--KAPAK ARAÞTIRMA kopya - Kültür ve Turizm Bakanlığı

na ait olmasıdır. Kilisedeki sütun başlıkları, iri blok taşlar ve biri güney odada dağınık
taşlar içinde, diğeri apsis ikiz penceresi üzerinde kullanılmış bazı parçaları da kilise dışındaki
diş dizisi olan blok taşlar, bölgedeki sütunlu tapınak mezarlarda da görülmektedir
53. Tapınak mezarların alınlıklarında da "S" formlu, genellikle diş dizili friz kullanılmıştır
54. Kilisede kullanılan devşirme sütun başlıkları ile bu yapılarda kullanılan başlıkların
çap ve yükseklikleri ile kullanılan blok taşlar yakın ölçüler vermektedir 55. Kilisenin
çevresinde kaideler üzerinde lâhitlere yer verilmiş olması burada belki daha önce de
var olan, Erken Hıristiyan Döneminde de varlıklı kişilerin mezarlarının yer aldığı bir mezar
alanı ve bu alan içindeki belki de bir mezar kilisesine işaret eder.
Sarnıçları, khamasoroi, işlik ve evleriyle asıl Geç Antik-Erken Hıristiyan Dönemi
yerleşimi içinde bulunan Doğu Kilisesi, buradaki halkın ibadeti yanı sıra başka işlevler
de üstlenmiş görünmektedir.
Kilisenin kuzeybatısındaki nartheks için kullanılan duvar, Antik Döneme ait olmalıdır.
Ancak ait olduğu yapı hakkında bilgi edinilememektedir. Duvarın bitiminde, kuzeyde
kilisenin de hemen yanında yer alan büyük işlik kuruluşu dikkat çekicidir. Hellenistik
Dönemde Kalykadnos ve Lamos nehirleri arasında kalan bölgede, Olba’daki tapınak
devletine bağlı rahip-kralların kuleleriyle, bulundukları yerleşimin tarım arazilerini
işlettikleri, Roma Döneminde de kulelerin yerini çiftlik villalarının, Erken Hıristiyan Döneminde
ise kiliselerin aldığı ve böylece toprak feodalizminin devam ettirildiği kabul
edilir 56. Aynı gelenek, Erken Hıristiyan Döneminde Kıbrıs’ta da örneklerini vermiştir 57.
İşlik ve kilisenin yan yana olmasıyla burada da böyle bir ilişkinin olabileceği akla
gelmektedir.
Kesin tarihlendirmeye yönelik yazıt, bezeme ögeleri gibi veriler olmaması nedeniyle,
gerek Batı gerekse Doğu Kilisesi’ni genel özelliklerine ve bölgedeki diğer kiliselere
bakarak bir değerlendirme yapmak olasıdır. Batı Kilisesi’ndeki Korinth sütun ve
plaster başlıkları 2. yüzyıl ile 3. yüzyıl başına tarihlendirilir. Bir tapınak ya da tapınak
mezara ait başlıklar yapıda devşirme olarak kullanılmıştır. Kilisenin plân özelliklerine
bakacak olursak, üç nefli bazilikal plânlı oluşu, doğu bölümünün şekillenmesi ile hem
Suriye hem Kilikia ve İsauria bölgesi 5. yüzyıl ikinci yarısı-6. yüzyıl başı arasına tarihlendirilen
kiliseleri ile ortak özellikler gösterir.
Genel olarak bölgede İsaurialılar’ın yenilmesi sonrasındaki huzurlu, ekonomik ve
kültürel açıdan yaşanan parlak dönem, beraberinde çok sayıda mimarî eserin yapılmasını
sağlamıştır. Ancak 6. yüzyıl içinde bölgeye Suriye üzerinden gelen salgın hastalıklar
ve sık sık oluşan depremler, 7. yüzyıl başlarında Sasaniler, yüzyılın ilk yarısından
başlayarak Arap akınları nedeniyle, bölge halkı yaşadıkları yerleri terk etmiş, kilise yapımı
bu dönemde durmuştur. Bu da kiliselerin 7. yüzyıldan önce yapılmış olması gerektiğini
göstermektedir. Diğer özellikler dışında tarihlendirme için ortaya konabilecek bir
veri, her iki kilisenin nartheksindeki "kolymbion" adı verilen nişlerdir. Bu tür nişlere yine
5. yüzyıl ikinci yarısı ile 6. yüzyıl başları arasına tarihlenen kiliselerde rastlanır.
Bunlar ışığında her iki kiliseyi de 5. yüzyıl sonu ile 6. yüzyıl başı arasına tarihlemek
olasıdır.
Güney yan nef içindeki küçük kare plânlı mekânın ve güney yan nefin oluşumu
kesin tarihlendirilememekle birlikte 7. yüzyıl sonrasına ait olmalıdır.
Sonuç olarak Sömek yerleşimindeki kiliseler farklı özellikleriyle dikkat çekicidir.
Batı Kilisesi bir tapınak ya da tapınak mezar yapısının sökülmesi ve malzemesinin kul-
53 Machatschek 1967, a.g.e., 96 vd. Taf. 51-54 Abb. 67-69, ayrıca nişli tapınak mezarlar için bkz. 87 vd. Taf. 42-47 Abb. 58.
54 Machatschek 1967, a.g.e., 90.
55 Ölçüler A. Machatschek’in verdiği bilgilere göre yazılmıştır. Sütun gövdelerinin çapı tapınak mezarlarda 44 ile 62 cm.,
kilisede ise 40-50 cm. arasında değişmektedir. Başlıklar ise aynı yükseklik (70 cm.) ve çap (60 cm.) ölçülerini verir.
56 Durugönül 1999, a.g.m., 330; Erken Hıristiyan Dönemi örnekleri için bkz. A. Aydın, "Mersin-Silifke, Seyranlık Köyü
Geç Antik –Bizans Dönemi Mimarisi", 21. AST, 1. Cilt, 2004, 223 vd.
57 S. Durugönül, "Dağlık Kilikia ve Karpaz Bölgesi (Kuzey Kıbrıs) Antik Yerleşim Özellikleri", Olba VI, 2002, 64.
93