Üniversite Kültürü - İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi - Bartın ...

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüVII. ÜNİTEÖRGÜT KÜLTÜRÜGİRİŞİşletmelerin temel amaçlarından biri varlığını, gelişerek sürekli kılabilmektir.İşletmelerde maddi ve maddi olmayan unsurların hepsi bir arada bu hedefeyöneltilmiştir. Bunun gerçekleştirilmesi için temel bir koşul, işletmenin uyumlu birbütün halinde faaliyet göstermesidir. Bu uyumu ve bütünleşik bir yapı olma özelliğiniedinebilmek için çeşitli araçlardan yararlanılır. Örgüt kültürü bu araçlardan biridir veişletmenin anlamlı bir bütün olarak algılanmasında temel rol oynar.ÖRGÜT KÜLTÜRÜ-TANIMI VE İŞLETMELER İÇİN ÖNEMİÖrgüt kültürünü açıklamaya geçmeden önce, genel anlamda kültür kavramınıtanımlamamız yararlıdır. Kültür-yönetim sentezinin bilimsel olarak ele alınması,özellikle uluslararası faaliyetleri olan işletmeler için önemlidir. Kültürü konu alançalışmalarda karşılaşılan en önemli sorunlardan biri, kültür kavramının net birtanımının yapılamamasıdır. Kültür, içeriği karmaşık ve çok geniş bir alanı kapsayan birkavramdır. Kültürün konu edildiği çalışmalarda, çok değişik kültür tanımları yapıldığınıgörüyoruz. Aşağıdaki kültür tanımlarını bu açıdan inceleyiniz.“Toplumsal gelişmenin, belirli dönemlerinin karakteristik özelliklerinin tümü”,“Bir grup bireyi diğerlerinden ayıran düşünsel programlama”,“Bir toplumun tutum, davranış, inanç ve değerlerinin bütünü”“Bir toplumun üyesi olarak insanoğlunun kazandığı bilgi, sanat, ahlak, gelenek vebenzeri alışkanlıkları kapsayan bir bütün”,“Bir toplumda, grup ya da organizasyonda paylaşılan tutum, davranış, alışkanlık,ilkeler ve benzeri mantıksal ve duygusal özelliklerin tümü”.Kültür kavramı, insan ve insanın yaşadığı ortamla ilgili bütün unsurları kapsar. Sahipolduğu kültür insanların dünyaya bakış açısını, olayları ve bireyleri algılama biçiminibelirler.Farklı geçmişi ve çevre koşulları olan ülkelerin kültürel özellikleri de farklıdır. Tarihigeçmişi, ırk, din ya da coğrafik konumları nedeniyle benzerlik gösteren ülkeler arasında,kültürel açıdan, pek çok ortak nokta bulmak mümkündür.Örgüt kültürü kavramının ayrıntılarına geçmeden önce, benzer bir kavram olan örgütiklimini kısaca açıklayalım.Örgüt iklimi, örgüt kültürünün organizasyon içinde yarattığı hava ya da atmosferdir.Örgüt iklimi, çalışanların çeşitli uygulamalara ve yöneticilerin davranışlarına ilişkinalgılamaları sonucu oluşan psikolojik çevreyi ifade eder. Uygulamalar farklı bireylercefarklı algılanabilir. Her birey kendi algılaması yönünde tutum ve davranışlar içine girer.Burada önemli olan bireysel algıların genel iklime ve amaçlara ters düşmemesidir.Örnek olarak, bir işletmede üst yönetim müşteri tatminine öncelik veriyor ise; buişletmede çalışanların yöneticilerin bu eğilimini mükemmel servis yaratacak yöndealgılaması gerekir. Bu durumda oluşan örgüt iklimi, mükemmel servis olgusunu içerir.91

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüÖrgüt iklimi ve örgüt kültürü ayrıştırmasında bir yazarın görüşlerini vurgulayalım:Örgüt iklimini konu olan bir araştırma, “bu organizasyonda insanlara nasıl davranılır?”;örgüt kültürünü konu alan bir araştırma ise “bu organizasyonda ne tür insanlarçalıştırılır?” sorularına yanıt aramalıdır.Kültür: Bir toplumda grup ya da organizasyonda paylaşılan tutum, davranış, alışkanlık,ilkeler ve benzeri mantıksal ve duygusal özelliklerin tümüdür.Örgüt kültürü: Baskın ve paylaşılan değerlerden oluşan, çalışanlara sembolik anlamlarlayansıyan organizasyon içinde anlatılan hikayeler, inançlar, sloganlardan bir yapıdır.Örgütsel DeğerlerOrganizasyon üyeler tarafından paylaşılan nelerin iyi veya kötü, nelerin onaylanan veyaonaylamayan olduğunu belirleyen unsurlardır.Örgüt Kültürü KavramıÖrgüt kültürü kavramı, kurum kültürü, şirket kültürü ya da işletme kültürü olarak daadlandırılır. Kültürün genel olarak tanımlanmasındaki güçlük örgüt kültürü kavramı içinde geçerlidir. Değişik kaynaklar incelendiğinde, örgüt kültürünün yazarın bakış açısınagöre ifade edildiğini görüyoruz. Karşılaştırma yapabilmeniz için bir kaç tanım verelim:“Organizasyonu oluşturan bireylerce paylaşılan ve organizasyonun değerlerine yönelikolarak algılanan ortak bir olay”,“İş yapma ve yürütme biçimi”,“Baskın ve paylaşılan değerlerden oluşan, çalışanlara sembolik anlamlarla yansıyan,organizasyon içinde anlatılan hikâyeler, inançlar, sloganlardan oluşan bir yapı”.Bize göre, bir organizasyonda ya da bir işletmede, insanla ilgili herşey örgüt kültürüdür.İşletmelerde, amaçları destekleyen ve hedeflere ulaşılmasını sağlayan stratejiler, çalışmailkeleri, roller, tutum ve davranışlar, normlar, gelenekler bu sistemin parçalarıdır. Buunsurlar işletme için bir “kimlik” oluşturur. İşletmenin her bir üyesinin uyumgöstermesinin beklendiği bu kimlik, örgüt kültürüdür.Her organizasyon bir kimlik yani bir örgüt kültürüne sahiptir. Farklı organizasyonlarınörgüt kültürleri arasında farklılıklar ve benzerlikler olabilir. Organizasyonların sahipolduğu örgüt kültürleri arasındaki benzerlikler aynı toplumun birer alt kültürüolmalarından kaynaklanır. Örgüt kültürleri arasındaki farklılıklar, organizasyonlarınkendilerine özgü amaçlarından ve faaliyet yapılarından kaynaklanır.Örnek olarak aynı toplum içindeki bir siyasi parti ile bir üniversiteyi ele alalım. Her ikiside toplumun birer alt kültürüdür. Toplum yapısının uzantısı olan gelenekler, geneldeğerler, düşünce yapısı, inanış ve alışkanlıklar her iki organizasyonda benzerlikgösterir. Buna karşılık bu iki organizasyonun kendine özgü amaçları ve faaliyet yapısınedeniyle; üyeleri arasındaki ilişkiler, tutum ve davranışlar, roller gibi özelliklerifarklıdır. Siyasi partilerin yönetim yapısında biçimsel olmayan ilişkiler büyük önemtaşır. Üniversitelerde ise biçimsel organizasyon ve buna bağlı ilkeler eğitim-öğretimfaaliyetlerinin temelini oluşturur.Örgüt kültürü değişik içeriklerle tanımlandığı için bu kavramın içerdiği unsurları netolarak sıralayamıyoruz. Ancak, çeşitli tanım ve açıklamalarda ortak olan unsurlarınbazılarını kısaca açıklayalım:92

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüÖrgütsel değerler, organizasyon üyeleri tarafından paylaşılan; nelerin iyi veya kötü,nelerin onaylanan veya onaylanmayan olduğunu belirleyen unsurlardır. Kalite, temizlik,iyi servis, müşteriye olumlu yaklaşım örgütsel değerlere verebileceğimiz birkaç örnek.Toplumsal değerler konusunda olduğu gibi, örgütsel değerlere uyum da önemlidir. Birorganizasyonun benimsenen bir üyesi olmak üyelerin çoğunluğu tarafından paylaşılandeğerleri benimseyip uymakla mümkündür.Semboller, organizasyonun kimliğini vurgulayan unsurlardır. Şirket amblemi, kuruluşyıldönümü etkinlikleri, özel iş giysileri, üniversite üyelerinin akademik giysilerini örnekverebiliriz. Semboller, bireylere kendini organizasyonun bir parçası olduğu duygusunuverir ve özel bir anlam ifade eder.Örgüt kültürünü yansıtan sembollere çevrenizdeki işletmelerden örnekler bulunuz.Bunların işletmelerin başarısı üzerindeki etkisi hangi boyutlardadır?Örgüt Kültürü-Tanımı ve Üniversiteler İçin ÖnemiHikâyeler ve mitler, organizasyonun kuruluşu, geçmişi ya da başarıları ile ilgili olarakanlatılan gerçek veya sanal olaylardır. Bunlar özellikle köklü geçmişe sahip kuruluşlardaetkilidir; bir nesilden diğerine aktarılır ve örgütsel değerlerin pekişmesinde rol oynar.Hikâyeler ya da mitlerin organizasyon içinde kulaktan kulağa anlatılması, yazılıkurallardan çok daha etkili olabilir. Özellikle kurucular ya da başarılı yöneticilerinkişiliğine yönelik hikayeler, üyeleri güdeleyici rol oynar.Yukarıda kısaca açıkladığımız unsurlar dışında; törenler, seremoniler, kahramanlar vedil örgüt kültürünü oluşturan diğer unsurlar arasında sayılabilir.Şekil 1. Örgüt Kültüründe İki BoyutÖrgüt kültürünün gözle görülebilen boyutu semboller, şekil ... sloganlar, törenler, özelgiysiler ve benzeri somut unsurları içerir. Bunların bireyler tarafından algılanmasıkullanımı ile mümkündür. Bir organizasyonun üyesi olan herkes bir anlamda zorunluolarak bu unsurları benimser ve uygular. Örgüt kültürünün bireyler tarafındananlaşılması ve algılanması güç olan boyutu ise, gözle görülemeyen unsurları sağlar.Değerler, olaylara ve insanlara yaklaşım, yönetim anlayışı ve benzeri konularınbireylerce öğrenilmesi güç ve uzun bir süreç gerektirir.Örgüt Kültürünün Üniversiteler Açısından ÖnemiÜniversiteler yetiştirdikleri öğrenciler üzerinde iyi bir etki oluşturmayıhedeflemektedirler. Ayrıca akademisyenlerin ve idari personelin yetenek veyaklaşımları, organizasyon yapısı, yönetim biçimi, dış çevre ile ilişkiler ve benzeriunsurlar bir arada üniversitelerin başarısında belirleyicidir. Bunların tümü uyumlu birbütün oluşturmalıdır. Üniversitenin iç ve dış çevrede algılanabilen bir imajı, birkarakteri olmalıdır. Bir üniversite diğer üniversitelerden farklı bir kimlik ortayakoyabilmelidir. Örgüt kültürü üniversitelere kimlik kazandırması açısından temel önemesahiptir.Örgüt kültürünün yansıttığı kimlik çalışanlar ve öğrenci üzerinde, yazılı kurallardan yada üstlerin otoritesinden daha güçlü bir etki yaratır.93

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüÜniversitelerde ya da belirli hedeflere ulaşmaya çalışılan tüm organizasyonlarda, insanunsurunun önemi giderek artmaktadır. Üniversitelerde çalışanların işini isteyerek,inanarak, amaçların bilincinde olarak ve birbiriyle uyum içinde yapması, yönetiminbaşarısında en büyük paya sahiptir. Bu tür yapıcı tutum ve davranışlar içindeolunabilmesi için, üniversitenin ve çevresinin çalışanlarca iyi tanınması gerekir. Örgütkültürü, işletme ve amaçlarının anlaşılmasını, benimsenmesini, bunlara yönelikbütünleşik davranışlar içinde olunmasını sağlar.Üniversiteler birer açık sistemdir. Örgüt kültürü, bir üniversiteyi dış çevreden ayıransınırları çizer. Amaçlar, normlar, çalışanlar arasındaki ilişkiler, dış çevreye yöneliktutum, terminoloji ve benzeri unsurlar bir işletmeyi diğerlerinden ayrı tutar. Buunsurların çizdiği sınırlar, işletmenin özgün karakterinin ve kimliğinin korunmasınısağlar. Örnek vermek istersek, -SA- sembolü Sabancı Şirketleri ile özdeşleşmiştir. Busembol, çalışanların kendini Şirket’in bir parçası olarak algılamasını kolaylaştırıcı etkiyapar; aynı zamanda dış çevreye karşı Sabancı şirketlerinin güçlü bir bütün olduğu imajıverilmiş olur.Örgüt kültürü, tutum ve davranışları konusunda çalışanlara yol gösterici bir rol oynar.Özellikle, üniversiteye yeni katılanlar için bu destek gereklidir. Şekil.....’de örgütkültürünün görünen ve görünmeyen yönleri ele alınmıştır. Bireyin bunları doğrualgılaması işletmeyi tanıması ve benimsemesi sürecinde temel katkıyı yapar.Güçlü ve Zayıf Örgüt KültürüBir işletmenin sahip olduğu örgüt kültürü yeterince güçlü etkiye sahip ise, işletmeyifaaliyetleriyle, çalışanlarıyla, tüm donanımı ile bir arada tutar. Uyumlu bir ortam,çalışanların morali ve verimliliği üzerinde her zaman olumlu etki yapar.Güçlü örgüt kültürü; işletme değerlerini çalışanların çoğunluğu tarafından benimsendiğikültürü ifade eder.Örgüt kültürünün işletme çalışanları üzerinde etkili olması ve hedeflere ulaşma aracıolabilmesi, güçlü oluşuna bağlıdır.Güçlü örgüt kültürü, işletme değerlerinin çalışanların çoğunluğu tarafındanbenimsendiği ve etkisinin işletmenin her noktasında hissedildiği bir örgüt kültürünüifade eder. Güçlü kültüre sahip işletmelerde temel amaçlar herkesçe bilinir, paylaşılır veuyum içinde amaçlara yönelik faaliyetlerde bulunulur. İşletmenin her düzeyindeamaçlara yönelik tutum ve davranışların neler olduğu bilinir. Giyim tarzı, çalışmailişkileri, çalışma temposu, iletişim kanallarının işleyiş biçimi ve benzeri süreçlerherkesçe bilinir ve olması gereken biçimde uygulanır. Bu tür bir bütünleşik yapı,çalışanların ve faaliyetlerin denetimini de kolaylaştırır. Bu tür bir ortamda çoğunlukgenel politikalara ve ilkelere uygun davranır. Yöneticilerin uyguladığı denetim işlevidaha çok aksayan yönleri ve sorunları çözümlemeye yöneliktir.Örgüt Kültürü-Tanımı ve İşletmeler İçin ÖnemiGüçlü örgüt kültürüne sahip bir işletmede, çalışanların büyük bir kısmı genel değerlerleuyum içindedir. Çalışanların tümü nitelemesini yapmak hatalı olur, çünkü niteliği neolursa olsun her ortamda aykırı davranışlar olabilir. Burada önemli olan, aykırıdavranışların işletmenin amaçlarına ulaşılmasını olumsuz etkilememesidir. Güçlükültürlerde, genel değerlerle çatışıp azınlıkta kalanlar; ya tümüyle dışlanırlar ya dakendi iradesiyle veya zorunlu olarak işletmeden ayrılırlar.94

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüJapon işletmeleri, köklü siyasi partiler, Sabancı ve Koç şirketleri güçlü örgüt kültürünüçağrıştıran örneklerdir. Güçlü örgüt kültürüne sahip bir ortamda, örgütseltoplumsallaşma süreci hızlı ve etkilidir. Çalışanların işletmeye uyum sürecinin olumlusonuçlanma olasılığı yüksektir. Yüksek uyum, verimliliğin ve işletme amaçlarına katkınında yüksek olmasını sağlar.Zayıf örgüt kültürü, genel değerlerin ve davranış biçiminin belirginleşmediği kültürtipidir. Zayıf ya da güçsüz örgüt kültürü, çalışanlar üzerinde yeterince etkili değildir.Bireysel değerler ve yaklaşım biçimi faaliyetlere yansır. Bunun sonucu olarak, işletmedeçoğunluğun benimsediği bir kültürden söz edebilmek mümkün olamaz. Zayıf örgütkültürüne sahip bir işletmede; içe yönelik tutum ve davranışlar, çalışma ilişkileri,işletmenin amaçları ile ilgili görüşler ve benzeri unsurların bütünleşik bir görünümüyoktur. Bireysel tutum ve değerlerin etkisinde oluşan farklılıklar açıkça görülebilir.Zayıf örgüt kültürü, örgütsel toplumsallaşma sürecini olumsuz etkiler. Bireylerin kültürüöğrenmesi, benimsemesi ve işletmeye uyum sağlaması güçleşir. Bireysel yaklaşımlar öneçıkınca, işletmenin amaçlarına katkı derecesi düşer.Zayıf örgüt kültürü: Genel değerlerin ve davranış biçiminin belirginleşmediği örgütkültürüdür.Güçlü örgüt kültürü, işletmenin değerlerinin ve amaçlarının çoğunluk tarafındanpaylaşıldığı kültürü; zayıf örgüt kültürü, bireysel değer ve yaklaşımların daha fazla etkiliolduğu kültürü ifade eder.Örgüt kültürü ile ilgili bir başka gruplandırma, bireylerarası ilişkileri esas alır.Buna göreörgüt kültürü; güç kültürü, rol kültürü, iş kültürü ve bireysel kültür söz konusudur.Güç kültürü, küçük işletmelerde görülen örgüt kültürü türüdür. Güç, işletme sahibi ya daüst yönetimin elindedir. Bireyler bu gücün etkisinde, merkeze bağlı ve onun denetimialtındadır. Bu kültür tipi, çoğunlukla güçlü örgüt kültürü olarak görülür.Rol kültürü, klasik organizasyonlarda yaygındır. Örgütsel rol ve ìş tanımları önemkazanır. Güç kaynağı örgütsel pozisyondur. Bireysel güç kazanılmasına izin verilmez.ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN OLUŞUMUNU ETKÌLEYEN UNSURLARİş kültürü, karmaşık faaliyet yapısına sahip işletmelerin örgüt kültürüdür. Birden fazlaürün ya da proje faaliyetlerinin olduğu işletmelerde görülür. Takım çalışması ve takımilişkileri temeldir. Statü ve bireysel farklılıklar önemli değildir. Grup etkinliği sağlanarak,örgütsel amaçlara ulaşılmaya çalışılır.Bireysel kültür, organizasyonlardan ziyade bireylerin sahip olduğu kültür tipidir. Odaknoktası bireyin kendisi ve bireysel amaçlarıdır.Örgüt kültürünün oluşumunu etkileyen iç çevre unsurları; üretim konusu ve faaliyetalanı, yöneticiler ve yönetim biçimi işletme sahipleri, alt kültürler üretim tipi veteknolojisidir.Organizasyonlar birer açık sistemdir. Faaliyetlerini ve varlığını sürdürmek için dışçevreden bilgi, malzeme ya da finansman gibi gereksinme duyulan girdileri alıp,çıktılarını dış çevreye aktarırlar. Başka bir anlatımla, organizasyonlar dış çevre ilekarşılıklı etkileşim durumundadır. Dış çevreye uyum, tüm organizasyonların, özellikleişletmelerin başarısında temel katkıyı sağlar.95

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite KültürüDış çevre ile etkileşim işletmelerin iç çevresine yansır. Örgüt kültürünün oluşumundada, dış çevre unsurlarının değişik boyutlarda etkileri görülür. Dış çevre unsurlarındanetkilenme boyutları, işletmelerin içinde bulunduğu koşullara göre belirlenir.Örgüt kültürü, işletmenin iç çevre unsurları ile iç içedir. Dolayısıyla iç çevre de örgütkültürünü, şekillendiren etkiye sahiptir. İç çevre unsurlarının da örgüt kültürünüşekillendirme boyutları, işletmelerin sahip olduğu niteliklere göre farklılık gösterir.Ünitemizin bu kısmında dış çevre koşullarının örgüt kültürüne etkilerini açıklayacağız.İşletmelerin sahip olduğu örgüt kültürlerinin benzerlik ve farklılıkları, iç ve dış çevrekoşullarının benzer ve farklı yönleri oluşundan kaynaklanır.Örgüt Kültürünü Etkileyen İç Çevre Unsurlarıİç çevre ve örgüt kültürünün birbirinin içinde değerlendirilmesi gerekir. Bazı gö-rüşleregöre, iç çevre örgüt kültürünün kendisidir. İç çevre olarak nitelediğimiz her şey, örgütkültürü kapsamında ele alınır. Örnek olarak; yönetim ya da liderlik biçimi örgütkültürünün oluşumunu etkileyen bir iç çevre unsurudur. Yönetim biçimi işletmelerdeçalışma ilişkilerinin biçimini ifade eder ki, bu ayni zamanda örgüt kültürünün birparçasıdır. Bir başka anlatımla, yönetim biçimini ve yöneticileri; hem örgüt kültürününiçinde, hem de onun oluşumunu etkileyen bir çevre unsuru olarak değerlendirebiliriz.Örgüt kültürünün oluşumunu, türünü, gücünü en fazla etkileyen iç çevre unsurlar:üretim konusu ve faaliyet alanı; yöneticiler ve yönetim biçimi; işletme sahipleri; altkültürler; üretim tipi ve teknolojisi olarak sıralanabilir. Bunların her birinin örgütkültürünü etkileme boyutlan işletmeye göre değişir. En fazla etki gücüne sahip ikiunsuru aşağıda açıklayalım.Üretim konusu ve faaliyet alanı, işletmelerin iç çevre koşullarını belirleyen önemli biretkendir. Çalışma tarzı ve ilişkileri, giysiler, kullanılan dil, ofis düzenlemesi, dış çevre ileilişkilerin biçimi ve daha bir çok unsur üretim konusu ve faaliyet alanına göre şekillenir.Örnek olarak; beyaz eşya üretimi yapılan bir sanayi işletmesi ile bir T.V. işletmesindekiçalışma ortamı ve içe yaklaşımları farklıdır. Sanayi işletmesinde üretim teknolojiağırlıklıdır; T.V. işletmesinde ise teknoloji destekli ancak insan ağırlıklıdır. Sanayiişletmesinde üretim belli bir zaman dönemine yayılmıştır ve standartlaştırılmıştır; T.V.işletmesinde ise her 24 saatte bir farklı içerikte yinelenmesi gereken faaliyetler sözkonusudur. İki işletme arasında çalışma biçimi, ilişkileri, dış çevre ile ilişkiler, işkıyafetleri ve daha pek çok unsurla ilgili farklılıklar vardır. Bu farklılıklar örgütkültürlerine yansır.Örgüt Kültürünün Oluşumunu Etkileyen UnsurlarBir otel işletmesi ve bir bankacılık işletmesinin, çalışma biçimi ile örgüt kültürleriarasındaki ilişkiden hangi sonuçları çıkarabiliriz?Yöneticiler ve yönetim biçimi, örgüt kültürünün oluşumunu etkileyen önemliunsurlardır. Yöneticiler kavramı içinde, özellikle işletme sahiplerini ve üst basamakyönetim kadrosunu düşünüyoruz. Her işletmenin kuruluşundan itibaren etkili veyönlendirici konumda olan bir kadrosu vardır. İşletme sahipleri ile üst düzeyyöneticilerden oluşan bu kadronun hem genel hem de çalışma yaşamına ilişkinyaklaşımları, değerleri, tutum ve davranışları işletme ile özdeşleşir. Bunlar giderek,işletmeye giren herkesin benimsemek zorunda olduğu örgütsel değerlere ve ilkelere96

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite Kültürüdönüşür. Örnek olarak, üst yönetimin gelenekçi ve tutucu yaklaşımı, örgüt kültürününde bu yönde gelişmesine neden olur. Üst yönetimin yenilikçi ve değişimci yaklaşımı,örgüt kültüründe esneklik özelliğini öne çıkarır. Yöneticiler ve yönetim biçimi, örgütkültürünün güçlü veya zayıf olma özelliğini de etkiler.Örgüt kültürünün gücü, içerdiği değerlerin işletmenin büyük çoğunluğu tarafındanbenimsenmesi ile doğru orantılıdır. Örgüt kültürüne uyum, tüm çalışanların önemvermesi gereken bir olgudur. İşletmenin amaçlarına ulaşması bu uyumun sağlanmasınabağlıdır. Yöneticilerin yaklaşımı, çalışanların işletme ve örgüt kültürü ile kaynaşmasındatemel rol oynar. Olumlu, hoşgörülü, işletme ile bütünleşmenin önemini hissettiren biryaklaşım, örgütsel toplumsallaşma sürecinin başarısına katkıda bulunur. Katı ve baskıcıbir disiplin anlayışı ise, çalışanların işletmenin genel değerlerinden çok bireyseldeğerlerini öne çıkarmasına yol açabilir. Bu durum örgüt kültürünün zayıf kalmasındaetkili olur.Örgüt Kültürünü Etkileyen Dış Çevre UnsurlarıDış çevrenin örgüt kültürü üzerindeki etkisi, işletmeye göre farklı boyutlarda ortayaçıkar. Dış çevre ile ilişkileri yoğun olan işletmelerde bu etki daha fazla; faaliyetlerinindaha çok içe dönük olarak sürdürüldüğü işletmelerde ise daha düşüktür.Örgüt kültürünü etkileyen dış çevre unsurları; Toplum kültürü, devlet yapısı, tüketiciler,rakip işletmeler olarak sıralanabilir. Bunlar arasında, her nitelikteki işletmenin örgütkültürünün oluşumunda önemli bir payı olan dış çevre unsuru, toplumsal kültürdür.Toplum kültürü, daha önce vurguladığımız gibi, bir toplum bireylerinin çoğunluğutarafından paylaşılan değerler, inançlar, gelenekler, tutum ve davranışlar, yaşama ilişkingörüşler ve benzeri unsurların bütünüdür. Toplumsal kültür özellikleri bireyleri yaşamıboyunca etkiler ve toplum içindeki ilişkilerini yönlendirir. Her birey, toplumsal kültürdışında, yaşamının çeşitli dönemlerinde değişik alt kültürlerin etkisine maruz kalır. Herorganizasyon, toplumun bir alt kültürüdür. İşletmeler de birer alt kül-türdür vetoplumsal kültürün genel çizgilerini taşırlar.Alt kültürler ve dolayısıyla işletmeler, neden toplum kültürünün genel ve temelözelliklerini taşırlar?Örgüt kültürünü etkileyen dış çevre unsurları; toplum kültürü, devlet yapısı, tüketiciler,rakip işletmelerdir.Birer alt kültür olarak işletmelerde temel üretim unsuru insandır. İşletmelerin kuruluşu,işleyişi, kimlik kazanması ve diğer tüm çabalar insan unsurunun eseridir. Kurucular,ortaklar ya da üst yönetim kadrolarının çeşitli konulara yönelik değer ve yaklaşımlarıişletmeye yansır. Toplumsal kültürün etkileri bireyler vasıtasıyla alt kültürlere ve bireralt kültür olan işletmelere taşınır. Örgüt kültürü; toplumsal kültürün etkileri veişletmelerin kendi yapısal özelliklerinin bir bileşimidir.Örgütsel toplumsallaşma:Bir organizasyonun üyelerinin ya da bir işletmede çalışanların içinde bulunduklarıortamın kültür değerlerini öğrenip ve tanıyıp başkalarına aktarması sürecidir.97

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite Kültürüİşletmelerin başarılı olması dış çevre ile uyum içinde olmasına bağlıdır. Yalnızcatoplumsal kültür değil, işletmeleri çevreleyen diğer dış çevre un-surları da örgüt kültürüüzerinde etkilidir.Dış çevrede değişiklik yönünde bir talep varsa, örgüt kültürü değişimi gerçekleştirecekesneklikte olmalıdır; toplum ya da tüketiciler gibi dış çevre elemanları ürünkullanımında toplumsal alışkanlıkların sürmesini tercih ediyorsa, örgüt kül-türü ürünözelliklerinin gelenekselleşmesini sağlamalıdır; çevrenin korunması üzerindeduruluyorsa, örgüt kültürü çevreciliği desteklemelidir; hedef kitle yaş ortalaması küçükise, örgüt kültürü gençlere yaklaşımı kolaylaştırmalıdır.İşletmelerin hedeflerine ulaşabilmesi için; faaliyetleri, donanımı, yöneticileri,yönetilenleri ve diğer unsurlarıyla bir bütün oluşturması gerekir. Bu ortamınsağlanmasında temel koşul, çalışanların ya da organizasyon üyelerinin içindebulundukları ortamı iyi tanımasıdır. Diğer tüm unsurları amaçlara yöneltecek olan insanunsuru özellikle de yöneticilerdir. Bu nedenle, insanların işletmeye girişindenbaşlanarak bir öğrenme sürecinden geçmesi gerekir.Bir organizasyonun üyelerinin ya da bir işletmede çalışanların içinde bulunduklarıortamın kültür değerlerini öğrenip ve tanıyıp başkalarına aktarması süreci örgütseltoplumsallaşma (örgütsel sosyalizasyon) ya da toplumsallaşma (sosyalizasyon) olaraknitelenir. Bu sürecin organizasyonlara temel katkısı bireylerin bulundukları ortamauyum sağlamasıdır.Toplumsallaşma genel olarak, bireyin toplum içinde geçerli değer, norm, inanç vedavranış kalıplarını öğrenerek, sosyal bir varlık durumuna gelmesi sürecidir. Örgütseltoplumsallaşma süreci sonunda birey, organizasyonu tanıyan uyumlu bir parçasıdurumuna gelir. Örgütsel toplumsallaşma süreci, bireyin işletmeye girişinden öncebaşlar; örgüt kültürünün bir parçası olarak ve öğrendiklerini diğer bireylereaktarmasıyla sürer. Bu süreci Şekil 2.2 üzerinde inceleyebilirsiniz.Örgütsel toplumsallaşma sürecinin ilk aşaması, bireyin işletmeye girmeden öncegeçirdiği süreçleri, değerlerini ve beklentilerini kapsar. Bunlar bireyin işletme ileilişkilerini öncelikle etkileyecek olan unsurlardır. Bireyin işletmeye yönelme-sinde,uygun görülüp işe alınmasında ve daha sonraki işletme içi ilişkilerde bu unsurlar etkiliolur.İşe ve işletmeye uygun görülenler, işe alınır. Bu noktadan sonra örgütsel toplumsallaşmasüreci işletme içinde devam eder. Birey işe başladığında mevcut örgüt kültürünündeğişik boyutları ile karşılaşır. Örgüt kültürünün somut unsurları ile, yani semboller,sloganlar, giysiler, fiziksel yerleşim gibi unsurları öğrenip bunlarla bütünleşme görecekolaydır. Değerler, anlayış tarzı, çalışma ilişkileri gibi un-surların bireyce algılanması isedaha uzun bir zaman dilimine yayılır.Örgütsel toplumsallaşma sürecinin sonraki aşamasında birey, örgüt kültürü ile kendibireysel değer ve davranışlarını bağdaştırma çabasına girer. Örgütsel değerler ilebireysel değerler karşılaştırılır. Bireyin o zamana kadar kazandığı edinim ile örgütkültürünün ortak noktalarının olup olmadığı gözlenir. Bu aşamada birey için iki sonuçortaya çıkabilir: Bireysel değerler, alışkanlıklar, davranış biçimi ya da beklentilerişletmenin bireyden beklentilerine ters düşer. Birey örgüt kültürüne uyum sağlayamazve sürekli çatışma durumunda kalır. Bu çatışma bireyin verimsizliğine ve giderekişletmeden ayrılmasına neden olur. İkinci sonuç, bireyin örgüt kültürüne uyumgöstermesi ve aynı yönde davranmasıdır. Bu, bireyin örgütsel unsurlarla hiç98

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite Kültürüçatışmayacağı anlamına gelmez. Eğer varsa çatışma çeşitli etkilerle giderilebilir ve bireykendini örgüt kültürünün bir parçası olarak algılayıp genel yaklaşıma uygun bir davranışiçine girer.Şekil 2.Örgütsel Toplumsallaşmanın SonuçlarıBirey önce toplumun, sonra aile gibi ya da bir işletme gibi değişik organizasyonlarınüyesidir. Bunların her biri için toplumsallaşma süreci işler ve uyumlu sonuçlanmasıbeklenir. Ancak, buna karşı bir sonuç yani başarısız bir toplumsallaşma süreci de ortayaçıkabilir.Şimdi örgütsel toplumsallaşmanın başarılı ve başarısız olarak gerçekleşmesidurumlarını ayrı ayrı ele alalım. Örgütsel toplumsallaşmanın başarılı bir süreç olmasıdurumunda görülebilecek sonuçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:• Örgütsel değerlerin benimsenmesi,• İş doyumu,• Açıkça belirlenmiş roller,• Yüksek düzeyde motivasyon,• Yüksek çalışma temposu,• İşletmenin amaçlarına gönüllü katkı,• Yüksek verimlilik,• Genel ortama uyum. Toplumsallaşma süreci başarısızlıkla sonuçlandığında şudurumlar ortaya çıkabilir:• Örgütsel değerlerle ters düşme ve çatışma,• Düşük iş doyumu,• Düşük ya da olumsuz motivasyon,• Düşük çalışma temposu,• İşletmenin hedeflerine düşük katkı,• İşe devamsızlık,• Düşük verimlilik,• Genel uyumsuzluk.Yukarıda sıraladığımız olumlu ve olumsuz durumlar, tek başına toplumsallaşmasürecinin sonuçları olmayabilir. Bunların ortaya çıkmasında başka unsurlar da etkiliolabilir. Ancak, toplumsallaşma süreci önemli bir etkendir ve esas olarak birorganizasyondaki tüm unsurları kapsar. Örnek olarak, iş doyumunu ve işin sevilmesini,bireyin kişiliği ya da yöneticinin tutumu da etkiler. Ancak bu iki unsur da zaten örgütseltoplumsallaşma sürecinin içinde ele alınır.Bir işletmede örgütsel toplumsallaşma sürecinin başarısında rol oynayan etkenler nelerolabilir?Örgütsel toplumsallaşmanın başarılı olmasını, bireyin örgüt kültürüne uyumu olarakkısaca ifade edelim. Bireyin örgüt kültürüne uyumunda öncelikli koşul, içerdiği unsurlarıdoğru algılamasıdır. Bu koşulun sağlanmasından sonra, işletmenin bireyden99

Bartın Üniversitesi – İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiÜniversite Kültürübeklentilerine olumlu bir tepki verilip verilemeyeceği sağlıklı biçimdedeğerlendirilebilir.Örgüt kültürünün içerdiği unsurların doğru anlaşılması ve bunlara uyum sağlanmasında,yani toplumsallaşma sürecinin başarılı olmasında en büyük katkı bireyin kendisindengelir. Bireyin kişilik yapısı, geçmişi, aldığı eğitim, etkisinde kaldığı diğer süreçlerdeğerlerini ve beklentilerini şekillendirir. Bunlar bireyin örgüt kültürüne bakış açısını veörgütsel toplumsallaşma süreci içindeki davranışlarını büyük oranda etkiler. Örnekolarak; içe dönük, durgun veya aşırı bireyci birinin, takım çalışmasının baskın olduğu,işbirliğinin zorunlu olduğu, biçimsel olmayan ilişkilerin yoğun olduğu bir örgütkültürüne uyum sağlayabilmesi güçtür. Bu birey çevresi ile sürekli çatışma durumundaolur. Bu bağlamda dışlanır veya işletmeden ayrılma noktasına gelir.Örgütsel toplumsallaşma sürecinin olumlu sonuçlanmasında, bireyin kendisi dışındaçeşitli çevre unsurları da etkilidir. Bireyin doğrudan ya da dolaylı olarak bağlı bulunduğuyöneticiler, işletmeye ve örgüt kültürüne uyum sağlamasında çok önemli bir rol oynar.Yöneticiler dışında, işe girişinde yakın çalışma ilişkisinde olduğu aynı düzeydekimeslektaşları da, bireyin ortama yönelik değerlendirmelerinde etkilidir. Yönetici vemeslektaşlarının yapıcı, destekleyici yaklaşımı bireyin, işletmenin bütünü hakkındakigörüşlerini olumlu etkiler. Yönetici ve meslektaşlar ile iyi ilişkiler kurulamaması ise,uyumsuzluğun temel nedenidir.100