The Research Association of Rural Environment and Forestry

Yayın KuruluBanu AVCIOĞLU DÜNDARCan ÇOKÇALIŞKANDÜZELTMEKırsal Çevre Yıllığı 2008’in 54. sayfa 19-22. satırlarda; “… Türkiye, İspanyave Bulgaristan’da 1996 yılında ortaya çıkan yeni suşlarına karşı dayanıklıiki adet yabani ayçiçeğinin Türkiye’den toplandığını ve bunların Pioneerfirmasının ayçiçeği eşey hatlarıyla çaprazlandığı aktarılmaktadır.” İfadesineyer verilmiştir. Bu ifadenin doğrusu, “…Türkiye, İspanya ve Bulgaristan’da1996 yılından itibaren yeni canavarotu suşlarının ortaya çıktığı; ayçiçeğigenetik kaynaklarının bir setinin Türkiye’de tarla koşullarında test edildiği;iki tip dayanıklılık tepkisinin Pioneer firmasının ayçiçeği genetik kaynaklarıylaçaprazlanan yabani tür kaynaklarında tespit edildiği aktarılmaktadır.”olacaktır. Bu düzeltmeyle, sayfa 54’te 16-22 satırda yer alan örnek,konu kapsamı dışında kaldığından tamamen çıkartılabilir.Sayın okuyuculardan, ilgili firmadan ve kaynak sahibinden özür dilerim.Banu AVCIOĞLU DÜNDAR(Kapak Fotoğrafı: Oğuz Kurdoğlu)2

İ Ç İ N D E K İ L E RKuzey ile Doğu Arasında Rekreasyonel Turizm AçısındanGizemli Bir Köprü: Soğanlı DağıIşık SEZEN - Sevgi YILMAZ..................................................................7Sulak Alan Sınırındaki Değişimin GIS-UA İle Belirlenmesi:Erzurum ÖrneğiNalan DEMİRCİOĞLU YILDIZ- Sevgi YILMAZ- Metin DEMİR............23Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’nin Entegrasyonu Sürecinde TürkiyeGülay ÇETİNKAYA - Osman UZUN - Figen DİLEK –Füsun ERDURAN -Sebahat AÇIKSÖZ ...............................................38Soy İlke ve Göstergelerine Göre Finlandiya OrmanlarınınDurumu-2007 - Avustralya Ormanları Raporu (2008)(Çeviren: Şaban ÇETİNER) ..................................................................54Karayolu Ağaçlandırması ve Elmadağ Yolu ÖrneğiAhmet DEMİRTAŞ - Talat AKILLILAR ..............................................71Ekoloji Temelli Doğa Eğitimi Projeleri:Beyşehir Doğa Eğitimi ÖrneğiAli MEYDAN........................................................................................80Elazığ Yöresinde Sutut Maddesinin (Poliakrilamit) Toros Sediri(Cedrus libani A Rich.) Fidanlarının Tutma Başarısına EtkisiCelal TAŞDEMİR - Hüseyin KARATAY...............................................99DOSYA KONUSU: BİYOÇEŞİTLİLİKTürkiye’de Korunan Alanlar Yönetimi EtkinliğiBaşak AVCIOĞLU ÇOKÇALIŞKAN-Yıldıray LİSE-Erica STANCIU..1102010 Uluslararası Biyoçeşitlilik Yılı: Biyolojik ÇeşitlilikSözleşme’sinin Olgu Özetleri(Çeviren: Nagehan SUNAY)..............................................................130TARTIŞMA:“Tabiatı ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Kanunu Tasarısı”Üzerine…Yücel ÇAĞLAR..................................................................................147Yayınlardan Seçmeler .....................................................................1583

C O N T E N T SA Secret Bridge Between North and East forRecreational Tourism: Mount SoğanlıAsst Prof. Işık SEZEN- Assoc. Prof. Sevgi YILMAZ..............................7Determination of Changes in Wetland BorderUsing GIS and RS: a Sample of ErzurumNalan DEMİRCİOĞLU YILDIZ- Sevgi YILMAZ- Metin DEMİR............23Towards Integration of The European UnionLandscape Convention in TurkeyGülay ÇETİNKAYA-Osman UZUN-Figen DİLEK-Füsun ERDURAN-Sebahat AÇIKSÖZ ...............................................38The Situation of Finland’s Forests Based on SFM Principles andIndications-2007 - Avustralia’s Forest Report (2008)(Translated by Şaban ÇETİNER)...........................................................54Highway Forestation and Elmadağ Road SampleAhmet DEMİRTAŞ - Talat AKILLILAR ..............................................71Ecology-Based Nature Education Projects:Example of Beysehir Nature EducationAli MEYDAN........................................................................................80Effects of Water Absorbent (Polyacrylamide) Substanceon Survival of Seedlings of Taurus Cedar(Cedrus libani A Rich.) in Elazığ RegionCelal TAŞDEMİR - Hüseyin KARATAY...............................................99SPECIAL TOPIC: BIODIVERSITYProtected Area Management Effectiveness In TurkeyBaşak AVCIOĞLU ÇOKÇALIŞKAN-Yıldıray LİSE-Erica STANCIU..1102010 International Year of Biodiversity: Fact Sheetsof the Convention on Biological Diversity(Translated by Nagehan SUNAY) .....................................................130Reviewing “Draft Law on the Conservation of Natureand Biological Diversity” …Yücel ÇAĞLAR..................................................................................147Selected Publications .....................................................................1584

SUNUŞDoğanın korunması açısından gerek dünyada gerekse Türkiye’de her geçengünün bir öncekini arattığı günleri yaşıyoruz. Bu çığırından çıkmış dünyadason kalan doğal alanlar da bir bir yitip gidiyor. Ormanlar, sulakalanlar,bozkırlar ve denizler artan nüfus ve yanlış politikalar nedeniyle yok oluyor.Bu yokoluşta ülkemiz ne yazık ki başı çeken bir konumda olmayı sürdürüyor.Doğaya, kültüre, sanata ve bilime verilen önemi; sular altında kalanantik kentlerden, ormanların içerisinden geçirilen otobanlardan, aşağılananheykellerden, dünya sıralamasında iyiler arasına giremeyen üniversitelerimizdengörebiliyoruz. Dahası ülkemizdeki tüm doğal alanların çok küçük birparçasını oluşturan korunan alanlar, yasal düzenlemeler ile korunmaktançıkarılıp, yerli ve yabancı sermayenin şantiye alanları haline getirilmeyeçalışılıyor.2010 yılı da önceki yıllarda olduğu gibi kırsal çevreyi olumsuz yönde etkileyecekgelişmelerle geçti. Bir yandan “Tabiatı ve Biyolojik Çeşitliliği KorumaKanunu Tasarısı” ve yeniden gündeme gelen “2B” olarak bilinen 6831 sayılıOrman Kanunu’nun 2b maddesi tartışmaları; diğer yandan “özel ağaçlandırma”adı altında yapılan uygulamalar, canlı hayvan ve et ithalatı ve ilkbakışta kırsal çevreyle ilgisiz gibi görünen yenilenebilir enerji, zeytinlikler veçeşitli konulardaki yasal düzenlemelerde yer alan orman ve korunan alanlarlailgili hükümler… Bazı sınırlı kamuoyu oluşturma eylemleri dışında, nearaştırmacılar ne de ilgililer bu gelişmelerin nedenleri, kırsal çevreyi ne dereceetkileyeceği, hangi geri dönülmez sonuçlara yol açabileceğini tüm boyutlarıylaele alıyor, araştırıyor; üstelik var olan bulgularını da kamuoyuylayeterince paylaşmıyor. Kırsal çevre sorunlarına ilişkin güncel veri ve bilgilerinüretilmemesi ve yaygınlaştırılmaması da ilgili kamuoyunun bu konularıson derece sığ bir şekilde ele almasına; dolayısıyla çözüm üretememesineyol açıyor.İlk sayısından bu yana kırsal çevre sorunları hakkında bilgi üretimi ve yaygınlaştırılmasınaaz da olsa katkıda bulunmak amacıyla var olan KırsalÇevre Yıllığı’nın bu sayısının dosya konusu, 2010 yılının Birleşmiş Milletlertarafından “Biyoçeşitlilik Yılı” olarak ilan edilmesi nedeniyle “biyoçeşitlilik”olarak belirlenmişti. Ne yazık ki, İÇİNDEKİLER kısmına şöyle bir baktığınızdagöreceksiniz ki, biyolojik çeşitlilik konusu son derece kısıtlı bir şekildeişlenmiş bu sayımızda. Bu yetersizlikteki en büyük pay bizde kuşkusuz;ancak, bu durumun ülkemizdeki araştırmaya, bilgi paylaşımına ve okumayaduyulan ilgisizliğin de bir göstergesi olduğunu düşünüyoruz.Bu yetersizliği bir nebze olsun gidermek amacıyla bir sonraki Kırsal ÇevreYıllığı’nın dosya konusunu şimdiden Sizlere duyurmak istiyoruz. BirleşmişMilletler 2011 yılını “Orman Yılı” olarak ilan etti ve slogan olarak “İnsanlariçin Ormanlar”ı belirledi. İşte 2011 Orman Yılı nedeniyle biz de Sizlerden bukonuyu, Türkiye’deki ormanların durumu kapsamında “orman populüzmine”düşmeden tartışmanızı ümit ediyor ve yazılarınızı bekliyoruz.5

Bu sene Kırsal Çevre Yıllığı’nda yeni bir bölüm açtık: Yayınlardan Seçmeler.Bu bölümde, başta o yıl yayımlananlar olmak üzere kırsal çevrenin ilgialanına giren ve okunmasını önerdiğimiz yayınları tanıtacağız. Sizlerden de2011 sayımızda tanıtılmak üzere yayın önerileri ve kısa özetlerini bekliyoruz.Derneğimiz, KIRSAL ÇEVRE, kurulduğu koşullardan çok farklı koşullarlakarşılaşıyor, farklı kişiler ile yoluna devam ediyor olsa da; gönüllü emekleçalışmaya devam ediyor. Eğilmeden bükülmeden, doğru bildiği bilimselgerçeği, her koşulda söylemenin araçlarından biri olan Yıllığı da her seneçeşitli güçlüklerle yayımlanıp elinize ulaştırmaya çalışıyor. Bildiğiniz gibi,Kırsal Çevre Yıllığı tamamen gönüllü emekle büyük özveriyle hazırlanıyorve bedelsiz olarak ilgililere dağıtılıyor. Bu özveriye Sizlerin de yazılarınızlave Yıllığın ilgililere duyurmanızla katkıda bulunmanızı diliyoruz.Kırsal Çevre Yıllığı, hem basılı olarak hem de elektronik ortamda yayımlanmaktadır.Çalışmalarınızın yayınlanması ile ilgili bilgileri arka iç kapaktave www.kirsalcevre.org.tr adresinde bulabilir; aynı adresten Yıllığın geçmişsayılarına da ulaşabilirsiniz.SaygılarımızlaKIRSAL ÇEVRE6

TÜRKİYE’DE KORUNAN ALANLAR YÖNETİMİETKİNLİĞİBaşak AVCIOĞLU ÇOKÇALIŞKAN * -Yıldıray LİSE ** -Erica STANCIU ***ÖZETDünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) ve Dünya Bankası (WB) tarafındangeliştirilen Korunan Alan Yönetiminin Hızlı Değerlendirme veÖnceliklendirme Yöntemi (RAPPAM), korunan alanlar sisteminin etkinliğinive biyolojik çeşitliliği korumadaki başarısını değerlendirenönemli araçlardan birisidir. Bireysel korunan alanları değil, sistemingenelini değerlendiren RAPPAM’ın belirli aralıklarla uygulanması, biyolojikçeşitliliğin muhafazasında korunan alanlar sisteminin yönetimbaşarısını ve zayıflığını gösterir. RAPPAM, Türkiye’de 2005 yılındamilli parklar ve 2009 yılında milli parklar ile tabiat parkları için uygulanmıştır.2005 ve 2009 yılı değerlendirme sonuçları karşılaştırıldığında,Türkiye’de politik olarak biyolojik çeşitliliğin korunması anlayışındadeğişim yaşandığı görülmektedir. Korunan alanlarda bazı baskılardakiartış, korumada temsiliyet, el değmemişlik, yüksek koruma değeri vedoğal süreçlerda yaşanan düşüş, değişen anlayışın bir yansımasıdır.PROTECTED AREA MANAGEMENT EFFECTIVENESS IN TURKEYABSTRACTRapid Assessment and Prioritization of Protected Areas Management(RAPPAM) Method which was developed by World Wildlife Fund(WWF) and World Bank (WB), is one of the important tools thatassess protected area system effectiveness and its success for theconservation of biological diversity. Implementation of RAPPAM,which assess not individual protected area but system as a whole,periodically shows success and weakness of the protected areasystem in maintanence of biological diversity. RAPPAM wasimplemented in Turkey in 2005 for national parks and in 2009 fornational parks and nature parks. When 2005 and 2009 results arecompared, it is observed that political perception of biodiversityconservation in Turkey has changed. Increase in some of thepressures and decrease in conservation representativeness, intactecosystems, high conservation value and natural processes inprotected areas are the reflection of this perception change.***WWF-Türkiye (Doğal Hayatı koruma Vakfı)Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye Ofisi – Orman KorumaAlanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi*** EUROPARC Federasyonu Başkanı110

gerekliliklerini yerine getirmektedir. Özellikle BÇS Korunan Alanlar İş Programı’nda(Dudley ve ark., 2005) Hedef 1.5 ve Hedef 4.2’ye ulaşmak üzereönemli bir adım atmaktadırlar.1. RAPPAM YöntemiKorunan Alan Yönetiminin Hızlı Değerlendirme ve Önceliklendirme Yöntemi(RAPPAM), karar vericilerin, belirli bir ülkedeki ya da bölgedeki korunanalanların mevcut yönetiminde kaydedilen ilerlemeyi hızlı bir şekilde değerlendirebilmelerinisağlayan bir araçtır. Ervin (2003)’e göre yöntem:• İdari açıdan güçlü ve zayıf yönleri ortaya koyar.• Muhtelif tehditlerin ve baskıların boyutunu, şiddetini ve dağılımınıanaliz eder.• Ekolojik ve sosyal açıdan yüksek öneme ve hassasiyete sahip alanlarıbelirler.• Her bir korunan alanın doğa koruma önceliğini ve aciliyet durumunugösterir.• Korunan alanlarda etkin yönetimin sağlanması için doğa koruma politikalarıdüzeyinde yapılması gerekenlerin ve sonraki adımların geliştirilmesineve önceliklendirilmesine katkıda bulunur.RAPPAM yöntemi, bir korunan alanın yönetiminde kaydedilen gelişmeleregenel düzeyde ve hızlı bir bakış yapmak amacıyla o korunan alanın yöneticisiveya saha personeli tarafından doldurulabilecek şekilde geliştirilmiştir.Dolayısıyla, yöntemin ortaya koyabileceği sonuçlar sınırlıdır. Bu nedenle,bağımsız bir değerlendirme veya etkin yönetim için tek bir dayanak olarakele alınmamalıdır. Yöntemin uygulanışında katılımcılar, Tablo 1’de belirtilendeğerlendirme unsurlarını sırasıyla ele almaktadır.Bireysel bir uygulama olmayan RAPPAM yöntemi, korunan alanların yönetimindensorumlu kişiler ile alanları iyi tanıyan uzmanlar, sivil toplum kuruluşlarıve yöre halkı temsilcileriyle bir arada uygulanır. Bu yöntemin kusursuzve etkili bir şekilde uygulanması için; korunan alan yöneticilerinin, kararvericilerin ve diğer ilgi gruplarının tam katılımıyla, bir çalıştay ortamındagerçekleştirilmesi önerilir. Zira Tablo 1’de belirtilen unsurların değerlendirilmesi,alanları iyi bilen kişilerin tarafsız ortak görüşünü yansıtır. Yapılançalıştayda korunan alanlar üzerinde tek tek inceleme yapılır, sonuçlar değerlendirilir,sonraki adımlar ve öncelikler bir kolaylaştırıcının yardımıylageniş katılımla belirlenir. Yöntem, her alanı tek tek değerlendirse de sonuçtakorunan alanlar sisteminin genel bir çerçevesi ortaya çıkar. Korunanalanlar yönetimindeki ilerlemenin izlenmesi için bu yöntemin her 4 yıl içindetekrarlanması ve sonuçların güncellenmesi önerilir (Stanciu ve ark., 2010).Yöntem aşağıdaki aşamalardan oluşur (Ervin, 2003):ADIM 1: Değerlendirmenin kapsamının belirlenmesi113

ADIM 2: Her bir korunan alana ait mevcut verilerin değerlendirilmesiADIM 3: Hızlı değerlendirme anketinin uygulanmasıADIM 4: Bulguların analiziADIM 5: Gelecek adımların belirlenmesi ve öneriler.Yöntemin uygulanmasında çalıştay katılımcıları, belirli korunan alanlar içinaşağıda konu başlıkları verilen sorulardan oluşan bir dizi değerlendirmeyapmaktadırlar. Değerlendirmede elde edilen sonuçlar, sayısal formatadönüştürülerek grafiksel olarak görsel şekilde sunulur:1. Arka plan (Özel yönetim amaçları ve önemli yönetim etkinlikleriiçermektedir)2. Baskı ve tehditler3. Biyolojik önem4. Sosyo-ekonomik önem5. Hassasiyet6. Amaçlar (Korunan alanın kuruluş ve yönetim amaçları)7. Yasal güvenlik (Alanın yasal koruma durumu)8. Korunan alan tasarımı ve planlaması9. Personel10. İletişim ve bilgi girdileri11. Altyapı12. Finansman13. Yönetim planlaması14. Yönetimde karar verme süreçleri15. Araştırma, izleme ve değerlendirme16. Çıktılar17. Korunan alanlar sistemi tasarımı18. Korunan alan politikaları19. Politika ortamı114

Tablo 1: RAPPAM Yöntemi Değerlendirme Unsurları ve Aşamaları(Ervin, 2003)DeğerlendirmeUnsurlarıOrtamPlanlamaGirdilerSüreçlerÇıktılarSonuçlarAçıklamaŞimdi neredeyiz?Alanın önemi, alanayönelik tehditler vepolitika ortamınındeğerlendirilmesiNerede olmak istiyoruz?Korunanalanın tasarım veplanlamasının değerlendirilmesiİhtiyacımız nedir?Korunan alanın etkinyönetimi için ihtiyaçduyulan girdilerindeğerlendirilmesiSüreci nasılyürütüyoruz?Yönetim şeklinindeğerlendirilmesiSonuçlarnelerdir?Yönetim programlarınınve yönetsel eylemlerinuygulanmasıile hedeflenen ürünve hizmetlerin gerçekleşmedurumunundeğerlendirilmesiNeyigerçekleştirdik?Sonuçlar ve sonuçlarınamaçları gerçekleştirmederecesinindeğerlendirilmesiDeğerlendirilenÖlçütler• Önem• Tehditler• Hassaslık• Ulusal ortam• Ortaklar• Korunan alan mevzuatıve politikası• Korunan alanlarsisteminin tasarımı• Korunan alan tasarımı• Yönetim planlaması• Kurumun ihtiyaçduyduğu kaynaklar• Korunan alanınihtiyaç duyduğukaynaklar• Yönetsel süreçlerinuygunluğu• Yönetsel eylemlerinsonuçları• Ürün ve Hizmetler• Etkiler: Yönetimin,amaçlara ilişkin etkileriDeğerlendirmeKapsamıDurumUygunlukKaynaklarVerimlilik ve uygunlukEtkinlikEtkinlik ve uygunluk115

2. Türkiye’de Korunan Alan Yönetim Etkinliğinin DeğerlendirilmesiTürkiye’de 1950’li yılların ortasında başlayan ve bugün sayısı 41’e ulaşanmilli parklar ve diğer korunan alan statülerinden oluşan ulusal korunanalanlar sistemi, Türkiye yüzölçümünün %5’ten biraz fazlasını kapsamaktadır(Lise ve ark., 2008). Ancak çoğu alanın belirli bir yönetim planı ve yapısıolmadığından çoğu “kâğıt üzerinde park”tan öteye gidememiş, alanlar kendihaline bırakılarak insan müdahalesinden uzak alanlar kendiliğinden korunmuş,müdahalenin olduğu alanlarda ise doğal kaynakların kullanılmasınadevam edilmiştir. Son yıllardaki çalışmalarla sayıları artsa da tüm korunanalanların yönetim planları tamamlanamamıştır.Türkiye’de korunan alanlarda yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi ve izlenmesiçalışmaları GEF – II kısa adıyla bilinen “Biyolojik Çeşitlilik ve DoğalKaynak Yönetimi Projesi” kapsamında Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) ileWWF-Türkiye işbirliğinde başlatılmıştır ve mevcut GEF destekli projelertarafından devam ettirilmektedir. Bugüne kadar Türkiye’de yapılan uygulamalarşu şekilde olmuştur:• RAPPAM 2005 (milli parklar için yapılmıştır)• RAPPAM 2009 (milli parklar ve tabiat parkları için yapılmıştır)• GEF-II Projesi 4 uygulama alanı ve yaygınlaştırma alanları METTuygulamaları ve tekrarları• Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi KüreDağları Milli Parkı METT uygulamaları (proje başlangıç ve ara dönemuygulamaları)• Deniz ve Kıyı Alanlarının Sürdürülebilirliğinin Kolaylaştırılması Projesi6 uygulama alanı METT uygulamaları (proje başlangıç uygulaması)2005 yılında yapılan ilk RAPPAM uygulaması WWF International uzmanlığındamilli parklar özelinde gerçekleştirilmiştir. İki günlük çalıştayla, DoğaKoruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün merkez ve taşra teşkilatındakikorunan alan yöneticileri, ilgili kamu kurumu temsilcileri, sivil toplum kuruluşutemsilcileri, akademisyenler ve yöre halkı temsilcilerinden oluşan 100kişinin katılımıyla yöntemin uygulaması yapılmıştır. Korunan alanlardakiilerlemenin tespit edilmesi amacıyla belirli aralıklarla uygulanması gerekenyöntem, ikinci olarak 2009 yılında tekrarlanmıştır. Milli parkların yanısıra,tabiat parkları da dahil edilerek ÇOB, UNDP ve WWF-Türkiye işbirliğindeyürütülen GEF destekli “PIMS 1988: Orman Koruma Alanları YönetimininGüçlendirilmesi Projesi” ile WWF’in Yaşayan bir Dünya için Korunan AlanlarProgramı kapsamında ve WWF Tuna ve Karpatlar Program Ofisi (WWF-DCPO) uzmanlığıyla uygulanmıştır. 40 milli park ve 30 tabiat parkı için 41farklı ilden toplam 108 kişinin katıldığı değerlendirmede aşağıdaki hedeflereulaşılması öngörülmüştür (Stanciu ve ark., 2010):116

• Korunan alan yönetiminin içsel değerlendirilmesi ve 2005 yılı ilekarşılaştırılması.• Korunan alanlar sistemi için yönetim etkinliğinin uzun vadeli izlenmesiamacıyla, Bakanlık liderliğinde bir temel oluşturulması.• Korunan alanların yönetim sisteminin iyileştirilmesi konusunda önerilergeliştirilmesi.• Mümkün olduğu takdirde, RAPPAM planlama kılavuzunun iyileştirilmesiiçin öneriler geliştirilmesi.• Korunan alan yöneticileri arasındaki deneyimlerin paylaşılması.3 gün olarak planlanan değerlendirme, Türkiye’nin coğrafi bölgelerine (Ege,Akdeniz, İç ve Doğu Anadolu, Karadeniz) göre gruplara ayrılarak yapılmıştır.Her grup, bir kolaylaştırıcı tarafından yönlendirilerek oturumlar halindeyöntemi uygulamıştır (Stanciu ve ark., 2010). Korunan alan yöneticileri veilgili kesimlerin birarada, korunan alanların mevcut durumunu tartışması vefikir alışverişinde bulunması, RAPPAM’ın en önemli bileşenlerinden birisidir.Aksi takdirde tek bir kişi tarafından tüm bilgilerin doldurulması taraflıolabileceği gibi, eksik bilgi olmasına da yol açabilir.3. Bulgular2009 yılında yapılan RAPPAM çalışmasının sonuçları, 2005 yılı raporu ilekarşılaştırılarak Türkiye korunan alanlar sistemindeki ilerleme aşağıdakiana konu başlıkları altında değerlendirilmiştir.3.1. Tehdit ve BaskılarYöntemin tehdit ve baskılar kısmının değerlendirilmesinde, IUCN tarafındanküresel ölçekte hazırlanan tehdit ve baskılar temel alınmıştır. Türkiye’yeözgün konular da dikkate alınarak, çalıştay katılımcılarıyla birlikte tüm alanlariçin ortak olan tehdit ve baskıların bir listesi oluşturulmuştur (Tablo 2)(Stanciu ve ark., 2010). Değerlendirmeye konu olan baskı, korunan alanüzerinde halihazırda olumsuz etkisi olan sorunu belirtirken, tehdit ise gelecektegörülebilecek baskıyı tanımlamaktadır. Her alan özelinde yapılandeğerlendirme tehditlerin zaman içindeki eğilimi, etki alanı, etki derecesi,tehdit altındaki doğal kaynağın iyileşme süresi ve tehditin oluşma olasılığınagöre hesaplanarak, ortaya çıkan sonuçlar grafiksel olarak her alan içinayrı ve tüm korunan alanlar sistemi bazında kümülatif olarak verilmiştir.117

Tablo 2: RAPPAM 2009 Değerlendirmesinde Kullanılan Baskı ve TehditListesi İle IUCN Grubu’ndaki Karşılığı (Stanciu ve ark., 2010).KoduBaskı ve TehditlerIUCN TehditGrubu1 Yapılaşma IUCN Grubu 12 Turizm ve Rekreasyon Tesisleri IUCN Grubu 13 Su Ürünleri Üretimi IUCN Grubu 24 Otlatma IUCN Grubu 25 Ağaçlandırma IUCN Grubu 26Odun Dışı Orman Ürünleri ve Diğer TürlerinToplanmasıIUCN Grubu 27 Madencilik ve Taş Ocakları IUCN Grubu 38 Kum ve Çakıl Alımı IUCN Grubu 39 Ulaşım (Yol Ağları) IUCN Grubu 410 Enerji Boru Hatları IUCN Grubu 411 Avcılık / Balıkçılık (Yasal ve Yasadışı) IUCN Grubu 512 Ağaç Kesimi (Yasal ve Yasadışı) IUCN Grubu 513 Tarım IUCN Grubu 514 Rekreasyon Aktiviteleri IUCN Grubu 615Kontrol Edilemeyen Zarar Verici Aktiviteler(Anız Yakma, Saz Kesimi vb.)IUCN Grubu 616 Yangın IUCN Grubu 71718Barajlar (HES ve Büyük Su Gövdeleri) ve SuYönetimiArazi Dönüşümü (Arazi Kullanım BiçimininDeğiştirilmesi)IUCN Grubu 7IUCN Grubu 719 İstilacı Türler IUCN Grubu 720 Orman Zararlıları IUCN Grubu 721 Kirlilik Ve Atıklar IUCN Grubu 8118

Baskıların Kümülatif ToplamıDerece7006005004003002001002005 yılı2009 yılı0AğaçkesimiAraziDönüşümüMadencilikOtlatmaBaraj veHESAvlanmaODOÜTurizmKirlilikYabancıTürlerKum veÇakıl AlımıSu ÜrünleriBaskıŞekil 1. Baskıların Kümülatif ToplamıTehditlerin Kümülatif Toplamı700600500Derece4003002002005 yılı2009 yılı1000AğaçkesimiAraziDönüşümüMadencilikOtlatmaBaraj veHESAvlanmaODOÜTurizmKirlilikYabancıTürlerKum veÇakıl AlımıSu ÜrünleriTehditŞekil 2. Tehditlerin Kümülatif Toplamı119

Baskının Görülme SıklığıDerece35302520151052005 yılı2009 yılı0Ağaç kesimiAraziDönüşümüMadencilikOtlatmaBaraj veHESAvlanmaODOÜTurizmKirlilikYabancıTürlerKum veÇakıl AlımıSu Ürünleri3.2. HassaslıkBaskıŞekil 3. Baskının Görülme SıklığıMilli parkların sahip olduğu biyolojik çeşitlilik unsurlarının dış ve iç tehditlerkarşısındaki hassasiyeti değerlendirilmiştir. Yasadışı faaliyetler, yasalardakiuygulama eksikliği, ahlaki çöküş, politik istikrarsızlık, çatışmalar, kaynaklarınpazar değeri ve kullanım talepleri, alana ulaşımın kolaylığı, alan yöneticileriüzerindeki politik ve üst yönetim baskısı ve yeni personel alımı konubaşlıklarında alanların hassasiyeti değerlendirilmiştir. 2009 yılı değerlendirilmesinde,korunan alanlar sisteminin hassasiyetinin artığı görülmektedir(Şekil 4). Alanlar üzerindeki hassasiyet artışı en çok; kaynaklara olan talep,yöneticiler üzerindeki politik baskı ve yasadışı faaliyetlerin artması dolayısıylaolmuştur.120

2005 ve 2009 Yılları Hassaslıktaki Değişim43,532,521,510,50YasadışıfaaliyetlerYasalardadüşükuygulamaAhlakiçöküşPolitikistikrarsızlıkİnaçlardakiçatışmalarPazardeğeriDereceKolayulaşılabilirlikKaynaklaratalepBaskıaltındakiyöneticiYenipersonelalım zorluğu20052009Hassaslık GöstergeleriŞekil 4. 2005 Ve 2009 Yılları İçin Hassaslıktaki Değişim3.3. Yönetim EtkinliğiKorunan alanların yönetim etkinliği dört farklı unsurla ele alınır (Ervin,2003); planlama, girdiler, süreçler ve çıktılar. Her bir başlık altında değerlendirilenkonular şöyledir:1. Planlama: Korunan alanın ilan amaçları, güvenlik sistemi ve tasarımı• İlan amaçları: Biyolojik çeşitliliğin korunması, yönetim planlaması, korumadakararlılık ve anlayış, yöre halkının desteği.• Hukuki güvenlik: Yasal koruma, alan kullanımındaki çatışmalar, alansınırları, insan gücü ve mali kaynaklar, çatışmaların çözümü.• Korunan alan tasarımı: Alanın konumu, düzenlenmesi, bölgeleme, alankullanımları ve diğer korunan alanlarla olan bağlantısı.2. Girdiler: Personel, iletişim kaynakları, altyapı ve mali durum• Personel: Korunan alan personelinin bilgi seviyesi, alan yönetimindesahip oldukları yetenekler, eğitim konuları, performans ve ilerlemenindeğerlendirilmesi, çalışma koşulları• İletişim ve bilgi düzeyi: İletişim araçları, mevcut veriler, veri toplama veişleme araçları, yöre halkıyla iletişim• Altyapı: Ulaşım altyapısı, arazi ekipmanları, yönetim tesisleri, bakım veonarım imkanları, ziyaretçi tesisleri• Mali durum: Geçmiş ve gelecek mali kaynaklar, mali kaynakların kullanılması,ödenekler ve mali istikrar.121

2005 ve 2009 Yılları Süreçlerdeki Değişim32,521,510,50YÖNETİMPLANLAMASIYönetim planıEnvanterTehdit veBaskıÇalışma PlanıİzlemeYÖNETSELKARAR ALMAİç YapılanmaŞeffaflıkİşbirliğiYöre HalkıİletişimARAŞTIRMAİzlemeEkolojikAraştırmaSosyalAraştırmaBilimselAraştırmayaTanımlanmışAraştırmaOrtalama Puan20052009SüreçlerŞekil 8. 2005 ve 2009 Yılları İçin Süreçlerdeki Değişim2005 ve 2009 Yılları Çıktılardaki DeğişimOrtalama Puan32,521,510,5200520090Tehditin ÖnlenmesiRestorasyonYabanHayatı/HabitatYönetimiSosyalDestek/EğitimZiyaretçi YönetimiAltyapıPlanlama/EnvanterPersonel YönetimiEğitimAraştırma ÇıktılarıÇıktılarŞekil 9. 2005 ve 2009 Yılları İçin Çıktılardaki Değişim125

3.4 Korunan Alanlar SistemiKorunan alanlar sisteminde geleceğe yönelik adımların belirlenmesiRAPPAM yönteminin en önemli kısımlarındandır. Mevcut duruma dair yapılandeğerlendirmeler, alan yöneticilerinin geleceğe yönelik öneriler geliştirmesinekatkıda bulunur. Yöntemde bu amaca yönelik olarak geliştirilmişsistemi değerlendiren bölümde, korunan alan politikalarını hazırlayanlaröneri ve eylem planlarını geliştirirken sistemin geneli ve politika düzeyindekizayıflıklarını değerlendirirler (Ervin, 2003). Bu bölüm; korunan alanlar sistemindekitasarım, politikalar ve politika ortamını kapsar.2005 yılından 2009’a gelindiğinde son 4 yıl içinde korunan alanlar sisteminintasarımında zayıflama yaşanmıştır (Şekil 10). Korunan alanlar sistemindekimevcut korunan alanlarda tür, doğal süreçler ve ekosistemlerinsistematik korumasının zayıfladığı, buna yönelik faaliyetlerin de azaldığıdeğerlendirilmiştir. Nitekim, sistemin mevcut durumunun değerlendirilmesindetehdit ve baskılardaki artış bu sonucu desteklemektedir. Korunanalanlar sisteminin geliştirilmesinde temsiliyete sahip ekosistemleri ve hassastürleri içeren yeni alanların ilanında da düşüş yaşandığı uzmanlarcadeğerlendirilmiştir.2005 ve 2009 Yılları Korunan Alan Sistemi3,5Ortalama Puan32,521,510,50KA sistemTemsiliyetTür korumaEl değmemişYüksek korumaDoğal süreçlerGeçiş bölgeleriSıralı süreli değişimYüksek biyoçeşitlilikYüksek endemizmTasarımKA politikalarıHedeflerDoğal süreçlerYaşamaBiyolojik çeşitlilikTarihsel değişimRestorasyonAraştırmaBoşluk analiziEğitimDeğerlendirmePolitika ortamıYasalarYatırımPolitika geliştirmeİletişimUygulamaÖğrenimSürdürülebilir alanArazi korumaEğitimDiyalog20052009Korunan Alan SistemiŞekil 10. 2005 ve 2009 Yılları İçin Korunan Alanlar Sistemindeki Değişim4. Tartışma ve SonuçlarTürkiye’deki korunan alanlar sistemindeki ilerlemenin izlenilmesi amacıyla2005 ve 2009 yıllarında RAPPAM yöntemi tüm milli parklar için uygulanmıştır.Bu değerlendirmenin sonuçları, korunan alanlar üzerindeki baskılarınmevcut durumunun gidişatı ve yönetim yapısındaki değişimleri göstermeninyanısıra, Türkiye’de kamu kuruluşları özelinde doğa korumaya veri-126

len değerin gösterilmesi açısından da önemlidir. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde,2009 yılına gelindiğinde Türkiye’de doğa koruma politikalarınınuygulanmasında belirgin bir düşüş olduğu değerlendirmesi yapılmıştır.Korunan alanlar sisteminin kalitesinde, özellikle ekosistemlerin ve türlerintemsiliyeti, doğal alanların el değmemişliği, yüksek koruma değeri ve doğalsüreçlerde önemli bir düşüş yaşanmıştır. Katılımcılar tarafından korunanalan politikalarına ilişkin değerlendirmede; korunan alan vizyon, hedef veamaçlarının anlaşılır ve açık olmaması, doğal süreçlerin peyzaj ölçeğindekorunmaması, kapsamlı biyolojik çeşitlilik envanterleri ve boşlukların düzenligözden geçirilmesindeki eksiklikler vurgulanmıştır.Türkiye’deki korunan alanlar sisteminde 2005 yılında başlanılan RAPPAMve METT değerlendirmesi, tehditlerin durumunu ve korunan alanların yönetimindegüçlü ve zayıf yönleri ortaya koymaktadır. Bu değerlendirmeler göstermiştirki Türkiye’nin korunan alanlar sisteminde tehditler giderek artmaktadır.2005 yılında yapılan korunan alanlarda tehdit değerlendirmesiyle2009 yılı karşılaştırıldığında tehditlerin toplam derecesinin %6,5 artış gösterdiğigörülmektedir (Steindlegger ve Kalem, 2005; Stanciu ve ark., 2010).Son yıllarda giderek artan bu tehditlerin çoğunluğu, alanlara koruma amaçlarıdışında kamu eliyle yapılan; ulaşım ağları, turizm yapılaşması, enerjiyatırımları gibi müdahalelerden kaynaklanmaktadır.Türkiye’nin korunan alanlar sisteminde üzerinde durulması gereken bir diğerkonu da korunan alanlardaki yönetim yapısıyla ilgilidir. Korunan alanlarınyönetiminde geliştirilmesi gereken iki önemli konu, korunan alan personelyapısı ve finansman durumudur. 2005’ten 2009 yılına gelindiğinde özelliklepersonelin performansı ve çalışma koşulları ile bütçe uygulaması veistikrarında düşüş görülmektedir. Korunan alanların planlamasında ise,geçmiş yıllara göre gerileme yaşanan konular toplumsal çatışmaların artmışolması ve bununla bağlantılı olarak planlamada alan kullanım sorunlarıdır.Korunan alanlarda araştırma konusu da önemini yitiren bir diğer konudur.Korunan alan yöneticileri tarafından araştırma ve izleme faaliyetleriningeçmiş yıllara göre azaldığı belirtilmiştir. Korunan alanlarda, artan baskıve tehditlerle bağlantılı olarak, yönetimde tehdidin önlenmesindeki etkinlikgiderek azalmaktadır. Tehdidin önlenmesinde ve yaban hayatı ile habitatyönetiminde yaşanan sorunlar, korunan alanlardaki personel yapısındakiniceliksel düşüş ile bütçe sorunlarıyla doğrudan bağlantılıdır.2009 yılında Türkiye’deki korunan alanlar geçmiş yıllara göre daha hassasbir yapıdadır. Bunun en önemli göstergesi, artan yasadışı faaliyetler, ahlakiçöküş, kaynakların kullanımına artan talep, yeni personel alımındaki zorluklarve en önemlisi de alan yöneticileri üzerinde artan politik baskıdır. Korunanalanlar üzerinde artan baskı ve tehditler de eklendiğinde, Türkiye’dekorunan alanlara daha fazla önem verilmesi gerektiği açıktır.RAPPAM 2009 yılı değerlendirmesine katılan alan yöneticileri ve Çevre veOrman Bakanlığı merkez teşkilatındaki uzmanlar net bir şekilde, Türkiye’dekikorunan alanlar sisteminde 2005 yılından bu yana bir ilerlemenin127

olmadığını belirtmiştir (Stanciu ve ark., 2010). Gelecek yıllarda korunanalanlar sisteminin geliştirilmesi ve alan yönetiminde ilerlemenin sağlanmasında,sistem özelinde aşağıdaki önerilerin uygulanmasını önermişlerdir(Stanciu ve ark., 2010):• Korunan alan özelinde müstakil müdürlükler oluşturulmasını sağlayacakşekilde kurumsal yapının gözden geçirilmesi,• Korunan alan gelirlerinin korunan alan için kullanılmasını sağlayacaksürdürülebilir finansal mekanizmaların oluşturulması,• Korunan alanlarda araştırmalara destek verilerek envanterlerin tamamlanmasıve korunan alan izleme sisteminin kurulması,• Personelin motivasyonunu artırıcı önlemlerin alınması ve nicelik ilenitelik açısından personel kapasitesinin artırılması,• Temsil edilmeyen ekosistemlerin korunan alanlar sistemine eklenmesive korunan alan ağının oluşturulması için gerekli düzenlemelerinyapılması,• Türkiye korunan alanlar sisteminde yönetim etkinliğinin düzenli değerlendirilmesive izlenmesi için izleme sistemi ve ulusal çalışmagrubu oluşturulması,• Türkiye’de korunan alanlar yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi veizlenmesi araçlarında iklim değişikliği ve ekosistem hizmetleri konularınada yer verilmesi.Korunan alanlarda doğal süreçlerin varolması tek başına yeterli değildir.Doğa koruma politikaları ve alan yöneticileri tarafından doğal süreçlerin tümkapsamı ile sürdürülmesi gerekliliğinin farkına varılması önemlidir. Eğerdoğal süreçler, ekonomik ya da diğer nedenlerden ötürü yapay etkilerledurduruluyorsa doğal süreçlerin sürdürülmesinden söz edilemez. Her birkorunan alan için geçerli olan baskı ve tehditlerin ortadan kaldırılması içingerekli çözümlerin üretilmesinde, bu sorunları ortaya çıkaran temel nedenlerinanlaşılması büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla burada çıkan sonuçlar,ilgili alan yöneticileri ve uzmanların biraraya gelerek detaylı değerlendirmeleryapması ve sorunların derinlerine inerek çözüm bulunmasınabir başlangıç oluşturacaktır.KAYNAKÇAErvin, J. 2003. WWF Rapid Assessment and Prioritization of ProtectedArea Management (RAPPAM) Methodology. WWF, Gland.Ervin, J., Sekhran, N., Dinu., A., Gidda, S., Vergeichik, M. and Mee, J.2010. Protected Areas for the 21st Century: Lessons fromUNDP/GEF’s Portfolio. New York: United Nations DevelopmentProgramme and Montreal: Convention on Biological Diversity.Dudley, N., ve ark. 2005. Etkin Korunan Alan Sistemlerine Doğru: BiyolojikÇeşitlilik Sözleşmesi Korunan Alanlar İş Programı Uygulama128

Klavuzu. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Sekreteryası, Teknik SerilerNo. 18, Türkçe çevirisi WWF-Türkiye, İstanbul.Steindlegger, G. and Kalem, S. 2005. Implementation of RAPPAM (RapidAssessment and Prioritization of Protected Area Management)Methodology in Turkey: Key findings and Results. WWF-Turkey.Hockings, M., Stolton, S., Leverington, F., Dudley, N. and Courrau, J. 2006.Evaluating Effectiveness: A framework for assessing managementeffectiveness of protected areas. 2nd edition. IUCN, Gland,Switzerland and Cambridge, UK.Leverington, F., Costa, K.L., Pavese, H. and Hockings, M. 2010. A GlobalAnalysis of Protected Area Management Effectiveness.Environmental Management (46): 685–698.Lise, Y., Belen, İ. ve Başara, H. 2008. Türkiye Ulusal Doğa Koruma Raporu.“Orta Asya Step Bölgesi Sürdürülebilir Kalkınma YönetimindeUNESCO İnsan ve Biyoküre (MAB= Man and the Biosphere) ProgramınınRolü” Çalıştayı. 25-28 Kasım 2008, Antalya, Türkiye.Reis, İ. 2009. Korunan Alan Sisteminde Kamusal ve Bireysel Yönetim KapasitesininDeğerlendirilmesi. WWF-Türkiye Değerlendirme Raporu(basılmamış).Stanciu, E., Avcıoğlu, B., Lise, Y. 2010. Korunan Alanlarda Hızlı Değerlendirmeve Önceliklendirme: 2009 Sonuçları ve 2005 Yılı Karşılaştırması.WWF-Türkiye, İstanbul.Stoll-Kleemann, S. 2010. Evaluation of management effectiveness inprotected areas: Methodologies and results. Basic and AppliedEcology (11): 377–382.Stolton, S., Hockings, M., Dudley, N., MacKinnon, K., Whitten, T.,Leverington, F. 2007. Reporting progress in protected areas: a sitelevelManagement Effectiveness Tracking Tool, 2nd edn. WWF,Gland.WCMC. 2010. World Database on Protected Areas: www.wdpa.org.Cambridge UK: World Conservation Monitoring Centre.TEŞEKKÜRRAPPAM çalıştayı 2009 yılında ÇOB, UNDP Türkiye ve WWF-Türkiye işbirliğinde yürütülenGEF destekli “PIMS 1988: Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi” ileWWF’in “Yaşayan bir Dünya için Korunan Alanlar Programı” kapsamında ve WWF Tuna veKarpatlar Program Ofisi (WWF-DCPO) uzmanlığıyla uygulanmıştır. Çalıştay katılımcılarına,kolaylaştırıcılarına ve “Korunan Alanlarda Hızlı Değerlendirme ve Önceliklendirme: 2009Sonuçları ve 2005 Yılı Karşılaştırması” raporu taslağına yorum yapan Doğa Koruma ve MilliParklar Genel Müdürlüğü personeline teşekkür ederiz.129