerji Bakanı Kakha Kaladze’nin İran ve 

Rusya’yla doğal gaz alımı üzerine görüşmeler yapması 

akıllara ülkenin gaz sağlayıcıları arasında ekstra 

çeşitliliğe gidip gitmeyeceğine dair soru işaretlerini 

getirdi. Nihayetinde iki ülke arasında anlaşma sağlanmış 

olsa da Gürcistan ve Rusya arasındaki pazarlıklar 

hâlâ devam ediyor. Bu pazarlıkların ilki Gürcistan’ın 

Gazprom’dan gaz ithal etmesi üzerine devam ederken 

ikincisi ise Gürcistan’ın Rusya’dan aldığı yıllık yaklaşık 

250 milyon metreküpe tekabül eden transit gaz üzerine 


43

GÜRCİSTAN 

yapılıyor. Rusya her yıl Ermenistan’a yaklaşık 2,5 milyar 

metreküp doğal gaz tedarik ederken bu miktarın yüzde 

10’luk bir kısmını Gürcistan’a transit ücret olarak veriyor. 

Ancak son yıllarda Gazprom - dünyada da gitgide 

daha geçerli olan - geçen gaz miktarına ve mesafeye dayanan 

parasal ücretlendirme modeline geçmek istiyor. 

Gürcü tarafı bu teklife uzun süre direnmiş olsa da gelen 

bilgilere göre iki taraf arasında prensipte parasal transit 

ücret sistemine geçişe dair anlaşma yapılmış gibi görünüyor. 

Bu şekilde oluşturulacak bir transit geçiş ücretlendirme 

sisteminin Gürcistan için en olumsuz noktası ise elde 

edilen parayla satın alacağı gazın miktarının yüzde 50 ilâ 

yüzde 70 civarında azalacak olması. Yani Gazprom’un 

teklif ettiği ücretlendirme düzeni hayata geçtiği takdirde 

var olan gaz ticareti üzerinden Gürcistan’ın alabileceği 

transit ücret karşılığı gaz miktarı 250 milyon metreküpten 

tahminen 70-125 milyon metreküp civarına düşecek. 

Rusya’yla pazarlıklar bu minvalde devam ederken İran 

gazı satın alınmak istendiği takdirde ise altyapı eksikliği 

ve Ermenistan’ın uygulayacağı transit geçiş ücreti 

dolayısıyla İran gazı Gürcü piyasasındaki en pahalı gaz 

olacaktı. Ülke su aşamada en ucuz gazı Azerbaycan’dan 

alıyor; fiyat ortalaması hesaplandığında Azerbaycan’ın 

kendi iç piyasasına sattığı gazdan bile daha ucuz bir 

gazı Gürcistan tüketiyor. Altyapı eksikliği ve transit 

ücretlerin söz konusu olduğu bir noktada İran üzerinden 

daha ucuz bir alternatif türetilmesi çok da mümkün 

gözükmüyor. 

Özellikle kış aylarında ekstra gaza ihtiyaç duyan 

Gürcistan’ın İran ve Rusya’yla yaptığı potansiyel gaz alımı 

görüşmeleri sonuçsuz kaldı. Sonunda Azerbaycan ve 

Gürcistan arasında yeni bir gaz alım anlaşması yapıldı. 

GÜRCISTAN-RUSYA İLIŞKILERINDE 

TICARET VE ASKERI MÜCADELE 

Gürcistan ve Rusya arasında ticaret, enerji ve turizm 

alanlarında normalleşme diplomasisi güdülmeye çalışılırken, 

bütün bu girişimlere rağmen Rusya işgal 

altındaki Güney Osetya ve Abhazya’da askeri varlığını 

sürdürüyor. Rusya mevcut durumda askerlerini uzun 

vadeli planlar dâhilinde rotasyona tabi tutuyor ve T-90 

tankları gibi en son model askeri teçhizatını bu bölgede 

konuşlandırmaktan çekinmiyor. Gürcü kaynaklar bölgedeki 

Rus askeri varlığının da profesyonel birliklerden 

oluştuğunu ve deneyimsiz - zorunlu askerlikten gelen 

- askerlerin işgal bölgelerinde bulunmadığını bildiriyor. 

Bunların da ötesinde işgal altındaki toprakların 

Gürcistan tarafındaki kısımlarında sınır karakolları ve 

çitleme çalışmaları devam ediyor. Yani Rusya Abhazya 

ve Güney Osetya’ya dair uzun vadeli planlarda bulunduğunu 

bütün bu hareketleriyle gösteriyor. 

Her ne kadar iki ülke arasında normalleşme görüşmeleri 

devam etse de Rusya’nın işgal altındaki Güney 

Osetya ve Abhazya’ya dair desteği azalmıyor; aksine 

artmaya devam ediyor. Rusya’nın bölgedeki bu etkinliği 

sonucunda Gürcü kaynaklara göre yılda 15-20 Gürcü 

vatandaşı, sınırın diğer tarafındaki Abhaz ve Osetler 



Abhazya 

RUSYA 

Abhazya ve 

Güney Osetya İşgali 

Kara Deniz 

GÜRCİSTAN 

Güney Osetya 

Tiflis 

TÜRKİYE 

ERMENİSTAN 

AZERBAYCAN 

Gürcistan ve Rusya arasında 

ticaret, enerji ve turizm 

alanlarında normalleşme 

diplomasisi güdülmeye 

çalışılırken, bütün bu 

girişimlere rağmen Rusya 

işgal altındaki Güney Osetya 

ve Abhazya’da askeri 

varlığını sürdürüyor. 

250 

milyon m 3 /yıl 

Gürcistan’ın 

Rusya’dan aldığı 

gaz miktarı 

500 

milyon m 3 

Yeni anlaşmayla 

Azerbaycan’dan alacağı 

fazla gaz miktarı 

1,5 

milyar $ 

Türkiye ile 

ticaret hacmi 

tarafından fidye karşılığında kaçırılıyor ve bu bölgede 

sorunlara yol açıyor. Gürcistan işgal altında olmayan 

ama çatışma bölgelerine yakın olan alanları da kontrol 

etmekte sıkıntı çekiyor. 

Bu sıkıntıya bir başka örnek de Bakü-Supsa Petrol 

Boru Hattı’nın bir kısmının daha önce Rusya’nın kontrolüne 

geçmiş olması. Sonrasında Rusya bu alandan 

çekilmiş ve kontrolü yeniden Gürcülere bırakmış olsa 

da, Gürcistan’daki uzmanlar bu alanı Rusya’nın istediği 

takdirde yeniden kontrol altına alabileceği yönünde 

görüş bildiriyorlar. 

İşte aslında tam da bu noktada, Gürcistan’ın bölgedeki 

müttefikleriyle olan ilişkilerini sarsmaması, aksine bunları 

daha da güçlendirme yönünde çalışmalara devam 

etmesi gerekiyor. Zira bölgedeki askeri çatışma ortamı 

artık pek ortada olmasa da gerginlik devam ediyor ve 

Rusya’nın bölgedeki etkinliğini Gürcistan’ın tek başına 

sınırlayabilmesinin mümkün olmadığı net bir şekilde 

görülüyor. 

PEKI, TÜRKIYE’NIN STRATEJISI NE OLMALI? 

Türkiye açısından konuya baktığımızda, Kafkasya politikaları 

her ne kadar gündemde çok yer almasa da uzun 

vadede Türkiye için dış politikasında öncelik alacak 

konulardan biri olacak. Gürcistan’ın Türkiye’nin doğuya 

açılan kapısı olması, Azerbaycan’la yapılan önemli enerji 

ve ulaştırma anlaşmalarının da ortasında bulunmasından 

dolayı Gürcistan Türkiye için önem arz ediyor. 

Gürcistan’ın eski Cumhurbaşkanı Eduard 

Şevardnadze’nin ifadesiyle “Türkiye, Gürcistan’a 

Rusya’sız da ayakta kalabileceğini öğretmiştir.” 

Geçmişte Türkiye Gürcistan’ın Acara bölgesini turizme 

açan yatırımlarına destek oldu, Türk Hava Yolları uçuşlarıyla 

ülkeyi dünyaya - Moskova aktarmalı uçuşlara 

alternatif olarak - bağladı ve yine 2015 yılı itibariyle 

yüzde 15’lik ticaret hacmiyle ülkenin dış ticarette en 

büyük ortağı konumunda. 2015 yılı itibariyle iki ülke 

arasında 1,5 milyar dolarlık ticaret hacmi ve Türkiye’nin 

1,14 milyar dolarlık ticaret fazlası bulunuyor. 

Türkiye’nin Çin ve Orta Asya’ya açılan ticaret yolları 

da şu aşamada İran ve Gürcistan üzerinden geçiyor. 

İşte tam da bu noktada dış politika, bölgesel ticaret ve 

ulaştırma konularında Türkiye’nin bütüncül bir siyaset 

ve yaklaşım ortaya koyması ve kârını maksimize 

etmesi gerekiyor. Bununla birlikte geçmişte Gürcistan 

ve NATO arasındaki işbirliğinde Türkiye aktif rol aldı 

ve bu konumunu sürdürmeye devam etmeli; zira NATO 

entegrasyon sürecinde Türkiye’nin eğitimci rolü sayesinde 

Gürcistan bu ilerlemeyi kaydetti. Aksi takdirde, 

Azerbaycan üzerinden Orta Asya’ya ve Çin’e açılma 

planları yapan Türkiye ekstra zorluklarla karşı karşıya 

kalabilir. 

Bu noktada takip edilmesi gereken bir başka süreç 

ise NATO’nun 8-9 Temmuz tarihlerinde Varşova’da 

yapacağı zirve olacak. Bu zirvede Gürcistan’ın NATO 

üyeliği de yeniden tartışmaya açılacak ve batı ülkelerinin 

Gürcistan’a vereceği mesaj bölgede aktif olan birçok 

ülke tarafından yakından takip edilecek. 


45

YAKIN PLAN 

GAZPROM 

GAZPROM’UN GAZ KISINTISI SONRASINDA 

ARZ GÜVENLİĞİNİ 

YENİDEN DÜŞÜNMEK 

EMİN EMRAH DANIŞ 

HASEN ENERJİ MERKEZİ 

Rusya ile Türkiye arasında siyasi 

nedenlerle ipler gerildiğinde 

ilk başlarda Rusya’nın doğal 

gazda kesintiye gitmeyeceği 

öngörülüyordu. Ancak 

Gazprom’un özel sektör 

ithalatçısı müşterilerine verdiği 

doğal gaz miktarını yüzde 10 

düşürmesi fikirleri değiştirdi. 

46 



Türkiye doğal gaz depolama ve 

LNG terminallerinin sayısının 

sınırlı olması nedeniyle pik 

tüketimin yüksek olduğu ve 

teknik nedenlere bağlı kesinti 

durumlarında arz güvenliğinin 

sağlanmasını karşılayacak 

kapasiteye henüz sahip değil. 

ithalatının da yüzde 56’ya 

yakınını Rusya’dan yapan 

bir ülke için doğal gaz 

arzındaki düşüş özellikle 

pik tüketimin olduğu kış 

aylarında çok ciddi bir 

sorun anlamına geliyor. 

Türkiye genelinde son 2 

haftada hava sıcaklıklarının 

mevsim normallerinin 

oldukça üzerinde seyretmesine 

bağlı olarak elektrik 

ve doğal gaz talebinin düşmesi Gazprom’un gönderdiği 

miktarı düşürmesine rağmen arz-talep dengesi üzerinde 

bir sıkıntı yaratmadı. 

Bunun tersini, yani tüketimin yüksek olduğu bir zamanda 

ya da Rusya ile Türkiye arasındaki siyasi ve askeri gerilimden 

bağımsız (!) olarak Rusya’dan Batı Hattı ya da Mavi 

Akım’dan gelen gazın “teknik” bir nedenle kesildiği varsayımından 

hareket ettiğimizde ise Türkiye’nin günlük gaz 

girişinin yüzde 25’e yakınını kaybedeceği görülüyor. 

25 

Şubat günü Rus doğal gaz şirketi 

Gazprom’un Türkiye’deki özel sektör ithalatçısı 

müşterilerine verdiği doğal gaz miktarını 

yüzde 10 düşürdüğü haberi Türkiye doğal 

gaz ve elektrik piyasasında büyük bir tedirginlik yaşanmasına 

ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda (VİOP) 

fiyatların yüzde 10’a yakın artmasına neden oldu. Bu durum 

Rusya’nın güvenilir tedarikçi pozisyonunu derinden 

sarstı. Öte yandan Türkiye’nin Rus gazına bağımlılığını 

düşürmesi gerektiğini de bir defa daha gösterdi. Bunun 

için Türkiye’nin önümüzdeki dönemde yenilenebilir 

enerji ve başka kaynak ülke alternatiflerini ciddi şekilde 

değerlendirmesi gerekiyor. 

Normal koşullarda Türkiye gibi doğal gaz ithalatının 

yüzde 98’inden fazlasını ithalatla karşılayan ve toplam 

ARZ GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINI KARŞILAYACAK 

KAPASİTEYE HENÜZ YOK 

Türkiye’nin boru hattı, LNG, depo ve yerli üretimle 

birlikte sisteme verebileceği maksimum toplam doğal 

gaz miktarı 201,3 milyon metreküp/gün. Talep tarafına 

baktığımızda ise 2016 yılı itibariyle Türkiye’nin pik doğal 

gaz tüketiminin 235 milyon metreküp/gün olduğu görüyoruz. 

Tüketimin pik yaptığı geçtiğimiz Ocak ayında arz 

miktarının maksimum değerlerde olduğu varsayımından 

hareket ettiğimizde bile yüzde 14,5’lik bir gaz arzı açığı 

olduğunu görüyoruz. 

Türkiye doğal gaz depolama ve LNG terminallerinin sayısının 

sınırlı olması nedeniyle pik tüketimin yüksek olduğu 

ve teknik nedenlere bağlı kesinti durumlarında arz güvenliğinin 

sağlanmasını karşılayacak kapasiteye henüz sahip 

değil. Tüketimin arzın üzerine çıktığı kış aylarında BOTAŞ 

arz-talep dengesini 2 şekilde sağlamaya çalışıyor. İlk aşamada 

sistem güvenliği için doğal gazdan elektrik üreten 

santrallerine verdiği gaz miktarını düşürerek arz-talep 


47

GAZPROM 

50 

BATI HATTI, MALKOÇLAR GİRİŞ NOKTASINDAN ÇEKİLEN 

GÜNLÜK DOĞAL GAZ MİKTARI 

45 

40 

35 

30 

25 

20 

Milyon m 3 /gün 

15 

10 

5 

0 

1 Şub 

2 Şub 

3 Şub 

4 Şub 

5 Şub 

6 Şub 

7 Şub 

8 Şub 

9 Şub 

10 Şub 

11 Şub 

12 Şub 

13 Şub 

14 Şub 

15 Şub 

16 Şub 

17 Şub 

18 Şub 

19 Şub 

20 Şub 

21 Şub 

22 Şub 

23 Şub 

24 Şub 

25 Şub 

26 Şub 

27 Şub 

28 Şub 

2014 

2015 

2016 

dengesini sağlamaya çalışıyor. Sonrasında da hava sıcaklık 

tahminlerine göre gaz tüketimi artmaya başlamadan önce 

borulara yüksek gaz basarak sistem basıncını yükseltiyor 

ve maksimum arz miktarının üzerindeki tüketimi buradan 

karşılayarak sistem dengesi sağlamaya çalışıyor. 

Kısıntı uygulaması elektrik fiyatlarını yükseltmesi ile 

elektrik arz-talep dengesi üzerinde etkileri, borulardaki 

gazın kullanılması ise borulardan tüketime verilebilecek 

ilave gaz miktarı sınırlı olduğu için soruna kalıcı ve sağlıklı 

bir çözüm getiremiyor. 

Uzun yıllardır üzerinde sıkça konuşulan, enerji sektörünün 

ve ulusal güvenlik için hayati öneme sahip 

Türkiye’nin enerji güvenliğini sağlama konusunda yaşadığı 

sıkıntılar, geçtiğimiz Kasım ayında düşürülen Rus uçağı 

nedeniyle Rusya ile gerilen ilişkilerin iki ülke ilişkilerinin 

en önemli başlıklarından birisi olan enerji ilişkilerine yansımasına 

ilişkin endişeleri had safhaya çıkardı. 

Rusya’nın geçtiğimiz yıllarda Ukrayna’ya karşı doğal gazı 

politik bir araç olarak kullanması ülkenin Avrupa’daki 

güvenilir tedarikçi pozisyonunu derinden sarstı ve Rus 

gazına bağımlılığın azaltılması için yenilenebilir enerji ve 

başka kaynak ülke alternatiflerinin önünü açtı. 

DÜŞEN İÇ TÜKETİM BATI HATTI’NDAKİ İTHALATI DÜŞÜRDÜ 

Gazprom’dan doğal gaz ithal eden Türk şirketlerine yönelik 

olarak 1 Ocak 2015 tarihinde uygulamaya koyduğu yüzde 

10,25’lik doğal gaz fiyat indirimini bu yılın Ocak ayında 

tek taraflı olarak iptal etmesi sonrası Türk şirketlerinin 

Rusya’nın geçtiğimiz yıllarda 

Ukrayna’ya karşı doğal gazı politik 

bir araç olarak kullanması ülkenin 

Avrupa’daki güvenilir tedarikçi 

pozisyonunu derinden sarstı. 

Gazprom’un yolladığı faturayı ticari olarak haklı gerekçelerle 

iade etmesi üzerine Gazprom ticari ilişkilerin ve anlaşmaların 

ruhuna aykırı bir şekilde Batı Hattı üzerinden 

gönderdiği gaz miktarını yüzde 10 düşürdü. 

Hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin üzerinde seyretmesi 

toplam doğal gaz tüketimini düşürdü. Talepteki 

düşüşe bağlı olarak bu yılın Şubat ayında Batı Hattı’ndan 

ithal edilen toplam gaz miktarı geçtiğimiz yılların ortalamasının 

altına indi. Batı Hattı’ndan çekilen gaz miktarı 

17 Şubat’ta 14,6 milyon metreküp/gün seviyesine kadar 

düştü. BOTAŞ ise bu hattan yaptığı ithalatı minimum 

seviyelere indirdi. 

Özetle Batı Hattı’ndan yapılan ithalat, düşen tüketim 

nedeniyle geriledi. Bu yılın Şubat ayının tamamında 

Batı Hattı’ndan BOTAŞ ve özel sektörün yaptığı toplam 

doğal gaz ithalatı yüzde 22’lik düşüşle 899 milyon 

metreküp olurken bu rakam 2015’te 1 milyar 153 milyon 



Düşen petrol fiyatları ve yaptırımlar 

sonrası ihracat gelirleri hızla azalan 

ve ekonomik sorunlarla boğuşan 

Rusya, ülke ekonomisini ayakta 

tutmak için gaz satmaya mecbur. 

% 

98 

Türkiye’nin 

doğal gaz ithalatı 

% 

56 

Türkiye’nin toplam 

doğal gaz ithalatında 

Rusya’nın payı 

% 

10 

% 

22 

metreküp, 2014 yılında ise 1 milyar 161 milyon metreküp 

olarak gerçekleşti. 

Gazprom’un Batı Hattı’ndan özel sektöre gönderdiği doğal 

gaz miktarını düşürmesinin, hava sıcaklıklarının önümüzdeki 

haftalarda çok düşük değerlere inmesi beklenmediği 

için Türkiye’nin arz-talep dengesi ve arz güvenliği 

üzerinde bir soruna neden olması öngörülmüyor. 

Rusya’nın, doğal gaz tüketimi daralan Avrupa’daki en 

büyük ihracat pazarı olan Türkiye’ye ve Türk şirketlerine 

karşı yaklaşımı ticaret etiğine uymadığı gibi Rusya’nın 

büyük yara alan güvenilir ülke pozisyonunun yok olma 

sürecini hızlandırıyor. Düşen petrol fiyatları ve yaptırımlar 

sonrası ihracat gelirleri hızla azalan ve ekonomik 

sorunlarla boğuşan Rusya, ülke ekonomisini ayakta 

tutmak için gaz satmaya mecbur. Türkiye ise kısa ve orta 

vadede Rusya’dan ithal ettiği doğal gaz miktarına denk 

miktarda ikame arz girişi sağlama şansına sahip değil. 

Kurulabilecek olası denizde depolama ve tekrar gazlaştırma 

tesisleri (FSRU) seçeneği ve ilk fazı 2016 sonunda devreye 

girecek Tuz Gölü Yer Altı Doğal Gaz Depolama Tesisi 

kış tüketimi ihtiyacını karşılayabilecek olsa da Türkiye’nin 

arz güvenliği ve kaynak çeşitliliğini sağlamada en somut 

proje 2019 yılında ilk gaz akışının başlayacağı TANAP 

projesi olarak gözüküyor. 

Kuzey Irak ile Doğu Akdeniz doğal gazı ise var olan 

güvenlik ve diplomatik sorunların çözülmesi ve her şeyin 

yolunda gitmesi durumunda en erken 2021 yılında 

Türkiye’ye gelebilecek. 

Gazprom’un 

Batı Hattı üzerinden 

gönderdiği gaz miktarında 

yaptığı kesinti 

BOTAŞ ve özel 

sektörün Batı 

Hattı’ndaki 

ithalatındaki düşüş 

(Şubat 2016) 

Rusya ile yaşanan kriz sonrası bu ülkenin zedelenen güvenilir 

tedarikçi imajının zedelenmesini istemeyeceği ve 

ticari nedenlerle Türkiye’ye yönelik gaz arzını teknik bir 

arıza ve benzer gerekçe ile kesemeyeceğine yönelik tahminler 

geçtiğimiz hafta yapılan kesinti sonrası bir miktar 

geçerliliğini yitirmiş durumda. 

Rusya’nın tüketimin pik yaptığı kış aylarında 

Türkiye’nin talep ettiği çekişi karşılaması önemli olmakla 

birlikte tüketimin zaten düştüğü bir dönemde kısıntı 

kartını masaya sürmesi Rusya’nın Türkiye’ye ve Türk 

şirketlerine karşı eline imkan geçtiğinde bunu kullanacağını 

açıkça gösterdi. 

Türkiye, arz güvenliğini şansa bırakamayacağı gibi bundan 

sonra gerçekleşebilecek tüm olasılıkları göz ardı 

etmeden sahip olduğu güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir 

enerji potansiyelini hızla devreye alacak yasal ve teknik 

düzenlemeleri hayata geçirmeli. Ayrıca FSRU, yeni LNG 

terminalleri ve depolama yatırımlarına hız vermeli ve 

kaynak çeşitliliği ile enerji arz güvenliğini sağlayacak 

yeni boru hattı projelerini pragmatik bir yaklaşımla hayata 

geçirmek için harekete geçmek durumunda. 

Rusya ise önümüzdeki yıllarda arz fazlasının oluşacağı 

ve fiyatların düşeceği dünya LNG piyasası ile Avrupa’da 

düşen doğal gaz tüketimi göz önüne alındığında Türkiye 

gibi giderek önemi artan büyük bir müşterisini ve pazar 

payını korumak istiyorsa Türkiye ile enerji işbirliğini 

tüm siyasi ve diğer etkenlerden bağımsız olarak yürütmek 

durumunda. 


49

AKTÜEL 

AYGÜN SEMEDZADE 

AYGÜN SEMEDZADE: 

BESTELERİMİ 

KENDİ ÇOCUĞUM 

GİBİ GÖRÜYORUM 

Azerbaycan devlet sanatçısı Aygün Semedzade 

bazı bestelerini kimseyle paylaşmıyor, sadece 

kendi söylüyor. Bu işin sesten daha çok yürek 

işi olduğunu düşünüyor. 

FIGEN AYPEK AYVACI 

Aygün Semedzade Azerbaycan devlet 

sanatçısı olmasının yanı sıra 

bir profesör. Aynı zamanda çok 

sevilen bir bestekâr. Ulu Önder 

Haydar Aliyev’i ağlatan şarkı Dut Ağacı’nın 

bestekârı. İktisat profesörü milletvekili 

Ziyad Semedzade’nin kızı. Bizi Bakü yakınlarındaki 

yazlık evinde karşıladı. 9 

köpeğine yazlığında baktığı için yılın büyük 

kısmını çoğunlukla burada geçiriyor. 

Piyanosu, köpekleri ve şen şakrak kimliği 

ile bizi karşılıyor. Ayaklarında ayakkabı 

yok. ‘Fotoğraflarımı çekerken ayaklarımı 

çekmeyin’ diyor. ‘Tamam’ diyoruz. Sohbet 

50 



Bize kendinizden bahseder misiniz? 

Ülkemizde profesyonel ders verilen meşhur Bülbül Müzik 

Okulu’nda 11 sene eğitim gördüm. Daha sonra Bakü Müzik 

Akademisi’ni bitirdim. Ve orada öğretmen olarak çalışmaya 

başladım. Uzun yıllar çalıştıktan sonra bu sene oradaki 

işimi sonlandırdım. Profesör doktorum. Bilimsel tezimi 

“Türk Bestecisi Ahmet Adnan Saygun’un Üslup Türleri” 

üzerine yaptım. Daha sonra “Monografya” türünde kitabım 

çıktı. Yunus Emre Oratoryosu’nu araştırdım. Hemen hemen 

aynı senelerde yani 95’te müzik yazmaya başladım. Eğitim 

gördüğüm bütün okulları birincilikle bitirdim. Hep en iyi 

öğrenci, en iyi talebe oldum. Altın madalya, diplomalar aldım. 

Birinci olmak isteğimden değildi aslında ama hep öyle 

gelişti, yazdıklarım hep sevildi. 

Ahmet Adnan Saygun etnik müzikle uğraşıyordu. Bu 

müzik türü sizin de ilgi alanınızda mıydı? 

Doğru söylüyorsunuz. Adnan Saygun deyince akla etnik 

müzik gelir. Ama bana kalırsa etnik müzik Türkler 

için değil. Ben kendi müziklerimizin etnik müzik olduğunu 

düşünmüyorum. Ama kendi muğamlarımız, 

makamlarımız, halk türkülerimiz, aşık şarkılarımız 

hakkında bilgim var. Çünkü bütün bestelerimin kökü 

makamlara dayanıyor. 

Müzik dalındaki kabiliyetinizi ne zaman fark ettiniz? 

Ben müzikle çok erken yaşlarda ilgilenmeye başladım. 3 yaşımdayken 

piyano çalmaya başladım. Müziksiz bir günüm 

bile yok anlayacağınız. Müziği sadece mutluyken dinlemiyorum. 

Sinirli olduğum zaman müzik beni sakinleştiriyor. 

Şarkı yazmak nasıl bir his? Sözle nasıl ifade edersiniz? 

Bana göre beste yapmak doğum yapmak gibidir. Yani o 

senin içine herhangi bir histen, sevinç, keder, öfke gibi 

hislerden geliyor, içinde büyüyor. Ve sen de onu doğurmak 

zorundasın. 

Peki, beste yaparken nelerden etkileniyorsunuz? 

Esasen sevgi, vatan, toprak hakkında besteler yapıyorum. 

Siz aynı zamanda işgal altındaki topraklarınıza dair 

şarkı yazdınız ve devlet ödülü aldınız değil mi? 

Ulu Önder Haydar Aliyev “Dut Ağacı” şarkımı çok sevmişti. 

Bunu herkes bilir. O, şarkımı duyduğu zaman etkilenirdi. 

Ben devlet sanatçısıyım. Emektar, ince bir sanat insanıyım. 

Devlet ödüllerim var, vatana ait şarkılarım var. Son yazdığım 

“Türkistan” senfonik eserimi dinlemenizi isterim. 

1 Aralık tarihinde Heydar Aliyev Sarayı’nda konserimin açılışını 

bu eserle yapmıştık. Bu eseri Türklere olan hislerimle 

yazdım. Biz kimiz ve nelere sahibiz göstermek istedim. 

sırasında anlıyoruz ki Aygün Hanım dans etmeye bayılıyor. 

O yüzden de ayakkabı ile rahat etmediğinden giymiyor. 

Aygün Hanım, Cumhuriyet Dönemi Türk müziğinin en çok 

seslendirilen eserlerinden “Yunus Emre Oratoryosu”nun 

bestekârı ilk devlet sanatçımız Ahmet Adnan Saygun’dan 

çok etkilenmiş. Tez çalışmasını Saygun’un çalışmaları üzerine 

yapmış. En sevdiği sanatçımız ise Sezen Aksu. 

“Dut Ağacı” şarkısı Haydar Aliyev’i neden etkiledi? 

“Dut Ağacı” bütün hassas insanları etkiler. Azerbaycanlılar 

için bu bir semboldür. Bakü’de bahçeli evi olan herkes bahçesine 

bu ağacı diker. Herkesin bu ağaçla ilgili hatıraları 

var. Yazın ilk aylarında insanlar ağacın dibine bir örtü serer 

ve ağacın sallanmasıyla örtüye dökülen dutları olanlar olmayanlara 

dağıtırdı. Böylece insanlar arasında samimi bir 


51

AYGÜN SEMEDZADE 

iletişim kurulurdu. Şimdi herkes sosyal medya yüzünden 

sohbet etmeyi unutmuş. “Okul Yılları” ve “Dut Ağacı” şarkılarımda 

nostaljik bir hava var ve bunları dinlerken hassas, 

duygusal insanlar hep ağlarlar. 

Sizi tanıyalım dediğimizde ailenizden, çocuklarınızdan 

hiç bahsetmediniz. Sanki hayatınız sadece şarkı 

yazmak üzerine kurulu... 

Doğrudur. Ben kendimi tanıtırken hiçbir zaman ailemden 

bahsetmiyorum. Çünkü herkes beni besteci olarak tanıyor. 

Şarkılarımın sevilmesi, özel hayatıma da ilgi duyulduğu 

anlamına gelmemeli. Evde kim olduğum ilginç gelmeyebilir, 

ama sorarlarsa da cevaplayabilirim. 

O zaman ben soruyorum. Evde kimsiniz? 

Evde çok çocuklu bir anneyim. Çocuklarımın ve köpeklerimin 

annesi. 

Evde her zaman besteci edasıyla gezmiyorsunuz o 

halde? 

Hayır, bazen bir ay boyunca piyanoya yaklaşmadığım oluyor. 

Ama bazen de tersi oluyor tabii. Ruh halime göre değişiyor. 

İşle ilgili olduğu zaman stüdyoda oluyorum genelde. 

Oğlum Türkiye’de okuyor, onu da sık sık ziyaret ediyorum. 

Türkiye’de en çok nereyi seviyorsunuz? 

İstanbul’un benim için başka bir enerjisi var. Ama 

Bodrum’u İstanbul’dan daha çok seviyorum. Bence orası 

dünyanın merkezi. 

İstanbul’un benim için başka bir 

enerjisi var. Ama Bodrum’u 

İstanbul’dan daha çok seviyorum. 

Bence orası dünyanın merkezi. 

Bodrum’la ilgili besteniz var mı? 

Hayır, daha yazmadım. Bunun için güçlü sebeplerim olması 

lazım. Ama orada insan kendini tamamen farklı hissediyor. 

Azerbaycan’da en çok nereyi seviyorsunuz? 

Mesela Bakü’nün yeri ayrıdır benim için ama Azerbaycan’da 

Şeki şehrini çok severim. Oradan da enerji alırım. Bir de 

Floransa’yı çok severim. Orası sanat şehri. 

Bir şarkı bestelemek için güçlü duygular olması lazım 

dediniz. Ne gibi duygular bunlar? 

Yani güçlü duygular derken, o şehirde olduğum zaman hayatımı 

etkileyen bir şeyler olması lazım. Örneğin Azerbaycan’a 

ve Bakü’ye ait şarkılar yazdım: “Bakü Hakkında Masal”, 

“Baküm.” Ben Bakü’yü, memleketimi o kadar çok seviyorum 

ki, başka yerde 1 aydan fazla kalamıyorum. 

Azerbaycan ve Türkiye’den en sevdiğiniz müzisyenler 

kimler? 

Benim en çok sevdiğim şarkıcı Sezen Aksu ve İran sanatçısı 

Ququş. Çocukluğumdan beri onların şarkılarını dinlerim. 



Julio Iglesias ve ABBA grubunu da dinlerim. Ben klasik 

müzik eğitimi aldım. Johannes Brahms’ın 2. ve 3. senfonilerini 

çok dinliyorum. Ayrıca Azerbaycanlı sanatçılardan Kara 

Kareyev ve Fikret Amirov bestelerini sıklıkla dinliyorum. 

Bütün klasik müzik eserlerine hakimim ve Avrupa klasik 

müzik dersleri de verdim. Öte yandan genel olarak söylemek 

gerekirse Azerbaycan’da müzik kültürü çok ilerledi. Biz 

Türkiye’de pek tanınmasak da Türk sanatçıları iyi tanıyoruz. 

Bizim televizyon kanallarımızda sürekli Türk sanatçıları 

hakkında bir şeyler söylendiğinden ve gösterildiğinden ötürü 

olduğunu düşünüyorum. Aynı hareket Türk kanallarında 

da olsa bizim de değerli sanatçılarımız Türkiye’de tanınır. 

Azerbaycan şarkıcıları, sanatçıları çok güçlüler. Her çeşit 

müzik dalına hakimler. 

Besteleriniz nerelerde kullanılıyor? 

Kültür Bakanlığı’nın teşebbüsü ile Ajda Pekkan’la bir 

görüşmemiz oldu. Türkiye’de Azerbaycanlı yazar Elçin 

Efendiyev’in “Shakespeare”i tiyatroda oynandı. Bu oyun, 

uzun yıllardır Türkiye’de yaşayan Azerbaycan devlet sanatçısı 

Melahat Abbasova’nın yönetmenliğinde sahnelendi ve 

müziğini ben yazdım. Orada benim sahneye çıkmam çok 

gurur vericiydi. Melahat Abbasova benim şarkılarımı çok 

severdi ve biz konser aracılığıyla tanışıp görüşmeye başladık. 

Ben Azerbaycan’da film ve tiyatro müzikleri yazıyorum. 

“İlave Tesir “ ve “Sonuncu Durak” filmleri; “Emir Teymur”, 

“Katil” ve “Yabancı Kadının Mektubu” eserleri için şarkı yazdım. 

Aynı zamanda “Sır” dizisine de müzik yazdım. Bale gibi 

büyük eserler yazmak üzerine çalışıyorum. 

Siz en çok hangi bestenizi seviyorsunuz? 

Ben bestelerimi ayırmıyorum. Her bestemi severim. Ama 

yakınlarda bestelediğim bir şarkıyı kendim söyledim ve bu 

şarkıyı kimseye vermiyorum. 

Neden bu şarkınızı kimseye vermiyorsunuz? 

Şarkıcılar güzel seslendiriyorlar ama besteci kadar içten 

hissetmiyorlar. Şarkıcının sesi benden güçlü olabilir ama 

içtenliği benimki kadar olmayabilir. O yüzden bu şarkımı 

vermiyorum. 

Peki konserde arkanızda koca bir ekip, önünüzde 

birçok insan varken şarkı söylemek nasıl bir duygu? 

Heyecanlanıyor musunuz? 

Hayır, heyecanlanmıyorum. Zaten o an gözüm kimseyi görmüyor. 

Sahneye çıktığım zaman insanlara değil de yukarılarda 

bana yardım etmesi için seçtiğim ışığa bakarak şarkı 

söylüyorum. 

İçinde müziğin olduğu, hiç unutamadığınız bir anınızı 

paylaşır mısınız? 

İkinci konserimi vereceğim sırada annem İstanbul’da hastaydı 

ve son günlerini yaşıyordu. Konserin iptal edilmesini 

isterdim ama artık biletler satılmıştı. Mecburen konseri yaptık. 

Ama sahne arkasında ağladım. Konserin diskini anneme 

yolladık, izledikten sonra annem makineleri kapatmalarını 

istemiş. Sonra vefat etti annem… Bu olaydan sonra, 2009’dan 

sonra konser vermeye karşı fobi oluştu bende, ta ki babam 

ısrarla konser yapmamı isteyene kadar. 


53

OBJEKTİF 

AZERBAYCAN 

Hazar Strateji Enstitüsü yerinden edilmiş kadınlar için Hocavend’de 

yürüttüğü halı ve tekstil atölyesi projesini yerinde görmek için 8 Mart Dünya 

Kadınlar Günü’nde bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu fotoğraf, kadınlar 

misafirlerine ikram hazırlarken Celil Kırnapçı tarafından çekildi. 




55

KÜLTÜR & SANAT 

FİLM 

YÖNETMEN: ARDAK AMIRKULOV 

ELVEDA GÜLSARI 

Oyuncular: Dokhdurbek Kydyraliyev, Raikhan Aitkhozhanova 

Ünlü yazar 

Cengiz 

Aytmatov’un 

eserinden 

uyarlanan filmde 

Tanabay ile 

atı Gülsarı arasındaki 

duygusal 

ilişki konu 

ediliyor. 

Tanabay, 

Kazak savaşı 

kahramanıdır ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir çiftlikte 

çalışmaya başlar. Bir yarış kazanan atı Gülsarı’ya çiftliğin 

başında duran kişi göz koyar. Komünist rejime gönülden 

bağlı olan Tanabay ise bu durum nedeniyle kendini adadığı 

rejimle karşı karşıya gelir. 

SERGİ 

TARİH: 12 HAZİRAN 2016’YA KADAR YER: ZORLU PSM, İSTANBUL 

DIGITAL REVOLUTION 

Teknolojinin dünü, bugünü ve yarınını tek bir başlık altında 

toplayan, İngiltere tarihinin en ihtişamlı sanat ve teknoloji 

sergisi Digital Revolution’da, dünyaca ünlü sanatçıların 

benzersiz tasarımları, lazerler, oyunlar, sinema filmlerinde 

kullanılan görsel efektler ve mobil uygulamaları bizzat 

deneyimleme şansını yakalayacaksınız. 

KİTAP 

YAZAR: SERHAT ÖZTÜRK YAYINEVİ: CAN YAYINLARI 

TİFLİS 

Köklü tarihsel geçmişiyle Gürcistan’ın ve bir dönem Sovyetler Birliği’nin önde gelen kentlerinden 

biri olan Tiflis, çağdaş seyyah Serhat Öztürk’ün yeni durağı. Öztürk, kitaplarını bir tarihçi ya 

da araştırmacı gibi yazmıyor; kaldığı otelden yediği yemeklere, çektiği fotoğraflardan o kentte 

yaşayanlarla yaptığı konuşmalara kadar tüm çalışmasına öznel bakış açısını ekliyor. Tiflis’in 

siyasi tarihi hakkında yorumlar, sosyal yapısı hakkında gözlemler ekliyor çalışmasına. 

TİYATRO 

TARİH: 16 NİSAN 2016 YER: BO SAHNE, İSTANBUL 

MÜZİK 

TARİH: 21 NİSAN 2016 YER: İSTANBUL LÜTFİ KIRDAR ICEC 

THOM PAIN 

Will Eno’nun 2005 yılında Pulitzer 

Drama finallerine kalan oyunu 

Thom Pain “hiçbir şey” üzerine 

tek kişilik bir oyun. Bağlantısız 

gibi görünen ve sürekli yön 

değiştiren monologlardan oluşan 

oyunda Thom Pain’in arı kazası, 

köpeğinin ölümü ve bir kadınla 

yaşadığı aşka dair anılarını dinlerken, 

Thom’un, kendimizin ve 

modern insanın çöküşüne ve de 

her şeye rağmen var olma çabasına 

tanık oluyoruz. 

PENDERECKI YAPITLARINI YÖNETİYOR 

Gençlik yıllarından 

itibaren gerek 

avangart müzik 

festivallerinde, gerek 

opera sahnelerinde, 

gerekse savaş sonrası 

psikolojisinin müzikle 

dışavurumunda 

çağdaş müziğin 

zirvesinde olan, yaşayan en usta bestecilerden biri olan 

Krzysztof Penderecki, parmak izinin notalara yansıttığı 

yapıtlarını yönetmek için Borusan İstanbul Filarmoni 

Orkestrası’nın şef kürsüsüne çıkacak. 

56

HAZAR WORLD - SAYI 41 - NİSAN 2016

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?